logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Geografiya
  4. O`rta Osiyo va O’zbekiston hayvonot dunyosi

O`rta Osiyo va O’zbekiston hayvonot dunyosi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

849.5927734375 KB
Ko'chirib olish
O`RTA OSIYO VA O`ZBEKISTON HAYVONOT DUNYOSI  O`zbekiston hayvonlari tabiatning xarakatchan unsuri hisoblanib, geografik muxitning ajralmas bir qismi sifatida jumhuriyatimiz landshafti tarkibiga kiradi.  O`zbekiston hududining kattaligi, tabiati hamda rivojlanish tarixi uning hamma qismida bir xil emasligi, shuningdek, kishilarning xo`jalik faoliyati hayvonlarning tarkibi va geografik tarqalishiga ta`sir etgan. Buning ustiga O`zbekiston hududining 71 % ni tashkil etgan cho`lli qismida hayvonlar yozning jazirama, davomli quruq kunlariga, suvsizlikka, ko`chib yuruvchi qumlarga mosdashgan.  O`zbekiston faunasining o`ziga xos tomoni shundayki, uning turlari ko`p bo`lib, sutemizuvchilarning 97 turi, sudralyb yuruvchilarning 57 turi, quylarning 410 turi mavjud.  O`zbekiston xayvonlari paleoarktika zoogeografik oblastning Markaziy Osiyo kichik oblastiga kiradi. Jumhuriyat hayvonot dunyosi juda qadimiyligi bilan ajralib turadi. Ba`zi xayvon turlari jumhuriyat xududining o`zida paydo bo`lsa, ba`zi turlari Turkistonning boshqa joylaridan o`tgan. O`zbekiston xududida paydo bo`lgan hayvon turlariga ingichka barmoqli yumronqoziq, ko`k sug`ur, Bobrinskiy qo`shoyog`i, xo`jasavdogar, qum bo`g`ma iloni, Turkiston gekkoni, Turkiston agamasi, katta kurakburun baliqlar, Orol shipi va boshqalar kirib, ular boshka joylarda deyarli uchraymaydi. O`ZBEKISTON FAUNASI  O`zbekistondagi ba`zi hayvon turlari, chunonchi katta kumsichqon, tamaris qumsichqoni, kichik qo`shyooq, qo`ng`ir yumronkozik, antilopa, sayg`oq, korsak, qora sassiqko`zan, olako`zan, yovvoyi mushuk manul (dala mushugi) kabi hayvoyalar Qozog`iston tekisliklaridan kirib kelgan. Jayron, barxon mushugi, karakal Old Osiyo va Shimoliy Afrika cho`llaridagi xayvonlarga alokasi bor. Burama shoxli zchki, qunduz, afg`on dala sichqoni, mayna kabi hayvonlar esa Afg`oniston faunasiga xosdir. O`zbekiston tog`larida yashovchi Himoliy ulari, Tibet quzg`uni, Sibir echkisi, ilg`irs Markaziy Osiyodan kirib kelgan.  O`zbekiston hududida yashovchi sirtlon, chiyabo`ri, kobra (ko`zoynakli ilon) kabi hayvon turlari Hindistondan kirib kelsa oq sichqon va qo`ng`ir ayiq yyevropaning shimoli uchun xosdir.  O`zbekiston tabiati xilmaxil bo`lib, uning cho`l qismida bir xil tabiiy muhit mavjud bo`lsa, to`kaylarda ikkinchi xil, adir va tog`larda yana boshqacha muhit. vujudga kelgan. Binobarin, o`sha tabiiy sharoitga bog`liq holda cho`lga, to`qayga, voxaga, adirga, toqqa, yaylovga moslashgan hayvonlar yashaydi.  Cho`l hayvonlari uzoq davom etgan quruq, jazirama yozga, qumli, sho`rxok, Gilli, toshloq sharoitga moslashgan. Shu sababli ba`zi hayvonlar uzoq davom etgan qurg`oqchil, nihoyatda issiqqa, yozga chidamli bo`lib, umrida suv iste`mol qilmay o`simliklar tarkibidagi namlik bilan cheklansa, (yumrochqoziqlar, qo`shoyoqlar, ko`rsichqon) ba`zilar, chunonchi oqquyruq, jayron chopqir (soatiga 50—60 km. tezlikda chopadi) bo`lib, uzokdagi suvloqdan foydalanadi. Cho`l hayvonlari.  Cho`l hayvonlarining aksariyati sharoitga shunchalik moslashib ketganki, ularning rangi qum tusiga (qo`ng`ir, malla, sarg`ish rangga) o`xshab ketgan. Cho`lda yoz faslida kunduzi tuproq 70— 80° gacha qizib ketganligi sababli ko`pchilik hasharot, kaltakesak, ilon, ayrim sutemizuvchi va qush turlari kunduzi soya«alqin joylarda yoki inl.arida jon saklab, kech kirishi bilan faol hayot faoliyatini boshlaydi. Bunday xayvon turlariga chirildoq kaltakesak, qum bo`g`ma iloni, qo`shoyoqlar, uzunquloq kirpi, korsak, cho`l mushuklari va boshqalar kiradi.  Cho`l hayvonlarining ba`zilari gekkon kaltakesaklar, so`ink gekkoni (kaltakesak), ingichka barmoqli qum yumronqozig`i qumga, ayniqsa ko`chib yuruvchi qumlarda yashashga moslashgan. Chunki ularning barmoqlari tarmoqsimon bo`lib, kum ustida tez harakat qiladilar.  O`zbekiston cho`llarida sutemizuvvdlardan cho`l mushugi, jayron, oqquyruq, qoraquyruq, olaqo`zon, qoraquloq, qoplon (gepard), Turkiston bug`usi — xongul, tulki, bo`ri; kemiruvchilardan Ingichka oyoqli yumronqoziq, qumsichqon, shalpangquloq, tipratikan, ko`shoyoqlar, ko`rsichqon; sudralib yuruvchilardan echkemar, qum bo`g`ma iloni, kapcha ilon (Turkiston kobrasi), chipor ilon, xoldor chipor ilon, o`qilon, charxilon, kaltakesaklar, cho`l toshbaqa; qushlardan xo`jasavdogar, to`rg`ay, tentakkush, korabovur, yo`rg`a duvaloq, boyo`g`li, cho`l moyquti, qum chumchuri, cho`l karg`asi, so`fito`rg`ay kabilar yashaydi.  Cho`lda hasharotlardan qoraqurt, chayon, falanga, tarantul (biy), chigirtka kabilar mavjud. Bular ichida qoraqurt, chayon, falanga, biy zaharli o`rgimchaklar turiga kiradi.  Cho`p hayvonlaridan echkemar, jayron, qum charxiloni, Turkiston kobrasi (kapcha ilon), qoraqurt kabilar xakida qisqacha ma`lumot beramiz.  Adir balandlik mintaqasi hayvonlari cho`l hayvonlaridan farqlanadi. Chunki hududning balandlashishi tufayli tabiat unsurlarining xususiyatlari o`zgaradi: yozgi harorat pasayadi, aksincha, yog`in miqdori ortadi, oqibat natijada o`simliklar zich o`sib, bo`yi baland bo`ladi. Binobarin, hayvonlar uchun ozuqa miqdori ortib boradi. Lekin hayvonlar tabiatning harakatchan unsuri bo`lganligi tufayli cho`lga xos bo`lgan ba`zi turlar (cho`l toshbaqasi, dumaloqbosh altakesak, sarik, ilon, malla yumronqoziq, echkemar va boshqalar) adirning quyi qismida ham yashaydi.

O'xshashlar

Markaziy Osiyo hayvonot dunyosi
Qashqadaryo hayvonot dunyosi
O'rtа Osiyo organik dunyosi
O`rta Osiyoning ichki suvlari
O’zbekiston va Markaziy Osiyo davlatlarida suv omborlarini tashkil etilishining muammolari