Petrosyans rahbarligida xalq cholg’ularini tizimli ravishda modernizatsiyalashtirish - Musiqa - Slaydlar

Petrosyans rahbarligida xalq cholg’ularini tizimli ravishda modernizatsiyalashtirish

Yuklangan vaqt:

10.02.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1465.3310546875 KB

Ko'chirib olish

Petrosyans rahbarligida xalq cholg’ularini tizimli ravishda modernizatsiyalashtirish

REJA Kirish 1.Petrosyans hayoti va ijodi 2. O’zbek xalq cholg’ularini modernizatsiyalashtirishning g’oyaviy asoslar 3. Petrosyans rahbarligida modernizatsiyalashtirilgan cholg’ular Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

KIRISH • “ Ijrochilik san’ati tarixi” fanining maqsadi – siz talabalarga o‘quv dasturi asosida tizimlangan bilimlarni berilishidan iborat. O‘quv dasturining mazmuni cholg‘u ijrochiligida shu kungacha vujudga kelgan ijrochilik san’ati tarixi va taraqqiyotidagi asosiy bosqichlarni o‘rganish uchun qaratilgan. Ushbu fan bo‘yicha dars beradigan mutaxassis o‘qituvchining vazifasi sizlarni nafaqat professional- musiqachi, balki jamiyatning badiiy va estetik didini xis qiladigan, cholg‘u ijrochiligi san’atini ommalashtira oladigan keng qamrovli yetuk kadr sifatida tayyorlashdan iborat. Iqtidoringizni rivojlantirishga imkon darajasida harakat qilishingizni, o‘zingizning ijodiy salohiyatingizni to‘la namoyon etishingiz, kelajakda o‘z cholg‘uingizga oid barcha bilimlarni egallagan va ulardan unumli foydalangan holda shogirdlarga saboq berish kabi bilim va ko‘nikmalarni namoyish etishingiz zarur.

• 1.Petrosyans hayoti va ijodi. • Ashot Ivanovich Petrosyans (1910.10.5, Mari — 1976.2.3 Moskva, Toshkentda dafn etilgan) — dirijyor, pedagog, Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan sanʼat arbobi (1950). Toshkent konservatoriyasini tugatgan (1954). Hamza nomidagi musiqa bilim yurtida oʻqituvchi (1936—49), Toshkent konservatoriyasida xalq cholgʻu asboblari kafedrasining tashkilotchisi va mudiri (1948-yildan), professor (1970). 1935-yildan oʻzbek (shuningdek, qirgʻiz, qoraqalpoq va boshqalar) anʼanaviy cholgʻulari rekonstruksiyasi ustida ish olib borgan. Petrosyans Oʻzbek davlat filarmoniyasining re- konstruksiyalangan oʻzbek xalq cholgʻu asboblari orkestrining asoschilaridan va badiiy rahbari, bosh dirijyor (1938—41, 1943— 58). Ashot Ivanovich Petrosyans (1910.10.5, Mari — 1976.2.3 Moskva, Toshkentda dafn etilgan) — dirijyor, pedagog, Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan sanʼat arbobi (1950). Toshkent konservatoriyasini tugatgan (1954).

• Birinchi guruhga barcha an’anaviy xalq cholg‘ulari kiradi. Ikkinchi guruh XX asr madaniy rivoji bilan bog‘liq bo‘lib takomillashga, ya’ni qayta ishlangan (rekonstruksiya qilingan) cholg‘ular kiradi. An’anaviy xalq cholg‘ulari tarkibidan joy olgan cholg‘u sozlar: tanbur, dutor, sato, rubob, ud, nay, surnay, qo‘shnay, karnay, g‘ijjak, chang, qonun, doira, nog‘ora. Xalq ijodiyotida qo‘llaniladigan changqo‘biz, sibizg‘i, safoil kiradi.Qayta ishlangan cholg‘ular asboblariga – rubob, g‘ijjak, dutor va chang sozlarinig musiqaning saprano, alt, tenor, bas ovozlar mezonlariga ko‘ra qayta ishlangan namunalari kiradi. Oʻzbek xalq cholgʻularining tarixi qadimdan oʻrganilib kelinadi.

• 2. O’zbek xalq cholg’ularini modernizatsiyalashtirishning g’oyaviy asoslari. • O‘zbek xalq cholg‘ularini zamonaviy ijrochilik talab darajasiga moslashtirishning ilk qadamlari (tajribalari) o‘tgan asrning 20- yillari va 30 yillarining boshlariga to‘g‘ri keladi. Ushbu g‘oya birinchi bo‘lib toshkentlik mashhur hofiz Shorahim Shoumarov, xorazmlik ustoz sozanda Matyusuf Xarratov, toshkentlik mashhur sozgar Usta Usmon Zufarovlar tomonidan amalga oshirildi. Hammamizga ma’lumki, milliy musiqiy cholg‘ularimiz azalazaldan faqatgina xona sharoitida ijro etishga mo‘ljallangan bo‘lib, ularning tembr xususiyati ham aynan shunga mos edi. Asta-sekin cholg‘ularda keng davralar va katta sahnalarda ijro etishga to‘g‘ri keladi. . Asta-sekin cholg‘ularda keng davralar va katta sahnalarda ijro etishga to‘g‘ri keladi. . Asta- sekin cholg‘ularda keng davralar va katta sahnalarda ijro etishga to‘g‘ri keladi.

• Ansamblda ishlagan davrda u g‘ijjak, dutor, tanbur kabi cholg‘ularning tovush va tebranish sifatlarini yaxshilashga doir qizg‘in izlanishlarni boshlab yubordi. Cholg‘ularni davr talabiga moslashtirishda ko‘pgina ijodiy taklif va tashabbuslar ko‘rsatdi. Laboratoriyada o‘zbek xalq cholg‘ularini modernizatsiyalashtirish jarayonida u aynan g‘ijjaklarning kosasini har xil xomashyodan, ya’ni kokos yong‘og‘i, qovoq, mis va yog‘ochdan turli shakllarda yasadi. Jonli ijro orqali ularning ovoz tarovatlari tinglab ko‘rildi hamda bir-biriga qiyoslanishi natijasida kosasi yog‘ochdan yasalgan cholg‘u maqsadga muvofiq, deb topildi. So‘ngra yog‘ochdan yasalgan g‘ijjak kosasining shakli bo‘yicha izlanishlar olib borildi. Natijada Sh.Shoumarov tomonidan bir qator kosasi cho‘zinchoq va orqa qismida quyosh tasviri tushirilgan, 8 qirrali hamda dumaloq shakldagi g‘ijjaklar yasaldi, ularning ovoz tarovati va tembr xususiyatlari tekshirildi.

• 3. Petrosyans rahbarligida modernizatsiyalashtirish. • 1930-yillarning o‘rtalarida A.Petrosyans rahbarligi ostida bir guruh musiqa ustalari (V.Romanchenko, A.Kevxoyans, S.Didenko) V.Andreyev ish tajribasiga tayangan holda (torli-chertma) cholg‘ularni 12 bosqichli teng temperatsiyalangan prinsip asosida ijrochilikning zamonaviy talab darajasiga moslashtirishga,ya’ni modernizatsiyalashtirishga kirishdilar. Modernizatsiyalashtirishdan asosiy maqsad: ko‘p ovozli ansambl va orkestr jamoalarini tuzishdan iborat edi. Shu paytning o‘zida A.Petrosyansda cholg‘ularning oilasini yaratish fikri paydo bo‘ldi. Natijada nota orqali ijro etadigan orkestrning shakllanishiga asos solindi. 1940-yillarning boshlarida laboratoriyaning musiqiy ustaxonasida usta-konstruktorlar A.Petrosyans va S.Didenko, soz ustalari V.Romanchenko va A.Kevxoyanslar ishlar edilar.

• 1940-yillarning oxiri va 1950-yillarning boshlarida ularning tarkibiga X.Muxitdinov, A.Abdug‘ofurov, A.Tarasov, V.Shitikov, N.Ryuxin, M.Turdiyev va F.Bortniklar kelib qo‘shildilar. Ular torli-chertma cholg‘ularning tovushqatorlariga 12 bosqichli teng temperatsiyalashgan xromatik tovushqatorlarni joriy etish, cholg‘ularning oilalarini yaratish, torli kvintet, ya’ni torlikamonli cholg‘ular, xromatik chang ustida ilk tajribalar o‘tkazadilar. Bularning hammasini A.Petrosyans bir guruh milliy ustalarimiz bilan birgalikda o‘zbek xalq musiqa cholg‘ularida ijrochilik ta’lim ni umummaqbul nota sistemasiga muvofiq tarzda yo‘lga qo‘yish maqsadida amalga oshiradi. G‘ijjaklarni takomillashtirishda asosan ularning dastalariga e’tibor qaratilgan. An’anaviy g‘ijjaklarda dasta yumaloq shaklda bo‘lib, yuqori qismi qalin, pastki qismi ingichka qilib ishlangan. Chunki ularda asosan o‘zbek xalq kuylari va maqomlardan parchalar ijro etilgan.

XULOSA • Mening xulosam shundan ibroratki, ushbu kurs ishini yoritish davomida mamlakatimiz tarixida yuksak o’rin tutgan buyuk va mashhur kompozitorlar hayoti hamda ularning ijodiy yo’llari haqida ko’plab ma’lumotlarga ega bo’ldim. Mavzuyimga qisqacha ta’rif beradigan bo’lsam, o’tgan asr davomida milliy cholg’ularimizning modernizatsiya qilinishi biz uchun ko’plab qulayliklar keltirdi desam mubolag’a bo’lmaydi. Cholg’ularning tarixiy ko’rinishlariga nazar tashlasak, ko’plab noqulayliklarni ko’rishimiz mumkin. Cholg’ularimiz modernizatsiya qilingandan so’ng, ularning ovoz registrlarida, ijro uslublarida hamda ko’rinishlarida katta o’zgarishni sezishimiz mumkin.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: • 1. Mirziyoyev Sh.M. “Yangi O’zbekiston strategiyasi” • 2. Mirziyoyev Sh.M “Milliy iqtisodiyotni rivojlantirish” • 3. Davlat qonun va hujjatlari. • 4 A.Tashmatova “Ijrochilik san’ati tarixi” • 5. Valieva A. “Musiqashunoslik” • 6. Bastakorlar ijodi • 7. Maqomlar masalasiga doir, Toshkent, 1963.

• E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Modernizatsiyalashtirilgan cholg‘ular va ularning tasnifi

O’zbek xalq qo’shiqlari va ularning xususiyatlari

Orkestrga rahbarlik qilgan dirijorlarning cholg‘u ijrochiligi san’atiga qo‘shgan hissalari

Yunus Rajabiy hayoti va ijodi, o’zbek xalq cholg’u asboblari

O’zbek xalq cholg’ularida ijro imkoniyatlari, tovush hosil qilish vositalari