Mikroorganizmlarga ekologik omillarning ta’siri - Biologiya - Slaydlar

Mikroorganizmlarga ekologik omillarning ta’siri

Yuklangan vaqt:

21.07.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2720.171875 KB

Ko'chirib olish

Mikroorganizmlarga ekologik omillarning ta’siri Mikroorganizmlarga tashqi muhit omillarining ta'siri Mikroorganizmlarga temperaturaning ta'siri. Mikroorganizmlarga kimyoviy va biologik omillarning ta’siri REJA:01 010101 01020304 010101010101 01020304 01020304

Sillabus bo’yicha tavsiya etiladigan adabiyotlar  Shapulatova Z.J “Veterinariya mikrobiologiyasi” fanidan amaliy-laboratoriya mashg’ulotlari bo’yicha o’quv qo’llanma.Toshkent:”O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati’nashriyoti,2019 yil,248 b...  Shapulatova Z.J “Mikrobiologiya”.O’quv qullanma .Toshkent:”fan va texnologiya’nashriyoti,2013 yil,204 b.  Мудрецова-Висс К.А. Дедюхина В.П. Масленникова Е.В.”Основы микробиологии” учебник Москва 2014.  Красниковa.Л.В.Микробиология продуктов животного происхождения:Учебное пособие.СТБ Троицкий мост 2006-296  Вервицкий А.А. и другие Иуееринарная микробиология и иммунология Учебное пособие Минск ИВЦ Минфина ,2019 год,.526 с

3Bumerang texnologiyasi Bu mashg’ulotdan nimalarni bilib oldingiz? Nimalarni o’rgandingiz? Nimalar sizlar uchun yangilik bo’ldi? Yana nimalarni bilishni istar edingiz?

suv yer havo shamolquyosh ,hayvon o’simlik Tabiy muhit

Tirik organizmlar yashaydigan va ular ta’sirida o’zgaradigan yashash joyi. Tirik organizmlar yashash muhitlari 2 xil bo’ladi Sun’iy muhitTabiy muhitYashash muhiti deb tabiatning bir —biriga taʼsir qiluvchi tirik mavjudotlar bilan qoplangan qismiga aytiladi. Yashash sharoiti hayot uchun kerakli omillar yigʼindisidan iborat boʼlib, bularsiz organizmlar yashay olmaydi. Muhit elementlarining turlar moslashish reaksiyasini chaqiruvchi faktorlari ekologik omillar deyiladi.

Sun’iy muhit - inson tomonidan yaratilgan bo’lib bunda insonning mehnat mahsuli yotadi. Tabiiy va sun’iy muhitlar bir- biri bilan chambarchas bog’liq. Ularni bog’liqligini ekologik muhit tushunchasi ifodalaydi.

Suv muhiti Tuproq-havo muhiti Tuproq muhiti Tirik organizm muhitiEvolyutsion taraqqiyot davomida organizmlar toʼrtta asosiy hayot muhitini oʼzlashtirgan.02 1A 1A 1A 1F 11 0E 15

Ekologik omillarning quyidagi guruhlari ajratiladi: 1. Аbiotik omillаr. 2. Biotik omillar 3.Antropogen omillar

Abiotik omillar, muhitning abiotik omillari (yun. a — inkor qo‘shimchasi va bios — hayot) — muhitning tirik organizmlarga ta’sir etuvchi noorganik omillari. a) iqlim omillari- yorugʼlik, harorat, namlik; b) edafik omillar-tuproqning mexanik va kimyoviy tarkibi, uning fizik xususiyatlari; v) orografik omillar—relef sharoitlari g) Kimyoviy omillar Havoning gazli tarkibi, suvning tuz tarkibi, tuproq eritmalarining tarkibi va kislotaligi

YORUG’LIKNING TIRIK ORGANIZMLAR HAYOTIDAGI AHAMIYATI

1 Fotosintez O’simlik tushayotgan nurni taxminan 1-5% o’zlashtiradi. Fotosintez barcha tirik organizmlar uchun ozuqa zanjirida energiya manbaidir. Xlorofill to’planishi uchun ham yorug’lik zarur. 2 Transpiratsiya Quyosh nurining o’simlikka tushayotgan 75%i o’simlikdan suvni bug’latishga sarf bo’ladi. Bunda suv bug’latish tezlashadi. Bu hol hozirgi davrda suv muammosini hal etishda muhim ahamiyatga ega. 3 Fotoperiodizm O’simlik va hayvonlarning hayotini uyg’unlashtirish uchun muhim (ayniqsa ko’payish davrida) ahamiyatga ega. 4 Harakatlanishi O’simliklarda kuzatiladigan fototropizm va fotonastiyalar o’simlikni yetarli yorug’lik bilan ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Fototaksis bir hujayrali o’simliklar va hayvonlarda o’ziga xos yashash joyini tanlashda rolь o’ynaydi. 5 Hayvonlarning ko’rishi Eng muhim organizmdagi funktsiyalardan biri hisoblanadi. 6 Boshqa jarayonlar Odamlarda D vitaminni sintezlanishi, terini qorayishi kabi himoya moslanishlari. Tik tushayotgan nurdan qochish kabi xulqiy harakatlar.

Mikroorganizmlarga tashqi muhit omillarining ta'siri • Ma'lumki, mikroorganizmlarning hayot faoliyati tashqi muhit bilan charabarchas bog'liqdir. Tashqi muhit omillari turli-tuman bo'lib, ularni uch guruhga ajratish murnkin: • Fizik omillar : temperatura, namlik, yorug'lik, eritmalar konsentratsiyasi va boshqalar. • Kimyoviy omillar : muhitning pH, oksidlanish va qaytarilish sharoiti, turli kimyoviy moddalarning ta'siri. Biologik omillar : mikroorganizmlar orasidagi antagonizm, simbioz, metabioz, antibiotiklarning ta'siri, vitaminlar, faglar va boshqa omillar.

Mikroorganizmlarga temperaturaning ta'siri. • Mikroorganizmlar yuksak o'simliklarga qaraganda temperaturaga ancha chidamli bo'ladi. Masalan, Вас. subtilis temperatura 5° dan 57°C gacha bo'lganda ham rivojlanaveradi. Ko'pchilik saprofit baktenyalar 20° dan 35°C gacha temperaturada rivojlana oladi, patogen mikroorganizmlar esa 36—37°C da rivojlanadi. Bundan yuqori temperaturada ular nobud bo'ladi. Mikroorganizmlarning rivojlanishi uchun temperatura 3 nuqtada bo'lishi mumkin: minimum, optimum va maksimum nuqtalar. Optimum nuqta eng qulay bo'lib, bunday temperaturada mikroorganizmlar tez ko'payadi va yaxshi rivojlanadi, minimum va maksimum nuqtalar esa ancha chegaralidir.

Temperaturaga munosabatiga ko'ra, mikroorganizmlarni quyidagi guruhlarga bo'lish mumkin: • psixrofillar (psixros - sovuq), bu guruhga mansub bakte-riyalar evolutsion taraqqiyotida past temperaturada yashashga moslashgan bo'ladi. Bu guruh uchun haroratning optimum nuqtasi 20—25"C, minimumi esa 0°C dan past bo'lishi mumkin. Psixrofil bakteriyalar uncha keng tarqalmagan. Ular Shimoliy dengiz suv-larida va tuproqlarida uchraydi; • mezofillar (mezos — o'rtacha), bu guruhga ko'pchilik mikro-organizmlar misol boiadi. Buiar uchun haroratning optimum nuqtasi 25—35°C bo'lsa, maksimum nuqtasi 45—50°C, minimum nuqtasi 10°C bo'ladi. Mezofill bakteriyalar tuproqda, suvda va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari yuzasida uchraydi;

• termofillar {termos — issiq), bu guruhga bakteriyalar, akti-nomitsetlar, ba'zi bir ko'k- yashil suvo'tlari misol bo'ladi. Termofill bakteriyalar yuqori temperaturada rivojlanadi. Bu bakteriyalarni A.A.Tmshenetskiy quyidagicha klassifikatsiyalaydi: • stenotermin termofillar - bular uchun temperaturaning maksimum nuqtasi 75—80°C, optimum nuqtasi 50—65°C bo'lib, 28—30°C da esa ko'paya olmaydi. Bu guruh tabiatda kam tarqalgan;a • evritermin termofillar uchun temperaturaning maksimum chegarasi 70-75"C, optimum nuqtasi 50-65°C bo'lib, 28-30° da juda sekin ko'payadi, tabiatda keng tarqalgan guruh; • d) termotolerant formalar uchun temperaturaning maksimum chegarasi 50—65°C, optimum] 35-45°C, minimumi 5-10°C bo'lishi kerak. 30—60°C oralig'ida juda tez ko'payadi, tabiatda tuproqda, go'ngda, issiq buloq suvlarida keng tarqalgan guruh. Termofill bakteriyalarda moddalar almashinuvi jarayoni juda jadal boradi, shuning uchun ular juda tez ko'payadi va yaxshi rivojlanadi. Agar mezofillarda bakteriyalarning katta koloniyasi uch kundan keyin hosil bo'lsa, termofillarda bir kundan keyin hosil bo'ladi, tez o'sadi va tez nobud bo'ladi.

Mikroorganizmlarga namlikning ta'siri. • Bakteriyalarning namlikka chidamiiligi turlicha bo'ladi. Ba'zilari juda chidamli bo'lsa, boshqalari nihoyatda chidamsiz bo'ladi. Masalan, gonokokklar, meningokokklar, leptospiralar, faglar namlikka chidamsiz bo'lsa, xolera vibrioni — 2 kungacha, dizenteriya tayoqchasi — 7, difteriya tayoqchasi — 30, qorin till tayoqchasi — 70, stafilokokklar va sil tayoqchasi esa 90 kungacha chidaydi.Azotobakter, nitrifikatorlar, tugunak bakteriyalari namlikka juda ham sezgir, ularning rivojlanishi uchun namlikning optimal miqdori 40—80% (to'la suv sig'imiga nisbatan) bo'lishi kerak. Lekin vegetativ hujayralarga nisbatan sporalar ancha chidamli bo'ladi, chunki bularning hujayralaridagi suvning ko'p qismi mustahkam bog'langan suvdir.

Yorug'likning ta'siri • Ko'pchilik bakteriyalar uchun yorug'lik dezinfeksiyalovchi omil hisoblanadi, chunki uitrabinarsha nurlar bakteriyalar hujayrasidagi oqsillar va nuklein kislotalar tomonidan yutiladi va ulaming kimyoviy tarkibini o'zgaitiradi. Shuning uchun yorug'likning bu xususiyatidan jarrohlik xonalarini, vaksinalar, antibiotiklar tayyorlanadigan xonalarni, sut va suvni sterillashda foydalaniladi.

Kimyoviy omillar • Ba'zi kimyoviy moddalar bakteriyalarga kuchli ta'sir etadi. Masalan, ularga kuchli kislotalar, ishqorlar, og'ir metallarning tuzlari bilan ta'sir etiisa, ularda manfiy xemotaksis namoyon bo'ladi. • Ba'zi moddalarning oz miqdori ijobiy ta'sir etsa, ko'p miqdori salbiy ta'sir etadi. Masalan, 40% li formaldegid (formalin) vegetativ hujayralami va sporalarni nobud qiladi, fenol yoki karbol kislotaning 3-5% И eritmasi, xlorli ohakning 10-20% li eritmasi yoki spirtning 75% li eritmasi dezinfeksiyalashda ko'p ishlatiladi. • Mikroorganizmlar o'sliriladigan oziqa muhitini albatta sterillash zarar. Ular avtoklavda 1-2 atm bosimda 105-120°C da 15-30 minut davomida sterillanadi.

• Kox qaynatgichida ham bo'lib-bo'lib sterillash mumkin. Buning uchun 100°C da 30 minut sterillanadi, keyin termostatda bir sutka saqlanadi. Ikkinchi kun yana 100°C da 30 minut sterillanadi va termostatda saqlanadi, uchinchi kuni ham xuddi shunday steril lanadi. • Mikrobiologiyada ishlatiladigan asboblar esa issiq havo yor-damida quritkich shkaflarda 150—160°C temperaturada 1,5—2,0 soat davomida sterillanadi. • Oziq-ovqat sanoatida pasterlash usulidan keng foydalaniladi. Bunda sut mahsulotlari 60°C temperaturada 30 minut saqlanadi, bunday ishlov berilganda bakteriyalarning vegetativ hujayralari nobud bo'Iadi.

Biologik omillar • Tabiiy sharoitda mikroorganizmlar murakkab biosenozlarni tashkil etadi, ya'ni bir yerning o'zida turli bakteriyalarni uchratish mumkin. Bakteriyalar orasida simbioz, metabioz, antagonizm uchrashi mumkin. • Simbioz holda hayot kechirganda bir tur kkkinchi tur bilan birgalikda yashaydi. Masalan, kefir donachalari tarkibida sut kislota hosil kiluvchi bakteriyalar va achitqi zamburug'lari birgalikda yoki tugunak bakteriyalar dukkakdosh o'simliklar bilan birgalikda yashaydilar. • Metabiozda bir bakteriya ikkinchi baktcriya uchun qulay sharoil yaratib beradi. Masalan, ammonifikatorlar nitrifikatorlar uchun • NH3 hosil qiladi.

Nazorat savollari: 1. Bakteriya hujayrasining tuzilishi bo’yicha qanday guruhlarga bo’linadi? 2. Bakteriyalarning harakatchanligini tushuntirib bering? 3. Bakteriyalarning ko`payish usullarini bilasizmi 4. Bakteriyalarning spora hosil qilishi qanday sodir bo’ladi? 5. Bakteriyalar sistematikasi haqida ma’lumot bering?

1. Nazorat savollari

O'xshashlar

O’simliklarning suvni so’rishiga tashqi muhit omillarining ta’siri

O'simliklar vegetativ organlarning tuzilishida tashqi muhit omillarning a''siri. O'simliklar tuzilishidagi umumiy qonuniyatlar

Moslashish tabiiy tanlanish natijasi ekanligi. Urg’ochi va erkak organizmlar geterogametali bo’lganda jins bilan birikkan holda belgilarning irsiylanishiga doir masalalar yechish

Odamlar va tabiat o`rtasidagi o`zaro munosabat

Mikroorganizmlar rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar