Millatlararo munosabatlar keskinlashuvi. Farg’ona voqealari - Tarix - Slaydlar

Millatlararo munosabatlar keskinlashuvi. Farg’ona voqealari

Yuklangan vaqt:

20.08.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

20087.618164062 KB

Ko'chirib olish

Millatlararo munosabatlar keskinlashuvi Farg’ona voqealari

Sovet mustamlakachiligi istibdodi, milliy adolatsizlik, zulm, zo‘ravonlik va milliy istiqlol uchun olib borilgan kurashning eng yuksak cho‘qqisi 1989-yilning yoz oylarida Farg‘onada bosh- langan qonli fojialar bo‘ldi. Dastlab Farg‘onada boshlanib, so‘ngra O‘zbekistonning boshqa shaharlariga ham keng tarqalgan to‘qnashuv qizil saltanat mustamlakachiligi zulmining mahsuli edi.

Bu qo‘zg‘olon natijasida qancha odam qurbon bo‘lganligi va aziyat chekkanligi to‘g‘risida turlicha ma’lumotlar berilgan. «O‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasidagi ma’lumotlarga qaraganda: «Yovuz fitna tufayli Farg‘onada jami 112 kishi shahid bo‘ldi. 1000 dan ortiq kishiga tan jarohati yetdi, 400 yigit javobgarlikka tortildi, 700 ga yaqin kishi ma’muriy jazo oldi, 160 nafardan ortiq kishi og‘ir jazolarga hukm etilgan».

Farg‘onadagi voqealar Butun boshli O‘zbekiston va uning xalqi taqdiri ishonib topshirilgan R.Nishonov esa SSSR Oliy Kengashi minbaridan turib Farg‘ona isyonini «bozorda bir chelak qulupnay ustida kelib chiqqan kelishmovchilik», deb e’lon qildi. Bu xususda «O‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasida 1992-yil 14 fevralda e’lon qilingan yozuvchi Alisher Ibodinovning «Zanjirband sher tug‘ilganda» maqolasi o‘zining xolisona va hayotiy yondoshganligi bilan ajralib turadi.

Farg‘onadagi voqealar Muallifning xulosasiga ko‘ra Farg‘onada 1989-yil iyunda ro‘y bergan «.. .o‘sha hodisa aslida isyon, o‘zbeklaming mustamlaka tuzumiga qarshi qo‘zg‘oloni edi». Buni 8 iyunda Qo‘qon shahrida bo‘lgan ko‘p ming kishilik miting qatnashchilari talabnomalaridan ham bilsa bo‘ladi. Rahbariyatga topshirilgan talabnomada vodiyda ishsizlikni tugatish choralarini ko‘rish, uy- joysizlar uchun tomorqa uchastkalari berish, paxta, pillaning xarid narxlarini oshirish, o‘zbek tiliga davlat tili maqomini berish, Orol dengizini qutqarib qolish tadbirlarini tezlatish, o‘zidan zaharli moddalar tarqatayotgan Yangiqo‘rg‘on ximiya kombinatini yopish, oylik ish haqlarini oshirish, 7 iyunda tinch aholiga o‘q uzganlami javobgarlikka tortish kabi talablar qo‘yilgan edi.

Hamma talab haqqoniy va odilona bo‘lib, aholining ijtimoiy-iqtisodiy ahvoliga borib taqalardi. Birgina ishsizlik muammosini oladigan bo‘lsak vodiyda ulaming soni yiliga 23 ming kishiga ko‘payib borardi. Alisher Ibodinov Bog‘dod-Qo‘qon yo‘lida shaharga shoshilib ketayotgan odamlar orasida bir oqsoqol bilan qilgan suhbatini eslab yozadi: «oqsoqol mesxeti turklari bilan hech qanday ishi yo‘qligi, o‘z dardi bilan shaharda bo‘ladigan mitingga otlanganligini so‘zladi. Uning o‘n farzandi bor ekan.

С В ЮЗ«Islom Karimov O‘zbekistonning turli hududlarida alanga olayotgan millatlararo ziddiyatlarni bartaraf etish bo‘yicha dadil va mardonavor chora-tadbirlarni amalga oshirdi. Shu tariqa u 1990 yil fevral-mart oylarida Bo‘ka va Parkentda, 1990 yil iyun oyida O‘shda qonli etnik ixtiloflarning oldini oldi. Prezident Islom Karimov O‘zbekistonda istiqomat qilayotgan barcha millat va elatlarning teng huquqliligini ta’minlash, ham «titul» millat, ham milliy ozchiliklar manfaatlarini himoya qilishga alohida e’tibor qaratdi», deyiladi

1989-yilning mayida Farg‘onada o‘zbeklar va mesxeti turklari o‘rtasida dahshatli qirg‘inga aylangan ommaviy to‘qnashuvlar boshlanib ketdi, butun Farg‘ona olov ichida qoldi. Ziddiyat to‘lqini o‘sha kezlar respublika aholisining qariyb yarmi yashayotgan Farg‘ona vodiysini butunlay o‘z domiga olishi mumkin edi.

O'zbek tilidagi varaqalar Andijon atrofida quyidagi so'zlar bilan tarqatilgan: "... agar siz o'zbek xalqining haqiqiy o'g'illari bo'lsangiz, ruslarga hech narsada murosaga kelmang ... O'zbekistonda ularga joy yo'q". Farg'ona viloyatida deyarli ochiqdan -ochiq "ko'ngillilar" - bo'lajak pogrom ishtirokchilari ro'yxati bor edi, keyin ularning hammasi - "Signalni kut!" Bir kun oldin butun mintaqada quyidagi mazmundagi varaqa tarqaldi: “Turklarni o'ldiring, aks holda siz jazoga tortilasiz! Yong'inchilarga yordam bering! Yigitlar tayyorlanadilar ... agar hech bo'lmaganda bitta yigit uyda qolsa va harakat qilmasa, u tosh zarbalari ostida o'lishi mumkin. Bugun Xudo xohlasa - va turkning uyi yonadi! " Imzo qo'yilgan: "O'zbeklar ittifoqi".

Farg'onadagi qonli voqealar. SSSR Ichki ishlar vazirligi Ichki qo'shinlari Bosh boshqarmasining 1989 yil 5 iyundagi guvohnomasidan: «1989 yil may oyining oxirida Farg'ona viloyatida vaziyat yomonlashdi. Quvasoy shahrida o'zbek va turk millatiga mansub shaxslar o'rtasida bir nechta to'qnashuvlar sodir bo'lgan. 23-25 may kunlari mintaqaning turli hududlarida mesxeti turklariga guruhli hujumlar uyushtirildi.

Marg'ilon. 4 -iyun kuni ertalabdan boshlab pichoq, bolta, temir tayoq va boshqa narsalar bilan qurollangan ko'plab ekstremist guruhlar turklarning yashash joylariga, ma'muriy binolarga bostirib kirishdi, u erda ular repressiyalardan panoh topdilar. Pogromlar va o't qo'yish yana sodir etildi. Farg'ona, Toshloq, Oxun- Babayevskiyda vaziyat keskin yomonlashdi. Noqonuniy xatti - harakatlarning oldini olish jarayonida 83 harbiy xizmatchi yaralangan, ulardan 20 kishi kasalxonaga yotqizilgan, shu jumladan o'q jarohatlari... 100 dan ortiq harbiy xizmatchilar turli jarohatlar va ko'karishlar oldi, lekin saflarda qolishdi ".

O'xshashlar

XX asrning 80-yillarining so’ngida O’zbekistonda siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy muammolar. 1989 –yil Farg’ona voqealari

Xitoy va Arab manbalarida Farg’ona shaharlari

Mustaqillikka erishish arafasida O`zbekistondagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlar

1991 avgust voqealari. GKCHP. Sovet davlatining tanazzulga yuz tutishi

O’lkada mahalliy xalqning istiqlolchilik harakatlarining boshlanishi. Farg’ona vodiysidagi milliy istiqlolchilik harakatlari