Modernizatsiyalashtirilgan cholg‘ular va ularning tasnifi - Musiqa - Slaydlar

Modernizatsiyalashtirilgan cholg‘ular va ularning tasnifi

Yuklangan vaqt:

10.02.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1867.3642578125 KB

Ko'chirib olish

Modernizatsiyalashtirilgan cholg‘ular va ularning tasnifi

Reja:  Kirish  1.O‘zbek xalq cholg‘u sozlarining yaratilish tarixi  2. O‘zbek milliy cholgu‘larini modernizatsiyalash  3. Xalq cholg‘ulari orkestiri  Xulosa  Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish  Ma’lumki, so‘nggi yillar hayotimizda tub o‘zgarishlar boshlangan davr bo‘ldi. Ayniqsa, Yangi O‘zbekistonni barpo etish va Uchinchi Renessans poydevorini yaratish, degan ezgu g‘oya asosida barcha sohada juda katta amaliy ishlarga qo‘l urildi. Xususan, bebaho madaniy merosimizni asrab- avaylash, qadimiy yodgorliklarni keng miqyosda tiklash, uni dunyo ahliga tanitish, madaniyat va san’at, turizm sohasini rivojlantirish hamda xalqaro mezonlar darajasiga olib chiqish bo‘yicha ulkan qadamlar tashlandi.  Ta’bir joiz bo‘lsa, millatimiz taqdirida yangi, buyuk ma’rifiy bosqich boshlandi. Buni madaniyat va san’atimiz rivoji yo‘lida qilinayotgan ezgu sa’yharakatlar misolida ham ko‘rish mumkin. Xalqimizning boy ilmiy- madaniy merosi, bebaho me’moriy obidalari, toshga muhrlangan qadimiy yozuvlar, nodir qo‘lyozmalar, turli osori atiqalar davlatchilik tariximizning uch ming yillik teran ildizlaridan dalolat beradi.

1.O’zbek xalq cholg‘u sozlarining yaratilish tarixi  Musiqa ko’plab asrlar davomida insonga hamroh bo’lib, uning mehnat faoliyatini, turmushini, his-tuyg’usi hamda kechinmalarini, o’y-fikrlari va orzu umidlarini aks ettirib kelgan. Hozir O’zbekistonda milliy cholg’u asboblarining ikki turi baravar mavjud.  Bular:  ❖ Og’zaki an’anada (eshitib) kuy ijro etiladigan cholg’u asboblari.  ❖ Yozma an’anada (nota bo’yicha) kuy ijro etiladigan (takomillashtirilgan)  cholg’u asboblari.  Xalqning musiqiy madaniyati yuksalib borgani sari cholg’u asboblari ham asta - sekin boyib borishi ma’lum: ayrim sozlar konstruksiyasi tufayli asrlar davomida saqlanib kelgan va bizgacha «ibtidoiy» ko’rinishida qisman yetib kelgan bo’lsa, boshqalari davrning yuksak talablariga javoban takomillashgan. Milliy cholg’u asboblari, ayniqsa, XX asring 20-30-yillarida jadal takomillashdi. O’zbek musiqiy cholg’ular olami bu xususda ma’nan va moddiy nuqtai nazardan boy hamda rang-barang ekanligini e’tirof etib o’tish lozimdir.

 Tarixiy qo’lyozmalar, adabiy asarlar va musiqiy risolalarda O’rta Osiyo xalqlari amaliyotida vujudga kelgan barcha cholg’u asboblarining nomlari o’z ifodasini topgan. Musiqiy risolalarda esa cholg’ularga tegishli (shakl, tuzilish, torlar nisbatlari, tayyorlash mezonlari, cholg’ular uchun ishlatiladigan daraxtlar va h.k. haqida) ma’lumotlar keltirilgan. Ularda, torli cholg’ulardan: borbad, ud, rud, qo’buz, g’ijjak, navha, nuzxa, qonun, chang, rubob, tanbur, dutor; damli sozlardan: ruhafzo, shammoma, org’anun, sibizg’i, nayi anbon, chag’ona, karnay; urma cholg’ulardan: daf, doyra, nog’ora, safoil kabilar haqida turli darajadagi ma’lumotlar keltirilgan.

2. O’zbek milliy cholg’ularini modernizatsiyalash  1930-yillarning o‘rtalarida A.Petrosyans rahbarligi ostida bir guruh musiqa ustalari (V.Romanchenko, A.Kevxoyans, S.Didenko) V.Andreyev ish tajribasiga tayangan holda (torli-chertma) cholg‘ularni 12 bosqichli teng temperatsiyalangan prinsip asosida ijrochilikning zamonaviy talab darajasiga moslashtirishga, ya’ni modernizatsiyalashtirishga kirishdilar. Modernizatsiyalashtirishdan asosiy maqsad: ko‘p ovozli ansambl va orkestr jamoalarini tuzishdan iborat edi. Shu paytning o‘zida A.Petrosyansda cholg‘ularning oilasini yaratish fikri paydo bo‘ldi. Natijada nota orqali ijro etadigan orkestrning shakllanishiga asos solindi.  1940-yillarning boshlarida laboratoriyaning musiqiy ustaxonasida usta-konstruktorlar A.Petrosyans va S.Didenko, soz ustalari V.Romanchenko va A.Kevxoyanslar ishlar edilar. 1940-yillarning oxiri va 1950-yillarning boshlarida ularning tarkibiga X.Muxitdinov, A.Abdug‘ofurov, A.Tarasov, V.Shitikov, N.Ryuxin, M.Turdiyev va F.Bortniklar kelib qo‘shildilar. Ular torli-chertma cholg‘ularning tovushqatorlariga 12 bosqichli teng temperatsiyalashgan xromatik tovushqatorlarni joriy etish, cholg‘ularning oilalarini yaratish, torli kvintet, ya’ni torlikamonli cholg‘ular, xromatik chang ustida ilk tajribalar o‘tkazadilar. Bularning hammasini A.Petrosyans bir guruh milliy ustalarimiz bilan birgalikda o‘zbek xalq musiqa cholg‘ularida ijrochilik ta’limini umummaqbul nota sistemasiga muvofiq tarzda yo‘lga qo‘yish maqsadida amalga oshiradi.

3. Xalq cholg’ulari orkestiri.  Xalq cholgʻulari orkestri - orkestr turi bo‘lib; koʻp ovozli musiqa asarlarini ijro etish uchun moslashtirib qayta ishlangan milliy sozlardan iborat jamoa. Oʻzbekistonda birinchi Xalq cholgʻulari orkestrio. 1937-yilda N. Mironov tashkil etgan "Nota orkestri"dir. Orkestr (qadimgi yunoncha: ὀρχήστρα – orchestra — yunon teatrida sahnaning old maydonchasi) - musiqa asarini birglalikda ijro etuvchi cholgʻu asboblari yigʻindisi va shu asboblarni chaluvchi musiqaschilar jamoasi.  Orkestr kamer ansambldan dirijor tomonidan boshqarilishi va baʼzi partiyalar yakka sozlarda emas, balki sozandalar guruhi tomonidan ijro etilishi bilan farqlanadi. Sozlarning turlari va tuzilishiga koʻra, orkestlar simfonik orkestr, xalq cholgʻu asboblari orkestri, kamer orkestr, puflamalar orkestri, torli cholgʻular orkestri, estrada orkestri, jaz orkestri va boshqa turlarga boʻlinadi. Oʻzbekistonda orkestrlarning barcha turlari mavjud.  1938 – yilda Petrosyans rahbarligida To’xtasin Jalilov nomidagi Xalq cholg’ulari orkestri tashkil ettiriladi. Jamoa tarkibida birinchi bo’lib kamonli cholg’ular oilasi kiritiladi. Asta – sekin boshqa torli cholg’ularning ham oilasi yaratila boshlanadi. Jamoa uchun kompozitorlar o’zbek xalq kuylarini qayta ishlab orkestr uchun moslashtiriladi. Shu tariqa To’xtasin Jalilov nomidagi orkestr o’z faoliyatini boshladi.

 Orkestrlar tashkil etilishi jadal rivojlanib bordi. 1957 – yilda Doni Zokirov Orkestri o’zining ijodiy faoliyatini boshlaydi. Ikki ijodiy orketr jamoalarining o’ziga yarasha vazifalari mavjud bo’lib; To’xtasin Jalilov orkestrining asosida vazifasi: o’zbek xalq qo’shiqlarini kompozitorlar tomonidan qayta ishlangan ko’rinishini va dunyo xalqlari klassik kompozitorlari kuylarini ijro etishdan iborat bo’lgan bo’lsa, Doni Zokirov orkestr jamoasining asosiy vazifasi: O’zbek xalq kuy qo’shiqlari va bastakorlar tomonidan yartilgan asarlarni ijro etish vazifalari bilan jamoalar bir – biridan ajralib turganlar. Ikki orkestr jamoalari 2014 – yilning oktabr oyiga keib bir jamoa bo’lib, Akademik xalq cholg’ulari orkestrini tashkil topishiga asos bo’ldi. Shu tariqa rivojlanish bosqichlarida bastakorlik ijodiyotidagi asarlar yaratilib, professional ijro qilish darajasi yanada yukasaklashib bordi.

Xulosa  Xulosa o’rnida aytishimiz mumkun, San’at ilohiy tushuncha, u insoniyat dunyoga kelgan kundan boshlab uning ong- u shuuriga, yuragiga singib boradi. Bu yorug’ olamni ko‘zimiz bilan ko‘rgan kundan boshlab, qulog’imiz ostida jarang sochgan ona allasi ohangining sexri bilan biz ona Vatanni, ona Tabiatni, Oilani, Ota– ona singari tushunchalarni anglay boshlaymiz, qalbimizda mehr – oqibat, do‘stlik, muhabbat, g’amxo‘rlik hislari paydo bo‘la boshlaydi.  Ushbu mazvu nomidan kelib chiqib gapiradigan bo‘lsak, modernizatsiyalash san’atimiz yo‘lidagi katta burilish bo‘ldi. Bu narsa bizning cholg’u sozlarida qiynalmasdan chiroyli ohanglar ijro etishimizda qo‘l keldi. Xalq cholg’ulari orkestiridagi yetishmayotgan ovozlarning qo‘shilishida hamda orkestr tarkibining ortishida kerakli voqea bo‘ldi. Albatta modernizatsiyalash faqatgina bir marta emas, kelgusi yillarda ham davom etadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:  1. Mirziyoyev Sh.M. “Yangi O‘zbekiston strategiyasi”  2. Mirziyoyev Sh.M “Milliy iqtisodiyotni rivojlantirish”  3. Davlat qonun va hujjatlari.  4. A.Tashmatova “Ijrochilik san’ati tarixi”  5. Valieva A. “Musiqashunoslik”  6. Maqomlar masalasiga doir, Toshkent, 1963.

E’tiboringiz uchun rahmat!

O'xshashlar

Petrosyans rahbarligida xalq cholg’ularini tizimli ravishda modernizatsiyalashtirish

O’zbek xalq qo’shiqlari va ularning xususiyatlari

Tanbur va Dutor cholg’ulari haqida

O’zbek xalq cholg’ularida ijro imkoniyatlari, tovush hosil qilish vositalari

Musiqa darslarida o’zbek xalq musiqasining ommaviy janrlari va ularni o’qitish metodikasi