Din geografiyasi - Geografiya - Slaydlar

Din geografiyasi

Yuklangan vaqt:

22.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

11959.15625 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: DIN GEOGRAFIYASI 60530400 –Geografiya taʼlim yo‘nalishiSOTSIAL GEOGRAFIYA

REJA: 1. Dinni ijtimoiy hodisa sifatida geografik jihatdan o'rganishning ahamiyati. 2. Din geografiyasining shakllanishi va rivojlanishi. Uni geografiya fanlari tizimida tutgan o'rni. 3. Urug'-qabila dinlarva ularning mazmuni 4. Dinlarning turlari va kelib chiqishining hududiy jihatlari. 5. Dinlarning ko'lami .DIN GEOGRAFIYASI

Din - so'zi arab tilidan olingan bo'lib, uning lug'aviy ma'nosi «ishonch, e'tiqod»dir. Istilohiy ma'nosi lotin tilidagi «religion» so'zi bilan mos keladi. Din - tabiat, jamiyat, inson va uning ongi, yashashdan maqsadi hamda taqdiri insoniyatning bevosita qurshab olgan atrof- muhitdan tashqarida bo'lgan, uni yaratgan, ayni zamonda insonlarga to'g'ri, haqiqiy, odil hayot yo'lini ko'rsatadigan va o'rgatadigan ilohiy qudratga ishonch va ishonishni ifoda etadigan maslak, qarash, ta'limotdir. Turli dinlarning e'tiqod simvollari

DINLARNING YIRIK TIPOLOGIYASI I. TARIXIY-GEOGRAFIK TASNIF II. ETNIK TASNIFOrta yer dengizi havzasi dinlari Rim dinlari, Yunon dinlari Urug - qabila dinlari Totemizm, Shamanizm, Fetishizm, Magiyalik Qadimiy Yaqin va Orta Sharq dinlari Misr dinlari, Shumer dinlari, Akkad dinalari, G'arbiy somiy dinlari, islomgacha arab dinlari Milliy dinlar Yahudiylik, Hinduizm, Konfutsiylik, Sintoizm Yaqin va Orta Sharqning paygambarli dinlari Zardushtiylik, Yahudiylik, Xristianlik, Manixeizm, Islom Jahon dinlari Xristian, Islom, Buddizm Janubiy Osiyo dinlari Veda dinlari, Hinduizm, Hind buddizmi (teravada, maxayana), Jaynizm III. SIG'INISHIGA KO'RA TASNIF Sharqiy va Janubi-sharqiy Osiyo dinlari Shri-Lanka, Tibet, Janubi- Sharqiy Osiyo havzasi buddizmi; Xitoy dinlari (daosizm, konfutsiychilik, buddizm maktablari); Koreya va Yaponiya dinlari monoteistik Islom, Yahudiylik Amerika hindulari dinlari Toltek dinlari, Atsteklar dinlari, Inklar dinlari, Mayyalar dinlari politeistik Xristian, Hinduizm, Konfutsiylik, Daotsizm, Sintoizm,Dunyodagi dinlar klassifikatsiyasi

Jahondagi asosiy dinlarning ramzlari

Jahon aholisining diniy tarkibi ham juda xilma-xil. Dinlarning tarqalish hududlari tarixan o'z xususiyatlariga ega. Masalan, xristianlikning dunyo bo'ylab tarqalishining sababi bu nasroniy davlatlar uyushtirgan Buyuk geografik kashfiyotlar va o'sha hududlarga uyushtirilgan migratsiya bo'lsa, Shimoliy Afrika va Osiyoning katta hududi, qisman, Yevropada tarqalgani arablar istilosi va dinni yoyish jarayonlari bilan bog'liq. Ayrim dinlar esa paydo bo'lgandan beri boshqa etnoslar tomonidan qabul qilinmagan. Masalan, iudaizm (yahudiylik), induizm, sintoizm kabi. Aholi nisbatan siyrak tog', o'rmon ichkarisi va chakalakzorlarda hali ham ibtidoiy dinlar saqlanib qolgan. Ular primitiv (sodda) dinlar deb ataladi. Jumladan:  Totemizm. «Totem» so'zi Shimoliy Amerikada yashaydigan Ojibva qabilasi tilida «o'zining urug'i» ma'nosini anglatadi va mohiyatan «odamning hayvonot yoki o'simlikning muayyan turlariga qarindoshlik aloqasi bor», deb e'tiqod qilishlik ehtimol, ma'lum bir jamoaning avvalda asosiy ozuqa manbaini tashkil qilgan hayvon yoki o'simlikka nisbatan e'tibor keyinchalik vujudga kelgan qabilaning diniy tasavvurlarining asosiy shakllaridan biriga aylangan bo'lishi mumkin.

 Animizm (lotin tilida «anima» - «ruh», «jon» ma'nolarini anglatadi). Animizm - ruhlar mavjudligiga ishonch, tabiat kuchlarini ilohiylashtirish, hayvonot, o'simlik va jonsiz jismlarda ruh, ong va tabiiy qudrat borligi haqidagi ta'limotni ilgari suruvchi ilk diniy shakllardan biri (26-rasm). Ilk animistik tasavvurlar qadim o'tmishda, ehtimol, totemistik qarashlar paydo bo'lgunicha, oilaviy jamoalarning shakllangunicha vujudga kelgandir. Animizm. Ruh bilan suhbat

 Shamanizm («shaman» so'zining tungus tilidagi ma'nosi - «sehrgar»). Sehrgarlik (afsun, magiya) real natijalar olish uchun ilohiy kuchlarga ta'sir etish maqsadida amalga oshiriladigan rituallar urf-odatlar majmuasidir. U totemizm va animizm bilan bir vaqtda paydo bo'lib, unga ko'ra uning vositasida kishilar o'z totemlari , ota-bobolarining ruhlari bilan xayolan bog'lanishni amalga oshirib kelganlar. Shamanizm qadim o'tmishda paydo bo'lib, minglab yillar davomida saqlanib kelgan va tabiiyki, muntazam rivojlanib borgan. Odatda, afsungarlik urf- odatlari bilan maxsus odamlar - shamanlar, afsungarlar shug'ullanganlar. Ular orasida, ayniqsa, ayollar ko'p o'rinni egallaganlar. Shaman marosim o'tkazmoqa

 Fetishizm (fransuzcha, fetiche - «but», «sanam», «tumor» ma'nosidagi so'zni anglatadi) - tabiatdagi jonsiz predmetlarga sig'inishdir (28-rasm). Unga ko'ra, alohida buyumlar kishini o'z maqsadiga erishtirish, ma'lum voqea- hodisalarni o'zgartirish kuchiga ega. Fetish ham ijobiy, ham salbiy ta'sir etish kuchiga ega. Fetishizm yog'och, loy va boshqa materiallardan yasalgan buyumlarning paydo bo'lishi bilan bir paytda shakllangan. Totem. Muqaddas taqinchoq

№ Mahalliy dinlar E'tiqod qiluvchilarning asosiy qismi tarqalgan mintaqalar 1 Induizm Hindiston, Nepal, Shri-Lanka 2 Sikxizm Hindiston (Panjob shtati) 3 Konfutsiylik Xitoy 4 Sintoizm Yaponiya 5 Iudaizm (yahudiylik) Isroil, AQShMahalliy dinlarning tarqalish mintaqalari Jahonda shunday dinlar borki, ularga faqat o'sha din tarixiy o'tmishida vujudga kelgan etnos e'tiqod qilib, boshqalar ularga ergashmaydi. Bunday dinlar bir nechta davlatda e'tiqod qilinishi mumkin, lekin nechta davlatda bo'lsa ham bu dinga faqat o'sha millat vakillarigina sig'inayotgan bo'ladi va ular mahalliy dinlar deyiladi.

 INDUIZM (hinduizm) juda murakkab dindir. U bir tomondan yirik ijtimoiy tashkilot, ikkinchi tomondan turli dinlar qorishmasidir. Ijtimoiy tashkilot sifatida kastachilik asosiga qurilgan. Ma'lumki, mil. avv. VI asrda Hindistonda buddizm dini vujudga keldi. U braxmanizmdagi bir necha jihatlarni qabul qilgan bo'lsa-da, kasta ta'limotini inkor etdi. O'sha davrda Hindistondagi kasta tuzumini saqlab qolishga, braxmanizm dinini isloh qilib, qayta tiklashga harakat boshlandi. Bu harakat braxmanizm bilan buddizm o'rtasidagi kurashni ifodalovchi hinduizm edi. Bu din, asosan, Hindistonda tarqalgan bo'lib, mamlakat aholisining 83%, ya'ni 1,137 mlrd kishi shu dinga e'tiqod qiladi. Hinduizm e'tiqod qiluvchilar soni jihatidan jahonda uchinchi o'rinda turadi. Hindlardan iborat yirik jamoalar Bangladeshda (12 mln.), Indoneziyada (3,6 mln.), Shri- Lankada (3 mln.), Pokistonda (1,5 mln.), Malayziyada (1 mln.), AQShda (0,5 mln.), Butanda (0,3 mln.) mavjud. Hindulik diniy ramzi

Braxma Vishnu Shiva Hinduizm oliy xudolari:

 IUDAIZM - dunyoda keng tarqalib ketgan yahudiylarning milliy dinidir. Shu kunda Isroilda 4,7 mln. (aholining 80 %), AQShda 6 mln. (40 % Nyu- Yorkda), Rossiyada 1,5 mln., G'arbiy Yevropa davlatlaridan Fransiyada 0,6 mln., Buyuk Britaniyada 0,4 mln. va boshqa mamlakatlarda yashaydilar. Yahudiylik miloddan avvalgi 2000-yillarning oxirlarida Falastinda vujudga kelgan, yakkaxudolik g'oyasini targ'ib qilgan dindir. Yahudiylik millat dini bo'lib, faqatgina yahudiy xalqiga xos. Yahudiy so'zining kelib chiqishi haqida turli fikrlar mavjud. Abu Rayhon Beruniy o'zining «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» kitobida yozishicha, yahudiylar bu so'zni somiy tillaridagi hoda - «tavba qilmoq, tavba qilganlar» so'zidan kelib chiqqan, deb da'vo qilsalar-da, aslida bu fikr noto'g'ri, «yahudiy» so'zi Banu Isroil xalqi ustidan hukmronlik qilgan Ya'qub Payg'ambarning o'g'li Yahudo nomiga nisbat berilgan.

 KONFUTSIYLIK Xitoyda tarqalgan falsafiy- axloqiy qarashlar majmui. Bu qarash mil. Avv. VI asrda vujudga kelgan. Konfutsiy komil inson ( szyun - szi ) haqidagi g'oyani yaratgan faylasufdir (32-rasm). Szyun-szi, ya'ni yuksak ma'naviyatli inson ikki asosiy xususiyatga ega bo'lishi kerak edi: insoniylik va mas'uliyat (ajdodlar oldidagi qarz)ni his qilish. Komil inson, eng avvalo, ishonchli va fidoiy bo'lishi lozim. U buning uchun tinimsiz, o'zini ayamasdan o'z ishonchi, hukmdori, o'z otasi va o'zidan katta barchaga birday xizmat qilishi va doimo kamolot sari intilishi zarur. Konfutsiy hayotni axloq va tartib mezoni boshqaradi va ularni osmon ruhi nazorat qiladi, deb ta'kidlagan .

 SINTOIZM dini Qadimgi Yaponiyada vujudga kelgan (sinto - «xudolar yo'li»). Bu dinning vujudga kelishiga oid aniq ma'lumotlar yo'q. Biroq, u Yaponiyada Xitoy ta'siridan xoli bir sharoitda paydo bo'lgan va rivojlangan. Yaponlar sintoizmning mohiyati va kelib chiqishini bir-biri bilan aralashtirmaslikka harakat qiladilar. Sintoizm ular uchun ham tarix, ham an'ana, ham butun hayot demakdir.

№ Jahon dinlari E'tiqod qiluvchilarning asosiy qismi tarqalgan mintaqalar 1 Buddizm Sharqiy va Janubi-sharqiy Osiyo 2 Xristianlik Yevropa, Shimoliy Osiyo, Amerika, Avstraliya, Tropik Afrika katolik G‘arbiy va Janubiy Yevropa, Janubiy Amerika, Tropik Afrika protestantlik Shimoliy Yevropa, Shimoliy Amerika, Avstraliya pravoslav Sharqiy va Janubiy Yevropa, Shimoliy Osiyo 3 Islom Janubi-g‘arbiy, Janubiy, Janubi-sharqiy va MarkaziyOsiyo, Shimoliy Afrika sunniylik Ko‘pchilik musulmon davlatlar shialik Eron, Ozarbayjon, Iroq, BahraynJahon dinlarining tarqalish mintaqalari

 BUDDIZM - eng qadimiy jahon dini bo'lib, u mil. avv. VI asrda Hindistonda vujudga kelgan. Bu dinga e'tiqod qiluvchilar, asosan, Janubiy, Janubi- Sharqiy va Sharqiy Osiyo mamlakatlari: Shri Lanka, Hindiston, Nepal, Butan, Xitoy, Singapur, Malayziya, Indoneziya, Mongoliya, Koreya, Vetnam, Yaponiya, Kombodja, Birma, Tailand, Laosda va, qisman, Yevropa va Amerika qit'alarida, Rossiya Federatsiyasining Tuva, Buryatiya, Kalmikiya respublikalarida istiqomat qiladilar. Hozirgi kunda e'tiqod qiluvchilar soni jihatidan buddizm xristianlik, islom va induizmdan so'ng to'rtinchi o'rinni egallaydi. Buddistlarning soni, taxminan, 700 mln. atrofida bo'lib, ulardan 1 mln. ga yaqini rohiblardir.

 Lamaizm buddizmning asosiy yo'nalishlaridan biri bo'lib, u tibet tilida « lama » - «eng ulug'» degan ma'noni anglatadi. Mazkur diniy yo'nalish rahbari shu nom bilan - lama deb ataladi. Lamaizm Tibetda VII-XIV asrlarda tibetliklarning qadimiy dini Bon- Po (shamanizmning bir turi) unsurlarini qabul qilgan Maxayana va Tantrizm asosida vujudga kelgan bo'lib, hozirda tibetliklarning asosiy dini hisoblanadi. U bir necha firqa va mazhablarga bo'linadi. Lamaizm XVI asr oxiridan mo'g'ullar, XVI asr boshlaridan Rossiya hududida yashovchi buryatlar, tuvaliklar va qalmiqlar orasida ham tarqaldi.

 XRISTIANLIK. Bu din buddizm va islom dinlari qatorida jahonda eng keng tarqalgan dinlardan biri hisoblanadi. Ularning miqdori boshqa dinlarga qaraganda eng ko'p bo'lib, bu ko'rsatkich dunyo aholisining deyarli uchdan birini (deyarli 32 foizini) tashkil etadi. Xristianlik, asosan, Yevropa, Amerika, Avstraliya qit'alarida hamda qisman Afrika va Osiyo qit'alarida tarqalgan. Xristianlik milodning boshida Rim imperiyasining sharqiy qismida joylashgan Falastin yerlarida vujudga keldi. Iso Masih (Iisus Xristos), Bibliyaning xabar berishiga ko'ra, xristianlik ta'limotining asoschisi bo'lib, u Rim imperiyasi tashkil topganining 747-yili Falastinning Nazaret qishlog'ida bokira qiz Maryamdan Xudoning amri bilan dunyoga keldi. Shunga ko'ra, unga “Xudoning o'g'li” nisbatini berishdi (35-rasm). Yangi eraning boshlanishi ham Iso Masihning dunyoga kelishi bilan bog'liq.

 ХРИСТИАНЛИК Иисус Христос номидан келиб чиққан. Бу дунёдага энг йирик дин бўлиб, 1,5 миллиард киши итоат этади.

 Pravoslav (Ortodoks) oqimi. Pravoslav oqimi xristianlikning uch asosiy yo'nalishidan biri o'laroq, tarixan uning sharqiy shohobchasi sifatida shakllandi. Bu oqim, asosan, Sharqiy Yevropa, Yaqin Sharq va Bolqon mamlakatlarida tarqalgan. Pravoslav atamasi yunoncha ortodoksiya so'zidan olingan bo'lib, ilk davr xristian yozuvchilari asarlarida uchraydi. Pravoslaviyaning kitobiy asoslari Vizantiyada shakllandi, chunki bu yo'nalish u yerdagi hukmron din edi. Muqaddas kitob bo'lmish Injil va muqaddas o'gitlar IV-VIII asrlardagi yetti butxona soborlarining qarorlari, shuningdek, Afanasiy Aleksandriyskiy, Vasiliy Velikiy, Grigoriy Bogoslov, Ioann Damaskin, Ioann Zlatoust kabi yirik cherkov xodimlarining asarlari ushbu oqim ta'limotining asosi deb tan olingan. Xristianlikning Sharqiy tarmog'i bo'lmish pravoslaviyaning rivojlanishijarayonida 15 mustaqil (avtokefal) cherkov: Konstantinopol, Аleksandriya, Antioxiya, Quddus, Gruzin, Serb, Rumin, Bolgar, Kipr, Ellada, Alban, Polyak, Chexiya, Slovakiya, Rus va Amerika cherkovlari vujudga keldi.

 Katolik oqimi Xristianlikning yirik yo'nalishlaridan biri katolik oqimidir. U Yevropa, Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasi mamlakatlarida tarqalgan bo'lib, muxlislari taxminan 800 mln kishini tashkil etadi. Katolitsizm “umumiy, dunyoviy” degan ma'nolarni ifodalaydi. Uning manbai - uncha katta bo'lmagan Rim Xristian jamoasi bo'lib, rivoyatlarga ko'ra uning birinchi Yepiskopi apostol Petr bo'lgan. Katolik diniy ta'limotning asosini Muqaddas kitob va Muqaddas yozuvlar tashkil qiladi. Biroq pravoslav cherkovidan farqli o'laroq katolik cherkovi Muqaddas yozuvlar deb nafaqat avvalgi yetti Butun Olam Xristian Soborlarining qarorlarini, balki hozirgacha bo'lib o'tgan barcha Soborlar qarorlarini, bundan tashqari Papaning maktublari va qarorlarini ham hisoblaydi. Shuningdek, cho'qintirish marosimi ham muqaddas udum hisoblanadi

 Katoliklik Yevropaning koʻpgina mamlakatlarida (Frantsiya, Italiya, Ispaniya, Portugaliya, Avstriya, Belgiya va boshqalar) asosiy din hisoblanadi. Umuman olganda, Yevropaning 21 shtatida katoliklar aholining asosiy qismini tashkil qiladi. G'arbiy yarim sharda katoliklik Janubiy va Markaziy Amerika, Meksika, Kuba, Kanada va AQShda tarqalgan. Географик тарқалиши

 Protestantizm. Protestantizm tarixi Martin Lyuterdan (1483-1546) boshlanadi. U XVI asrda Yevropada katoliklarga qarshi qaratilgan reformatsiya harakati bilan bog'liq juda ko'p mustaqil cherkovlar va sektalarni o'z ichiga oladi. Protestantizm atamasi «protest» (norozilik) so'zidan kelib chiqqan. Bunday nomni olishiga sabab 1526-yilda Shpeyer reyxstagi nemis lyuterchi knyazlari talabi bilan har bir nemis knyazi o'zi va fuqarosi uchun xohlagan dinni tanlash huquqiga ega ekanligi to'g'risida qaror qabul qildi. Ammo 1529-yilda II Shpeyer reyxstagi bu qarorni bekor qildi. Bunga qarshi imperiyaning barcha shaharlari va besh knyazlik norozilik (protest) e'lon qildi.

 ISLOM DINI - eng yosh din bo'lib, VII asrda Arabiston yarimorolida vujudga kelgan. Tarafdorlari jahon aholisining 23 % qismini tashkil etadi. Islom ta'limoti. Islom arabcha so'z bo'lib, Allohga o'zni topshirish , itoat etish , taslim bo'lish , bo'ysunish ma'nolarini beradi. Islom dini ta'limoti bo'yicha, Muhammad payg'ambar avvalgi payg'ambarlar (O'rta Yer havzasi sivilizatsiyasi ichida ma'lum bo'lgan) ishini davom ettirgan, ular dinini qayta tiklagan, qiyomat oldidan yuborilgan oxirgi payg'ambar (Xotam al-anbiyo') - nabiy va rasul, deb tan olinadi. Muqadas qadamjo - Makka shahridagi Ka'ba hisoblanadi

O'xshashlar

Jinoyatchilik geografiyasi

Tibbiyot geografiyasi

Turizm geografiyasi

Ta’lim geografiyasi

Kanada iqtisodiy geografiyasi