Mineral o'g'itlarni qo'llashning fiziologik asoslari - Kimyo - Slaydlar

Mineral o'g'itlarni qo'llashning fiziologik asoslari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

226 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: Mineral o'g'itlarni qo'llashning fiziologik asoslari www.arxiv.uz

REJA: I.KIRISH I.1. Mineral elementlar o’rganilish tarixi II.Asosiy qism: II.1. Mineral elementlarning fiziologik ahamiyat II.2. Organik azot III.Xulosa www.arxiv.uz

O'g'itlarni qo'llashning fiziologik asoslari O`simliklar tuproqdan juda ko`p mineral moddalarni ya`ni davriy sistemada uchraydigan deyarli barcha elementlarni u yoki bu ko`rinishda suv bilan birga qabul qilib, o`z tanasini qurishga va organik moddalar to`plashga sarf qiladi. Bundan kelib chiqadiki, tuproqning tarkibi va xususiyatlari o`simliklarning o`sishi va rivojlanishida alohida ahamiyatga ega. www.arxiv.uz

Tuproq tarkibidagi kul va chirindi moddalarning o`simliklar hosildorligiga ijobiy ta`sir qilishi avvaldan malum. Ammo bu fikrga birdaniga kelinmagan. Masalan, gollandiyalik olim Ya.B. Van-Gelmont (1629) 91 kg quruq tuproq sig`adigan chelakga massasi 2,25 kg bo`lgan tol qalamchalarini ekgan va uni doimiy ravishda yomg`ir suvi bilan sug`orib turgan. Besh yil o`tganidan so`ng tuproq va tolning og`irliklari alohida- alohida o`lchab ko`rilganida tolning og`irligi 77 kg.ni (75 kg qo`shilgan) tashkil qilgani holda tuproq og`irligi 0,56 kg.ga kamaygan xolos. Demak, har yili to`kiladigan barglarni hisobga olmagan holda ham o`simlik massasi 33 baravar ortgan. Shunga asoslanib Ya.B. Van Gelmont o`simliklar gavdasi suvdan tuziladi degan noto`g`ri xulosa qilgan va buning asosida o`simliklar oziqlanishining "Suv nazariyasi" paydo bo`ldi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Agrokimyoning asoschilaridan biri nemis kimyogar olimi Yu. Libix gumus nazariyasini inkor qildi va tuproq unumdorligi mineral elementga bog`liq deya tuproqga o`g`it sifatida toza mineral tuz solishni taklif kilgan. Yu. Libix o`zining «Kimyo dehqonchilik va fiziologiya xizmatida» (1840) asarida o`simliklarni mineral oziqlanish nazariyasini yaratdi. Shuningdek u o`simlik azotni havodan ammiak holida oladi degan xato fikrga kelgan, ammo keyinchalik (1856) o`z xatosini anglaydi va o`simliklar azotni ildiz orqali nitrat ko`rinishida qabul qiladi degan fikrga kelgan hamda o`zining "minimum qonuni" va "qaytarilish qonuniyatini" taklif etdi. Libixning «minimum qonuni» ning mohiyati shundaki, mineral o`g`itlarning har qanday miqdori ham o`simliklar hosilining oshishiga olib kelmaydi, chunki o`simliklarning mutlaq hosildorligi tuproqdayetishmayotgan moddaga bog`liqdir. www.arxiv.uz

Mineral elementlarning o`simliklardagi miqdori .  O`simliklar atrof muhitdan u yoki bu miqdorda deyarli barcha davriy sistemada uchraydigan elementlarni o`zlashtiradi. Ammo, boshqa kimyoviy elementlar bilan almashtirib bo`lmaydigan, o`simliklarning o`sishi va rivojlanishi uchun o`ta zarur bo`lgan 19 ta element alohida ahamiyatga ega. Ular C, H, O, N, P, S, K, Ca, Mg, Fe, Mn, Cu, Zn, Mo, B, CI, Na, Si, Co kabi elementlardir. Bulardan faqatgina 16 tasi mineral elementlardir. Chunki, C, H va O o`simliklarga asosan CO2, O2 va H2O holida o`zlashtiriladi. Ushbu elementlarning keyingi uchtasining o`simliklar rivojlanishi uchun zarurligi hozircha o`z tasdig`ini to`la topgani yo`q. Masalan natriy elementining ayrim o`simliklar masalan, lavlagi va sho`rlanishga moslashgan o`simliklar tomonidan o`zlashtirilishi kuzatilgan xolos. Kremniy esa sholi uchun o`ta zarur bo`lib boshoqdoshlar somoni tarkibida ham ko`p uchraydi. www.arxiv.uz

Hozirgi vaqtda tuproqda azot yig`ilishiga olib keluvchi bir qancha mikroorganizmlar aniqlangan. Bulardan biz ammoniflksatorlarni, azotofiksatorlarni, nitriflkatorlarni va denitrifikatorlarni ko`rsatishimiz mumkin. Ularning vazifalari asosan quyidagilardan iborat: www.arxiv.uz

 - ammonifikatorlar azotli organik birikmalarni, masalan oqsillar, nuklein kislotalar mochevina va boshqalarni parchalaydi.  - azotofiksatorlar molekulyar azotni bog`lash xususiyatiga ega.  -nitrifikatorlar O2 yordamida ammiakni nitratlargacha oksidlaydi.  - denitrofikatorlar nitratlarni molekulyar azotga aylantiradi. Ammo O2 yetishmagan sharoitda ular nitratlar kislorodidan foydalanishadi va azotni atmosferaga qaytaradi hamda tuproqni kambag`allashishiga olib keladi. www.arxiv.uz

MINERAL ELEMENTLARNING FIZIOLOGIK AHAMIYATI  Azot. Ushbu element 1732 y. shotlandiyalik kimyogar, botanik va vrach D. Rezerford tomonidan gaz sifatida ochilgan. U yonmaganligi va nafas olishda qatnashmaganligi tufayli azot ya`ni «hayotchanmas» deb atalgan. Ammo azot oqsillar, nuklein kislotalar va boshqa bir qancha organik  birikmalar tarkibiga kiradi. Tirik organizmlar azotni o`zlashtirishi bo`yicha keskin farqlanadi. Masalan, ayrim mikroorganizmlar molekulyar azotni o`zlashtirsa, o`simliklar faqatgina mineral azotni, hayvonlar esa uning organik formalarini o`zlashtiradi xolos.  Azot o`simliklar hayotida alohida o`rin tutadi. Masalan u o`simliklar tarkibidagi asosiy biopolimerlar-oqsil, nuklein kislotalar, vitaminlar, fitogormonlar tarkibiga kiradi. Azotning o`simliklar quruq og`irligidagi miqdori 1-3%. www.arxiv.uz

Organik azot Bu tuproqdagi organik moddalar tarkibidagi azot bo`lib u keyinchalik parchalanib mineral formaga o`tadi. Bimda ammonifikatsiya va nitrifikatsiya jarayonlari muhim o`rin tutadi. Shuni aytib o`tish lozimki o`simliklarning organik moddalari tarkibiga azot faqatgina ammoniy azoti, nitrat ionlari holida kirishi tufayli o`simliklar tomonidan yutilgan moddalar ammiakgacha qaytarilishi lozim. Bu jarayon ikki bosqichdan iborat: 1.Nitratning nitritgacha (NO3- NO2-2) qaytarilishi. Bu jarayon nitratreduktaza fermenti ishtirokida ikkita elektronning ko`chirilishi bilan boradi NO3Nitratreduktaza indutsirlanuvchi ferment bo`lib hujayraga NO3- ionlarining kirishiga javoban sintezlanadi. Shuningdek ushbu ferment organik birikmalar va sitokininga nisbatan ham sintezlanishi mumkin. U elektronlarni NADH moddasidan NO3- birikmasiga kuchiruvchi ikkita subbirlikdan iborat. Bu subbirliklar tarkibida gem – va molibden tutuvchi flavoproteindan iborat bo`lib mol. massasi 200 – 300 kDa. Nitratning nitratreduktaza fermenti ta’sirida o`zgarishi qo`yidagicha boradi: 2e- NO3- + NAD(P)H + H+ NO2- + NAD(P)+ + H2O www.arxiv.uz

Ammiakning o`zlashtirilishi yo`llari O`simliklarga nitratlarning qaytarilishi yoki molekulyar azotning o`simliklarga yutilishi tufayli hosil bo`lgan ammiak keyinchalik o`simliklar tomonidan turli aminokislotalar holida o`zlashtiriladi. Yuksak o`simliklarda ammiakning birlamchi bog`lanishi glutamin kislotasi va uning amidlari hosil bo`lishi reaksiyalari bilan boradi. O`simliklar tomonidan ammoniyni o`zlashtirilishi α- ketoglutarat kislotasining aminlanishi bilan boradi. Ushbu reaksiyalar glutamatdegidrogenaza fermenti orqali borib, glutamine kislotasini hosil bo`lishiga olib keladi. α-ketoglutarat + NH3 + NAD(P)H + H+ <—→ L-glutamat + NAD(P)+ + H2O Ushbu reaksiya 1-bosqichda ammiak iminokislotalarni hosil qiladi, so`ngra esa NAD(P)H ishtirokida glutamatga qaytariladi. Bu reaksiyalarning ikkala bosqichi ham qaytar reaksiyadir. www.arxiv.uz

Mineral azot Azotning bu ko`rinishi nitrat va ammoniy holatida bo`ladi. Nitratlar o`simliklar to`qimalarida qaytarilib, ammiakga aylanadi va u fermentlar tomonidan katalizlanadi. O`simlik hujayralarida ammoniy ionlarining birlamchi assimilyatsiyasi P. Li va B Miflin (1974) tomonidan ochilgandir. Bu jarayon ikki qismdan iborat bo`lib glutaminsintetaza (GS) va glutamatsintetaza (GTS) ishtirokida boradi. Ushbu reaktsiya`ni glutaminsintetaza (GS) fermenti katalizlaydi. Bu jarayonda glutamin hosil bo`lishi uchun glutamat ammiakning aktseptori sifatida xizmat qiladi. GS fermentining faolligida Mg2+, Mn2+, Co2+, Ca2+ ionlarining ahamiyati katta. www.arxiv.uz

Hujayrada boradigan transaminlanish reaktsiyalari natijasida glutamat tarkibidagi amin guruhi boshqa ketokislotalarga ko`chirilishi mumkin. Bu jarayon rossiyalik biokimyogarlar A.E. Braunshteyn va M.G.Kritsman (1937) tomonidan ochilgandir. Ushbu jarayon aminotransferaza fermenti ishtirokida boradi. Demak hujayrada faqatgina glutamat kislotasi emas, balkim glutamin ham hosil bo`ladi: www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Mikroorganizmlarning biokimyoviy yo`l bilan azotni fiksatsiyalashining mexanizmlari ularning barcha shtammlari uchun asosan bir xil bo`lib nitrogenaza fermenti ishtirokida boradi Ammo bu jarayon ham energiya talab qiladi, ya`ni azotobakter organik modda-glyukoza sarflab molekulyar azotni o`zlashtiradi. Masalan, 15 mg azot to`plash uchun bir gramm molekula C6H12O6 sarf bo`lishi talab etiladi. www.arxiv.uz

 H ujayra energetikasida fosforning o`rni beqiyosdir. Chunki hujayradagi barcha energiya fosforning efir bog`lari (C - O ~ P) yoki nukleoziddi- va nuklnozidtrifosfat-lardagi pirofosfat (P ~ O ~ P) va polifosfatlar holida zahira qilinadi. Ushbu makroergik bog`lar yuqori standart erkin energiyaga ega. Masalan, AMP va glyukozo-6-fosfatda 14 kJ/mol bo`lsa, ADP va ATP molekulasida 30,5 k/J mol, fosfoenolpiruvatda 62 kJ/mol erkin energiya mavjuddir. Bu energiya`ning zahira qilishning va uning sarflanishining shunchalik universal uslubidirki, deyarli barcha metabolik yo`llarda u yoki bu fosfor efirlarini uchratish mumkin.  Fosfor dioefirning turg`un formasi sifatida nuklein kislotalar va fosfolipidlarning tarkibiy qismiga kiradi. www.arxiv.uz

O`simliklar oltingugurtni ildizi orqali sulfat (SO42-) anioni holida qabul qiladi. Oltingugurning SO2 va N2S birikmalari zaharli bo`lib O`simliklar tomonidan o`zlashtirilmaydi. OLTINGUGURT www.arxiv.uz

 O`simliklarda oltingugurtning miqdori juda kam, quruq og`irlikga nisbatan 0,2-1,0% atrofida. Yuksak o`simliklardan ko`proq dukkakdoshlar oilasi vakillari oltingugurtga nisbatan talabchan bo`ladi, chunki ularda ko`p miqdorda oqsil sintezlanadi. Bizga ma`lumki oltingugurt oqsillar tuzilishida disulfid bog`lar hosil qiladi. Shuningdek oltingugurt butguldoshlar oilasi vakillari tarkibida ham nisbatan ko`proq uchraydi.  Oltingugurt hujayralarda SN-sulfgidril va disulfid holida uchraydi (-S-S-). U sistein, tsistin va metionin kabi aminokislotalari tarkibiga kiradi. Shuningdek fermentlar faolligini oshirishda ham oltingugurtning ahamiyati katta. U atsetil-CoA, biotin va tiamin kabi vitaminlar tarkibiga kiradi. Ayniqsa oltingugurtning atsetil-CoA tarkibiga kirib makroergik bog` hosil qilishi katta ahamiyatga egadir. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Mineral hom ashyo resurslarini majmuasi foydalari

Кimyoviy termodinamika asoslari

Molekulyar-kinetik nazariyaning asoslari

Brensted-Louri kislota va asoslari

Hаyotiy va irsiyatning molekulyar asoslari. Hujayraning kimyoviy tarkibi