Kataliz nazariyalari - Kimyo - Slaydlar

Kataliz nazariyalari

Yuklangan vaqt:

03.09.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

285.826171875 KB

Ko'chirib olish

KATALIZ NAZARIYALARI

Reja: • Katalizning klassifikatsiyasi • Katalizning turlari • Katalizning asosiy nazariyalari

Kataliz va Katalizatorlar • Biror kimyoviy reaksiyada ishtirok etib, uning tezligi ni o'zgartiruvchi, o'zi esa reaksiya oxirida kimyoviy ji hatdan o'zgarmay qoladigan moddalar Katalizatorla r deb ataladi.Katalizator ishlatish yo'li bilan tezligini o'zgartirish mumkin bo'lgan reaksiyalar Katalitik rea ksiyalar deyiladi. Kataliz-kimyoviy reaksiya tezligining katalizator ishtirokida o'zgarishidir.

• Ba'zi katalizatorlar reaksiyani juda tezlashtirib yuboradi.Ular m usbat kataliz yoki to'g'ridan to'g'ri kataliz deb ataladi.Ayrim ka talizatorlar reaksiyani sekinlashtiradi,ular manfiy kataliz deyila di.Musbat katalizga sulfat kislotaning olinishi ,ammiakning pla tina katalizator ishtirokida oksidlab, azot (ll) oksidga aylanishi va boshqalar misol bo'la oladi.Manfiy katalizga natriy sulfid eri tmasi bilan havo kislorodning o'zaro ta'sir reaksiyasining etil s pirt ishtirokida sekinlashishi yoki vodorod peroksid parchalani sh tezligining oz miqdordagi sulfat kislota (0,0001 mas.q.) ishti rokida kamayishi va boshqalar misol bo'ladi.Manfiy kataliz k o'pincha ingibitorlash, reaksiya tezligini kamaytiruvchi manfiy katalizatorlar esa ingibitorlar deyiladi (ularning ta'sir etish me xanizmi katalizatorlarning ta'siridan farq qiladi).

Kataliz ikki turga bo'linadi: • Gomogen katalizda reaksi yaga kirishuvchi moddalar va katalizatorlar bir fazali s istemadan-gaz yoki suyuq sistemani hosil qiladi, kata lizator bilan reaksiyaga kiri shuvchi moddalar orasida chegara sirti bo'lmaydi.Ma salan:vodorod peroksidni ng tuzlar eritmalari ishtiro kida (suyuq faza) katalitik parchalanishi. • Geterogen katalizda reaksi yaga kirishuvchi moddalar bilan katalizator turli fazal ardan iborat sistemani ho sil qiladi.Bunda reaksiyaga kirishuvchi moddalar bilan katalizator orasida chegar a sirti bo'ladi.Odatda, kata lizator-qattiq modda, reak siyaga kirishuvchi moddal ar-gazlar yoki suyuqliklar bo'ladi.

Katalizning asosiy nazariya lari Katalizning fizikaviy nazariyasi Bu nazariya adsorblanish jarayoniga asoslangan.Kataliz hozi rda neft va gazni qayta ishlashda, biotexnologiyada va ekol ogiyada keng qo'llanilmoqda.Kataliz hodisasini keng tarqalg anligi, uning katta amaliy ahamiyatga egaligi va sirtdan qara ganda tushunish qiyin bo'lgan o'zgarishlarni yuz berishi oqi batida,Katalizning nazariyasini oʻrganish zaruriyati tug'ildi.S o'nggi vaqtlarda, ayniqsa,MDX olimlari tomonidan kataliz n azariyasini yaratishga keng miqyosda kirishildi.Hozirda katal izni to'la -to'kis tushuntirib beradigan yagona nazariya yo'q, lekin Katalizning turli tomonlarini ayrim-ayrim tushuntirib b eruvchi nazariyalar mavjud.

Kataliz nazariyasi tarixiy n uqtai nazardan ikki guruhg a: • Kimyoviy nazariyaga (oraliq birikmalar nazariyasi) va fizik aviy nazariyaga bo'linadi.Kataliz jarayoni asosan katalizat or bilan reagentlarni sorbtsiyalanishda namoyon bo'ladi. Buni quyidagicha ifodalash mumkin. • Bunda Van-der-Vaals tortish kuchlari hisobiga k ning miq dori katta bo'ladi. • 1)Qoldiq valentlik bilan yuzaga sorbtsiyalanish yoki xemo sorbtsiya (kimyoviy sorbtsiya),bunda kimyoviy birikmalar hosil bo'ladi.Aktiv adsorbtsiya jarayoni ketadi. • 2)Kapillyar kondensatsiya -bug' va gazlarni katalizator g'o vaklarida kondensatsiyalanishi, bu ham tez boradi.

Oraliq birikmalar nazariyasi gomo gen katalizni yaxshi tushuntirib b ersada,geterogen katalizda kuzati lgan turli o'zgarishlarni tushuntiri b bera olmaydi.Masalan, katalizat or yuzasini tuzilishini ,uni reaksiy aga ta'sirini va zaharlanish hodisa si singari bir qancha faktorlarni tu shuntirib berolmaydi.Bundan tas hqari , bu nazariya kataliz hodisas ini kimyoviy tomonini hisobga oli b,fizikaviy tomonini e'tibordan ch etda qoldiradi.

• So'nggi vaqtlarda bu nazariya katalizni fizikaviy tom onini e'tiborga olinishi natijasida kataliz nazariyasini to'liqroq tushuntirish imkonini bermoqda. • Fizikaviy adsorbtsiya asosan Van-der-Vaals kuchlari t omonidan paydo bo'ladi(dispertsion yoki boshqa fiz ikaviy bog'liqliklar orqali amalga oshadi,bug'ni kond entsiyalanish energiyasiga teng qiymatda ega bo'lad i).

Kataliz multiplet nazariyasi • Aktiv markazlarni tabiatda o'rganish,o'tar holat nazariy asini katalizga taqbiq etish,yuzada hosil boʻlgan organik birikmalarning tabiatini va ularning hosil bo'lish mexani zmini o'rganish,katalizning ko'pgina hodisalarini tushun ishga yordam beradi. • Yuzada ikki o'lchamda boradigan reaksiyalarning yo'nali shiga, saylash xususiyatiga va boshqa faktorlarga aktiv markazlarning tabiati,soni va aktivligidan tashqari,bir-bi riga nisbatan qanday joylashganligi ham ta'sir qilsa kera k.Bu mulohazalarning dastlab A.A.Balandin e'tiborga oli b,o'zining multiplet nazariyasida bu masalani yoritdi.

• Multiplet nazariyasiga ko'ra adsorbtsion aktiv marka z bilan katalitik aktiv markaz bir xil emas.Adsorbtsio n aktiv markazlarni ma'lum sondagi guruhi katalitik markazlarni hosil qiladi. Aktiv markazlar yuzada tar tibsiz emas,balki geometrik jihatdan ma'lum tartibd a joylashgan bo'ladi.Tartibli bunday joylashish kristal l panjarada aks etadi.Katalizator yuzasida reaksiyaga kirishuvchi moddaning molekulasi birgina aktiv mar kaz bilan emas,balki,ikki(duplet), uch (triplet) va um uman bir qancha (multiplet) markazlar tomonidan t ortilishi mumkin.

Agar reaksiyaga kirishuvchi modda molekulasi birgina birgina aktiv mark azga tortilsa (bitta aktiv markaz ta'si rida bo'lsa), u juda kam deformatsiy alanishi va natijada reaksiyaga kirish masligi ham mumkin,aksincha reaksi yaga kirishuvchi moddaning molekul asi bir vaqtni o'zida ikki yoki bir qanc ha aktiv markazlarning maydoni ta'si rida bo'lsa,adsorblangan molekula k uchli deformatsiyalanadi va molekul aning bu aktiv markazlariga tortilish kuchi undagi bog'lar kuchidan ortiq bo'lib , molekula adsorbtsiyalanadi. Katalitik va adsorbtsion aktiv marka zlarning tushunchalari bir xil yoki u mumiy emas.

Energiyaviy muvofiqlik naz ariyasi • Kataliz jarayoni sodir bo'lishi uchun reagentlar mole kulasining tuzilishi bilan aktiv markazlarning tuzilishi orasida maʼlum geometrik muvofiqlik (moslashuv) b o'lishi kerak.Masalan:Vodorod molekulasini deform atsiyalanishi yoki dissotsiyalanishi uchun H-H atoml ar ikki aktiv markazga tortilishi, buning uchun esa ak tiv markazlar orasidagi masofa H-H bog' uzunligiga t axminan teng bo'lishi kerak.Agar shunday bo'lmasa, vodorod atomlari ikki aktiv markaz ta'sirida bo'lmay di.

• Ayrim misollarni koʻrib chiqamiz.Etil spirti, bu nazari yaga muvofiq dublet orqali degidrogenlanadi.Kataliz atorning ma'lum aktiv markazlariga vodorod ionlari, boshqa xil katalizator markazlariga, C va O atomlari, tortiladi. Buning natijasida C-H va O-H bog'lar uzilib, H-H va C-O bog'lar hosil bo'ladi, oxirgi maxsulot esa, sirka aldegidi va vodorod bo'ladi.

• Agar atomlar oraliqidagi masofa dubletlari boshqac ha bo'lsa,unda H va O atomlari katalizatorning bir a ktiv markaziga, C atomlari -boshqasiga tortiladi, oqi batda etilen va suv hosil boʻladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: • S.Masharipov, I.Tirkashev • G.P.Xomchenko,I.G. Xomchenko • Internet saytlaridan: • www.google.uz • www.ziyonet.uz • www.gov.uz

O'xshashlar

Кimyoviy kataliz

XX asr kimyosining xarakterli belgilari va XXI asr kimyosining rivojlanishi

Katalizatorlar va ingibitorlar

Katalitik jarayonlarni ishlab chiqarishda tutgan o`rni va vazifalari

Kimyoviy reaksiya tezligi konstantasining temperaturaga bog’liqligi