logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Kimyo
  4. Кimyoviy kataliz

Кimyoviy kataliz

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1595.5 KB
Ko'chirib olish
К imyoviy kataliz REJA KIRISH 1.1. Katalizning umumiy prinsiplari 1.2. Ferment kataliz kinetikasi 1.3. Katalizator aktivligiga turli faktorlarning ta’siri 1.4. Temperaturaning ta’siri 1.5. Bosimning ta’siri ASOSIY QISM 2.1. Geterogen kataliz nazariyasi 2.2. Katalizning elektron nazariyasi 2.3. Katalizning radikal nazariyasi 2. 4 . Katalizatorlarni tayyorlash 2. 5 . Katalizning amaliy ahamiyati XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR K I R I SH K а t а liz to’g’risid а gi birinchi ilmiy m а ’lum о tl а r XIX а sr b о shl а rid а p а yd о bo’lg а n. 1806 yild а Kl е m а n sul’f а t kisl о t а ni о lish j а r а yonid а , ya’ni SO2 ni о ksidl а nib SO3 g а o’tishid а NO ning k а t а litik t а ’sirini а niql а g а n. 1811 yild а Kir х g о f kr ах m а lni glyuk о z а g а а yl а nishini suyultirilg а n H2SO4 bil а n t е zl а shishini t о p а di. 1818 yild а T е n а r v о d о r о d p е r о ksidining p а rch а l а nishini ko’pshilik q а ttiq m о dd а l а r ishtir о kid а ya х shi k е tishini а niql а ydi. 1833 yild а es а Mitsh е rli х H2SO4 ishtir о kid а spirtl а rd а n efirl а r о lg а n. K е yinch а lik k а t а liz s о h а sid а yan а bir q а nch а yangilikl а r yar а tildi. Bund а y j а r а yonl а rning h а mm а sini Mitsh е rli х m о dd а l а rni о lishni k о nt а kt usuli d е b а t а di. Ul а rg а K А T А LIZ d е g а n n о mni 1835 yilda B е rs е lius birinchi m а rt а b е r а di. U yan а k а t а lizni k е tishi to’g’risid а gi gip о t е z а ni h а m t а klif qil а di. О rg а nik k а t а lizni riv о jl а nishi b е v о sit а rus о liml а rining k а shfiyotl а rig а ko’p jih а td а n b о g’liq. 1869- 1874 yill а rd а Butl е r о v t о m о nid а n bir q а nch а о rg а nik k а t а litik r еа ksiyal а r о childi. H2SO4 ishtir о kid а о l е finl а rni suv bil а n birikib spirt h о sil qilishi, H2SO4, H3PO4, BF3 v а b о shq а k а t а liz а t о rl а rni t а ’sirid а to’yinm а g а n ugl е v о d о r о dl а rni p о lim е rl а nishi v а b о shq а l а r. 1871 yild а Z а yts е v birinshi m а rt а p а ll а diy k а t а liz а t о rini nitr о birikm а l а rni gidr о g е nl а b а minl а r о lishg а qo’ll а ydi. 1881 yild а Kush е r о v а ts е til е n ugl е v о d о r о dl а rini suv bil а n r еа ksiyasini HgO ishtir о kid а о lib b о rishni t а klif qildi. Bu usul h о zir h а m s а n оа td а а ts е til е nd а n а ts е t а l’d е gidni о lishning eng s а m а r а li usulidir. Ip а t е v birinchi m а rt а k а t а lizni yuq о ri b о simd а о lib b о rishni t а klif qildi. Buning n а tij а sid а s а n оа td а а mmi а kni v а m е t а n о lni ishl а b chiq а rishni, to’yinm а g а n о rg а nik birikm а l а rni gidr о g е nl а sh r еа ksiyal а rini unumi а nch а о shdi. Bul а rd а n t а shq а ri k а t а lizni o’rg а nishg а rus о liml а rid а n yan а B а l а ndin, R о ginskiy, Vlk е nsht е yn, B о risk о v, S е myon о v, K о ndr а t е v, D о lg о pl о sk v а b о shq а l а r, O’zb е kist о n о liml а rd а n es а Suk е rv а nik v а Sult о n о v l а r s а lm о qli hiss а qo’shdil а r. Kataliz so’zi grekcha bo’lib, uning ma’nosi parchalanish-buzilish demakdir. Lekin katalizator tushunchasi butunlay boshqa ma’noni bildiradi. Reaksiyani tezlatuvchi moddalar katalizatordir, katalizatorlar ishtirokida boruvchi reaksiyalar esa katalitik reaksiyalar va bunday reaksiyalarning borish hodisasi kataliz deb aytiladi. Katalizator mahsulot tarkibiga kirmaydi va reaksiyadan so’ng to’la ajralib chiqadi. Katalizning umumiy prinsiplari Kataliz hodisasi bir nechta prinsipga ega, quyida shulardan ayrimlari bilan tanishamiz. Katalizatorlar saylash (selektivlik) xossasiga ega. Hamma kimyoviy reaksiyalar uchun umumiy katalizator bo’lmaydi. Ma’lum katalizator ma’lum reaksiyani yoki reaksiyalar gruppasini, agar reaksiya bir qancha yo’nalishlar bilan borsa, ma’lum yo’nalishnigina tezlatadi. Katalizatorning bu xossasi kerakli reaksiya yo’nalishini tezlatib qo’shimcha reaksiyalarning borishiga yo’l qo’ymaydi. Katalizatorlar reaksiya muvozanati konstanta qiymatini o’zgartirmaydi. Katalizatorlar nazariy yo’l bilan hisoblab topilganiga qaraganda ko’p mahsulot hosil qilishga yordam bermaydi, ya’ni reaksiya unumini o’zgartirmaydi. Faqat kerakli unumni qisqa vaqtda olishga yordam beradi. Katalizator ta’sirida qaytar (to’g’ri va teskari) reaksiyaning tezlanishi. Bunday katalizatorlar reaksiya muvozanatini siljitmasdan ularni to’g’ri va teskari reaksiyalarini tezligini bir xilda oshiradi. Masalan: CO+2H2→CH3OH Bu reaksiya bosim ostida turli katalizatorlar (ZnO; Cr2O3∙ZnO; 8ZnO∙Cr2O3 ∙CrO3 va boshqalar) ishtirokida olib boriladi. Ular yuqori bosimda reaksiyani chapdan o’ngga, past bosimda esa o’ngdan chapga tomon siljitadi. Ferment kataliz kinetikasi Fermentlar biokatalizatorlar bo’lib juda katta aktivlikka egadirlar, masalan, juda kam miqdorda (10-9-10-7 molyar) konsentratsiyali ferment qo’shilganda reaksiya tezligi 1010 marta chamasi oshadi. Shu bilan bir qatorda, ulrning ahamiyatli xossalaridan biri substratini (reaksiyaga kirishayotgan moddalarning) tuzilishiga nisbatan juda yuqori tanlanovchanlik xossasidir; ko’p hollarda bir ferment bitta ma’lum moddaning reaksiyaga kirishini tezlatadi, ularning boshqa xossalarini va gomologlarini tezlatmaydi. Reaksiya ferment katalizatori maxsus uchastkalardagi aktiv markazlarda boradi. Fermentlar yuqori molekulali birikmalari oqsillar bo’lib, bir-bibr bilan peptid (amid) bog’ bilan bog’langan aminokislotalardan iborat. Aktiv markazlar turli bioorganik moddalarning radikallaridan iborat bo’lib, bir-biriga yaqin joylashgan, adsorbillangan substrakt molekulalari bilan bir vaqtda birdaniga ta’sirlanishi qulay holatda joylashgan bo’lib, aktiv markazlarning soni juda ko’p bo’ladi. Ferment va ularning aktiv markazlari va uning ta’sir qilishi mexanizmi anchagina murakkab bo’lganligidan umumiy tasavvur berish bilan chegaralanamiz. Ferment kataliz kinetikasi. F е rm е nt k а t а lizd а eng s о dd а s хе m а , ikki b о sqishli s хе m а d е b а t а lg а n m еха nizmdir. Shu s хе m а ning m еха nizmi quyid а gich а dir. E+S (ks)→ES (k2) →E+P E – f е rm е nt, S – substr а t Ks – f е rm е nt substr а t k о mpl е ksining diss о sil а nish k о nst а nt а si. K2 f е rm е nt + substr а t (ES) k о mpl е ksning t е zlik k о nst а nt а si ES – k о mpl е ks h о sil bo’lish r еа ksiyasining muv о z а n а t k о nst а nt а sidir. K2 ferment+substrat (ES) kompleksning (birinchi tartib bilan reaksiya parchalanib) reaksiya mahsulot “P” ga fermenti qaytadan (E) ajralib chiqish (regeneratsiya) reaksiyasining tezlik konstantasi. ES-kompleksning hosil bo’lish reaksiyasining muvozanat konstanatasi (Rs) Ks= E va S- boshlang’ich miqdorlar bo’lib, amalda [S], [E] bo’ladi. Fermentning umumiy miqdori (E0): E0=E+[ES] bo’ladi. Ya’ni reaksiyaga kirishib kompleksdagi (ES) va ozod holdagi (reaksiyaga kirishmagan) miqdori (E) ning yig’indisiga teng. Ferment substrakt kompleksining ajralish tezligi esa, Reaksiya boshlarida S ning kam reaksiyaga kirishganini va tajriba uchun boshqa substrat ko’p miqdorda olinganini e’tiborga olib boshda olingan substrat miqdoriga nisbatan substratni reaksiya kirishgan miqdorini hisobga olmasa ham bo’ladi (S0-S=S0), ya’ni [S]=[S0] deb qabul qilishi mumkin. (S0) substratning umumiy (tajriba uchun olingan miqdori) va tenglama,-sxema bo’yicha boradigan fermentativ reaksiya tezligi, substrat va fermentlarning dastlabki olingan miqdori bilan o’zgarishini ifoda qiladi va tenglama bu xil kattalik reaksiyaga ahamiyatli kattaliklar k2 va k3 ni hisoblashga imkon beradi. Reaksiya tezligiga (V) reagentlarning miqdoridan (konsentrasiya) tashqari tajriba sharoitida mavjud har xil omillar ta`sir qiladi. Masalan, muhitni pH sistema ingibator (reaksiyani tezlatuvchi) mavjudligi, birga ko’rsatilgan yana boshqa qo`shimcha bosqichlar mavjudligi kabi omillar ta`sir qiladi. Bu xil omillar ta`sir qilmaydigan sharoitda olib borilgan va demak aktiv massalar ta`sirida qonuniga muvofiq aniqlangan tezlik chin tezlik deyiladi, yuqorida ko`rsatilgan omillar mavjudligida tajriba o`tkazib topilgan tezlik kuzatilgan yoki efektiv tezlik deyiladi. Ko`pchilik tajribalarda kuzatilgan tezlik olingan. Tezlik konstanta (k) ham muvozanat konstanta (k) to`g`risida ham shu muloxazalarni qaytarish mumkin. Agar k2, k3 – effektiv bo`lsa, bu kattaliklarni ma`lum kattalik reyaksiyaning kattalik tezlik konstantasi (kkat) deb ataladi va tenglama quyidagi ko`rinishda bo`ladi. ] [ ] [] [ 0 0 S k S E k   Temperaturaning ta’siri Katalitik reaksiyaning unumiga nisbatan Vant-Gofning izoxora-izobara tenglamasi bu tenglamadan chiqadigan xulosalar o’z kuchini saqlab qoladi. Lekin temperatura katalizatorning aktivligiga ta’sir qiladi. Har bir katalizator tarkibi va tayyorlash sharoitiga qarab, ma’lum reaksiya uchun ma’lum temperatura chegarasida eng katta aktivlikka ega vo’ladi. Odatda katalizator qancha aktiv bo’lsa uning past temperaturadagi aktivligi shuncha katta bo’ladi va temperaturaning katalizator aktivligiga ta’siri keskin seziladi. Temperaturaning katalizator normal ishlaydigan ish temperaturasidan oshishi uchun aktivligini kamaytiradi va hatto uni butunlay passiv qilib qo’yadi. Shuning uchun katalitik reaksiyalarda temperatura o’zgarib borishi va ayniqsa haddan tashqari oshib ketishi katalizator uchun xavflidir. Shunga ko’ra reaksiya natijasida, ayniqsa, ekzotermik reaksiyalarda issiqlikning keraksiz qismini reaksiya muhitidan chetlatish kerak bo’ladi. Ko’pincha katalizator ma’lum temperaturadan pastda uncha aktiv bo’lmaydi. Katalitik reaksiyaning unumiga nisbatan Vant-Gofning izoxora-izobara tenglamasi bu tenglamadan chiqadigan xulosalar o’z kuchini saqlab qoladi. Lekin temperatura katalizatorning aktivligiga ta’sir qiladi. Har bir katalizator tarkibi va tayyorlash sharoitiga qarab, ma’lum reaksiya uchun ma’lum temperatura chegarasida eng katta aktivlikka ega vo’ladi. Odatda katalizator qancha aktiv bo’lsa uning past temperaturadagi aktivligi shuncha katta bo’ladi va temperaturaning katalizator aktivligiga ta’siri keskin seziladi. Temperaturaning katalizator normal ishlaydigan ish temperaturasidan oshishi uchun aktivligini kamaytiradi va hatto uni butunlay passiv qilib qo’yadi. Shuning uchun katalitik reaksiyalarda temperatura o’zgarib borishi va ayniqsa haddan tashqari oshib ketishi katalizator uchun xavflidir. Shunga ko’ra reaksiya natijasida, ayniqsa, ekzotermik reyaksiyalarda issiqlikning keraksiz qilishi reaksiya muxitidan chetlatish kerak bo`ladi ko`pincha katalizator ma`lum temperaturadan pastda uncha aktiv bo`lmaydi. Ba`zan temperatura minimum ish temperaturasidan oshganida katalizatorning aktivligi uzluksiz oshmaydi, balki ma`lum temperaturadan so`ng aktivlik o`zgarmas bo`lib qoladi. Bu hol gidrogenlanish reaksiyalarida ko’p uchraydi. Katalizatorning aktivligi namoyon bo`ladigan minimum temperatura katalizatorning qanday tayyorganliklariga va reaksiya mexanizmiga bog`liq. Bosimning ta’siri Bosim o`zgarishi bilan katalitik reaksiyalarning unumi umuman, Le-Shatelye prinsipiga bo`ysunadi. Lekin geterogen katalitik reyaksiyalarda jarayonning birinchi bosqichi adsorbsiyalanish bo`lgani uchun bosim bilan reyaksiyaning tezligi binobarin katalizatorning aktivligi ham o`ziga xos ravishda o`zgaradi. Geterogen katalitik reyaksiyalarda effektiv konsentrasiya gaz muxitidagi gazlarning parsial bosimiga emas, balki ularning katalizatorga adsorbsiyalangan konsentrasiyasiga teng bo`lgani va adsorbsiyalanishi to`yinguncha bu konsentrasiya osha borgani sababli to`yinish bosimigacha bosim ashishi bilan reyaksiyaning tezligi ham osha boradi. Shuning uchun bosimning o`zgarishi faqat malekulalar sonining o`zgarishi bilan boradigan reyaksiyalarning (masalan, 3H2+N2=2NH3) tezligini emas, hatto molekulalar soni o`zgarmasdan boradigan reyaksiyalarning tezligini ham o`zgartiradi. Adsorbsiyalanishi to`yinish bosimidan so`ng yuzadagi konsentratsiya o`zgarmaganligi uchun yuqori bosimda reyaksiya tezligini o`zgartirmaydi. Bosim o`zgarishi bilan reyaksiya tezligi tabiati turlicha bo`lishi mumkin. Ba`zan to`g`ri chiziq qonuni asosida ko`pincha esa o`ziga xos ravishda o`zgaradi. Bosimning o`zgarishi reyaksiyaning yo`nalishi ham o`zgartirib yuborishi mumkin. Vodorod bilan uglerod (II)-oksidi orasida boradigan reyaksiya bunga misol bo`la oladi. Reyaksiya oksid katalizator ishtirokida yuqori bosimda olib borilsa, metal spirt, juda yuqori bosimda esa yuqori malekulalli spirtlar hosil bo`ladi. Geterogen kataliz nazariyasi Kataliz hodisasi katta amaliy ahamiyatga ega. Yuzaki qaraganda tushunish qiyin bo`lgan hodisalarning yuz berishi oqibatida kataliz hodisasisning nazriyasini o`rganish zarurati tug`ildi. Hozircha katalizni to`la to`kis tushuntirib beradigan yagona nazariya yo`q, lekin katalizning turli tomonlarini alohida tushuntirib beruvchi nazariyalar mavjud. Ammo bu nazariyalar ham mukammal emas. Kataliz nazariyasi tarixiy nuqtayi nazardan ikki gruppaga kimyoviy nazariya (oraliq birikmalar nazariyasi) bilan fizikaviy nazariyasiga bo`linadi. Oraliq birikmalar nazariyasi gomogen katalizni yaxshi tushuntirib beradi, geterogen katalizda kuzatilgan turli faktlarning sababini tushuntirib bera oladi. Bundan tashqari bu nazariya kataliz hodisasini faqat kimyoviy tomonini hisobga olgan. So`nggi vaqtlarda bu nazariya katalizning fizikaviy tomonini - adsorbsiyani e`tiborga oldi va oqibatda kataliz hodisasini to`laroq tushunishga imkon berdi. Katalizning fizik nazariyasi katalizning birinchi bosqichi reagentlarning katalizator yuzasida adsorbsiyalanishidir. Bu nazariya geterogen katalizdagi ko`pgina kuzatishlar va tajribadan olingan natijalarni tushuntirib bera oladi. Shuning uchun adsorbsiya haqida qisqacha to`xtalib o`tamiz. Gaz va bug`larning qattiq moddalarga yutilishi murakkab jarayon bo`lib, uch xil ayrim jarayondan adsorbsiyalanish, adsorbsiyalanish va kapilyar suyuqlanish deb ataladigan jarayondan iborat. Gazning qattiq modda ichida difuziyalanib uning butun massasi bo’yicha yutilishi, umuman bir modda ichida erishi adsorbsiyalanish deyiladi. Gazning qattiq modda yuzasiga zichlanishi va umuman bir moddaning ikkinchi modda yuzasida ushlanib qolishi adsorblanish deyiladi. Ko`pincha, adsorbilanish va adsorbsiyalanish jarayonlari bir vaqtda boradi. Bunday jarayon sorbilanish deyiladi. Yutuvchi modda adsorbent (sorbent) deb, yutilayotgan modda esa adsorbtiv (sorbtiv) deb ataladi. Agar adsorbsiyalanish jarayoni gazning kritik temperaturasidan pastda borayotgan bo`lsa, siqilgan bug` qatlami sorbent g`ovaklarida suyuqlanishi mumkin. Bu jarayon, ya`ni bug`ning sorbent g`ovaklarida suyuqlanishi hisobiga borgan yutilishiga kapillyar suyuqlanish deyiladi. Adsorbilanish ikki xil - fizik va kimyoviy adsorbilanish bo’ladi. Adsorbilanishda adsorbtiv adsorbent yuzasiga turli kuchlar vositasida tortilishi mumkin (bu ularning tabiatiga bog`liq). Fizik adsorbilanishda adsorbtiv adsorbent yuzasiga kuchsiz bog`langan bo`lib, bir-biriga Van-der Vaal’s kuchi bilan tortilib turadi. Jumladan, agar adsorbtiv molekulalari qutblangan bo`lsa, u yuzaga oriyentatsion kuch bilan tortiladi. Adsorbtiv molekulalari qutblangan bo`lmasa, ular adsorbent yuzasidagi mavjud zaryadlar yoki dipol molekulalar ta`sirida induksion dipolga ega bo`lishi mumkin. Bunday holda ular yuzaga induksion kuch ta`sirida tortiladi va nihoyat dispersion kuch bilan vodorod bog`lanish vositasida tortiladi. Teylorning energetik nazariyasi. Bu nazariyaga ko’ra adsorbent yuzasidagi atomlar adsorbent ichidagi atomlardan o’z energiyasi jihatidan farq qiladi. Shuning uchun bu nazariya energetik nazariya deb ataladi. Adsorbent ichidagi atomlarni boshqa atomlar bir tekis qurshab oladi. Shunga ko’ra ularning valentliklari to’yingan. Adsorbent yuzasiga joylashgan atomlar, faqat o’zidan pastroq joylashgan atomlar bilan o’ralgan va ular bilan ta’sirlashadi.Shu sababdan adsorbent joylashgan yuzadagi atimlarning valentliklari esa to’yinmagan. Shu sababli ularda ortiqcha energiya bo’ladi. Yuzadagi atom yuzaning qayerida turishiga qarab, uning energiyasi turlicha bo’ladi. Kristallning qirralarida joylashgan atomlarning valentliklari tekis yuzada joylashgan atomlarning valentliklaridan ko’ra kamroq to’yingan. Haqiqatdan ham kristall qirralarining adsorbilash xossasi tekis yuzalarnikiga qaraganda kuchliroq bo’ladi. (Adsorbent yuzasining bir xil bo’lmasligini, adsorbilash butun yuza bo’ylab emas, faqat aktiv markazlarda borishini Lengmyur o’z nazariyasida ko’rsatib o’tgan edi). Katalizatorni zaharlash uchun juda kam miqdor zahar kifoya qilishi va qulay zaharlanish hodisasi katalizatorning butun yuzasida emas, balki uning juda kichik qismida kataliz jarayonida ishtirok etishini va shu qismdagina aktiv markazlar bo’lishligini, ular tabiatining turlicha ekanini ko’rsatadi. Masalan, dipropil keton, nitrobenzol va piperonal platina katalizator ishtirokida bir vaqtda gidrogenlanganda CS2 o’z miqdoriga ko’ra turli markazlarni zaharlaydi. Birinchi navbatda, katalizatorning zaharlanishi natijasida dipropil ketonning spirtgacha qaytarilishi to’xtaydi, CS2 ko’proq qo’shilsa, piperonalning qaytarilishi ham to’xtaydi. Katalizning elektron nazariyasi Bu nazariya S.Z.Roginskiy va F.F.Vol’kenshteyn tomonidan ishlab chiqilgan. Ko’pgina yarim o’tkazgichlar (B, C, Si, Se, Te, CSi, CoO, ZnO, V2O5, Zn va hokazo) katalizatordir. Bu nazariya, asosan, shu xil katalizatorlarga mansub. Bu nazariya to’g’risida juda qisqa va soddalashtirilgan tasavvur berish bilan chegaralanamiz. Aytaylik, idish devori ZnO bilan qoplangan bo’lsin. Shuningdek ZnO kristall Zn2+ va O2- ionlardan tashkiltopgan. Zn va O lar bir yuza bo’ylab joylashgan deb faraz qilaylik: Katalizning radikal nazariyasi Bu nazariya N.N.Semyonov va V.V.Voevodskiylar tomonidan yaratilgan. Bu nazariya katalizning elektron nazariyasi bilan zanjir reaksiyalar mexanizmiga asoslangan. Elektron nazariyada yuzada erkin valentliklar hosil bo’lishini ko’rib o’tgan edik. A2+B2→2AB reaksiyasini radikal nazariya asosida quyidagicha tasvirlash mumkin: A2 va B2 molekulalari yuzada erkin valentlik orqali katalizator yuzasi bilan bog’lanadi: Katalizatorlarni tayyorlash G о m о g е n k а t а lizd а isht а til а dig а n k а t а liz а t о rl а r, а s о s а n, m ах sus usull а r bil а n t а yyorl а nm а ydi, ya’ni r еа ktiv h о lid а q а nd а y bo’ls а shund а yligich а qo’ll а nil а di. B а ’z а n ul а rni t о z а l а sh, suyultirish v а b о shq а usull а r bil а n o’zg а rtirish mumkin. K е yingi v а qtl а rd а k а t а liz а t о r sif а tid а muhitd а eriydig а n m е t а ll k о mpl е ksl а r h а m ishl а tilm о qd а . Ul а r h а m а l о hid а bir sh а kld а t а yyorl а nm а ydi. G е t е r о g е n k а t а lizd а qo’ll а nil а dig а n k а t а liz а t о rl а r h а r d о im m ах sus usull а r bil а n t а yyorl а n а di. U yoki bu k а t а liz а t о rni h а md а uni о lish usulini t а nl а shd а h а mm а v а qt mur о s а li yo’l tutil а di. Bund а uning fizik а viy v а kimyoviy хо ss а l а ri, t а nn а r х i, b о shl а ng’ich m о dd а l а rning о s о n t о pilishi k а bi t о m о nl а ri his о bg а о lin а di. Umum а n, k а t а liz а t о rning f ао lligi, t а nl а shi, chid а mliligi, s о lishtirm а sirti, m еха nik must а hk а mligi v а b о shq а bir q а t о r хо ss а l а ri ko’p jih а td а n uni t а yyorl а sh usulig а b о g’liq. H о zirgi v а qtd а m е t а ll birikm а l а rid а n q а ttiq k а t а liz а t о rl а r t а yyorl а shning quyid а gi usull а ri k е ng t а rq а lg а n: 1) cho’ktirish usuli. Ung а bin оа n ikki v а und а n о rtiq m е t а ll birikm а l а ri (m а s а l а n, tuzl а r) m а ’lum bir nisb о tl а rd а suvd а eritil а di yoki ul а rning suvli susp е nziyasi t а yyorl а n а di, а r а l а shtiril а di, suv bug’l а ntiril а di yoki susp е nziya filtrl а nib suvli muhitd а n а jr а tib о lin а di, cho’km а suv bil а n yuvil а di, quritil а di, m а ’lum sh а kld а quyil а di v а yuq о ri h а r о r а td а qizdirilib k а t а liz а t о rg а o’tk а zil а di; 2 ) а r а l а shtirish usuli. Suvd а bo’k а dig а n yoki und а butunl а y erim а ydig а n ikki v а und а n о rtiq m е t а ll birikm а l а ri m а ’lum nisb а tl а rd а m еха nik а r а l а shtiril а di, k е yin und а n b о sim t а ’sirid а h а r х il ko’rinishd а gi k а t а liz а t о rl а r t а yyorl а nib yuq о ri h а r о r а td а chiniqtiril а di. B а ’z а n shu usul bil а n bitt а birikm а d а n h а m k а t а liz а t о r о lin а di. 3) shimdirish usuli. А g а r k а t а liz а t о rlik хо ss а sig а eg а bo’lg а n b о shl а ng’ich m о dd а n о yob yoki t а nn а r х i qimm а t bo’ls а , uni t е j а sh uchun suvli eritm а d а n m а ’lum bir sh а kld а gi q а ttiq o’z а kk а shimdiril а di. K е yin yuq о rid а gil а r k а bi q а yt а ishl а n а di. Qo’ll а nil а dig а n o’z а k r еа ksiyad а q а tn а shm а ydig а n, m еха nik must а hk а m, r еа ksi о n muhit v а h а r о r а t t а ’sirig а chid а mli, y е t а rli s о lishtirm а sirtli v а g’ о v а kli bo’lishi k е r а k. Bu m а qs а dd а а lyuminiy v а m а gniy о ksid а lirid а n, kr е mn е z е md а n, sirk о niy gidr о sidid а n t а yyorl а ng а n o’z а kd а n f о yd а l а nil а di yoki f ао ll а shg а n ko’mir, а sb е st, p е mz а v а b о shq а l а r to’g’rid а n-to’g’ri bu v а zif а ni b а j а r а di.03 3536 03 22 03 2522 0A03 22 03 22 0A03 25 10 33 06 22 07 22 07 22 10 22 11 22 07 22 0A2C 22 10 0D 22 1A 25 06 22 10 22 03 22 03 22 2008 22 10 11 33 0A09 22 0E 22 0A 22 2008 22 10 22 07 22 112106 22 2008 22 0A06 22 2008 11 33 0A09 22 0A08 22 0A03 22 2B 22 06 25 07 22 2008 22 03 22 0A03 22 2008 300C10 22 2008 22 1A 22 1507 22 03 22 2008 22 03 25 10 22 10 25 10 22 06 22 03 22 06 22 07 22 06 25 10 22 03 22 09 22 2008 12 36 1A 1D 1A 17 1A 2324 03 22 03 22 2008 22 0A03 22 03 22 0E 22 0E 22 0A03 22 03 22 0A03 25 10 33 06 22 07 22 07 22 10 22 1A 22 06 22 10 22 03 3331 0A08 22 10 22 07 22 11 22 2008 33 0E 22 0A03 25 11 06 22 1A 22 03 22 10 31 08 22 0B08 22 06 22 07 22 06 25 10 22 10 22 0E 22 0A08 25 10 22 10 25 10 22 06 22 03 22 2008 22 1A 22 0A03 11210C03 22 0A03 22 03 22 20 22 0A03 22 0D 22 06 22 07 22 06 25 10 25 07 22 2008 03 163D 2324 03 53 0B 22 10 22 06 22 07 22 06 25 10 31 11 22 11 22 0314 22 0323 22 0A03 25 11 22 0A0B 25 2020 22 030A 25 0E 0E 22 0A0A 22 10 31 08 22 060323 22 2C 33 2B 22 11 22 20 22 0A030D 22 1A 22 15 22 0B08 22 060608 171A 22 15 22 03 22 2008 33 0E 25 10 22 0B08 22 10 22 2308 22 0E 22 03 22 0A 22 2008 22 0A08 22 20 22 0A 22 15 10 3322 15 22 0330 22 060A 22 11 22 0E 22 0A 3331 0A08 22 2115 22 0D 3322 15 25 0A030D 22 0321 22 10 25 10 22 060306 22 1A 22 03 24 22 0D 33 06 22 10 25 07 22 0311 22 030B1A 25 18 22 15 33 10 22 15 22 3011 22 2020 22 03 22 07 22 030D 22 0B0A08 25 15 22 07 22 0A 33 0D 33 09 33 0D 22 0A2C03 25 0A08 25 11 22 0A 22 0E 22 0A0B 22 0A03 22 15 22 0A 25 0E 22 07 22 0A08 22 2008 19 2225 07 22 11 22 0A0315 22 11 33 11 33 0D 22 0318 22 0323 25 11 22 07 22 10 22 0A 22 09 22 0A08 22 2B 22 10 22 20 XULOSA 1. Geterogen kataliz haqida ma’lumotlar umumlashtirilidi. 2. Katalizatorlar aktivligiga turli faktorlarning ta’siri (temperatura, bosim, maydalanganlik darajasi, katalizator zaharlari) haqida ma’lumot berildi. 3. Kataliz nazariyalari (katalitik, elektron va radikal) bayon etildi. 4. Katalizatorlarni tayyorlash, qattiq katalizatorlarning maxsus xossalari hamda geterogen katalitik jarayonlarda aktivlanish jarayonlari batafsil yoritildi. 5. Geterogen katalizning xalq xo’jaligidagi amaliy ahamiyati to’g’risida keng ma’lumot berildi. ФОЙДА ЛА НИЛГАН АДАБИЁТЛАР Рахимов Ҳ. Р. Физик кимё. Олий ўқув юртлари талабалари учун дарслик. – Т.: Ўзбекистон, 2000. – 487 б. Сирлибоев Т. С., Нурмонов С. Э., Тиркашев И., Содиқов М. Қ., Калядин В. Г., Акромхўжаев А.А. Кимёвий кинетика ва катализ. Назария, лаборатория ва мустакил ишлар буйича укув кулланма –Тошкент «Университет» 2007 . - 152 б . 3. Захарченко. В.Н. ,,Сборник задач по физической и коллоидной химия” М: “ Высшая школа ” 1978 .- С. 188-192. 4 . Бобоев Т.М., Рахимов. Х.Р. “Физикавий ва коллоид химия” Тошкент “ Узбекистон” 2004.- 255-260 бетлар . 5. Менковский. М.А.Шворцман.А.Л “ Физической и коллоидная химия” М . : “ Высшая школа ” 1961 . - С. 35-38. 6 . Рахимов Х.Р . “ Физик ва коллоид химия” Тошкент “ Укитувчи ” 1978 . – 407 б . 7. Сирлибоев Т.С. Кимёвий кинетика ва катализ (маърузалар матни).- Тошкент Ў зМУ, 2000.-34 б. 8. Usmоnоv H.U., Rustаmоv H.R., Rаhimоv H.R. Fizik хimiya, Tоshkеnt, O’qituvshi, 1974. - 120-124 бетлар. ЭЪТИБОРЛАРИНГИЗЭЪТИБОРЛАРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ УЧУН РАХМАТ

O'xshashlar

Kataliz nazariyalari
Кimyoviy termodinamika asoslari
Katalizatorlar va ingibitorlar
Katalitik jarayonlarni ishlab chiqarishda tutgan o`rni va vazifalari
Kimyoviy reaksiya tezligi konstantasining temperaturaga bog’liqligi