Turkiya respublikasi - Geografiya - Slaydlar

Turkiya respublikasi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1157.2822265625 KB

Ko'chirib olish

Qabul qildi:. Bajardi:turkiya respublikasi www.arxiv.uz

DEMOKRATIK PARTIYANING HOKIMIYATGA KELISHI Ikkinchi jahon urushi tugaganidan so'ng Turkiyada chlgal vaziyat yuzaga keldi. Xalq Respublikachi Partiya (XRP) bilan 1945- yilda tashkil etilgan Demokratik Partiya (DP) o'rtasida kurash kuchaydi. DP davlat monopolizmiga qarshi chiqib, «Xususiy tashabbus»ni qo'lladi. 1946-yilgi saylovlarda XRP terror yo'li bilan g'olib chiqdi va darhol repressiyani boshlab yubordi. Bu narsa mamlakatda keskinlikni avj oldirdi. Mamlakatni 1938-yildan AQSHning gumashtasi I. Inenyu boshqarib keldi. 1950- yilning may oyida Turkiya Buyuk millat majlisi (parlamenti)ga bo'lib o'tgan saylovda Demokratik partiya g'alaba qozondi. Partiya rahbari J. Boyar mamlakat Prezidenti, partiyaning yirik arbobi A. Menderes Bosh vazir www.arxiv.uz

lavozimini egalladi. Uning dasturi iqtisodiyotda davlat sektorini tugatish va erkin tadbirkorlikni qaror toptirishni ko'zda tutardi. DP o'z dasturini amalga oshirishga kirishdi. Sanoatda, hatto, xususiy sektorning davlat sektoridan ko'proq mahsulot ishlab chiqarishiga ham erishildi. Hukumat mamlakat iqtisodiyotiga chet el sarmoyasini joylashtirish uchun qulay imkoniyatlar yaratdi. 1950—1954-yillar davomida Yevropa tiklanish va taraqqiyot bankidan 65 mln dollar miqdorida yordam oldi. Biroq yangi hukumat qanchalik harakat qilmasin, iqtisodiy rivojlanishda jiddiy o'zgarish yuz bermadi. Bu chet el sarmoyasining milliy sarmoyani siqib chiqarishiga sabab bo'ldi. 1956-yilda Turkiya g'allani chetdan sotib oldi. www.arxiv.uz

Hokimiyat to'ntarish o'tkazgan yangi tashkilot — Milliy birlik qo'mitasi (MBQ) qo'Liga o'tdi. Mamlakatning vaqtinchalik konstitutsiyasi qabul qilindi. Unga ko'ra, MBQ oliy qonun chiqaruvchi organ deb e'lon qilindi. Unga J. Gursul raislik qildi va u vaqtinchalik hukumatni ham boshqardi. J. Boyar, A. Menderes qamoqqa olindi. A. Menderes 1961-yilda qatl etildi. 1961-yilning may oyida mamlakatning yangi konstitutsiyasi qabul qilindi. 1958-yilda Turkiya o'zini bankrot deb e'lon qilib, qarzlarini to'lay olmasligini bildirdi. Boyar- Menderes hukumatidanko'pchilik norozi bo'ldi. Mamlakatda korrupsiya, talon-toroj avj oldirilgan edi. 1960-yil may oyida harbiy to'ntarish bo'ldi. www.arxiv.uz

vositalari uchun qattiq senzura o'rnatildi. Biroq Yevropa Ittifoqining aralashuvi bilan harbiylar yon berishga majbur bo'ldilar. Mamlakatning yangi konstitutsiyasi qabul qilindi. Siyosiy partiyalar faoliyatiga ruxsat etildi. Natijada qator yangi partiyalar («Vatan» partiyasi, «To'g'ri yo'l» partiyasi) tuzildi. «Vatan» partiyasini T. O'zal, «To'g'riyoi» partiyasini esa S.Demirel boshqardi. 1983-yilda o'tkazilgan parlament saylovida «Vatan» partiyasi g'alaba qozondi va T. O'zal Bosh vazir lavozimini egalladi. 1989-yilda esa Turkiya Prezidenti lavozimiga saylandi. T. O'zal davrida mamlakatda chuqur iqtisodiy islohotlar o'tkazildi. Chunonchi, 1986-yilda xususiylashtirish www.arxiv.uz

Siyosiy partiyalar faoliyatiga ruxsat etilgach, ikkita yangi partiya tuzildi. Ularning biri «Adolat partiyasi», ikkinchisi esa «Yangi Turkiya partiyasi» deb ataldi. Ayni paytda boshqa siyosiy partiyalar ham faoliyat ko'rsata boshladi. Noyabr oyida o'tkazilgan saylovda hech bir partiya mutlaq ko'pchilik o'rin ololmaganligi uchun koalitsion hukumat tuzishga to'g'ri keldi. 1961—1965-yillar Turkiyaning kelgusi taraqqiyot yo'li xususida keskin siyosiy kurashlar yillari bo'ldi. Bu davrda 4 marta hukumat almashdi. Va, nihoyat, 1965- yildagi parlament saylovida «Adolat partiyasi» g'alaba qozondi. Uning rahbari S. Demirel Bosh vazir lavozimini egalladi. Bu hukumat davrida harbiy xarajatlarning yanada o'sishi budjet taqchilligini keskin www.arxiv.uz

ko'paytirib yubordi. U 1970-yilda 3,5 mlrd lirani tashkil etdi. Davlat qarzi esa 72 mlrd liraga yetdi. Bunday sharoitda harbiylar yana siyosatga aralashdilar. Ular 1971-yilning 12-martida yana davlat to'ntarishi o'tkazdilar. Unga general K. Evren rahbarlik qildi. Mamlakatda favqulodda holat joriy etildi. Biroq bu to'ntarish mamlakatda siyosiy barqarorlikni ta'minlay olmadi. 1973-yilda mamlakat prezidenti 16 turdan so'ng saylanganligi buning isbotidir. 1980-yilda esa hatto president saylashga erishilmadi ham. Oqibatda yana davlat to'ntarishi o'tkazildi. Barcha siyosiy partiyalar tarqatilgan, deb e'lon qilindi. Ularning rahbarlariga 10 yil davomida siyosiy faoliyat bilan shug'ullanish man etildi. Ommaviy axborot www.arxiv.uz

to'g'risida qonun qabul qilindi. 1988-yildan davlat mulkini sotish boshlandi. Biroq bundan ko'zlangan maqsadga erishilmadi. Chunki davlat mulki narxi qimmat bo'lgani uchun, 1991-yil oxirigacha uning atigi 5 foizi xususiylashtirildi. 1991-yilgi parlament saylovlarida «To'g'ri yo'l» partiyasi g'alaba qozondi. Uning rahbari S. Demirel hukumat tuzdi. 1993-yilda T. O'zal vafot etgach, S. Demirel mamlakat prezidentligiga saylandi. Turkiya O'rta Sharqda iqtisodiy rivojlangan davlatlardan biri. Ayni paytda, qudratli zamonaviy armiyaga ham ega. Biroq Turkiya mamlakat hayotini G'arbiy Yevropacha model asosida to'la qayta qurishga muvaffaq bo'lmadi. www.arxiv.uz

Bunga, birinchidan, uning texnik-iqtisodiy jihatdan orqada qolganligi sabab bo'ldi. Mamlakat aholisining 50 foizi hamon qishloq xo'jaligida band. Ikkinchidan, davlat iqtisodiyotni qattiq markazlashtiigan va uning ustidan to'la nazorat o'rnatgan. Chunonchi, sanoatning katta qismi hamon davlat mulki hisoblanadi. Korxonalarning 70 foizga yaqini davlat dotatsiyasi hisobiga ishlaydi. Tashqi savdoda import eksportdan ustun turadi. Bu esa, o'z navbatida, tashqi qarzning ko'payishiga olib kelmoqda. 1995- yilda Turkiyaning tashqi qarzi 50 mlrd dollarni tashkil etganligi asosan shu omil bilan izohlanadi. 2000-yilda mamlakat prezidentligiga A. Sezer saylandi. Tayyip Erdog'an Bosh vazir lavozimini egalladi. 2007- yil avgustda A. Gul Prezident A. Sezer o'rnini egalladi. www.arxiv.uz

TASHQI SIYOSAT Turkiya tashqi siyosatda birinchi navbatda AQSH bilan munosabatlarni yaxshilashga intildi. Chunonchi, AQSH hukumati 1947-yil 12-iyulda Turkiyaga moliyaviy va harbiy yordam ko'rsatish to'g'risida qaror qabul qildi. Turkiya «Trumen doktrinasi» bo'yicha harbiy yordam oldi. 1948-yil iyulda Turkiya hukumati AQSH bilan «Marshall rejasi» asosida hamkorlik qilish to'g'risida bitim imzoladi. Bu ikkala bitim bo'yicha Turkiya www.arxiv.uz

AQSHdan 800 mln dollar oldi va mablag'lar asosan harbiy ishga sarflandi. Budjetning 60 foizi bu davrda harbiy maqsadlarga ketmoqda edi. AQSH ning Koreyada olib borgan urushida ishtirok etdi. 1951 -yil oxirida Turkiya NATO a'zoligiga qabul qilindi. 1954-yilda SEATO harbiy-siyosiy ittifoqi a'zosi bo'ldi. Shu yildan boshlab Turkiya tashqi siyosatida Kipr masalasi alohida o'rin tuta boshladi. 1955-yilda esa Bag'dod paktini imzoladi. 1959-yilda Turkiya hududida AQSH harbiy bazasi barpo etish to'g'risida ikki tomonlama shartnoma imzolandi. Shuningdek, Eron va Pokiston bilan shartnoma tuzib, SENTOni tashkil etdi. (1958-yilda Iroq bu blokdan chiqib ketgan edi.) www.arxiv.uz

60-yillardan boshlab Turkiyaning AQSH bilan bir tomonlama ittifoqchilikka asoslangan tashqi siyosatida o'zgarish yuz bera boshladi. Endi Turkiya «Umumiy bozor» a'zosi bo'lgan davlatlar, birinchi navbatda, GFR bilan iqtisodiy aloqalarni rivojlantira boshladi. 1974-yilda Kipr muammosi yanada keskinlashdi. Kiprni Gretsiyaga qo'shib olishga intiluvchi kuchlar qonuniy hukumatga qarshi bosh ko'tardilar. Bunga javoban Turkiya harbiy kuchlarini Kiprga kiritdi. Shu tariqa Kipr amalda kiprlik turklar va kiprlik greklar jamoalariga bo'linib ketdi. Turkiya O'zbekiston davlat mustaqilligini birinchi bo'lib tan olgan davlatdir. Turkiya bilan O'zbekiston o'rtasida abadiy do'stlik to'g'risida shartnoma imzolangan. O'zbekistonda ko'plab o'zbek—turk qo'shma korxonalari faoliyat ko'rsatmoqda. Ularning ichida Samarqanddagi «Otayo'l» avtobus ishlab chiqaruvchi korxona alohida ahamiyatga ega. Sovet davlati parchalanib ketgach, Turkiya O'rta Osiyo respublikalari bilan yaqin munosabat o'rnatdi. Yaponiya va AQSH firmalari Turkiyada sovitgich va televizor ishlab chiqaruvchi korxonalar qura boshladilar. Shuningdek, Turkiya ko'pgina xorij firmalariga vositachi rolini o'ynamoqda. www.arxiv.uz

Turkiya O'zbekiston mustaqilli- gini birinchi bo'lib tan olgan mamlakatdir. 1991-yil dekabrda O'zbekiston Prezidenti I. A. Karimov Turkiyaga rasmiy tashrif bilan bordi. Mamlakat Prezidenti Turgut O'zal, Bosh vazir Sulaymon Demirel va ishbilarmonlar bilan uchrashib, O'zbekiston Respublikasi va Turkiya jumhuriyati o'rtasidagi aloqalarning asos va maqsadlari to'g'risida shartnoma imzolandi. TURKIYA - O`ZBEKISTON MUNOSABATLARI Bu shartnomada mamlakatlarimiz o'rtasidagi ma'naviy, ruhiy yaqinlik ta'kidlandi. Iqtisodiy va savdo sohasida hamkorlik, madaniyat, fan, ta'lim, sogiiqni saqlash, sport, turizm va boshqa bitimlar imzolandi. Ikki mamlakat o'rtasidagi aloqalarni yangi bosqichga ko'tarishda 1992-yil aprelida Turkiya Bosh vaziri Sulaymon Demirelning respublikamizga tashrifi katta rol o'ynadi. Turklarning «Interner», «0'zturk», «0'zyuksal», «Dogu ilag», «Yazeks», «Bursel» va www.arxiv.uz

boshqa firmalari O'zbekistonda keng fapliyat ko'rsatdi. 1993-yil aprelida Turkiya Prezidenti T. O'zalning O'zbekistonga tashrifi, ayniqsa, samarali bo'ldi. «Daromad va mol-mulkka ikki tomonlama soliq solmaslik to'g'risida», «Terrorizm, g'ayriqonuniy qurol va giyohvand moddalar tarqatishga qarshi kurash to'g'risida» bitimlar va boshqa hujjatlar imzolandi. 1993-yilda O'zbekistonga 240 mln dollar miqdorida turli tovarlar keltirildi. Turkiyaning yordami bilan Qoraqalpog'istonda «Kateks», «Elteks», Buxoroda «Vardonze» (erkaklar ko'ylagi tikishga moslashgan) va boshqa ko'plab korxonalar qurildi. Ularning ichida Samarqanddagi «Otayo'l» avtobus ishlab chiqaruvchi korxona alohida ahamiyatga ega. Turklar O'zbekistondagi ko'plab mehmonxonalarni qayta ta'mirlashda yordam ko'rsatdilar. Ikki mamlakat o'rtasida madaniyat, fan sohasida ham aloqalar kuchayib bormoqda. Turkiya bilan O'zbekiston o'rtasida abadiy do'stlik to'g'risida shartnoma imzolangan. www.arxiv.uz

E`TIBORINGI Z UCHUN RAHMAT www.arxiv.uz

O'xshashlar

Turkiya 2

Mali respublikasi

Koreya Respublikasi

Turkmaniston Respublikasi

O’zbekiston Respublikasi