Aholiga xizmat ko‘rsatish sohalari geografiyasi - Geografiya - Slaydlar

Aholiga xizmat ko‘rsatish sohalari geografiyasi

Yuklangan vaqt:

22.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

7273.2900390625 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: AHOLIGA XIZMAT KO‘RSATISH SOHALARI GEOGRAFIYASI 60530400 –Geografiya taʼlim yo‘nalishiSOTSIAL GEOGRAFIYA

REJA:  Aholiga xizmat ko’rsatish sohalari geografiyasining obyekti va predmeti.  Fanlar tizimida tutgan o’rni va zamonaviy tuzilishi.  Aholini xizmatlarga bo’lgan ehtiyojlari va uni qondirilishining hududiy tafovutlari.  Xizmat ko’rsatish muassasalarini hududiy tashkil etilishi.  Markaziy joylar nazariyasi. Aholiga xizmat ko’rsatishni shahar va qishloq joylarda hududiy tashkil etilishi va rivojlanishi.  Hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishda aholiga xizmat ko’rsatish sohalarining roli.

 Aholining turmush sharoitlarini yaxshilashda xizmat ko’rsatish sohalari yoki boshqacha qilib aytganda, ijtimoiy infrastrukturaning ahamiyati katta. Xizmat ko’rsatish sohalari aholining turli-tuman moddiy, ma’naviy ko’rinishidagi ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiluvchi sohalar va ularning muassasalarini qamrab oladi. Har bir xizmat ko’rsatish sohasi, o’z navbatida, ko’plab turlicha xususiyat va ko’rinishga ega bo’lgan xizmatlar turlaridan tashkil topgan hamda o’zining tarkibiy tuzilmasiga ega.

Ijtimoiy sohalar va, xususan, xizmat ko’rsatish sohalarini ilmiy tadqiq etish ishlari bilan shug’ullangan olimlar M.A.Abramo v A.I.Alekseye v S.A.Kovalev A.A.Tkachenk o V.V.Pokshish evskiy L.A.Merkush eva V.R.Belenkiy D.N.Luxman ov S.A.Vaytekun as B.A.Manak E.I.Kalmutsk aya S.I.Florya V.M.Rutgayz er I.V.Nikolskiy B.B.Rodoma n

O’zbekistonda esa xizmat ko’rsatish sohalari geografik jihatdan sust o’rganilgan. Umuman olganda esa, bu borada O.Ergashev, B.Abdurashidov, M.Nazarov, N.Ollorov, T.Jo’rayev kabi olimlarning ishlari mavjud. Mamlakatimizda aholiga xizmat ko’rsatish sohalarini tibbiy xizmat ko’rsatish misolida geografik jihatdan ilk bor dissertatsiya darajasidagi tadqiqot ishi 1996-yili M.Nazarov tomonidan amalga oshirilgan.

 Aholiga xizmat ko’rsatish sohalari geografiyasini rivojlanishida sobiq Ittifoq geografiya jamiyati tomonidan 1974-yili Moskvada aholiga xizmat ko’rsatish sohalari geografiyasi bo’yicha o’tkazilgan birinchi yig’ilishning ahamiyati katta. Mazkur yig’ilishda turli soha vakillari bilan xizmat ko’rsatish sohalarini rivojlantirish borasida olib borilgan muhokamalarning natajalari shuni ko’rsatadiki, fanlar mantiqiga ko’ra xizmat sohalarining mintaqaviy xususiyatlari va hududiy tashkil etilishi masalalarini ilmiy tadqiq etish, aynan, geografiya fani zimmasidadir.  Shunday qilib, o’tgan asrning 70-yillaridan boshlab iqtisodiy va ijtimoiy geografiya fanlari tizimida aholiga xizmat ko’rsatish sohalari geografiyasi vujudga keldi. Uning geografiya fanlari tizimida tutgan o’rni va predmeti xususida A.I.Alekseyev va boshqalar quyidagicha ta’rif berishgan: Aholiga xizmat ko’rsatish sohalari geografiyasi ijtimoiy-iqtisodiy geografiyaning o’ziga xos tarmog’i bo’lib, xizmatlarga bo’lgan ehtiyojlar va ularning qondirilishi darajasidagi hududiy tafovutlar va shuningdek, xizmat ko’rsatish sohalarini tabiiy ijtimoiy, iqtisodiy, demografik hamda turlicha aholi joylashuvishakllarida hududiy tashkil etilishi masalalarini o’rganadi.

Aholiga xizmat ko’rsatish sohalari geografiyasi bo’yicha bajariladigan tadqiqotlarni ikki yo’nalishga ajratish mumkin: Birinchisi yo’nalish – xizmat ko’rsatish sohalarining alohida olingan holda o’rganilishi. Masalan, aholiga tibbiy xizmat ko’rsatish geografiyasi Ikkinchi yo’nalish – mintaqaviy majmuali, ya’ni bunda xizmat ko’rsatish sohalarining bir butun holda va ma’lum bir hududda o’rganilishi va h.k.

 Xizmat ko’rsatish sohalarining rivojlanishida aholining xizmatlarga bo’lgan ehtiyojlari muhim ahamiyatga ega. Ularning shakllanishiga esa tabiiy - geografik, demografik, ijtimoiy - iqtisodiy omillar ta’sir ko’rsatadi.  Aholiga xizmat ko’rsatish sohalarini geografik o’rganishda ularning hududiy tashkil etilishi masalalariga asosiy e’tiborni qaratish lozim.  Xizmat ko’rsatish sohalarini hududiy tashkil etish bu, eng avvalo, xizmat ko’rsatish muassasalari, markazlari va majmualarini muayyan shart- sharoitlarga bog’liq holda joylashuvi va hududiy pog’onalashuvidan iborat.

Xizmat ko’rsatish muassasalari o’zining ta’sir zonasi bilan birgalikda-xizmat ko’rsatishning hududiy tizimlarini tashkil etadi. Ular esa muayyan xizmat turini doimiy iste’mol qiluvchi barcha aholi manzilgohlari va shu xizmat turining uncha katta bo’lmagan muassasalarini o’z ichiga oladi.

Aholiga xizmat ko’rsatish muassasalarini joylashtirishda quyidagi tamoyillar muhim rol o’ynaydi aholi uchun qulayligi (xizmatni olishda kam vaqt sarflash va uning sifati) iste’molchi va xizmat ko’rsatuvchini ng mavjudligi aholi manzilgohlari va ularning katta- kichikligi xizmatlarga bo’lgan aholining ehtiyojlarixizmat ko’rsatishning davriyligimintaqa aholi punklarining rivojlanish istiqbollari xizmat ko’rsatish obyektlarining majmualiligi va ixtisoslashuvi0406 11 0F 20 211F 10 0F 07 0B 21 3B0D09 07 1A0B 1A0B 14 09 0D09 11 18 0B 0F 1A0B 11 11 0D09 19 0B 15 0D09 11 1C 0F 1B 13 09 0D09 11 07 0F 1A0B 09

Aholiga xizmat ko’rsatish muassasalari joylanishi belgilariga ko’ra:  lokal (bunday muassasalar aholining xizmatlarga bo’lgan ehtiyojlarinibevosita ishlab chiqarishda yoki o’qish, dam olish davrida qondirishga xizmat qiladi - oshxona, tibbiy manzilgoh, profilaktoriya va b.);  umumiy (ushbu guruhga mansub xizmat ko’rsatish muassasalaritarkibida aholining kundalik ehtiyojlariga xizmat ko’rsatuvchi muassasalar ko’pchilikni tashkil qiladi hamda ular aholi manzilgohlarining infrastruktura tizimiga kiradi);  rayon (bunday muassasalar rayon ahamiyatiga molik vazifalarnibajaradi o’quv yurtlari, madaniyat muassasalari) ;  rayonlararo (bunda muassasalar yanada kengroq vazifalarni bajaradi,ya’ni avtoservis maxsus xizmatlari, maishiy texnika remonti markazlari va b.);  respublika (bunday xizmat turlari respublika ahamiyatiga ega va mamlakat mehnat taqsimotida ishtirok etadi: kurortlar, turistik markazlar, tor profilli klinikalar va h.k.) tiplariga bo’linadi.

Xizmat ko’rsatish sohalarini hududiy tashkil etish masalalari  Xizmat ko’rsatish sohalarini hududiy tashkil etish tushunchasining mohiyati ilk bor V.V.Pokshishevskiy, S.A.Kovalev, Y.G.Saushkin lar tomonidan ochib berilgan. Jumladan, Y.G.Saushkin xizmat ko’rsatish sohalarining hududiy tashkil etilishi, avvalo ularning «nuqtalari» ni o’zaro va aholi manzilgoxlariga nisbatan, kishilarning kundalik muntazam harakat yo’nalishiga mos ravishda joylushuvi va boshqalarda namoyon bo’lishi, bu «nuqta» larnning yig’indisi aholining ehtiyojlarini to’la qondirishi ma’nosida tushunadi.

Aholiga xizmat ko’rsatish muassasalari to’ri va tizimlarini hududiy tashkil etilishiga ta’sir ko’rsatuvchi omillarga quyidagilar kiradi:  Iqtisodiy omillar (mintaqa, mamlakat yoki aholimanzilgohining iqtisodiy geografik o’rni, xo’jaliki xtisoslashuvi, regionning iqtisodiy taraqqiyot darajasi,yirik sanoat korxonalarining mavjudligi, aholiningbandlik tarkibi, daromadlari, xizmat ko’rsatish sohalarinirivojlanganlik darajasi va moddiy -texnik asosi.  Ijtimoiy omillar aholining sotsial va kasbiytarkibi, ma’lumot ko’rsatkichi, urbanizatsiya darajasi,shahar va qishloq turmush tarzi, aholining mehnatsharoitlari va tavsifi, salomatlik holati, sanitariyamadaniyati darajasi.  Demografik yoki «iste’molchi» omili (aholi soni va uning tadrijiy o’zgarishlari, aholining takror barpobo’lishi darajasi, aholining jins- yosh tarkibi, oilalarsoni, tarkibi, katta-kichikligi va ulardagi bolalar soni,aholi migratsiyasi).  Mehnat resurslari omili (xizmat ko’rsatishsohalarida bandlar soni, ularning jins-yosh tarkibi, ma’lumot darajasi, alohida xizmat ko’rsatish turlariga kadrlar tayyorlash imkoniyatlari).

• Aholi joylashuvi (aholi zichligi, shahar va qishloq aholisi, aholi manzilgohlari, ularning turlari va katta- kichikligi, aholi manzilgoxlarining zichligi, ular orasidagi o’zaro masofa, xizmat ko’rsatish markazlari sifatidagi shaharlarning uzoq - yaqinligi). • Transport omili (hududning transport aloqalaribilan ta’minlanganlik darajasi, xizmat ko’rsatishmarkazlari va shaharlarning transport qulayligi,qishloqlarning transport bilan ta’minlanganlik holati). • Tabiiy-geografik omillar xizmat ko’rsatishni rivojlanishiga bevosita va bilvosita ta’sir ko’rsatadi. Masalan, muayyan bir joyning rekreatsiya resurslari shujoyda sanatoriya-kurort xizmatini tashkil bo’lishiga va turizm markazlarini vujudga kelishiga bevosita ta’sir ko’rsatsa, iqlim omili esa kasallanish-tibbiy xizmat ko’rsatish yoki iqlim uy- joy, kiyim-bosh xizmat ko’rsatish ko’rinishida bilvosita ham ta’sir ko’rsatadi.

Ma’lumki, yirik xizmat ko’rsatish muassasalari aholi gavjum hududlarda joylashtiriladi. Mahsuloti sifatli, xizmat ko’rsatish darajasi yuqori va tartibli tarzda tizimlashtirilgan xizmat ko’rsatish muassasalardan ko’pchilik foydalanadi. Ularning ta’sir kuchi xizmat ko’rsatish radiusi orqali ifodalanadi hamda uni hisoblasha quyidagi formuladan foydalaniladi: Bu yerda,  R Sr = xizmat ko’rsatish radiusi;  A Sr = ma’lum turdagi muassasalarning xizmat ko’rsatish areali;  n = ma’lum turdagi xizmat ko’rsatish muassasalari soni;  1000 = kilometr hisobidan metrga o’tish ko’rsatkichi.

Aholiga xizmat ko’rsatish sohalari № M o d d i y t a l a b -e h t i y o j l a r i g a x i z m a t Ma’naviy ehtiyojlari va rivojlanishiga q i l u v c h i x i z m a t k o ’ r s a t u v c h i 1 S a v d o Fan va ta’lim 2 U m u m i y o v q a t l a n i s h Sog’likni saqlash 3 Uy -kommunal xo ’jalik Madaniat va san’at 4 Transport va aloqa J i s m o n i y t a r b i y a v a s p o r t 5 Maishiy xizmat ko’rsatish R e k r e a t s i y a 6 Moliya, kredit va sug’urta Reklama

CHAKAN A SAVDO XIZMATIoziq -ovqat magazinlari sanoat va qurilish mollari magazinlar i supermarketlarturli bozorlar42 04 23 07 0F 14 21 0F07 0F0B0A 09 14 10 19

UMUMIY OQATLANISH XIZMATI: oshxonlar kafe -barlar restoranlar 07 11 13

MAISHIY XIZMAT KO’RSATISH  shaxsiy buyurtma bo’yicha poyabzal tikish;  poyabzal ta’mirlash;  charmli, mo’ynali, tikuvchilik buyumlari va bosh kiyimlarni buyurtma bo’yicha tikish hamda ta’mirlash;  trikotaj buyumlarini shaxsiy buyurtma bo’yicha tikish va ta’mirlash;  televizorlar, radioapparaturalar, magnitofon va radiolalarni tuzatish va texnik xizmat ko’rsatish;  muzlatgichlar, chang yutgichlar, kir yuvish va tikuv mashinalarini tuzatish;  soat tuzatish;  metall buyumlari yasash va ta’mirlash;  fuqarolarga tegishli transport vositalarini ta’mirlash va texnik xizmat ko’rsatish;  yengil avtomobillarni ta’mirlash va texnik xizmat ko’rsatish;  mebel yasash va ta’mirlash;  kimyoviy tozalash va bo’yash;  kir yuvish xizmati;  aholi buyurtmasi bo’yicha uy -joy va boshqa qurilish ishlarini bajarish va ta’mirlash;  uy - joylarni qurish va uy - joylarni ta’mirlash;  umumiy va yakka tartibdagi garajlar qurish;

UY- JOY VA KOMMUNAL XIZMAT KO’RSATISH doimiy yashash uchun joy berish yotoqxonalar xizmati uylarning sanitariya -tozalik holatini saqlash aholini ichimlik .suvi bilan ta’minlash; uylarni isitish tizimi, issiq suv, tabiiy elektr energiya bilan ta’minlash va boshqalar.

UMUMIY TA’LIM maktabgac ha tarbiya muassasala ri o’rta maktablar litseylar, kasb - hunar maktablari oliy o’quv yurtlari va boshqalar maktab - internatlar0F 06 0F 13 07 0F 08091014 11 06 0F 07 17 190714 0F 0918

TIBBIY XIZMAT KO’RSATISH  Davolash -profilaktika muassasalari;  markaziy rayon kasalxonalari;  qishloq uchastka kasalxonalari;  yuqumli xastaliklar kasalxonalari;  dispanserlar;  Ambulatoriya - poliklinika muassasalari;  kattalar va bolalar poliklinikalari;  stomatologiya poliklinikalari;  qishloq vrachlik manzilgoxlari;  qishloq vrachlik ambulatoriyalari;  feldsherlik - akusherlik manzilgoxlari; tibbiy manzilgoxlar;  tibbiy xaydovchilik komissiyalari;  dezinfektsiya stantsiyalari;  sanitariya – epedimiologiya  xizmati va boshqalar

IJTIMOIY TA’MINOT pensionerlar va kam ta’minlangan oilalarga ijtimoiy yordam ko’rsatish nogironlarni ijtimoiy muxofaza qilish 1B 1A 11 10 07 09 17 11 1807 0F

REKREATSIYA VA SAYYOHLAR XIZMATI  Turistlar uchun mo’ljallangan mexmonxona majmualarida, bazalarida, kempinglarda yashash;  turistik poxodlarni amalga oshirish;  ekskursiyalar uyushtirish;  sanatoriyalar profilaktoriyalar, pansionatlar va dam olish uylarida yashash, davolanish va boshqa xizmatlar ko’rsatish;  aholining madaniy ehtiyojlariga xizmat ko’rsatish:  tomosha ko’rsatuvchi muassasalar xizmati; kinofilmlar ko’rsatish spektakllar qo’yish;  kontsertlar o’tkazish; tsirk tomoshalari;  muzey va ko’rgazmalar;  musiqiy, badiiy va xoreografiya maktablari xizmati;  madaniyat va istirohat bog’lari xizmati;  raqs kechalari o’tkazish;  lektoriyalar xizmati;  kutubxonalar xizmati;  kredit-sug’urta xizmati:  jamg’arma-kassalari xizmati;  sug’urta xizmati;  qimmatbaxo qog’ozlar va buyumlar saqlash;  omonatlar qo’yish:

HUQUQIY TAVSIFDAGI XIZMATLAR notarial idoralar xizmati huquqiy maslahatxonal ar jamoat tartibini saqlash

JISMONIY TARBIYA VA SPORT jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanish salomatlik pullik guruhlari, suzish, yakka trening sport - tomosha tadbirlari jismoniy tarbiya va sport inshootlarini foydalanishga berish

ALOQA XIZMATI pochta, telegraf (xat, banderol, jo’natmalar, pul o’tkazish, telegramma) telefon xizmati (xalqaro va shaharlararo so’zlashuvlar, mehmonxona va kvartiralarda telefon xizmati, telefon avtomatlar)1B 19 1B 10 10 1A0B 14 0F 11 0D090E 0B

TRANSPORT XIZMATI shahar elektr transporti da yo’lovchi tashish avtomobil transporti da yo’lovchi tashish aholiga pullik transport xizmati ko’rsatish 14 15 10 1C 17 10 0B 10 1C 17 10 0B 1B 10 0D 11

O'xshashlar

Aholiga xizmat ko‘rsatish va hududiy ijtimoiy majmualar

Sotsial geografiyaning ob’ekti, predmeti va vazifalari

Sotsial (ijtimoiy) geografiyaning ob’ekti, predmeti va vazifalari

Din geografiyasi

Jinoyatchilik geografiyasi