Кimyoviy termodinamika asoslari - Kimyo - Slaydlar

Кimyoviy termodinamika asoslari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1555 KB

Ko'chirib olish

“ К imyoviy termodinamika asoslari ”

REJAREJA  КИРИШКИРИШ  ТермодинамикаТермодинамика ҳақидаҳақида маълумотмаълумот ..  АСОСИЙАСОСИЙ ҚИСМҚИСМ  2.1. 2.1. ТермодинамикТермодинамик системасистема вава атрофатроф -- муҳитмуҳит ..  2.2. 2.2. Интенсив ва экстенсив катталиклар.Интенсив ва экстенсив катталиклар.  2.3.Қайтар ва қайтмас жараёнлар.2.3.Қайтар ва қайтмас жараёнлар. – Ички энергия.Ички энергия. – Иссиқлик ва иш.Иссиқлик ва иш. – Энтальпия.Энтальпия. – Термодинамика биринчи қонуни.Термодинамика биринчи қонуни.  ХУЛОСАХУЛОСА  ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАРФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

Термодинамика ҳақида Термодинамика ҳақида маълумотмаълумот  Термодинамика Термодинамика XIXXIX асрнинг биринчи ярмида энди ривожланаётган иссиқлик техникаси асрнинг биринчи ярмида энди ривожланаётган иссиқлик техникаси асосида вужудга келди. Термодинамика сўзи грекчадан олинган бўлиб, термос-иссиқлик, асосида вужудга келди. Термодинамика сўзи грекчадан олинган бўлиб, термос-иссиқлик, динамос-куч, қувват деган маънони англатади.динамос-куч, қувват деган маънони англатади.  Термодинамиканинг илк вазифаси иссиқлик машиналарида иссиқликнинг ишга айланиш Термодинамиканинг илк вазифаси иссиқлик машиналарида иссиқликнинг ишга айланиш қонуниятларини ва бу айланишнинг оптимал шароитларини ўрганишга қаратилган эди.қонуниятларини ва бу айланишнинг оптимал шароитларини ўрганишга қаратилган эди.  Термодинамикага асос солган Карно (1792-1832) айнан шу мақсадни кўзлаган. Термодинамикага асос солган Карно (1792-1832) айнан шу мақсадни кўзлаган. Кейинчалик термодинамика бу техник вазифа чегарасидан анча чиқиб кетди. Энди унинг Кейинчалик термодинамика бу техник вазифа чегарасидан анча чиқиб кетди. Энди унинг диққат маркази физик ҳодисаларни ўрганишга қаратилди ва физикавий термодинамика диққат маркази физик ҳодисаларни ўрганишга қаратилди ва физикавий термодинамика вужудга келди. Унинг вазифаси материя ҳаракатининг иссиқлик шакллари вужудга келди. Унинг вазифаси материя ҳаракатининг иссиқлик шакллари қонуниятларини ўрганишдан иборат эди. Классик (фенемонологик) термодинамика қонуниятларини ўрганишдан иборат эди. Классик (фенемонологик) термодинамика макроскопик системаларда иссиқлик билан ишни ўрганади. У ҳарорат, босим ва ҳажм макроскопик системаларда иссиқлик билан ишни ўрганади. У ҳарорат, босим ва ҳажм сингари системанинг умумий хоссаларини қараб чиқади. У индвидуал заррачаларнинг сингари системанинг умумий хоссаларини қараб чиқади. У индвидуал заррачаларнинг ҳаракати, уларга таъсир этувчи кучлар ва заррачаларнинг ўзаро таъсирини қараб ҳаракати, уларга таъсир этувчи кучлар ва заррачаларнинг ўзаро таъсирини қараб чиқмайди.чиқмайди.  Заррачалар катта гуруҳининг энергетик ҳолатини статистик термодинамика ўрганади. Заррачалар катта гуруҳининг энергетик ҳолатини статистик термодинамика ўрганади. Термодинамиканинг бу соҳаси макроскопик заррачалар учун статистика қонунларини Термодинамиканинг бу соҳаси макроскопик заррачалар учун статистика қонунларини тадбиқ этади. Унда квант назариясининг математик методлари кенг қўлланилади.тадбиқ этади. Унда квант назариясининг математик методлари кенг қўлланилади.  Кимёвий термодинамика кимёвий реакцияларда энергиянинг ўзгаришини ва кимёвий Кимёвий термодинамика кимёвий реакцияларда энергиянинг ўзгаришини ва кимёвий системалар бажара оладиган фойдали иш қобилиятини ўрганади. У кимёвий системалар бажара оладиган фойдали иш қобилиятини ўрганади. У кимёвий реакцияларнинг иссиқлик эффектини, индивидуал моддалар ва аралашмаларнинг реакцияларнинг иссиқлик эффектини, индивидуал моддалар ва аралашмаларнинг фазовий айланишини, кимёвий мувозанатни қараб чиқади. фазовий айланишини, кимёвий мувозанатни қараб чиқади.  Кимёвий мувозанат қонуниятларини билиш, ишлаб чиқариш амалиётидаги ва илмий Кимёвий мувозанат қонуниятларини билиш, ишлаб чиқариш амалиётидаги ва илмий тадқиқот ишларидаги кўпгина масалаларни тажриба ўтказмай туриб ечишга имкон тадқиқот ишларидаги кўпгина масалаларни тажриба ўтказмай туриб ечишга имкон беради. Улардан асосийси кимёвий реакцияни амалга ошириш шароитини белгилаш ҳамда беради. Улардан асосийси кимёвий реакцияни амалга ошириш шароитини белгилаш ҳамда у ёки бу йўналишда бориш-бормаслигини аниқлашдан иборат. Шунингдек, кимёвий у ёки бу йўналишда бориш-бормаслигини аниқлашдан иборат. Шунингдек, кимёвий термодинамика реакцияларининг бориш даражасини, унинг оптимал шароитини ҳамда термодинамика реакцияларининг бориш даражасини, унинг оптимал шароитини ҳамда реакция маҳсулоти унумини ошириш йўлларини излайди ва ўрганади.реакция маҳсулоти унумини ошириш йўлларини излайди ва ўрганади.

Термодинамик система ва Термодинамик система ва атроф-муҳитатроф-муҳит  Термодинамика тадқиқот объекти термодинамик система бўлиб ҳисобланади. Атроф-муҳитдан хаёлан ёки амалда Термодинамика тадқиқот объекти термодинамик система бўлиб ҳисобланади. Атроф-муҳитдан хаёлан ёки амалда ажратиб олинган жисм ёки жисмлар гуруҳига система деб аталади.ажратиб олинган жисм ёки жисмлар гуруҳига система деб аталади.  Реакцион идиш, гальваник элемент ва ҳ.к. ларни система деб аташ мумкин. Системани ташкил этувчи Реакцион идиш, гальваник элемент ва ҳ.к. ларни система деб аташ мумкин. Системани ташкил этувчи жисмлар орасида иссиқлик, модда алмашинуви содир бўлса ҳамда система термодинамик параметрлар орқали жисмлар орасида иссиқлик, модда алмашинуви содир бўлса ҳамда система термодинамик параметрлар орқали ифодаланса, бундай системани термодинамик система деб аташ мумкин.ифодаланса, бундай системани термодинамик система деб аташ мумкин.  Система билан бевосита ёки билвосита контактда бўладиган барча нарсаларга атроф-муҳит деб қаралади. Система билан бевосита ёки билвосита контактда бўладиган барча нарсаларга атроф-муҳит деб қаралади. Шу нарса қабул қилинганки, атроф-муҳит шунчалик катта ўлчамга эгаки, унга бериладиган ёки ундан олинадиган Шу нарса қабул қилинганки, атроф-муҳит шунчалик катта ўлчамга эгаки, унга бериладиган ёки ундан олинадиган иссиқлик унинг ҳароратини ўзгартирмайди.иссиқлик унинг ҳароратини ўзгартирмайди.  Атроф-муҳит билан ўзаро таъсири характерига қараб очиқ, ёпиқ ва изоляцияланган системалар фарқланади. Атроф-муҳит билан ўзаро таъсири характерига қараб очиқ, ёпиқ ва изоляцияланган системалар фарқланади.  Очиқ системалар атроф-муҳит билан модда ва энергия алмашина олади. Масалан, эритма солинган чинни косача. Очиқ системалар атроф-муҳит билан модда ва энергия алмашина олади. Масалан, эритма солинган чинни косача. Ундан эритувчи буғланиши ва у атроф-муҳит томонидан иситилиши ёки совитилиши мумкин.Ундан эритувчи буғланиши ва у атроф-муҳит томонидан иситилиши ёки совитилиши мумкин.  Атроф-муҳит билан модда алмашина олмайдиган, аммо энергия алмашина оладиган системаларга ёпиқ Атроф-муҳит билан модда алмашина олмайдиган, аммо энергия алмашина оладиган системаларга ёпиқ системалар дейилади. Масалан оғзи маҳкам ёпилган эритма солинган колба. Ундан эритувчи буғланмайди, лекин системалар дейилади. Масалан оғзи маҳкам ёпилган эритма солинган колба. Ундан эритувчи буғланмайди, лекин атроф-муҳит томонидан иситилиши ёки совитилиши мумкин.атроф-муҳит томонидан иситилиши ёки совитилиши мумкин.  Атроф-муҳит билан модда ҳам, энергия ҳам алмашинмайдиган система-ларга изоляцияланган системалар Атроф-муҳит билан модда ҳам, энергия ҳам алмашинмайдиган система-ларга изоляцияланган системалар дейилади.дейилади.  Система ичида иссиқлик унинг иссиқроқ қисмидан совуқроқ қисмига берилиши, энергиянинг бир турдан иккинчи Система ичида иссиқлик унинг иссиқроқ қисмидан совуқроқ қисмига берилиши, энергиянинг бир турдан иккинчи турга айланиши, концентрациянинг тенглашиши содир бўлиши мумкин. Аммо, системанинг ички энергияси турга айланиши, концентрациянинг тенглашиши содир бўлиши мумкин. Аммо, системанинг ички энергияси доимий бўлиб қолаверади. Изоляцияланган системага термостатда содир бўлаётган кимёвий реакцияни мисол доимий бўлиб қолаверади. Изоляцияланган системага термостатда содир бўлаётган кимёвий реакцияни мисол келтиришимиз мумкин. Кимёвий реакциянинг боришида энергиянинг ўзгариши термостатдаги иситгични улаш келтиришимиз мумкин. Кимёвий реакциянинг боришида энергиянинг ўзгариши термостатдаги иситгични улаш ёки узиб қўйиш билан компенсацияланади. Бунда система энергияси ўзгаришсиз қолади.ёки узиб қўйиш билан компенсацияланади. Бунда система энергияси ўзгаришсиз қолади.  Системалар гомоген ва гетероген бўлиши мумкин. Бир фазадан иборат системаларга гомоген системалар Системалар гомоген ва гетероген бўлиши мумкин. Бир фазадан иборат системаларга гомоген системалар дейилади. Гетероген системалар бир неча фазадан ташкил топади (масалан, муз-сув, сув-хлороформ, сув-гексан дейилади. Гетероген системалар бир неча фазадан ташкил топади (масалан, муз-сув, сув-хлороформ, сув-гексан ва ҳ.к.).ва ҳ.к.).  Фаза- бу ўзининг барча нуқталарида бир хил физикавий хоссалари билан характерланадиган ҳамда чегара сирти Фаза- бу ўзининг барча нуқталарида бир хил физикавий хоссалари билан характерланадиган ҳамда чегара сирти билан ажратилган гетероген системаларнинг бир қисмидир.билан ажратилган гетероген системаларнинг бир қисмидир.  Система билан ташқи муҳит орасида энергия алмашинуви турли шаклларда номоён бўлиши мумкин. Механик Система билан ташқи муҳит орасида энергия алмашинуви турли шаклларда номоён бўлиши мумкин. Механик энергия, иссиқлик энергияси, электр ва нурланиш энергиялари бевосита ва билвосита бир-бирига айланиши энергия, иссиқлик энергияси, электр ва нурланиш энергиялари бевосита ва билвосита бир-бирига айланиши мумкин. 1843 йилда Жоуль биринчи марта иссиқлик энергиясининг механик энергияга эквивалентлигини мумкин. 1843 йилда Жоуль биринчи марта иссиқлик энергиясининг механик энергияга эквивалентлигини миқдорий текширди. Бунда фақат иссиқлик энергиясининг (миқдорий текширди. Бунда фақат иссиқлик энергиясининг ( QQ ) механик энергия (иш) га (А) айланадиган ) механик энергия (иш) га (А) айланадиган жараёнлар текширилди. Бундай айланишларга термомеханик айланишлар дейилади.жараёнлар текширилди. Бундай айланишларга термомеханик айланишлар дейилади.

Интенсив ва экстенсив Интенсив ва экстенсив катталикларкатталиклар  Системанинг барча физикавий ва кимёвий хоссаларини яхлит тарзда унинг ҳолати дейилади. Системанинг ҳолати Системанинг барча физикавий ва кимёвий хоссаларини яхлит тарзда унинг ҳолати дейилади. Системанинг ҳолати термодинамик параметрлар билан характерланади. Термодинамик параметрлар икки хил интенсив ва экстенсив бўлади. термодинамик параметрлар билан характерланади. Термодинамик параметрлар икки хил интенсив ва экстенсив бўлади. Массага боғлиқ бўлмаган параметрларга интенсив параметрлар дейилади. Интенсив параметрларга ҳарорат, босим, Массага боғлиқ бўлмаган параметрларга интенсив параметрлар дейилади. Интенсив параметрларга ҳарорат, босим, зичлик, концентрация ва кимёвий потенция киради. Бу параметрларни бевосита экспериментал усулда ўлчаш мумкин.зичлик, концентрация ва кимёвий потенция киради. Бу параметрларни бевосита экспериментал усулда ўлчаш мумкин.  Ҳарорат- термодинамик параметрларнинг энг муҳимларидан бири бўлиб, система ёки жисмнинг иссиқлик ҳолатини Ҳарорат- термодинамик параметрларнинг энг муҳимларидан бири бўлиб, система ёки жисмнинг иссиқлик ҳолатини характерлайди. Турли ҳароратга эга бўлган икки жисм бир-бирига туташтирилганда иссиқликнинг юқори ҳароратга эга характерлайди. Турли ҳароратга эга бўлган икки жисм бир-бирига туташтирилганда иссиқликнинг юқори ҳароратга эга бўлган жисмдан паст ҳароратга эга бўлган жисмга ўтиши экспериментал усулда аниқланган. бўлган жисмдан паст ҳароратга эга бўлган жисмга ўтиши экспериментал усулда аниқланган.  Иссиқлик- иссиқлик алмашинуви жараёнининг энергетик характеристикаси бўлиб, бу жараёнда система оладиган ёки Иссиқлик- иссиқлик алмашинуви жараёнининг энергетик характеристикаси бўлиб, бу жараёнда система оладиган ёки берадиган энергия миқдори билан ўлчанади. Ҳароратнинг бирлиги Кельвин (К) бўлиб, термодинамик ҳарорат шкаласи берадиган энергия миқдори билан ўлчанади. Ҳароратнинг бирлиги Кельвин (К) бўлиб, термодинамик ҳарорат шкаласи бўйича ўлчанади. Унинг Цельсий шкаласи бўйича нисбати қуйидагича:бўйича ўлчанади. Унинг Цельсий шкаласи бўйича нисбати қуйидагича:  ТК = ТК = tt 00 CC + 273,15 + 273,15 KK  Босим- система ҳолатининг муҳим параметрларидан бири бўлиб, фақат системанинг ички хоссаларига боғлиқ бўлади. Босим- система ҳолатининг муҳим параметрларидан бири бўлиб, фақат системанинг ички хоссаларига боғлиқ бўлади. Босим системанинг ташқи муҳит билан ўзаро таъсирини характерлайди. Босимнинг бирлиги паскал (Па).Босим системанинг ташқи муҳит билан ўзаро таъсирини характерлайди. Босимнинг бирлиги паскал (Па).  Ҳажм- хажм ҳам система ҳолатининг параметри бўлиб, системанинг макроскопик хоссаларини характерлайди. Ҳажм- хажм ҳам система ҳолатининг параметри бўлиб, системанинг макроскопик хоссаларини характерлайди. Жисмларнинг хоссалари солиштирма (масса бирлигининг ҳажми) ёки моляр (бир моль модданинг ҳажми) ҳажм билан Жисмларнинг хоссалари солиштирма (масса бирлигининг ҳажми) ёки моляр (бир моль модданинг ҳажми) ҳажм билан характерланади. Ҳажмнинг бирлиги м3.характерланади. Ҳажмнинг бирлиги м3.  Массага боғлиқ бўлган параметрларга экстенсив параметрлар дейилади. Экстенсив параметрларга ҳажм, масса, иссиқлик Массага боғлиқ бўлган параметрларга экстенсив параметрлар дейилади. Экстенсив параметрларга ҳажм, масса, иссиқлик сиғими, ички энергия, энтальпия, энтропия ва термодинамик потенциаллар киради.сиғими, ички энергия, энтальпия, энтропия ва термодинамик потенциаллар киради.  Системанинг яхлит олгандаги экстенсив хоссаси уни ташкил этувчилар экстенсив хоссалари йиғиндисидан иборат Системанинг яхлит олгандаги экстенсив хоссаси уни ташкил этувчилар экстенсив хоссалари йиғиндисидан иборат бўлади. Аксинча, интенсив хоссалар системанинг табиати билан белгиланади.бўлади. Аксинча, интенсив хоссалар системанинг табиати билан белгиланади.  Бевосита ўлчаш мумкин бўлган параметрлар (интенсив) га система ҳолатининг асосий параметрлари дейилади.Бевосита ўлчаш мумкин бўлган параметрлар (интенсив) га система ҳолатининг асосий параметрлари дейилади.  Бевосита ўлчаш мумкин бўлмаган параметрлар (ички энергия, энтальпия, энтропия, термодинамик потенциаллар) га Бевосита ўлчаш мумкин бўлмаган параметрлар (ички энергия, энтальпия, энтропия, термодинамик потенциаллар) га система ҳолати асосий параметрлари-нинг функцияси (ҳолат функцияси) деб қаралади.система ҳолати асосий параметрлари-нинг функцияси (ҳолат функцияси) деб қаралади.  Шуни қайд этиб ўтиш жоизки, системанинг термодинамик параметрлари Айни ҳолатини характерлайди. Шунинг учун Шуни қайд этиб ўтиш жоизки, системанинг термодинамик параметрлари Айни ҳолатини характерлайди. Шунинг учун система бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтганда унинг хоссаларининг ўзгариши система босиб ўтган йўлга боғлиқ система бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтганда унинг хоссаларининг ўзгариши система босиб ўтган йўлга боғлиқ бўлмасдан, унинг дастлабки ва охирги ҳолати билан, яъни икки ҳолатдаги термодинамик параметрлар қиймати билан бўлмасдан, унинг дастлабки ва охирги ҳолати билан, яъни икки ҳолатдаги термодинамик параметрлар қиймати билан белгиланади.белгиланади.  Атроф-муҳит ҳамда система сингари тегишли хоссалар, яъни параметрларга эга бўлиб уларга ташқи параметрлар Атроф-муҳит ҳамда система сингари тегишли хоссалар, яъни параметрларга эга бўлиб уларга ташқи параметрлар дейилади. Одатда ташқи параметрлардан босим (Р) ва ҳарорат (Т) инобатга олинади. Босим система бажарган ёки дейилади. Одатда ташқи параметрлардан босим (Р) ва ҳарорат (Т) инобатга олинади. Босим система бажарган ёки система устидан бажарилган иш билан ҳарорат эса иссиқлик алмашинуви билан боғлиқ.система устидан бажарилган иш билан ҳарорат эса иссиқлик алмашинуви билан боғлиқ.  Система ҳолати параметрларининг ҳар қандай ўзгаришига жараён дейилади Жараённинг характери ташқи Система ҳолати параметрларининг ҳар қандай ўзгаришига жараён дейилади Жараённинг характери ташқи параметрларга боғлиқ равишда турлича бўлиши мумкин.параметрларга боғлиқ равишда турлича бўлиши мумкин.

ҚҚ айтар ва қайтмас айтар ва қайтмас жараёнларжараёнлар  Агар системада муайян давр ичида термодинамик параметрлардан бири ўзгарса, Агар системада муайян давр ичида термодинамик параметрлардан бири ўзгарса, термодинамик жараёнлар содир бўлганлигидан далолат беради. Агар термодинамик термодинамик жараёнлар содир бўлганлигидан далолат беради. Агар термодинамик жараёнда системанинг кимёвий таркиби ўзарса, у ҳолда бу жараёнга кимёвий реакция жараёнда системанинг кимёвий таркиби ўзарса, у ҳолда бу жараёнга кимёвий реакция дейилади.дейилади.  Табиатда учрайдиган барча жараёнларни иккига бўлиш мумкин.Табиатда учрайдиган барча жараёнларни иккига бўлиш мумкин. Ўз-ўзидан борадиган жараёнлар. Ўз-ўзидан бормайдиган жараёнлар . Ўз-ўзидан борадиган деб шундай жараёнларга айтиладики, уларнинг бориши Ўз-ўзидан борадиган деб шундай жараёнларга айтиладики, уларнинг бориши учун ташқаридан энергия талаб этилмайди (масалан, газларнинг кенгайиши).учун ташқаридан энергия талаб этилмайди (масалан, газларнинг кенгайиши). Ўз-ўзидан бормайдиган жараёнларнинг содир бўлиши учун энергия талаб этилади Ўз-ўзидан бормайдиган жараёнларнинг содир бўлиши учун энергия талаб этилади (Масалан, газ аралашмасини компонентларга ажратиш). Ўз-ўзидан борадиган (Масалан, газ аралашмасини компонентларга ажратиш). Ўз-ўзидан борадиган жараён изоляцияланган системада борса, бу жараён оқибатида мувозанат жараён изоляцияланган системада борса, бу жараён оқибатида мувозанат ҳолатигача боради.ҳолатигача боради. Мувозонат ҳолатидаги системада вақт ўтиши билан ўзгариш содир бўлмайди.Мувозонат ҳолатидаги системада вақт ўтиши билан ўзгариш содир бўлмайди. 02 02 11

 Кимёвий термодинамикада мувозанатдаги ва Кимёвий термодинамикада мувозанатдаги ва мувозанатда бўлмаган қайтар ва қайтмас мувозанатда бўлмаган қайтар ва қайтмас жараёнлар катта аҳамиятга эга. Бу жараёнлар катта аҳамиятга эга. Бу тушунчаларнинг моҳиятини тушиниш учун тушунчаларнинг моҳиятини тушиниш учун поршенли цилиндрдаги газнинг кенгайишини поршенли цилиндрдаги газнинг кенгайишини қараб чиқайлик. Айтайлик, поршен устига бир хил қараб чиқайлик. Айтайлик, поршен устига бир хил массадаги тўртта тарози тошчаси қўйилган. массадаги тўртта тарози тошчаси қўйилган. Тошчаларнинг умумий массаси Рташқи га тенг. Тошчаларнинг умумий массаси Рташқи га тенг. Агар цилиндрдаги газ босими (Рички) ташқи босим Агар цилиндрдаги газ босими (Рички) ташқи босим (Рташқи) га тенг бўлса, поршен ҳаракатланмайди. (Рташқи) га тенг бўлса, поршен ҳаракатланмайди. Бу бошланғич мувозанат ҳолати бўлиб 1-расмда М Бу бошланғич мувозанат ҳолати бўлиб 1-расмда М нуқта билан белгиланган. Поршен устидан битта нуқта билан белгиланган. Поршен устидан битта тош олинса Рташқи камаяди ва газнинг ҳажми тош олинса Рташқи камаяди ва газнинг ҳажми кенгаяди. Янги мувозанат ҳолати қарор топади кенгаяди. Янги мувозанат ҳолати қарор топади (расмдаги 1-нуқта). (расмдаги 1-нуқта).

 Иккинчи, учинчи ва тўртинчи тошлар ҳам бирин-кейтин олиб қўйилганда Иккинчи, учинчи ва тўртинчи тошлар ҳам бирин-кейтин олиб қўйилганда ташқи босим билан цилиндр ичидаги газ ҳажмининг ўзгариши ташқи босим билан цилиндр ичидаги газ ҳажмининг ўзгариши юқоридагидек ўзгаради. Бу ҳолатлардаги мувозанатлар тегишлича 2,3,юқоридагидек ўзгаради. Бу ҳолатлардаги мувозанатлар тегишлича 2,3, NN билан белгиланган. Газнинг М нуқтадан билан белгиланган. Газнинг М нуқтадан NN нуқтагача босими ва ҳажми нуқтагача босими ва ҳажми ўзгариши пастки ўзгариши пастки MNMN синиқ чизик билан ифодаланган. Бу чизиқ билан синиқ чизик билан ифодаланган. Бу чизиқ билан абциссалар ўқи орасидаги мойдон газнинг кенгайиши натижасида олинган абциссалар ўқи орасидаги мойдон газнинг кенгайиши натижасида олинган иш иш WKWK га тенг. га тенг. WK =  Рташқи•Δ Vi бунда Δбунда Δ ViVi – битта тош олиб ҳажмнинг ўзгариши. Энди тошларни бирин-кетин – битта тош олиб ҳажмнинг ўзгариши. Энди тошларни бирин-кетин поршен устига қўйилса, газ сиқила бошлайди. Газнинг сиқилиш жараёни поршен устига қўйилса, газ сиқила бошлайди. Газнинг сиқилиш жараёни юқоридаги эгри чизиқ билан абциссалар орасидаги майдон сиқилиш иши юқоридаги эгри чизиқ билан абциссалар орасидаги майдон сиқилиш иши WCWC га га тенг. Расмдан кўриниб турибдики, тенг. Расмдан кўриниб турибдики, WCWC >> WKWK . Булар орасидаги фарқ юқорисидаги . Булар орасидаги фарқ юқорисидаги майдонга тенг бўлиб, системани бошланғич ҳолатига қайтариш учун майдонга тенг бўлиб, системани бошланғич ҳолатига қайтариш учун бажарилган ишни кўрсатади. Агар жараённинг тўғри ёки тескари йўналишда бажарилган ишни кўрсатади. Агар жараённинг тўғри ёки тескари йўналишда боришида ташқи муҳитда ёки системада қандайдир ўзгариш бизни боришида ташқи муҳитда ёки системада қандайдир ўзгариш бизни мисолимизда мисолимизда WCWC нинг нинг WKWK га нисбатан ўзгариши) содир бўлса, у ҳолда га нисбатан ўзгариши) содир бўлса, у ҳолда жараённи мувозанатда эмас деб ҳисоблаш мумкин.жараённи мувозанатда эмас деб ҳисоблаш мумкин.1415 01 02 171808 1D

 Агар тўртала тошни массалари уларникидан икки марта кичик бўлган саккизта тошча Агар тўртала тошни массалари уларникидан икки марта кичик бўлган саккизта тошча билан алмаштирилса Рташқи ўзгармайди. Тошчаларни бирин-кетин поршен устидан билан алмаштирилса Рташқи ўзгармайди. Тошчаларни бирин-кетин поршен устидан олинса, босим ва ҳажмнинг ўзгариши пастки синиқ чизиқ (2-расм) билан белгиланади. олинса, босим ва ҳажмнинг ўзгариши пастки синиқ чизиқ (2-расм) билан белгиланади. Аммо, бунда мувозанат ҳолатига мувофиқ келадиган нуқталар сони ошади Аммо, бунда мувозанат ҳолатига мувофиқ келадиган нуқталар сони ошади (( MM ,1,2,3,4,5,6,7,,1,2,3,4,5,6,7, NN ). Бунда кенгайиш иши ошади, сиқилиш иши эса камаяди. Демак, ). Бунда кенгайиш иши ошади, сиқилиш иши эса камаяди. Демак, WC WC - - WKWK орасидаги фарқ ҳам камаяди. орасидаги фарқ ҳам камаяди. Агар поршен устига чексиз кичик массадаги тошчалар қуйилса, у ҳолда Агар поршен устига чексиз кичик массадаги тошчалар қуйилса, у ҳолда MNMN чизиғида чексиз чексиз куп сондаги нуқталар ҳосил бўлади. Бунда юқориги ва чизиғида чексиз чексиз куп сондаги нуқталар ҳосил бўлади. Бунда юқориги ва пастки синиқ чизиқлар битта яхлит текис чизиққа айланади (3-расм). Бунда пастки синиқ чизиқлар битта яхлит текис чизиққа айланади (3-расм). Бунда WC WC - - WK WK = 0 бўлади. Бу вазиятда сиқилиш ва кенгайиш жараёнлари чексиз секин = 0 бўлади. Бу вазиятда сиқилиш ва кенгайиш жараёнлари чексиз секин кечади. Бундай жараёнга мувозанатдаги жараён дейилади.кечади. Бундай жараёнга мувозанатдаги жараён дейилади.

Ички энергияИчки энергия  Энергия (грекча. Энергия (грекча. energiaenergia – таъсир, фаолият) – материя барча кўринишлари ҳаракати ва ўзаро – таъсир, фаолият) – материя барча кўринишлари ҳаракати ва ўзаро таъсирининг умумий сифат кўрсаткичи бўлиб ҳисобланади. таъсирининг умумий сифат кўрсаткичи бўлиб ҳисобланади.  Энергия система хоссасининг ажралмас қисмидир. Кинетик ва потенциал энергиялар фарқланади. Энергия система хоссасининг ажралмас қисмидир. Кинетик ва потенциал энергиялар фарқланади. Кинетик энергия ҳаракат энергияси бўлса, потенциал энергия эса система заррачаларининг ҳолат ва Кинетик энергия ҳаракат энергияси бўлса, потенциал энергия эса система заррачаларининг ҳолат ва ўзаро таъсир энергиясидир. Система иккита ҳолатининг потенциал энергиялари фарқи ишга тенг ўзаро таъсир энергиясидир. Система иккита ҳолатининг потенциал энергиялари фарқи ишга тенг бўлади. Демак, иш тушунчасининг физикавий маъноси система икки хил ҳолати ёки икки хил бўлади. Демак, иш тушунчасининг физикавий маъноси система икки хил ҳолати ёки икки хил даражаси потенциал энергиялари фарқидан иборат экан.даражаси потенциал энергиялари фарқидан иборат экан.  Системада бажариладиган иш системани ташкил этувчилар энергияси ўзгариши ҳисобидан амалга Системада бажариладиган иш системани ташкил этувчилар энергияси ўзгариши ҳисобидан амалга ошади. Бу энергияга ички энергия дейилади.ошади. Бу энергияга ички энергия дейилади.  Ички энергияИчки энергия UU система энергиясининг умумий заҳирасини характерлайди. система энергиясининг умумий заҳирасини характерлайди.  Ички энергияга қуйидагилар киради: 1) барча заррачаларнинг айланма, тебранма ва илгариланма Ички энергияга қуйидагилар киради: 1) барча заррачаларнинг айланма, тебранма ва илгариланма ҳаракати энергияси; 2) заррачалар орасидаги ўзаро таъсир (тортилиш, итарилиш) потенциал ҳаракати энергияси; 2) заррачалар орасидаги ўзаро таъсир (тортилиш, итарилиш) потенциал энергияси; 3)ички молекуляр кинетик энергия; 4) атомларнинг ички энергияси; 5) ядро ичидаги энергияси; 3)ички молекуляр кинетик энергия; 4) атомларнинг ички энергияси; 5) ядро ичидаги энергия; 6) гравитацион энергия; 7) ёруғлик энергияси. Ички энергиянинг қиймати модда табиатига, энергия; 6) гравитацион энергия; 7) ёруғлик энергияси. Ички энергиянинг қиймати модда табиатига, унинг массасига ва система ҳолатининг параметрларига боғлиқ бўлади. Одатда ички энергияни 1 унинг массасига ва система ҳолатининг параметрларига боғлиқ бўлади. Одатда ички энергияни 1 моль моддага нисбатан ҳисобланади ва унга моляр ички энергия дейилади. Моляр ички энергия моль моддага нисбатан ҳисобланади ва унга моляр ички энергия дейилади. Моляр ички энергия жоуль/моль да ифодаланади. Модданинг ички энергия заҳирасини тўлиқ аниқлаб бўлмайди. Чунки жоуль/моль да ифодаланади. Модданинг ички энергия заҳирасини тўлиқ аниқлаб бўлмайди. Чунки системани ички энергиясидан тўлиқ айрилган ҳолатга ўтказиш мумкин эмас. Шунинг учун системани ички энергиясидан тўлиқ айрилган ҳолатга ўтказиш мумкин эмас. Шунинг учун термодинамикада ички энергиянинг ўзгариши (Δтермодинамикада ички энергиянинг ўзгариши (Δ UU ) кўриб чиқилади. Система ички энергиясининг ) кўриб чиқилади. Система ички энергиясининг ўзгариши унинг охирги ва бошланғич ҳолатидаги ички энергиялари фарқидан иборат бўлади:ўзгариши унинг охирги ва бошланғич ҳолатидаги ички энергиялари фарқидан иборат бўлади: Δ U = U охир – U даст.1C 1F 0116 1F 0B 1F 0708

 Ички энергиянинг чексиз кичик ўзгариши Ички энергиянинг чексиз кичик ўзгариши dUdU билан билан белгиланади. Ички энергия ҳолат функцияси бўлганлиги белгиланади. Ички энергия ҳолат функцияси бўлганлиги сабабли унинг ўзгариши жараён йўлига боғлиқ бўлмасдан сабабли унинг ўзгариши жараён йўлига боғлиқ бўлмасдан фақат системанинг бошланғич ва охирги ҳолатига боғлиқ фақат системанинг бошланғич ва охирги ҳолатига боғлиқ бўлади. Шунинг учун бўлади. Шунинг учун dUdU тўлиқ дифференциал бўлади. тўлиқ дифференциал бўлади.  Ички энергиянинг ҳолат функцияси эканлиги қуйидагича Ички энергиянинг ҳолат функцияси эканлиги қуйидагича исботлаш мумкин. Айтайлик, ички энергия ҳолат функцияси исботлаш мумкин. Айтайлик, ички энергия ҳолат функцияси булмасин ва унинг қиймати жараён йўлига боғлиқ бўлсин. булмасин ва унинг қиймати жараён йўлига боғлиқ бўлсин. Унда система дастлабки ҳолатдан (Унда система дастлабки ҳолатдан ( UU даст) охирги ҳолатга даст) охирги ҳолатга ўтсин (ўтсин ( UU охир). Охирги ҳолатдан бошланғич ҳолатга эса охир). Охирги ҳолатдан бошланғич ҳолатга эса бошқа йўл билан келсин ва унинг ички энергияси бошқа йўл билан келсин ва унинг ички энергияси UU бош. бош. бўлсин. бўлсин. UU бош – бош – UU •бош орасидаги фарқ шундан далолат •бош орасидаги фарқ шундан далолат берадики, система ҳолатини р1берадики, система ҳолатини р1 VV 1 дан р21 дан р2 VV 2 гача ва аксинча 2 гача ва аксинча ўзгартириб ортиқча энергияга эга бўлиш мумкин, ҳамда бу ўзгартириб ортиқча энергияга эга бўлиш мумкин, ҳамда бу энергияни фойдали ишга айлантириш мумкин. Яъни, биринчи энергияни фойдали ишга айлантириш мумкин. Яъни, биринчи турдаги абадий двигател ясаш мумкин бўлар эди. Бу эса турдаги абадий двигател ясаш мумкин бўлар эди. Бу эса термодинамика биринчи қонунига зид бўлиб ҳисобланади.термодинамика биринчи қонунига зид бўлиб ҳисобланади.

Иссиқлик ва ишИссиқлик ва иш  а) Иссиқлик– системадан атроф–муҳитга ва аксинча атроф–муҳитдан системага энергиянинг а) Иссиқлик– системадан атроф–муҳитга ва аксинча атроф–муҳитдан системага энергиянинг берилиши иссиқлик (берилиши иссиқлик ( QQ ) ва иш () ва иш ( WW ) кўтарилишида амалга оширилади.) кўтарилишида амалга оширилади.  Иссиқликнинг моҳиятини аниқлаш учун иссиқлик ўтказувчи тўсиқ билан икки қисмга ажратилган Иссиқликнинг моҳиятини аниқлаш учун иссиқлик ўтказувчи тўсиқ билан икки қисмга ажратилган идишни тасаввур қилайлик. Идишнинг ҳар иккала қис-мида ҳарорат Т1, ўнг қисмида Т2 бўлсин. Т1 = идишни тасаввур қилайлик. Идишнинг ҳар иккала қис-мида ҳарорат Т1, ўнг қисмида Т2 бўлсин. Т1 = Т2 бўлганда идишнинг чап қисмидаги молекулалар катта тезликда тўхтовсиз келиб тўсиққа урилади. Т2 бўлганда идишнинг чап қисмидаги молекулалар катта тезликда тўхтовсиз келиб тўсиққа урилади. Молекулаларни тўсиққа урилишидан чиқадиган иссиқлик ўнг томондаги молекулаларга берилади. Молекулаларни тўсиққа урилишидан чиқадиган иссиқлик ўнг томондаги молекулаларга берилади. натижада идишнинг чап тарафидаги молекулалар энергияси камайиб боради, ўнг тарафдаги натижада идишнинг чап тарафидаги молекулалар энергияси камайиб боради, ўнг тарафдаги молекулалар энергияси эса ошиб боради. Ҳароратлар эса тенглашишга интилади.молекулалар энергияси эса ошиб боради. Ҳароратлар эса тенглашишга интилади.  Системанинг бир қисмидан иккинчи қисмига молекулаларнинг тартибсиз ҳаракати туфайли Системанинг бир қисмидан иккинчи қисмига молекулаларнинг тартибсиз ҳаракати туфайли энергиянинг берилиш шаклига иссиқлик дейилади.энергиянинг берилиш шаклига иссиқлик дейилади.  Кўриниб турибдики, иссиқлик система ҳолати билан эмас, балки жараён билан боғлиқ. Шунинг учун Кўриниб турибдики, иссиқлик система ҳолати билан эмас, балки жараён билан боғлиқ. Шунинг учун иссиқлик ҳолат функцияси бўла олмайди ва жараён йўлига боғлиқ бўлади.иссиқлик ҳолат функцияси бўла олмайди ва жараён йўлига боғлиқ бўлади.  Иссиқликнинг тўлиқ миқдорини Иссиқликнинг тўлиқ миқдорини QQ орқали, чексиз кичик миқдорини эса орқали, чексиз кичик миқдорини эса dQdQ орқали белгиланади. орқали белгиланади.  Система атроф–муҳитдан иссиқликни қабул қилса, иссиқлик миқдори мусбат, иссиқлик берса Система атроф–муҳитдан иссиқликни қабул қилса, иссиқлик миқдори мусбат, иссиқлик берса иссиқлик миқдори манфий бўлади. Исиқлик миқдори жоулларда (Ж) ифодаланади.иссиқлик миқдори манфий бўлади. Исиқлик миқдори жоулларда (Ж) ифодаланади.01 0909 28022802 4444 3434 5454 3434 01 1919 0706072407060724 0101 3D3D 0808 0404 01 3B3B 1A1A 01 2F2F 071515070D071515070D 01 1919 4444 0B050B05 6464 0B0B 01 3B3B 071515070D071515070D

ЭнтальпияЭнтальпия  Термодинамикада ички энергия билан бирга энтальпия Н ҳам кенг Термодинамикада ички энергия билан бирга энтальпия Н ҳам кенг қўлланилади.қўлланилади.  Энтальпия – бу системанинг ўзгармас босимдаги энергиясидир. Энтальпия сон Энтальпия – бу системанинг ўзгармас босимдаги энергиясидир. Энтальпия сон жиҳатдан ички энергия жиҳатдан ички энергия UU билан потенциал энергия билан потенциал энергия pVpV йиғиндисидан иборат: йиғиндисидан иборат:  HH = = UU + + pVpV  Ички энергия сингари энтальпия ҳам ҳолат функцияси ҳисобланади. Чунки Ички энергия сингари энтальпия ҳам ҳолат функцияси ҳисобланади. Чунки юқоридаги тенгламанинг ўнг томонидаги юқоридаги тенгламанинг ўнг томонидаги UU , , pp ва ва VV система хоссаси бўлиб система хоссаси бўлиб ҳисоб-ланади. Энтальпиянинг ўзгариши жараён йўлига боғлиқ бўлмасдан, ҳисоб-ланади. Энтальпиянинг ўзгариши жараён йўлига боғлиқ бўлмасдан, системанинг бошланғич ва охирги ҳолатларига боғлиқ бўлади. Кимёда системанинг бошланғич ва охирги ҳолатларига боғлиқ бўлади. Кимёда энтальпия жуда муҳим аҳамиятга эга. Чунки кимёвий реакцияларда энтальпия жуда муҳим аҳамиятга эга. Чунки кимёвий реакцияларда иссиқликнинг берилиши доимий бо-симда амалга оширилади. Шунинг учун иссиқликнинг берилиши доимий бо-симда амалга оширилади. Шунинг учун кимёвий жараёнларда ички энергия (кимёвий жараёнларда ички энергия ( UU ) ни эмас балки, энтальпияни билиш ) ни эмас балки, энтальпияни билиш жуда зарур. Чунки ички энергия система ҳаж-мининг ўзгариши учун жуда зарур. Чунки ички энергия система ҳаж-мининг ўзгариши учун сарфланган энергиянинг инобатга олмайди. Суюқликлар ва қаттиқ моддалар сарфланган энергиянинг инобатга олмайди. Суюқликлар ва қаттиқ моддалар қиздирилганда уларнинг ҳажмлари унча ўзгармайди. Шунинг учун қиздирилганда уларнинг ҳажмлари унча ўзгармайди. Шунинг учун HH ва ва UU ўртасидаги фарқ газларда катта бўлади. Энтальпия ҳолат функцияси бўлгани ўртасидаги фарқ газларда катта бўлади. Энтальпия ҳолат функцияси бўлгани учун учун dHdH тўлиқ дифференциал бўлади. тўлиқ дифференциал бўлади.  Ички энергия сингари термодинамикада энтальпиянинг ҳам ўзгариши аниқ-Ички энергия сингари термодинамикада энтальпиянинг ҳам ўзгариши аниқ- ланади:ланади:  ΔН = Нох – Ндаст.ΔН = Нох – Ндаст.  Энтальпиянинг бирлиги ж/моль. Агар жараён боришида энтальпия ошса, унинг Энтальпиянинг бирлиги ж/моль. Агар жараён боришида энтальпия ошса, унинг (ΔН) ишораси мусбат, камайса манфий бўлади.(ΔН) ишораси мусбат, камайса манфий бўлади.

Термодинамикани биринчи Термодинамикани биринчи қонуниқонуни  Термодинамика биринчи қонунининг бир неча таърифи мавжуд:Термодинамика биринчи қонунининг бир неча таърифи мавжуд:  Изоляцияланган системанинг энергияси доимий бўлади.Изоляцияланган системанинг энергияси доимий бўлади.  Агар изоляцияланган система энергияси атроф-муҳит билан Агар изоляцияланган система энергияси атроф-муҳит билан таъсирлашмасдан ошса, у ҳолда биринчи турдаги абадий двигател ясаш таъсирлашмасдан ошса, у ҳолда биринчи турдаги абадий двигател ясаш мумкин бўлар эди. Биринчи турдаги абадий двигател деганда энергия мумкин бўлар эди. Биринчи турдаги абадий двигател деганда энергия олмасдан иш бажара оладиган двигател тушинилади.олмасдан иш бажара оладиган двигател тушинилади.  Аммо биринчи қонуннинг иккинчи таърифига асосан, Аммо биринчи қонуннинг иккинчи таърифига асосан,  биринчи турдаги абадий двигател ясаш мумкин эмас.биринчи турдаги абадий двигател ясаш мумкин эмас.  Изоляцияланган системадаги энергиянинг доимийлиги энергиянинг бир Изоляцияланган системадаги энергиянинг доимийлиги энергиянинг бир турдан иккинчи турга айланишини инкор этмайди. Бундай айланишларда турдан иккинчи турга айланишини инкор этмайди. Бундай айланишларда энергия йўқ бўлмайди ва янгидан пайдо бўлмайди ҳам. Энергиянинг энергия йўқ бўлмайди ва янгидан пайдо бўлмайди ҳам. Энергиянинг сақланиш қонунига асосланиб биринчи қонуннинг яна бир таърифини сақланиш қонунига асосланиб биринчи қонуннинг яна бир таърифини келтирамиз.келтирамиз.  Энергия изсиз йўқ бўлмайди ва йўқдан бор бўлмайди. Унинг бир турдан Энергия изсиз йўқ бўлмайди ва йўқдан бор бўлмайди. Унинг бир турдан иккинчи турга айланиши қатъий эквивалент миқдорида бўлади.иккинчи турга айланиши қатъий эквивалент миқдорида бўлади.  Энергиянинг сақланиш қонунидан қуйидаги тенглама келиб чиқади:Энергиянинг сақланиш қонунидан қуйидаги тенглама келиб чиқади:  QQ = = ΔUΔU + + WW  бунда бунда QQ – системага берилган иссиқлик миқдори; – системага берилган иссиқлик миқдори; ΔUΔU – ички энергиянинг – ички энергиянинг ошиши; ошиши; WW – система томонидан бажарилган иш. – система томонидан бажарилган иш.

Хулоса Хулоса  VV = = constconst бўлганда системага берилган бўлганда системага берилган иссиқликнинг ҳаммаси ички энергиянинг иссиқликнинг ҳаммаси ички энергиянинг ошиши учун сарф бўлади.ошиши учун сарф бўлади.  Изобарик жараёнда Изобарик жараёнда pp = = constconst бўлади. У ҳолда бўлади. У ҳолда биринчи қонуннинг математик ифодаси биринчи қонуннинг математик ифодаси қуйидаги кўринишга эга бўлади:қуйидаги кўринишга эга бўлади:  δQp = dU + d(pV) = d(U + pV) = dHδQp = dU + d(pV) = d(U + pV) = dH  ИзобарИзобар жараённингжараённинг иссиқликиссиқлик миқдоримиқдори энтальпияэнтальпия ўзгаришинингўзгаришининг ўлчовиўлчови ҳисобланадиҳисобланади ..

ФОЙДАЛАНИЛГАН ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАРАДАБИЁТЛАР  Рустамов Ҳ.Р. Физик кимё.-Тошкент.-Ўзбекистон.-2000.Рустамов Ҳ.Р. Физик кимё.-Тошкент.-Ўзбекистон.-2000.  Усмонов Х.У., Рустамов Х.Р., Рахимов Х.Р. Физик химия.-Усмонов Х.У., Рустамов Х.Р., Рахимов Х.Р. Физик химия.- Тошкент.-Ўқитувчи.-1974.Тошкент.-Ўқитувчи.-1974.  Даниэльс Ф., Олберти Р. Физическая химия.-М.: Мир.-1978.Даниэльс Ф., Олберти Р. Физическая химия.-М.: Мир.-1978.  Стромберг А.Г., Семченко Д.П. Физическая химия.-М.-1988.Стромберг А.Г., Семченко Д.П. Физическая химия.-М.-1988.  Рустамов Ҳ.Р. Физик кимё.-Тошкент.-Ўқитувчи.-1980.Рустамов Ҳ.Р. Физик кимё.-Тошкент.-Ўқитувчи.-1980.  Физическая химия. Под. ред. П.В. Никольского.-М.: Химия.-Физическая химия. Под. ред. П.В. Никольского.-М.: Химия.- 1988.1988.  Смирнова Е.А. Курс статической термодинамики и Смирнова Е.А. Курс статической термодинамики и физической химии: учеб.пособие 2-изд.-М.: Выс. школа.-физической химии: учеб.пособие 2-изд.-М.: Выс. школа.- 1982.-456 с. 1982.-456 с.  Никольский Б.П. Физическая химия.-Л.-1987. Никольский Б.П. Физическая химия.-Л.-1987.  Судариков С.А., Капуцкий Ф.Н. Физическая химия.-Минск.-Судариков С.А., Капуцкий Ф.Н. Физическая химия.-Минск.- Вышейщая школа.-1981.Вышейщая школа.-1981.

ЭЪТИБОРЛАРИНГИЗЭЪТИБОРЛАРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ УЧУН РАХМАТ

O'xshashlar

Кimyoviy kataliz

Molekulyar-kinetik nazariyaning asoslari

Mineral o'g'itlarni qo'llashning fiziologik asoslari

Brensted-Louri kislota va asoslari

Fizik kimyoning vujudga kelishi va rivojlanishi rivojlanishi. Bu fanning biotexnologiyasi, chorvachilikdagi ro’li va ahamiyati