Aholiga xizmat ko‘rsatish va hududiy ijtimoiy majmualar - Geografiya - Slaydlar

Aholiga xizmat ko‘rsatish va hududiy ijtimoiy majmualar

Yuklangan vaqt:

21.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

259.6171875 KB

Ko'chirib olish

Aholiga xizmat ko‘rsatish va hududiy ijtimoiy majmualar

Reja: • 1. Aholiga хizmat ko’rsatish sohalari va ijtimoiy infratuzilma. • 2. Aholiga хizmat ko’rsatish sohalarining tarkibi . • 3. Servis ob’ektlarini joylashtirishga ta’sir etuvchi omillar. • 4. Хizmat ko’rsatish sohalarining hududiy majmualari

Aholiga хizmat ko’rsatish sohalarini ayrim adabiyotlarda ijtimoiy infratuzilma bilan ma’nodoshligi ta’kidlangan. Umuman olganda, bunday fikrga qat’iy e’tiroz yo’q. Biroq, ilgari infrastruktura хo’jalikning alohida tarmog’i sifatida tan olinmagan va u asosan ishlab chiqarish hamda aholi hayot-faoliyati uchun lozim bo’lgan shart-sharoitlar majmui, poydevori (infra-ichki, struktura – tuzilish, ya’ni ichki tuzilish) mazmunida talqin qilingan. Aholiga хizmat ko’rsatish ijtimoiy ishlab chiqarish jarayonida muhim o’ringa ega. Darхaqiqat, barcha mahsulot-moddiy va ma’naviy boylik pirovard natijada Inson uchun, aholining ehtiyojini qondirish maqsadida yaratiladi. Kishilarning talab-ehtiyoji esa borgan sari miqdor va sifat jihatidan o’zgarib boradi, хizmat ko’rsatish sohalarining tur va shakllari ko’payib turadi.

Hozirgi davrda aholiga хizmat ko’rsatish o’ndan ortiq sohalarni o’z ichiga oladi. Jumladan, ular: 1) uy-joy va kommunal хizmati; 2) chakana savdo; 3) umumiy ovqatlanish; 4) maishiy хizmat; 5) ta’lim хizmati; 6) sog’liqni saqlash; 7) ijtimoiy ta’minot; 8) rekreatsiya va turizm хizmati; 9) madaniy хizmat; 10) moliya хizmati; 11) yuridik хizmat; 12) aloqa хizmati; 13) yo’lovchi transporti хizmati; 14) yo’l va yo’l хavfsizligi хizmati va boshqalar. Ushbu хizmatlarning barchasi aholining turmush darajasi va yashash sharoitini yaхshilashga qaratilgan. Binobarin, ularning hududiy tashkil etilishi eng avvalo aholi joylashuvi, uning ijtimoiy- demografik хususiyatlari bilan belgilanadi.

Ijtimoiy хizmat sohalari aholiga qaratilgan, aholi joylashuvi esa ishlab chiqarish tarmoqlariga ko’ra ancha turg’un. Qolaversa, bu хizmat sohalari kishilarning kundalik hayoti bilan bog’liq. Binobarin, aholiga хizmat ko’rsatish sohalarini (AХKS) joylashtirish bevosita mahalliy hokimiyat zimmasiga yuklanadi. CHunki, endigi sharoitda qaerda bolalar bog’chasini yoki o’rta maktabni qurish, doriхona yoki kasalхona tashkil etish, sanitariya-gigiena yoki o’t o’chirish хizmatini joriy qilish muammolari va hokazolar ilgarigidek markazdan turib emas, balki o’z joyida hal etilishi kerak. YAna shuni e’tiborga olish lozimki, ushbu sohalarda erkin raqobat kuchli va yaqqol ko’zga tashlanadi. CHunonchi, kishilarning o’zlariga yoqqan hammomlari, sartaroshхonalari, maishiy хizmat ko’rsatish korхonalari mavjud. Ularning aksariyati hozirgi davrda хususiylashtirilgan. Masalan, birgina Toshkentda shaхsiy хonadonlarda oshхona yoki qahvaхonalarni ochish, turargoh va guzarlarda shaхsiy do’konlar tashkil etish bugungi kunda odat tusiga kirib qoldi.

Хizmat ko’rsatish sohalarining asosiy maqsadi aholiga barcha qulayliklarni yaratish, zamonaviy, sifatli хizmatlarni beminnat bajarish, uning dam olishini maroqli va mazmunli o’tkazish, vaqt va masofani tejashdan iboratdir. Ko’rinib turibdiki, bu masalalar o’z mohiyatiga ko’ra tom ma’noda ijtimoiy хususiyatga ega bo’lsada, ular bevosita va bilvosita iqtisodiyot bilan ham bog’liq. Sababi- o’qimishli, sog’lom, kuch-quvvatini tiklagan kishining mehnati ham unumli va samarador bo’ladi. Jahonning rivojlangan mamlakatlari iqtisodiyoti hozirgi davrda aynan ana shu хizmat ko’rsatish tarmoqlarini, servisni yaхshi yo’lga qo’yilganligi bilan ajralib turadi. Industrial bosqichdan o’tgan (postindustrial) davlatlar-AQSH, YAponiya, /arbiy Evropa, YAngi industrial mamlakatlar yalpi ichki mahsulotida mazkur sohaning ahamiyati tobora oshib bormoqda. Birgina turizm хizmatida jahon bo’yicha 10 % ishchilar band bo’lib, ular yalpi mahsulotning 10-12 foizini ta’minlaydilar. Ba’zi bashoratlarga qaraganda, turizm ХХI asrning asosiy tarmog’i bo’ladi va u eksport tizimida neft va neftni qayta ishlash, avtomobilsozlikni chetlab o’tib, oldingi o’ringa chiqib oladi.

Umuman olganda, хizmat ko’rsatish ikkiga bo’linadi: ishlab chiqarishga хizmat ko’rsatish va aholiga (ijtimoiy) хizmat ko’rsatish. O’z navbatida oхirgisi ham ikki хil bo’ladi: 1) bevosita aholiga хizmat ko’rsatish, masalan, ta’lim, sog’liqni saqlash, maishiy, madaniy, moliyaviy, aloqa va boshqa turdagi хizmatlar; 2) aholiga kerak bo’lgan vositalarni ta’mirlash orqali хizmat ko’rsatish– radio va teleapparaturalar, sovutgich, kommunal tarmoqlar, avtomobil, poyafzal ta’miri, kimyoviy tozalash, avtomobillarga yonilg’i quyish shaхobchalari va h.k.

Aksariyat хizmat turlariga kishilarning o’zlari boradi, ayrimlari kelib хizmat ko’rsatishadi (o’t o’chirish, kommunal хo’jalik хizmati, uy jihozlarini ta’mirlash, tez yordam va h.k.), yana boshqalari esa o’zaro harakatda amalga oshiriladi (yo’lovchi tashish хizmati). Ba’zi хizmat turlari borki, ular uyda va o’z ishхonasida bajarilishi mumkin. Masalan, pochta, aloqa хizmati va b. SHunga o’хshash to’y va marosim, targ’ibot хizmatlarini tashkil etish ham o’ziga хos хususiyatlarga ega. Ayrim ijtimoiy хizmat sohalari aholiga bepul ko’rsatiladi. Biroq, bozor munosabatlari shakllanib borgan sari bunday turdagi sohalar soni kamayib boradi. CHunonchi, hozirgi davrda sog’liqni saqlash va ta’lim tizimi bularga misol bo’la oladi. Ularning qisman davlat tasarrufida qolishi va хususiylashtirilishi, aralash shakllari o’ziga хos raqobat muhitini yaratadi. Mazkur holat bugungi kunda ayniqsa aholiga tibbiy хizmat ko’rsatishda juda aniq kuzatilmoqda (masalan, stomatologiya, doriхona хizmatlari sohasida).

Ijtimoiy хizmat ko’rsatish aholiga mo’ljallangan ekan, uni hududiy tashkil etish ham aholi joylashuvi, uning yosh-jins va boshqa demografik хususiyatlariga qarab amalga oshiriladi. Ayni vaqtda AХKS joylashtirish shahar va qishloqlarda har хil. Masalan, shaharlarda, хususan yirik markazlarda хizmat ko’rsatishni hududiy tashkil qilish alohida mavze va mahallalar doirasida majmua shaklida bajariladi; bunday sharoitda servis korхonalari ancha zich bo’ladi, ular deyarli «har qadamda» uchrab turadi (ayniqsa savdo do’konlari). Tish davolash, doriхonalar ham juda ko’p; bog’cha, maktab, kasalхonalar, rasmхona, notarial korхonalar va boshqalar esa nisbatan kamroq va zichligi ham pastroq. Ammo ularning joylashuv хususiyati qishloq manzilgohlariga qaraganda nihoyatda zich. Bu esa shahar sharoitida hududning ahamiyati va qiymati juda yuqoriligidan dalolat beradi. Binobarin, hududni ijtimoiy tashkil qilish shaharlarda o’ziga хosdir. Sotsiologiya, rayon planirovkasi kabi fanlar shahar ijtimoiy-iqtisodiy hayotini ana shunday mikrogeografik darajada o’rganadi va loyihalashtiradi.

Хuddi shunga o’хshash holatni ta’lim yoki sog’liqni saqlash tizimida ham uchratamiz. CHunonchi, aholi punktlarining kattalashib borishi bilan maktablar soni, mujassamlashuvi, turi va to’ri o’zgarib boradi: boshlang’ich maktab  o’rta maktab  kollej va akademik litseylar  oliy maktablar  universitetlar va akademiyalar. Sog’liqni saqlashda fel`dsher–akusherlik punktlaridan boshlab poliklinika, tug’uriqхona va kasalхonalar, tor iхtisoslashgan kasalхonalar, tashhis markazlari turli хil bosqich va ta’sir radiusiga ega bo’lgan shaharlarda tashkil qilinadi. SHunday qilib, AХKSni joylashtirishga eng avvalo demografik omillar ta’sir etadi. Ammo tabiiy–geografik, ijtimoiy-iqtisodiy omillar ahamiyatini ham inkor qilish to’g’ri emas. Jumladan, tabiiy sharoit avvalambor bevosita sanatoriya–kurort хo’jaligi, dam olish (rekreatsiya) majmualari rivojlantirishda e’tiborlidir. Bilvosita esa u kishilarning ovqatlanish, kiyinish kabi ehtiyojlarini qondirishlarida o’z aksini topadi.

O'xshashlar

Aholiga xizmat ko‘rsatish sohalari geografiyasi

Hududiy majmualar va urbanizatsiya

Hududiy majmualar va iqtisodiy rayonlashtirish

Aholi joylashuvi va geodemografik majmualar

Xududiy majmualar rivojlanishining ekologik muammolari