Jinoyatchilik geografiyasi - Geografiya - Slaydlar

Jinoyatchilik geografiyasi

Yuklangan vaqt:

22.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4316.078125 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: JINOYATCHILIK GEOGRAFIYASI 60530400 –Geografiya taʼlim yo‘nalishiSOTSIAL GEOGRAFIYA

REJA  Jinoyatchilik – kriminogen geografik tadqiqotlarning obyekti sifatida.  Jinoyatchilik geografiyasining fanlar tizimida tutgan o’rni, jinoyatchilikni geografik jihatdan o’rganishning xususiyatlari.  Jinoyatchilik geografiyasining rivojlanishi.  Jinoyatchilik turlari va ularning rivojlanishidagi hududiy tafovutlar.  Krimenogen vaziyat va uni xaritada aks ettirish.  Jinoyatchilikning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari  Xalqaro nodavlat notijorat tashkiloti – Transparency International.

 Sotsial geografiya o’zining ichki tuzilishiga, tarkibi va unga qo’shni bo’lgan fanlar bilan aloqa qilish imkoniyatiga ega. Binobarin, sotsiial geografiya tizimida jinoyatchilik geografiyasining ham integratsion ahamiyati mavjud. Jinoyatchilik geografiyasi ko’proq kriminologiya va geografiya fanlari qirrasida o’rganiladi . Jinoyatning sodir etilishi va uning sabablarini, jinoyatchilikni oldini oluvchi vositalar hamda jinoyat sodir etgan kishilarning shaxsini kriminologiya fani o’rgansa, jinoyatning turli hududlarda sodir etilishi, jinoyatchilikka ta’sir etuvchi shart-sharoitlar va omillar jinoyatchilik geografiyasiga taalluqlidir.

Jinoyatchilikni o’rganish XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlandi va kriminologiya nomini oldi. Kriminologiya so’zi lotincha “crimen”–jinoyat, yunoncha “logos”– ta’limot, ya’ni “jinoyatchilik haqidagi ta’limot” degan ma’noni anglatadi. Bunda jinoyat tushunchasi aniq bir jinoyatni emas, balki umuman jinoyatchilikni nazarda tutadi.

Ayrim vaqtlarda kriminologiya fanini jinoyat sotsiologiyasi, jinoyat biologiyasi deb ham atashgan. Geograflar esa jinoyatning hududiy xususiyatlari ni o’rganadilar. U o’z mazmuniga ko’ra nozogeografiya, din, rekreatsiya geografiyasi kabi sotsial hodisalarni o’rganadi. Demak, jinoyatchilik sotsial voqealik bo’lib, uning mohiyati va mazmunini geokriminogen vaziyatni vujudga kelishi hamda rivojlanishiga ta’sir etuvchi hududiy qonuniyatlar tashkil etadi. 37 2F 1E 1F 2F 1D12 192922 20

Jinoyatchilik geografiyasini rivojlanishiga sobiq Ittifoq olimlari A.M.Yakovlev (1964, 1985), A.I.Qoraboyev, V.A.Vladimirov (1974), V.V.Lunyev, G.D.Bluvshteyn (1979, 1990), N.F.Kuznetsova (1984), R.G.Gachechiladze, Y.M.Antoniyan (1982) va boshqalar tomonidan bajarilgan ishlar mavjud. Chunonchi, XX asrning 90-yillarida Gruziyada A.Gabiani, M.Didebulidze va R.G.Gachechiladzelar tomonidan jinoyatchilik geografiyasi masalalari kompleks tadqiq qilingan.

JINOYATCHILIK GEOGRAFIYASINI O’ZBEKISTONDA RIVOJLANISHI Kriminologiya sohasini o’rganishga bag’ishlangan ilmiy ishlar respublika miqyosida juda oz. Mustaqqillik yillarida Y.Karaketov, M.Usmonaliyevlar muallifligida O’zbekistonda “Jinoyatchilikka qarshi kurashning kriminologik choralari” deb nomlangan monografiya chob etilgan. Shu bilan birga hozirgi kungacha kriminologik muammolarga oid turli ko’lamdagi ilmiy ishlar V.M.Bikov, J.Alimardonov, K.Mirzajonov, K.Abdurasulova, M.Rustambayev, U.Haydarova va boshqalar tomonidan bajarilgan.

“ Geokriminogen” sotsial geografiyaning muhim bir qismi sifatida turli mamlakat yoki mintaqalarda sodir etilayotgan jinoyatlarga ta’sir etuvchi shart- sharoit va omillar, shuningdek kriminogen vaziyatning hududiy xususiyatini o’rganadi.

JINOYATCHILIK TUSHUNCHASI MOHIYATI VA MAZMUNI  Jinoyatchilik mamlakatda ma’lum vaqtda sodir etilgan barcha jinoyatlar tizimidan iborat o’zgaruvchan sotsial voqealikdir. Jinoyatchilik- ijtimoiy buzilish, salbiy hodisa bo’lib mamlakat yoki mintaqalarda ro’y berayotgan ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlar uning holatiga, miqdor hamda sifat ko’rsatkichlariga va hududiy tarkibiga bevosita ta’sir etadi.  Jinoyatchilik ijtimoiy voqea sifatida, eng avvalo, aholiga tegishli. Aholining soni, dinamikasi, joylashuvi, milliy va jinsiy tarkibi, migratsion harakati hamda bandlik holati kabi omillar bilan bog’liq

 Jinoyatchilik geografiyasining asosiy maqsadi jinoyatlarning qayerda va qachon, nima uchun, aynan ,shu joyda sodir qilinayotganini o’rganish bilan tavsiflanadi. Hozirgi kunda O’zbekistonda shahar aholisining salmog’i 51 foizni, qishloq aholisi esa 49 foizga teng. Shaharlarda qishloq joylariga qaraganda jinoyat sodir etish 6-7 marta ko’proq. Chunki qishloq ijtimoiy muhitida barcha bir-birini taniganligi sababli jinoyat qilish, o’g’irlangan narsalarni yashirish yoki sotish kabi hodisalar qiyinroq kechadi. Shungdek, qishloqlarda sodir etilgan huquqbuzarliklar mahalla jamoasi va atrofdagi kishilarning e’tiboriga muhokamasiga sabab bo’ladi.

Shahar joylarida, asosan, mashina va boshqa qimmatbaho buyumlarni o’g’irlash bosqinchilik, talonchilik, giyohvandlik va narkotik vositalarini noqonuniy saqlash va sotish, qasddan badanga shikast yetkazish ko’proq uchraydi Qishloqlarda, asosan, taqiqlangan ekinlarni yetishtirish, sotish, mol va papandalarni o’g’irlash ko’proq uchraydi.S H A H A R Q IS H L O Q

O’zbekistonda sodir etilgan jinoyatlarning geografik takibi  O’zbekistonda sodir etilgan jinoyatlarning geografik takibi shundan iboratki, jami sodir etilgan jinoyatlarning har to’rtasidan biri Toshkent shahriga to’g’ri keladi. Shu bilan nisbatan yuqori ko’rsatkich Samarqand (10,7%), Farg’ona (9,7 %) viloyatlarida ham kuzatiladi. Ushbu hududlarda jinoyat sodir etishning ko’pligiga quyidagi omillar ta’sir ko’rsatadi: 1. Aholi milliy tarkibining ko’pligi va turlichaligi. 2. Migratsiya jarayonlarining intensivligi. 3. Sanoat ishlab chiqarishining rivojlanganligi va urbanizatsiya jarayoning nisbatan yuqoriligi. 4. Aholi orasida ichkilikbozlik va giyohvandlikka ro’ja qo’yilganligi. 5. Miliy urf-odat aholi e’tiqodining susayib ketganligi va jinoyat sodir etishga qulay sharoit borligi.

Jinoyatlarni kelib chiqish sabablariga ko’ra quyidagilarga ajratiladiIjtimoiy xavfi katta bo’lmagan uncha og’ir bo’lmagan jinoyatlar Og’ir jinoyat lar O’ta og’ir jinoyat lar 01 1B 25 1B 23 16 22 2A 33 3B 32 20 32 18 202B16 10 3219 181312

IJTIMOIY XAVFI KATTA BO’LMAGAN UNCHA OG’IR BO’LMAGAN JINOYATLAR Respublikada sodir etilgan jinoyatlarning deyarli yarmini tashkil etadi va bunday jinoyatlar uchun ozodlikdan mahrum qilishga yengilroq jazolar ko’riladi. Bu jinoyatlar turiga respublikada har 100 ta ro’yxatga olingan jinoyatlarning 31 tasi to’g’ri keladi. M., Kisovurlik, haqorat qilish va boshqalar.

OG’IR JINOYATLAR Qasddan sodir etilib, qonunda og’ir jazo sifatida besh yildan o’n yilgacha muddatga ozodlikdan mahrum qilish nazarda tutilgan jinoyatlar tashkil qiladi. Bu jinoyatlar turiga respublikada har 100 ta ro’yxatga olingan jinoyatlarning 15,2 tasi to’g’ri keladi. M., Uyushgan jinoyatchilikka qo’shilish kabi. 200E 41 23 24 0C 142A 1E 1E 17 23 1D 1D 2C12 1B 2C12

O’TA OG’IR JINOYATLAR Qasddan sodir etilib, qonunda o’n yildan ortiq muddatga ozdlikdan mahrum qilish nazarda tutilgan jinoyatlardan iborat. Bu jinoyatlar turiga respublikada har 100 ta ro’yxatga olingan jinoyatlarning 8,1 tasi to’g’ri keladi. M., Qasddan odam o’ldirish o’ta og’ir jinoyat hisoblanadi. 4116 1E292222 17 17 14 4116 191225

O’ZBEKISTONDA JINOYATCHIKNI QUYIDAGI HUDUDIY XUSUSIYATLAR GA AJRATISH MUMKIN.  Iqtisodiyot sohasidagi jinoyat turlaridan o’zgalar mulkini talon-taroj qilish jinoyatlarining asosiy rayonlariga Sirdaryo, Jizzax, Andijon viloyatlarini kiritish mumkin.  Bosqinchilik va talonchilik jinoyatlari ko’proq tarqalgan hududlarga Toshkent shahri va Toshkent viloyati hamda Qoraqalpog’iston Respublikasi kiradi. Mazkur mintaqalarda ushbu jinoyat turlari respublika o’rtacha ko’rsakichlaridan birmuncha yuqoriligi bilan ajralib turadi.  O’zlashtirish yoki rastrata jinoyatning asosiy hududlariga Jizzax viloyatini ko’rsatish mumkin. Bu yerda har 100 ta jinoyatdan 23 tadan ortig’I (respublikada 10,5 ta) mazkur jinoyat turi bilan jazolangan.  O’g’ rilik jinoyati keng tarqalgan asosiy hududlarni Toshkent shahri, Andijon, Navoiy viloyatlari tashkil qildi. Bu mintaqalardan to’rtdan bitta jinoyatni o’g’ rilik tashkil qiladi.  Giyohvandlik vositasi bilan noqonuniy ravishda muomаla jinoyatlarining asosiy rayonlari sifatida Samarqand va Buxoro viloyatlarini tashkil qiladi.  Transport vositalarining harakati yoki ulardan foydalanish xavfsizligi qoidalarini buzish Qoraqalpog’iston Respulikasi va Namangan viloyatida ko’proq uchraydi.  Kishilar hayotiga qarshi jinoyat qasddan odam o’ldirish jinoyatlarining asosiy markazi Toshkent shahri bo’lib, bu yerda har 100 ta jinoyatning uchtasi odam o’ldirish bilan bog’liq. Yana Andijon, Sirdaryo, Namangan viloyatlarida ham kuzatiladi  Jinsiy erkinlikka qarshi jinoyat turlaridan nomusga tegish jinoyatining asosiy markazi Qoraqalpog’iston Respublikasi hisoblanadi.

JAHON BO’YICHA KENG TARALGAN JINOYAT TURLARIDAN BIRI–KORRUPSIYA HISOBLANADI. Korrupsiya (lotincha, corruptio — “aynish”, ‘poraga sotilish”) — bu mansabdor shaxsning o’z mansabi bo’yicha berilgan huquqlarni shaxsiy boyish maqsadlarida bevosita suiiste’mol qilishidan iborat amaliyot. Bunda ma’lum “tuxfa” evaziga nomunosib shaxs manfaatlari noqonuniy tarzda himoya qilinadi. Bunda, asosan, pul evaziga korrupsiya sodir etiladi

 Xalqaro nodavlat notijorat tashkiloti Transparency International dunyoning turli mamlakatlaridagi korrupsiya darajasini aks ettiruvchi reytingini e’lon qildi .  Reytingda korrupsiyasizlik ballar bilan ifodalangan, ya’ni reytingda umuman ballga ega bo’lmagan mamlakat korrupsiya domiga to’liq sho’ng’iganini, 100 ballga ega mamlakatda korrupsiyaning deyarli yo’qligini anglatadi. Ammo, bu yilgi reytingda ham hech bir davlat yuqori ballni to’play olmagan. 2016-yilgi reytingning o’rtacha ko’rsatkichi 43 ballni tashkil etgan, ro’yxatdagi 176 mamlakatning 2/3 qismidan ko’prog’ining to’plagan balli 50dan pastligi ta’kidlanadi. Bu esa, ushbu mamlakatlarning davlat sektorida korrupsiya darajasi yuqori ekanidan dalolatdir, deya qayd etishgan reyting tuzuvchilari.

SOTSIAL GEOGRAFIYA 14 -jadval Korrupsiyaga yo’l qo’yilmaganlik darajasi № Davlatlar Y i l l a r b o ’ y i c h a r e y t i n g b a l l a r i 2 0 1 6 2 0 1 5 2 0 1 4 2 0 1 3 2 0 1 2 1 Daniya 9 0 9 1 9 2 9 1 9 0 2 Y a n g i Z e l a n d i y a 9 0 8 8 9 1 1 9 0 3 Finlandiya 8 9 9 0 8 9 8 9 9 0 4 Shvetsiya 8 8 8 9 8 7 8 9 8 8 5 S h v e t s a r i y a 8 6 8 6 8 6 8 5 8 6 6 N o r v e g i y a 8 5 8 7 8 6 8 5 8 6 7 Singapur 8 4 8 5 8 4 8 6 8 7 8 N e d i r l a n d i y a 8 3 8 7 8 3 8 3 8 4 9 Kanada 8 2 8 3 8 1 8 1 8 4 G e r m a n i y a 8 1 8 1 7 9 7 8 7 9 10 L y u k s e m b u r g 8 1 8 1 8 2 8 0 8 0 Buyuk Britaniya 8 1 8 1 7 8 7 6 7 4

SOTSIAL GEOGRAFIYA 15 - jadval Korrupsiyaga yo’l qo’yilmaganlik darajasi № Davlatlar Y i l l a r b o ’ y i c h a r e y t i n g b a l l a r i 2016 2 0 1 5 2 0 1 4 2 0 1 3 2 0 1 2 J i b u t i 30 3 4 3 4 3 6 3 6 G o n d u r a s 30 3 1 2 9 2 6 2 8 L a o s 30 2 5 2 5 2 6 2 1 1 2 3 M e k s i k a 30 3 5 3 5 3 4 3 4 Moldova 30 3 3 3 5 3 5 3 6 P a r a g v a y 30 2 7 2 4 2 4 2 5 S e r r a -L e o n e 30 2 9 3 1 3 0 3 1 E r o n 29 2 7 2 7 2 5 2 8 Q o z o g ’ i s t o n 29 2 8 2 9 2 6 2 8 1 2 4 N e p a l 29 2 7 2 9 3 1 2 7 R o s s i y a 29 2 9 2 7 2 8 2 8 U k r a i n a 29 2 7 2 6 2 5 2 6 1 2 5 Gvatemala 28 2 8 3 2 2 9 3 3 Qirg’iziston 28 2 8 2 7 2 4 2 4

SOTSIAL GEOGRAFIYA 16 - j adval Korrupsiyaga yo’l qo’yilmaganlik darajasi № Davlatlar Y i l l a r b o ’ y i c h a r e y t i n g b a l l a r i 2 0 1 6 2 0 1 5 2 0 1 4 2 0 1 3 2 0 1 2 K e n i y a 2 6 2 5 2 5 2 7 2 7 1 4 5 M a d a g a s k a r 2 6 2 7 2 8 2 8 3 2 N i k a r a g u a 2 6 2 7 2 8 2 8 2 9 1 4 6 Tojikiston 2 5 2 6 2 3 2 2 2 2 Uganda 2 5 2 5 2 6 2 6 2 9 1 4 7 Komor 2 4 2 6 2 6 2 8 2 8 1 4 8 T u r k m a n i s t o n 2 2 1 8 1 7 1 7 1 7 Zimbabve 2 2 2 1 2 1 2 1 2 0 K a m p o d j a 2 1 2 1 2 1 2 1 2 2 1 4 9 KDR 2 1 2 2 2 2 2 2 2 1 O ’ z b e k i s t o n 2 1 1 9 1 8 1 7 1 7 Burundi 2 0 2 1 2 0 2 1 1 9 1 5 0 MAR 2 0 2 4 2 4 2 5 2 6 Chad 2 0 2 2 2 2 1 9 1 9

O'xshashlar

Din geografiyasi

Tibbiyot geografiyasi

Turizm geografiyasi

Ta’lim geografiyasi

Kanada iqtisodiy geografiyasi