Molekulyar-kinetik nazariyaning asoslari - Kimyo - Slaydlar

Molekulyar-kinetik nazariyaning asoslari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

212.7080078125 KB

Ko'chirib olish

MOLEKULYAR-KINETIK NAZARIYANING ASOSLARI Reja: 1. Molekulyar-kinetik va termodinamik usul. 2. Sistema parametirlari. 3. Muvozanatli jarayonlar va ularni termodinamik diagrammada tasvirlash. 4. Molekulyar-kinetik nazariyaning asosiy tenglamasi. 5. Molekulalarning o`rtacha kinetik energiyasi. 6. Energiyani erkinlik darajasi bo`yicha tekis taqsimlanishi. 1www.arxiv.uz

Molekulyar fizika va termodinamika jismlardagi mikroskopik jarayonlarni ya’ni jismlar tarkibidagi ko`p miqdordagi atomlar va molekulalar bilan bog`liq bo`lgan hodisalarni o`rganadi. Bu jarayonlarni o`rganishda turli sifatli, lekin bir-birini o`zaro to`ldiradigan ikki usul qo`llaniladi. 1. Statistik (molekulyar-kinetik) usul. 2. Тermodinamik usul. Modda tuzilishini va uni xossalarini molekulyar-kinetik tasavvurlar asosida, ya’ni molekulalar hamma vaqt betartib harakat holatida bo`lishlari va molekulalar orasida o`zaro ta’sir kuchlari mavjudligi asosida tushuntiruvchi fizikaning bo`limiga molekulyar fizika deyiladi. 2www.arxiv.uz

Тizimni tashkil etuvchi juda ko`p sonli zarralarning ularning dinamik nuqtai nazardan xarakterlovchi fizik kattaliklar yordamida tizim hususiyatlarini o`rganish usuli statistik yoki molekulyar kinetik usuldir. Тizimning fizik hususiyatlarini termodinamik usul bilan o`rganadigan fizikaning bo`limi termodinamika deb ataladi. Energiyani bir- turdan bosha turga o`tishi va energiya hisobiga ish bajarish bilan bog`liq bo`lgan texnik muammolarning juda katta qismi termodinamik nuqtai nazardan tekshirib hal qilinishi mumkin. Muvozanatli jarayonlar va ularni termodinamik diagrammada tasvirlash. Har qanday bir jinsli jismning holatini xarakterlovchi parametrlar ma’lum qonuniyat bo`yicha o`zaro bog`langan bo`ladi. Ulardan birining o`zgarishi boshqa parametirlarni o`zgarishga olib keladi. Masalan aniq massaga ega bo`lgan gazning muvozanatli holati P bosim, V xajm, T haroratdan iborat parametrlar orqali to`la ravishda ifodalanadi. Yuqorida qayd qilingan parametrlardan bittasi o`zgarmas bo`lganda qolgan ikkitasi orasidagi bog`lanishni ifodalaydigan jarayonlar izojarayonlar (izo-teng, bir hil) deyiladi. 3www.arxiv.uz

BULAR QUYIDAGI QONUNLARDA O`Z AKSINI TOPGAN. 1. Boyl- Mariott qonuni. Harorat o`zgarmaganda berilgan gaz massasi uchun gazning bosimi uning xajmiga teskari proporsional ravishda o`zgaradi, ya’ni Т=const, m= const bo`lsa PV= const (1) Bu izotermik jarayon bo`lib, uni diagrammada (1-rasm) egri chiziq (giperbola) bilan tasvirlash mumkin. Bu egri chiziq izoterma deb ataladi. 4VPIzoterm a 0 1-rasm www.arxiv.uz

2. Gey-Lyussak qonuni. 1). Bosim o`zgarmas bo`lganda berilgan gaz massasining xajmi haroratiga qarab chiziqli ravishda o`zgaradi, ya’ni, m= const, P= const bo`lsa V= V 0 (l+  t) (2) Bunda yuz beradigan jarayon izobarik jarayon deb ataladi va diagrammada to`g`ri chiziq bilan tasvirlanadi (2-rasm). Bu to`g`ri chiziq izobara deb ataladi. 5 t 0 cVIzobara 0 2-rasm www.arxiv.uz

3). Хajm o`zgarmas bo`lganda berilgan gaz massasining bosimi haroratga qarab chiziqli ravishda o`zgaradi, ya’ni m= const, V = const bo`lsa P= P 0 (l+  t) (3) Bunday holda yuz beradigan jarayon izoxorik jarayon deb ataladi va diagrammada to`g`ri chiziq bilan tasvirlanadi (3-rasm). Bu to`g`ri chiziq izoxora deb ataladi. 6t 0 cP 0izoxora 3-rasm www.arxiv.uz

Absolyut harorat bilan Selsiy shkalasi bo`yicha hisoblangan harorat o`rtasida quyidagi munosabat o`rinli. T=t 0 +l/  = t 0 +273,15 bunda t 0 =T- l/  (4) (2) va (3) tenglamalarda selsiy haroratida absolyut haroratga o`tamiz V=V 0 (l+  t 0 )=V 0  l+  (T- l/  )  =  V 0 T (5) va P=P 0 (l+  t 0 )=P 0 (l+  (T- l/  ))=  P 0 T (6) Bu tenglamalardan quyidagilar kelib chiqadi. V 1 /V 2 =T 1 /T 2 (P=const) (7) P 1 /P 2 =T 1 /T 2 (V=const) (8) (1), (7), (8) tenglamalarga aniq bo`ysunadigan gaz ideal gaz deb taladi. Gazni tashkil etuvchi molekulalarning hususiy xajmlarini e’tiborga olmaslik va molekulalar orasidagi masofadan qat’iy nazar molekulalar o`zaro mutloq ta’sirlashmaydi deb hisoblanadigan ideal gaz deb ataladi. Boyl-Moriat va Gey-Lyussak tenglamalarini birlashtirib ideal gaz holatini tenglamasini topish mumkin. PV= m RT/M (9) bunda M-gazning molyar massasi. (9) ifoda m massali ideal gazning holat tenglamasi bo`lib uni oddatda Mendeleev-Klapeyron tenglamasi deb ham ataladi. 7www.arxiv.uz

Ideal gaz quyidagi shartlarga bo`ysunadi:  Gaz elastik shartlarga o`xshagan va tartibsiz harakatlanuvchi molekulalardan iborat.  Molekulalar orasidagi kuchlar faqat ular bir-biriga urilgandagina ta’sir qiladi.  Molekulalarning o`lchamlari molekulalar orasidagi o`rtacha masofaga nisbatan nazarga olmasa bo`ladigan darajada kichik. 8www.arxiv.uz

94-rasmwww.arxiv.uz

Тartibsiz harakatlanayotgan gaz molekulalari idish devoriga ma’lum kuch bilan uriladi. Birlik yuzaga kelib urilgan molekulalarning ta’sir kuchlari yig`indisi bosimni hosil qiladi. Bu bosimni ifodalovchi tenglamaga gazlar kinetik nazariyasining asosiy tenglamasi deyiladi. Bu tenglamani keltirib chiqarish uchun qirralari   bo`lgan kub shaklidagi idishi olamiz. Uning ichida bir hil m massali n ta molekula joylashgan bo`lsin. Molekulalar faqat o`zaro perpendikulyar 3 ta yo`nalishda harakatlanadi deb faraz qilamiz. Idishning yuzalari va bosim hamma yerda bir hil bo`lgani uchun yuzalarga tomon yo`nalgan molekulalarning soni bir hil bo`lib n/  ga teng . Har qaysi qarama- qarshi devorlarga tomon yo`nalgan molekulalar soni n 1 =1/3 n. Molekula  tezlik bilan devorga tik yo`nalgan bo`lsa, devorga urilgandan so`ng uning impulsini o`zgarishi m  -(- m  )=2 m  (10) Ma’lumki impulsni o`zgarishi kuch impulsiga teng. f  t=2 m  (11) bunda f- molekulani devorga ta’sir kuchi. Hisoblashlar gaz bosimi uchun quyidagi ifoda o`rinli ekanligini ko`rsatadi. (12) bunda xajm birligidagi molekulalar soni - molekulalarning o`rtacha kinetik energiyasi (12) gazlar kinetik nazariyasining asosiy tenglamasidir. Demak tartibsiz harakatdagi gaz molekulalarning bosimi xajm birligidagi molekulaning soniga va uning o`rtacha kinetik energiyasiga bog`liq ekan. 10www.arxiv.uz k W n Р   0 3 2 0 3 n n    k W m    2 2 

Molekulyar-kinetik nazariyaning asosiy tenglamasi ni ikki tomoniga bir mol gaz xajmi V 0 ga ko`paytiramiz u holda ikkinchi tomonidan, PV 0 =RT va n 0 V 0 =N A , bunda N A - avagadro soni bo`lib 1 mol gazdagi molekulalar sonini bildiradi N A =6,02 10 23 mol, u holda bundan molekulalarning o`rtacha kinetik energiyasi. bunda, Bolsman doimiysi bo`lib k=1, 38 10 -23 J/K u holda Bu gaz molekulasi ilgarilanma harakatining o`rtacha kinetik energiyasi bo`lib u gazning absolyut haroratigagina bog`liq ekan. (11) ga asosan (10) ni quyidagicha yozamiz. ya’ni p=n 0 kT 11www.arxiv.uz k W n Р   0 3 2 k W V n PV   0 0 0 3 2 k AW N RT   3 2 kT W k 2 3   kT n kT n P 0 0 2 3 3 2  

Ma’lumki gaz molekulasi ilgarilanma harakatining o`rtacha kinetik energiyasi va formulalar orqali ifodalanadi. Bulardan U holda Bundan gaz molekulalarining o`rtacha kvadratik tezligi 12www.arxiv.uz 2 2    m W k kT W k 2 3   kT m 2 3 2 2    A N R k  T N R m A 2 3 2 2    M kT mN RT A кв 3 3    

Ma’lumki gaz molekulalarining ilgarilanma harakatining o`rtacha kinetik energiyasi W k =3 kТ (13), k-Bolsman doimiysi. Molekulalarning kinetik energiyasi, umuman, ularning ilgarilanma harakat kinetik energiyasi, molekulalarning aylanish va tebranish kinetik energiyalarning yitsindisidan iborat. Molekulalarning barcha tur harakatlariga to`g`ri keladigan energiyani hisoblash uchun erkinlik darajasi degan tushincha kiritiladi. Jismning fazodagi vaziyatini aniqlash uchun zarur bo`lgan erkli koordinatalarning soniga jismning erkinlik darajasi deyiladi. Moddiy nuqtaning fazodagi vaziyati, uchta koordinata bilan (x,y,z,) aniqlanadi. Demak moddiy nuqtaning erkinlik darajasi uchga teng. (13) ifodaga asosan molekulalarning uchta erkinlik darajasiga ega bo`lgan ilgarilanma harakatiga to`g`ri keladigan energiya 13www.arxiv.uz kT U 2 3 

Demak hisoblashlar shuni ko`rsatadiki bir atomli molekulaning erkinlik darajasi 3 ga teng (x,y,z,), ikki atomli molekula erkinlik darajasi 5 ga (x, y, z,  ,  ) yoki 6 ga teng (x, y, z,  ,  ,  ,). N atomdan tashkil topgan molekulaning erkinlik darajasi 6 dan 3 N gacha qiymatlarga ega bo`lishi mumkin absolyut qattiq jismning erkinlik darajasi 6 ga teng (x, y, z,  ,  ,  ,). Molekulaning erkinlik darajasi i ni ilgarilanma, aylanma va tebranma xarakatlar erkinlik darajalarining yig`indisidan iborat deb qarash mumkin. Ilgarilanma harakatda erkinlik darajasi 3 ga teng ekanligini e’tiborga olib, ilgarilanma harakatning har bir erkinlik darajasiga kТ energiya to`g`ri keladi degan xulosaga kelamiz. Statistik fizikaning muhim qonunlaridan biri-energiyaning erkinligi darajasi bo`yicha bir xilda taqsimlanish qonuni ilgarilanma, aylanma va tebranma harakatning har bir erkinlik darajasiga o`rtacha kТ kinetik energiya to`g`ri kelishini ko`rsatadi. 14www.arxiv.uz теб айл ил i i i i   

U holda erkinlik darajasi i bo`lgan molekulaning to`liq energiyasi U i = ikT/2= i (R/N A ) T/2 1 mol gazning ichki energiyasi U 0 = Ixtiyoriy m massali gaz ichki energiyasi Demak, ideal gazning ichki energiyasi shu gazni tashkil etuvchi molekulalarning erkinlik darajasiga va gazning haroratiga bog`liq ekan. 15www.arxiv.uz RT i 2 RT i m U 2  

16E’tiboringiz uchun raxmatwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Hаyotiy va irsiyatning molekulyar asoslari. Hujayraning kimyoviy tarkibi

Yuqori molekulyar birikmalar

Kompleks birikmalar. Vernerning koordinatsion nazariyasi. Koordinatsion nazariyaning holatlari

Molekulyar orbitallar (mo)nasariyasi. Energetik darajasi

Noorganik kimyo fani maqsadi, vazifasi. Atom molekulyar talimot