Qadimgi Xitoyda fan - Tarix - Slaydlar

Qadimgi Xitoyda fan

Yuklangan vaqt:

29.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3566.9169921875 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Qadimgi Xitoyda fan Reja: 1. Qadimgi Xitoy fanining vujudga kelishi 2. Qadimgi Xitoy fanining Shan-In bosqichi 3. Qadimgi Xitoy fanining Chjou, Sin va Xan bo sqichlari

Xitoy hududi • Xitoy Markaziy va Sharqiy Osiyod agi eng qadimgi mamlakatlardan biridir. Xitoy g’arbida Pomir, Tangr itog’, shimolda Mo’g’uliston, janub da Himolay va sharqda Tinch oke ani bilan chegaradosh. Markaziy Xitoy tog’laridan boshlanadigan X uanxe va Yanszi daryolari Sharqi y Xitoy pasttekisligi orqali oqib o’t gan va Tinch okeani havzasiga q uyilgan.

• Qadimgi Xitoy sivilizatsiyasi tarixi m. a. Xuanxe vodiysida protoshaharlar paydo bo’lgan III-II ming yilliklarga b orib taqaladi. Uning yakuni esa Xan i mperiyasining qulashi bilan belgilana di. Xitoyning tabiiy sharoiti ma’lum m a’noda qadimgi Xitoy sivilizatsiyasini ng o’ziga xos xususiyatlarini belgilab berdi. M.a. I ming yillikning ikkinchi y armiga qadar Xitoyning boshqa sivili zatsiyalardan uzilgan holda rivojlang anligi ham bu o’rinda muhim rol o’yn adi.

• Ularning orasida Xenandagi Anyan shahri rayoni da topilgan ―Buyuk shahar Shan‖ ajralib turgan. Shan (In) shahar davlati anchagina yirik birlashm aning boshida turgan. Shan hukmdori van deb at algan. Ular harbiy vakolatlarga va oliy kohinlik fun ktsiyalariga ega bo’lgan. Shanliklar doimiy urushl ar olib borgan, harbiy asirlar ommaviy ravishda il ohiylashtirilgan ajdodlar va ruhlarga qurbonlik qili ngan.

• Xuanxe daryosi havzasida mahalliy paleolit va mez olit madaniyatlari asosida m.a. V ming yillikda Xuns han, naqshinkor sopolli Yanshao neolit madaniyatlar i shakllandi. III ming yillikda u qora sopolli Lunshan madaniyati bilan o’rin almashdi. M.a. II ming yillikda Xitoyda shahar-davlatlar tipiga kiruvchi ilk sinfiy tuzil malar paydo bo’ldi. Ilk shahar madaniyatlari Xenani, Shansi, Shensi, Shandun va boshqa hududlarda top ilgan.

M.a. II-I ming yilliklar chegaralarida Shanga g’arb dan, Vey daryosi havzasidan kelgan chjou qabilal ari tomonidan bosib olingan. Istilo oqibatida chjoul iklar katta, ammo mustahkam bo’lmagan davlat bi rlashmasi tuzganlar. U an’anaviy ravishda G’arbiy Chjou deb ataladi. Uning tepasida Chjou podsho urug’idan bo’lgan va shanliklardan ―van unvonini qabul qilgan merosiy hukmdorlar turgan. Bu davrd a podsholikning kelib chiqishi ilohiylashtirilgan. Va n Osmon O’g’li (Tyan-tszi) va uning yerdagi de se hrli kuchiga ega ―Yagona‖ timsoli deb e’lon qiling an. Van hokimiyatni Osmondan olgan va u Tyansy a – Osmon ostining hukmdori deb hisoblangan. G’ arbiy Chjou davlati despotik shaklga ega bo’lmag an, vanlar hokimiyati uning huzuridagi amaldorlar kengashi bilan cheklangan.

• M.a. IX asrdan G’arbiy Chjouda davlati ichki siyosi y inqirozlar davri boshlandi. Chjou zodagonlari – c hjuxou separatizmining o’sishi bilan vanlarning ha rbiy qudrati susaygan. M.a. VIII asr boshlarida shi moli-g’arbdan kirib kelgan ko’chmanchilar hujumin ing kuchayishi sharoitida G’arbiy Chjou tashqi xav fga qarshi tura olmagan. Chjouliklarning Vey dary osi havzasidagi yerlari tsyuanjunlar tomonidan bo sib olingach, m.a. 770 yilda Chjou poytaxti sharqq a (hozirgi Loyan hududi) ko’chirilgan. Endi manbal arda Sharqiy Chjou deb atala boshlagan davlatnin g hududi keskin qisqargan. Xitoyda bir qancha mu staqil podsholiklar paydo bo’ldi. Ular orasida Xuan xening o’rta oqimi va Buyuk Xitoy tekisligidagi ma daniy an’analarining yagonaligi bilan mashhur bo’l gan podsholiklar ajralib turgan. Bu podsholiklar m amlakatning an’anaviy birligini ramzi sifatida Chjo u vanining Osmon O’g’li sifatidagi oliy hokimiyatini rasman tan olardilar.

• Qadimgi Xitoy mifologiyasi to’g’risidagi manb alar asosan m.a. XI asrga oid. Bu afsonalar mazmuniga ko’ra kosmogonik miflar ichida il k, tartibsiz holatdan tabiat va insonning payd o bo’lishi to’g’risidagi asosiy konsepsiya, bo’li nish va aylanish berilgan. Ulardan birinchisi j onsiz va tirik mavjudotlar tartibsizligi, ikki ilk u nsur (erkak)ning boshlanishi Yan va qorong’u lik (ayol) ning boshlanishi - In paydo bo’lgan. Ikkinchi kontsepsiya barcha mavjudotlarning paydo bo’lishi bu transformatsiya natijasidir d eb tushuntiradi. • Tabiat kuchlari va ulardan odamlarni qutqarg an qahramonlar to’g’risida afsonalar ko’pchili kni tashkil qiladi. Toshqin va qurg’oqchilik ho disalari afsonalarda ko’p tilga olinadi.

• II-III asrlarda Xitoyga budda di ni kirib keldi. Afsonalarga ko’ra , birinchi budda sutralari (matn yoki qoida) Xitoyga oq otda oli b kelingan: bunga xotira sifatid a Loyan shahri yonida budda «Oq ot ibodatxonasi» qurilgan va hozirgacha saqlanib qolgan . Xitoyda suratlarni tarjima qilis h va budda dinini tarqalishi IV- VI asrlarga tegishlidir.

Qadimgi Xitoy yozuvi • Qadimgi Xitoy ko’hna Misr va Meso potamiya singari o’z yozuvi va adab iyotiga ega bo’lgan. Qadimgi xitoylikl ar hozirgi kunimizdan 3,5-4 ming yil ilgari o’zlarining yozuvlarini yaratgan lar. Ularning yozuvi ham misrliklarni ki singari rasm-belgilardan-iyeroglifl ardan iborat bo’lgan.Bir kichik shoxc ha belgisi ,,daraxt’’, ikkitasi ,,o’rmo n’’, uchtasi esa ,,chakalakzor’’ ka’bi ma’nolarni bildirgan.

Qadimgi Xitoy yozuvi • Xitoyda dastlabki yozuv mil. avv.2-mingyillikda kashf etilg an. Bu Shan-In davlati davri ga to’g’ri keladi. O’shanda y ozuvlar soni 2000 ga yaqin b o’lgan. Xan davrida esa iyer oglifning soni 18000 ga yetg an.

Qadimgi Xitoy dini Mil.avv. II ming yillikning boshlari da Qadimgi Xitoy dini vujudga kel gan. Qabila ittifoqi davlatga o’sib o’tishi natijasida hukmron In qabil asining homiysi Shandi bosh xud o sifatida qabul qilingan. Qudratli xudolarga sig’inish urug’-qabila di nlari negizida shakllanganligi sab abli unda totemizm va animizmni ng ta’siri kuchli bo’lgan.

• Xitoy ajoyibotlaridan biri bu chinnining kashf etilishi. Q adimgi Xitoyda chinni idish lar ham mashhur bo’lgan. Bu buyumlar xaridorgir bo’l ib, savdogarlar tomonidan qimmat baholangan. Xitoy chinnilari nafis va bejirim is hlanganligi bilan ajralib tur adi.

Xitoy rassomchiligi • Xitoyda rassomchilik anc ha rivojlangan edi. Rass omlar shoh saroylari, ibo datxona devorlari va am aldorlarning uy devorlari ni o’simlik, daraxt, otliq a skar, fil va maxluqlarning tasvirlari bilan bezaganla r.

Xitoyda me’morchilik Me'morchilik Qadimgi Xitoy sanatini ng bir turidir. Uning kelib chiqishi Xit oy tarixining uzoq òtmishiga borib ta qaladi. Me’morlar ajoyib saroylar, ib odatxonalar, ma’muriy binolar va har biy istehkomlar qurganlar. Xitoyning qadimgi Xao Sanyan, Dalyan, Tn, S houchun, Chanan kabi yirik shaharla rida kòpdan kòp saroylar, ibodatxon alar bòlganki, uni xitoylik ustalar ishl aganlar

Qadimgi Xitoy adabiyoti • Eng qadimgi Xitoy she’riyati namun alari m.a. XI-VI asrlarda jez ko’zalar dagi yozuvlarda yetib kelgan. ―Qo’ shiqlar kitobi‖ qadimgi Xitoy adabiy otining haqiqiy xazinasidir. Bu yodg orlik 4 bo’limga bo’lingan («Podsholi k ahloqi», «Kichik odalar», «Buyuk odalar», «Madhiyalar») 305 poetik a sarlar majmuasidan iborat. • Musiqa, poeziya va raqs kabi san’at janrlari Xitoyda yuqori darajada sha kllangan

Xitoyda ilmiy bilimlar rivoji • Qadimgi Xitoyda ilmiy bilimlar, ayniqs a, matematika rivojlangan. M.a. II asrd a to’qqiz kitobdan iborat «Matematika » traktati tuzildi. Matematika bilan yon ma-yon astronomiya fani ham rivojlan di. M.a. 104-yilda bir yil 365,25 kunga tengligi hisoblab chiqildi va kalendar is hlab chiqildi. Qadimgi Xitoyda tibbiyot sohasida katta yutuqlarga erishildi. M. a. III asrda Xitoy vrachlari igna bilan d avolashni kashf qilganlar. Tabiblar 52 kasallikni davolashni bilganlar, 280 da volash usulini qo’llaganlar.

• Foydalanilgan adabiyotlar: • Nizomiddinov N.G. “Qadimgi Xitoy tarixi, diniy e’tiqodi va m adaniyati” • Qodirova L.B. “Jahon sivilizatsiyalari tarixi” • Matkarimova S.M. “Fan va texnika” uslubiy qo’llanma • O’quv qo’llanma.

E’tiboringiz uchun tashakkur!

O'xshashlar

Qadimgi Xitoyda fan 2

Qadimgi Rimda fan

Qadimgi Rimda ilm-fan

Qadimgi Xorazm

Qadimgi Xitoy