logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Iqtisodiyot
  4. Yer-suv resurslari va ulardan foydalanish masalalari

Yer-suv resurslari va ulardan foydalanish masalalari

Yuklangan vaqt:

22.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1020.2294921875 KB
Ko'chirib olish
YER-SUV RESURSLARI VA ULARDAN FOYDALANISH MASALALARI REJA: 1. Respublikaning yer-suv fondi, qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan yer-suv resurslari, ularning iqtisodiy-ijtimoiy ahamiyati. 2. Yer-suv resurslari, ularning miqdori, turlari va tarkibi, sug‘oriladigan yerlar miqdori, sifati 3. Yer-suv resurslaridan foydalanish darajasini ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizimi 4. Qishloq xo‘jaligi yerlarini baholash, irrigatsiya va melioratsiya tadbirlarini amalga oshirishda davlatning roli 5. Suv iste’molchilari uyushmasi. Yer-suv resurslaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorligini oshirish yo‘llari01 0E 01 06 1213 0107 16 0F 1413 22 08 1513 22 0E171D 1613 25 20 1713 26 16 Yer resurslari – bu quruqlik yuzasining jami yig‘indisi bo‘lib, uning tarkibiga boshqa tabiiy obyektlar kiritiladi. Bular: o‘rmonlar, o‘simlik va boshqa tirik organizmlar, suv obyektlari. Yer resurslarning suv obyektlari o‘z ichiga ko‘llar, ko‘lmak hovuzlar ariqlarni qamrab oladi. Okean, dengizlar va daryolar esa suv resurslari tarkibiga kiradi.01 28 1E 0B17 17 1713 1307 0E17 17 1307 Yer resurslari boshqa resurslar kabi o‘z xususiyatlariga ega: Birinchidan, yer – tabiat mahsuli, in‘omi hisoblanib, u inson mehnati bilan yaratilmaydi. Inson faqatgina yerga o‘z mehnatini yo‘naltirib, yoki yernin g ahvolini yaxshilaydi, yoki umuman yomon ahvolga solishi mumkin. Lekin inson o‘z hohishi bilan yer resurslarini hosil qila olmaydi. Ikkinchidan, yer chegaralangan tabiiy resursdir. Inson xohlagancha yerni ko‘paytirib yoki kamaytira olmaydi. Shu sababli bosh maqsad - yerdan samarali va to‘g‘ri foydalanishdir. Bir mamlakat yer miqdori uning chegaralari bilan aniqlansa, umuman hududlar sifatida esa yer miqdori quruqlik yuzasi bilan belgilanadi. Uchinchidan, yer abadiy ishlab chiqarish vositasidir. Shuningdek, yer har doim ishlab chiqarishdagi eng asosiy omil sifatidagi o‘rnini yo‘qotmaydi.22 1C0A080A080D120F1F Ўзбекистон Республикасида ер – давлат мулки, умуммиллий бойликдир, ундан оқилона фойдаланиш зарур, у давлат томонидан муҳофаза этилади. Давлат ернинг асосий хўжайини сифатида ер фондига эгалик қилиш, улардан туғри фойдаланишни ҳам юритиши зарур. Шундай қилиб, ер кадастрининг объекти- бу мамлакат ягона ер фондидир, яъни, кимнинг ихтиёрида бўлишидан қатъий назар, Ўзбекистон Республикаси давлат чегарасидаги барча ерлардир. Ер фонди ерлардан фойдаланишнинг асосий мақсадига қараб қуйидаги тоифаларга бўлинади: Ер фонди ерлардан фойдаланишнинг асосий мақсадига қараб қуйидаги тоифаларга бўлинади: Қишлоқ хўжалиги ерлари – қишлоқ хўжалиги эҳтиёжлари учун ёки ана шу мақсадларга мўлжалланган ерлар; Аҳоли пунктларининг ерлари (шаҳарлар, посёлкалар ва қишлоқ аҳоли пунктларининг ерлари), шаҳар ва посёлка чегаралари доираларидаги, шунингдек, қишлоқ аҳоли пунктлари чегаралари доираларидаги ерлар; Саноат, транспорт, алоқа, мудоафа мақсадларида фойдаланиш учун мўлжалланган ерлар; Табиатни муҳофаза қилиш, соғломлаштириш, рекреация мақсадларида фойдаланиш учун мўлжалланган ерлар; Тарихий-маданий мақсадларда фойдаланиш учун мўлжалланган ерлар; Ўрмон фонди ерлари; Сув фонди ерлари; Захира ерлар38 3E Respublika qishloq xo‘jaligi yerlarining tarkibi 2021 йил 1-январ ҳолатига Ўзбекистон Республикасининг маъмурий чегарасидаги умумий ер майдони 44896,9 минг гектарни ташкил қилади. Республика бўйича корхона, ташкилот, муассасалар, фермер хўжаликлари ва фуқароларнинг фойдаланишидаги жами ерлар 44892,4минг гектарни, шундан суғориладиган ерлар эса 4308,1 минг гектарни ёки умумий ер майдонининг 9,6фоизини ташкил қилади. Qishloq xo‘jaligida suvdan foydalanish turlari Quyidagi ko‘rsatkichlar tizimi yer resurslaridan foydalanishda ishlatiladi: ekin hosildorligi, s/ga; unumdorlik 1 ga yerdan olinadigan yalpi mahsulotning natural va qiymat shaklidagi ko‘rinishi; 1 ga sarflangan xarajatlar, so‘m; 1 ga yerdan olingan yalpi mahsulot qiymati, so‘m; 1 ga yerning kadastr qiymati, so‘m; yerni iqtisodiy baholash ko‘rsatkichi ball-boniteti, ball; sof foyda, so‘m va hokazo. 07 0A 081B 58 58 58 12 Yerning iqtisodiy samaradorlik ko‘rsatkichlari asosan qiymat ko‘rsatkichlaridir. Bunga yer sig‘imi, yer qaytimi, iqtisodiy samara ko‘rsatkichlaridir.01 50 50 Iqtisodiy samaradorlik yalpi va tovar mahsulot hajmi orqali ifodalanib, ekin maydoniga nisbatan hisoblanadi:2B 0606 1B0D Yerlarning samaradorligini hisoblashning ikkinchi usuli:22 0D0E Yerlarning samaradorligini hisoblashning uchinchi usuli:01 1B1A1B1C Samaradorlikni hisobalashning to‘rtinchi usuli:260F200F13 0A Foydani aniqlash:0E Qishloq xo‘jaligida tovar qaytimi quyidagicha hisoblanadi: Qishloq xo‘jaligida fond bilan ta’minlanganlik ko‘rsatkichi quyidagicha hisoblanadi: 58 08 Yer resurslaridan foydalanish koeffitsiyenti:22 Qishloq xo‘jaligi yerlaridan foydalanish koeffitsiyenti:58 25 Tuproq unumdorligining kamayishi natijasida yo‘qotilgan hosil quyidagicha aniqlanadi:5E 5651 Бонитет - tuproqning tabiiy unumdorligi bo‘lib, 100 ballik shkalada baholanadi. Yerni iqtisodiy jihatdan baholash quyidagi formula bilan aniqlanadi.5F2E2F 0606 5857 1E Irrigatsiya deganda, suv resurslari bilan ta’minlash va suv inshootlari faoliyati tushuniladi. Melioratsiya esa yerning tabiiy unumdorligin i yaxshilash chora- tadbirlarining jamlanmasidi r. Yer monitoringi – yer tarkibidagi o‘zgarishni vaqtida aniqlash, salbiy jarayonlarning oldini olish, yerlarni baholash, salbiy oqibatlarni tugatish uchun yer fondining umumiy holatini kuzatish tizimidir. Monitoring obyekti sifatida O‘zbekiston Respublikasining barcha yerlari, (mulkchilik va xo‘jalik shaklining barchasiga tegishli ravishda) qanday maqsad va foydalanishiga qaramay, tan olingan. Yer bonitirovkasi – bu tuproqning unumdorligiga ko‘ra, yerlarni birbiriga taqqoslash, solishtirish bahosidir. U agrotexnik tadbirlar va yerga ishlov berish intensivligi darajasida o‘tkaziladi. Bonitirovka qilishdagi ko‘rsatkichlar tizimda qishloq xo‘jaligi ekinlarining hosildorligi bilan birgalikda tuproq turlari va tarkibi, xususiyatlari (o‘z ichiga olgan fizik holati, gumus, mineral o‘g‘itlar, namlik o‘tkazuvchanligi kabilarni) ham e‘tiborga olinadi. Natijada ball-bonitet hisoblanib, guruhlar bo‘yicha hisob-kitob qilinadi. Shunga ko‘ra bonitettuproqning tabiiy unumdorlik ko‘rsatkichi bo‘lib, u 100 ballik shaklda baholanadi. Yer kadastrlari - dalalarning xaritalarini bir-biriga har tomonlama solishtirish asosida ularni iqtisodiy baholashdir. Suv monitoringi - qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan suvni monitoring qilish orqali salbiy jarayonlarning sabablari va oqibatlarini o‘rganib, suvdan foydalanish samaradorligini oshirish mumkin.01 0408 4F1E 1D Suv iste’molchilari uyushmasi (SIU) – bu bir yoki undan ortiq kanal atrofidagi suvdan foydalanuvchilarning xohish irodasi bilan tuziladigan va ular tomonidan boshqariladigan notijorat tashkilot bo‘lib, muayyan miqdorda suv olish, undan foydalanish va oqovaga chiqarish bilan bog‘liq xo‘jalik faoliyatini va boshqa faoliyatni amalga oshiruvchi fermer va dehqon xo‘jaliklari hamda boshqa yuridik, jismoniy shaxslar uyushmasidir. 05 280606 0B0A06060B0D 080A15 0B 0B1708 20 16 0B 16 1807 1E Yer islohoti – bu yer munosabatlarining shakllanishi bo‘lib, insonlar orasida yerdan foydalanish, taqsimlash va egalik qilish borasidagi munosabatlar yig‘indisidir. Suv islohoti – suvdan foydalanish, suvni to‘g‘ri taqsimlash va bu boradagi munosabatlar majmuidir.01 28 20 081B 0D 16 07110F 20 1 • Мар к азий Оси ё да в л а т лар и с у в заҳир а ла р ининг 70-8 0 % Т о жикис т он, Қирғизис т о н в а Қо з о ғ ис т ондавлатларини тоғли ўлкалари ҳудудларида жойлашгандир . 2 • Ҳозирги кунда Марказий Осиё давлатларининг Ор о л денгиз ҳавзаси г а қарашли қисмида 8 млн .гектар атрофида ер суғорилади. Ҳудди шу ҳудудда бир йилда ичимликка ва суғориш учун яроқли 126,9 млрд. м 3 сув пайдо бўлади. 3 • Бу ҳудудда пайдо бўладиган сувнинг ҳажми ҳар бир гектар суғориладиган ер ҳисобига 15750 м 3 дан тўғри келади. 3 058 56 5D 8Ўзбекистоннинг ўз ҳудудида ташкил бўладиган сувнинг умумий ҳажми 8-10 млрд. м 3 дан ошмайди, яъни, ҳар бир гектар суғориладиган ер ҳисобига таҳминан 1000 м 3 сув барпо бўлади. Бундан келиб чиқиб хулоса қиладиган бўлсак– Ўзбекистон ярим саҳро ва саҳро минтақасида жойлашганлиги сабабли ўз ҳудудида сув танқислиги ўта кучли ҳисобланади. Демак, мамлакатимизда истеъмол қилинадиган сувнинг 80% дан кўпроғи Қирғизистон ва Тожикистон ҳудудидан оқиб келади. 40 30 20 10 05060 1950 1960 1997 202040 50 55 60 57 56С ув и стеъ м оли м и қ дори , к м 3 1970 1980 ЙилларСаноатнинг ривожланиши, қишлоқ хўжалигини интенсивлаш даражасининг юксалиши, аҳоли сонининг ўсиши билан чучук сув истеъмоли йил сайин ошиб бориши Сув истеъмоли жадал суръатларда кўпайиб бормоқда, 50 йил ичида у 1,5 марта ўсди. Яқин келажакда сувга бўлган эҳтиёж янада ошади. 3246 36 3E 08 42 2B 35 6A 2C 3F 28 6B 2C 2B 3A 2C 2E 08 28 68 35 47 44 34 35 33 32 46 34 37463043 403F 4C 06 383D 1 • Ўзбекистон Республикаси ҳар йили ўртача 60 млрд. м 3 сув истеъмол қилади. Шундан 50 млрд. м 3 суғорма деҳқончилик учун сарфланади. 2 • Ҳа р бир г е к т ар с у ғ о риладиг а н м айдонга 1 1- 12 минг м 3 дан тўғри келади. Вилоятлар бўйича сувтақсимоти ҳар бир гектар ҳисобига 9 минг м 3 м 3( Жи з за х ви л о ятид а )дан 18,5 ми н г ( Х о ра з м вилояти )гача фарқ қилади. 3 • Ҳар 11-13 йилда бир марта рўй берадиган сув танқислигини олдини олиш мақсадида Сирдарё ва Амударё сувларини тартибга солиш учун кўплаб йирик сув омборлари барпо этилган. 33 E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!02

O'xshashlar

Mehnat resurslari, ularning bozori, ulardan foydalanish va mehnat unumdorligi
Qishloq xo‘jaligining moddiy-texnika resurslari, fan-texnika taraqqiyoti, innovatsion texnologiyalar va ulardan samarali foydalanish
Asosiy fondlar texnik tuzilishi va texnik holati va ulardan foydalanish tahlili
Tuproqning suv xossalari va suv rejimi 2
Qishloq xo'jaligida tovar ishlab chiqarish uchun yagona yer solig'ining ijtimoiy mohiyati