Yaxlit to’sinli oraliq qurilmalarning konsruksiyasi - Transport - Referatlar

Yaxlit to’sinli oraliq qurilmalarning konsruksiyasi

Yuklangan vaqt:

25.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4107.1416015625 KB

Ko'chirib olish

Yaxlit to’sinli oraliq qurilmalarning konsruksiyasi Reja: 1. Umumiy ma’lumotlar. 2. Qatnov ustidan bo’lgan oraliq qurilmalar 3. Po’lattemirbeton oraliq qurilmalar 4. Qutili oraliq qurilmalar 5. Qatnovi ostidan bo ’ lgan oraliq qurilmalar

1. Umumiy ma’lumotlar. Yaxlit to’sinli po’lat oraliq qurilmalar quyidagi asosiy qismlar - ko’prik polotnosi, bosh to’sinlar, bo’ylama va ko’ndalang bog’lamalar va ko’rik moslamalaridan tarkib topadi. Ularda vaqtinchalik yuk qatnovi ustidan va ostidan bo’lishi mumkin. Yaxlit to’sinli oraliq qurilmalarning ko’prik polotnosi yog’och yoki metall ko’ndalang to’sinlar, temirbeton yoki qovurg’ali po’lat plita yoki ballast ustida bo’lishi mumkin. Bosh to’sinlar oraliq qurilmalarning asosiy ko’taruvchi qismlaridir. Ular oddiy qirqilgan, konsol va qirqilmagan tizimli bo’lishi mumkin. Hozirgi paytda mustahkamligi yuqori kam legirlangan po’latlardan payvandlab tayyorlangan, ko’ndalang kesimi ikki tavrli yoki qutili, balandligi o’zgarmas yoki o’zgaruvchan to’sinlar qo’llaniladi. Bosh to’sinlar bimetallik (belbog’lari devorlarining po’latiga qaraganda mustahkamroq po’latdan tayyorlangan), po’lattemirbeton (po’lat to’sinlarning siqilgan belbog’i bilan birlashtirilgan temirbeton plitali), shuningdek oldindan zo’riqtirilgan (to’sinlarning cho’zilgan belbog’lari po’lat troslar yoki mustahkamligi yuqori simlardan tayyorlangan tutamlar bilan siqilgan) bo’lishi mumkin. Bunday bosh to’sinlar ozroq metall sarfiga ega, lekin ularni tayyorlash texnologiyasi va montaji murakkabroqdir. Bosh to’sinlar orasidagi bo’ylama va ko’ndalang bog’lamalar oraliq qurilmalarning fazoviy ishini, o’zgarmasligini va bikrligini ta’minlaydi. Bo’ylama bog’lamalar shamolning gorizontal ko’ndalang yukini va harakatchan tarkibning zarblarini qabul qiladi. Bundan tashqari, siqilgan belbog’lar tekisligida joylashgan bo’ylama bog’lamalar belbog’larning erkin (svobodnaya dlina) uzunligini kamaytiradi va ularning turg’unligini oshiradi. Ko’ndalang bog’lamalar yuklarning bosh to’sinlar orasida taqsimlanishini ta’minlaydi. Hozirgi paytda yaxlit to’sinli oraliq qurilmalar temir yo’l ko’priklarida 18 metrdan 55 metrgacha, po’lattemirbeton oraliq qurilmalar esa 88 metrgacha bo’lgan oraliqlar uchun qo’llaniladi. Qatnovi ustidan, uzunligi 33,6 metrgacha

bo’lgan oraliq qurilmalar yaxlit tashiladigan bir blokli, uzunligi kattaroq oraliq qurilmalar esa yirik blokli qilib tayyorlanadi. Bu oraliq qurilmalar oddiy konstruksiyaga, tayyorlashda kam mehnat sarfiga va qiymatiga, qisqa montaj muddatiga va yuqori ekspluatatsion sifatlarga ega. 2. Qatnov ustidan bo’lgan oraliq qurilmalar Zamonaviy, qatnovi ustidan, harakat yog’och ko’ndalang to’sinlar ustida bo’lgan bir izli temir yo’l oraliq qurilmalari ko’ndalang kesimda bo’ylama va ko’ndalang bog’lamalar bilan birlashtirilgan ikki tavr kesimli payvandlangan bosh to’sinlarga ega (rasm 1). Yog’och ko’ndalang to’sinlar ustida joylashgan ko’prik polotnosi (rasm 2) pozdlarning yuqori tezlikda tekis harakatini, shuningdek harakatchan tarkib izdan chiqsa poez g’ildiraklarining o’tishini ta’minlaydi. Ko’ndalang to’sinlar yoki ko’prik bruslari antiseptik shimdirilgan sosna, listvennitsa va boshqa yog’och turlaridan tayyorlanadi. Bruslar kesimi o’lchamlari bosh to’sinlar orasidagi masofaga bog’liq holda qabul qilinadi. Masalan, bosh to’sinlar orasidagi masofa 2 metrgacha bo’lganda bruslar kesimi 20 x 24 sm, masofa 2,3 – 2,5 metr bo’lganda 24 x 30 sm qilib tanlanadi. Bruslar uzunligi 3,25 metrdir. Ko’prik bruslari to’g’ridan– to’g’ri to’sinlar belbog’lari ustiga oralaridagi ochiq masofa 10 sm dan katta va 15 sm dan kichik qilib joylashtiriladi. Agar bruslar orasidagi ochiq masofa ko’rsatilganlardan kichik bo’lsa bruslarni shamollatish va almashtirishni, to’sin belbog’larini esa tozalash va bo’yashni qiyinlashtiradi. Bruslar orasidagi ochiq masofa ko’rsatilganlardan katta bo’lganda relsdan chiqqan g’ildiraklarning zarbi keskin bo’ladi, bu esa bruslarni siljishiga, sinishiga va natijada ko’prikdagi poezdning ag’anashiga olib kelishi mumkin.

Rasm 1. Qatnovi ustidan , harakat yog ’ och ko ’ ndalang to ’ sinlar ustida bo ’ lgan oraliq qurilma : 1- ko ’ prik polotnosi ; 2- bosh to ’ sin ; 3- tayanch qismi ; 4- ko ’ ndalang bog ’ lamalar ; 5 bo ’ ylama bog ’ lamalar Rasm 2. Yog ’ och ko ’ ndalang to ’ sinlar ustida joylashgan ko ’ prik polotnosi : 1- ko ’ ndalang to ’ sin ( ko ’ prik brusi ); 2- taxtali to ’ shama ; 3- kontrburchak ; 4- ugonga qarshi burchak ; 5- panjali bolt ; 6- temirbeton trotuar plitasi ; 7- panjara ; 8- konsol ; 9- bosh to ’ sin ; 10- yo ’ l shurupi Bruslarning ko ’ prik ko ’ ndalang o ’ qiga nisbatan siljishini oldini olish va qurilish balandligi hosil qilish uchun bruslarning ost tekisligida chuqurligi 1 sm

dan kichik va 3 sm dan katta bo ’ lmagan o ’ ymalar ( vrubki ) hosil qilinadi . Har bir brus to’sinlarning ustki belbog’iga diametri 22 mm bo’lgan panjasimon boltlar bilan tortib mahkamlanadi. Bruslarning ko’prik bo’ylama o’qiga nisbatan siljishiga (ugonga) qarshilik qilish uchun yo’l relslarini tashqi tomoniga kesim o’lchamlari 160+100x14 mm bo’lgan ugonga qarshi yoki qo’riqlash burchaklari o’rnatiladi. Bundan tashqari bruslar boltlar vositasida vertikal polkasi 120 mm dan kam bo’lmagan, to’sinlarning ustki belbog’ining har bir 5 metridan kam bo’lmagan masofaga o’rnatilgan ugonga qarshi tirgaklarga mahkamlanadi. Uzunligi 25 metrdan katta va radiusi 1000 metrdan kichik egrilikda joylashgan barcha ko’priklarda relsdan chiqib ketgan harakatchan tarkibni ushlab qolish uchun yo’l relslarining ichki tomoniga kesimi 160x16 mm bo’lgan kontrburchaklar o’rnatiladi va bu kontrburchaklar har bir brusga ikki yo’l shurupi bilan mhkamlanadi. Uzunligi 25 metrdan katta yoki balandligi 5 metrdan ortiq ko’priklarning, shuningdek stansiyalar chegarasidagi barcha ko’priklar va yo’l o’tkazgichlarning oraliq qurilmalari po’lat konsollar ustiga joylashtirilgan temirbeton plitali, alohida panjarali torotuarlarga ega bo’lishi lozim. Konsollar burchakli po’latdan yasaladi va ular mustahkamligi yuqori boltlar yordamida bosh to’sinlarning bikrlik qovurg’alariga mahkamlanadi. Ko’prik polotnosini ko’rikdan o’tkazish va bruslarni almashtirishni qulaylashtirish uchun trotuarlar past sathda joylashtiriladi. Uzun ko’priklarda ishchilarni saqlash uchun uzaytirilgan konsollar ustida panagoh- maydonchalar quriladi. Bu panagohmaydonchalarning kengligi 1 metrdan kam bo’lishi kerak emas va ular har bir 25 metrda shaxmat tartibida joylashtiriladi. Yo’l o’qi bo’yicha ko’prik bruslari ustiga kesimi 20x3 sm bo’lgan ikki taxtadan iborat to’shama o’rnatiladi. Bosh to’sinlar (rasm 3) payvandlangan ikki tavrli kesimga ega. Bosh to’sinlar balandligi ularning hisobiy oraliqlari uzunligining 1/11 – 1/13 qismiga teng qilib olinadi.

Rasm 3. Payvandlangan bosh to ’ sin konstruksiyasi To ’ sinning balandligi uning belbog ’ lari va devori massalari nisbatiga ta ’ sir qiladi – to ’ sinning balandligi qancha katta bo ’ lsa uning belbog ’ lari massasi shuncha kichik va devori massasi shuncha katta bo ’ ladi . To’sinning optimal balandligi po’lat sarfining eng kam bo’lishi, mustahkamligi va vertikal egilishi, shuningdek tayyorlash, tashib keltirish va montaj shartlaridan aniqlanadi. To’sinlarning siqilgan belbog’larining kengligi yog’och bruslarning ezilishga mustahkamlik shartidan kelib chiqib 240 mm va undan katta, lekin siqilgan belbog’ning mahalliy turg’unligi shartiga ko’ra 20t dan (t – belbog’ qalinligi) va 600 mm dan katta bo’lmasligi kerak. Cho’zilgan belbog’larning kengligi chegaralanmagan. Belbog’lar qalinligi 60, 50 va 40 mm dan oshmagan (tegishlicha – oddiy sharoitlar, shimoliy A va B sharoitlari uchun) bir po’lat taxtadan yoki kengliklari orasidagi farq 100 mm dan kam bo’lmagan (bo’ylama payvand choklari qilishni qulaylashtirish uchun) ikki taxtadan iboratdir. Belbog’lar taxtalari uzunligi bo’yicha “uchma-uch” payvandlanadi. Po’latni tejash uchun belbog’lar kesimlari moment epyurasiga muvofiq oraliq o’rtasidan to’sin uchiga qarab kichraytirib boriladi. Belbog’lar ko’ndalang kesimlari yuzalarini o’zgartirishga turli uzunlikdagi, qalinlikdagi va kenglikdagi po’lat taxtalarni qo’llash orqali erishiladi. Taxtalar birikmalaridagi kuchlanishlar konsentratsiyasini kamaytirish uchun bir o’lchamdan boshqa o’lchamga qiyaliklar orqali tekis o’tiladi (rasm 4).

Rasm 4. To ’ sin belbog ’ larining kesim yuzalarini o ’ zgartirish usullari : a - kengligini kichraytirish usuli ; b - qalinligini kichraytirish usuli ; v - po ’ lat taxtalar sonini kamaytirish usuli Po’lat to’sinlarning devorlarining qalinligi 12 mm dan kam bo’lmaydi va ular tayanch kesimlarida kesilishga bo’lgan hisob bilan tekshiriladi. To’sin devorining qappayishga bo’lgan turg’unligini ta’minlash uchun devorlar vertikal ko’ndalang, to’sinning balandligi katta bo’lganda esa gorizontal bo’ylama bikrlik qovurg’alari bilan ham kuchlantiriladi. Ko’ndalang bikrlik qovurg’alari to’sinning tayanch usti kesimida va birbiridan 2 h ef ( h ef - devor balandligi) va 2 metrdan katta bo’lmagan oraliqlarda joylashtiriladi. Bo’ylama qovurg’a siqilgan belbog’dan (0,2 – 0,25) hef masofada joylashtiriladi. Bikrlik qovurg’alari qalinligi 10 mm dan kam bo’lmagan, kengligi esa qovurg’aning 15 qalinligidan ko’p bo’lmagan va 30 dan kam bo’lmagan kattalikda qabul qilinadi. Birlik qovurg’alari simmetrik ravishda to’sin devorining har ikki tarafiga uzilmas ikki tomonlama choklar orqali payvandlanadi. Bikrlik qovurg’alarining yuqorigi uchlari siqilgan belbog’ga payvandlanadi, pastki uchlari va ostki belbog’ orasiga esa qalinligi 16-20 mm bo’lgan metall prokladkalar siqib kirgiziladi va bu prokladkalar faqat bikrlik qovurg’alariga payvandlanadi. Yo’l o’qiga ko’ndalang yo’nalishda bosh to’sinlarning o’qlari orasidagi masofa, asosan, oraliq qurilmaning ag’darilib tushishga turg’unligi sharti va gorizontal bikrlik talablariga ko’ra aniqlanadi. Bu masofa odatda oraliq uzunligining 1/18 – 1/20 qismiga teng qabul qilinadi.

Bo’ylama bog’lamalar to’sinlarning ustki va ostki belbog’lari sathida joylashtiriladi. Bog’lamalarning tirgak va dioganallari yakka burchaklardan tayyorlanadi va ular burchaklar va fasonkalar orqali mustahkamligi yuqori boltlar bilan mahkamlanadi. Ko’ndalang bog’lamalar tayanch kesimlarida va ular orasida joylashtiriladi. Bog’lamalar elementlari ham yakka burchaklardan tayyolanadi va ular kengaytirilgan vertikal bikrlik qovurg’alariga mustahkamligi yuqori boltlar bilan mahkamlanadi. Eng chetki ko’ndalang bog’lamalarda ostki tirgaklar o’rniga ikki tavr kesimli domkrat osti to’sinlari o’rnatiladi. Ko’rik moslamalari (rasm 5) tayanchga tushish uchun mo’ljallangan maydonchali vertikal zina va bosh to’sinlar orasidagi ostki bo’ylama bog’lamalar ustiga joylashgan yo’lakdan iborat. SHimol sharoitlari uchun mo’ljallangan oraliq qurilmalarida, bundan tashqari, tashqi tomonda panjarali ikki bo’ylama yo’lak joylashtiriladi. Rasm 5. Ko ’ rik moslamalari : 1- zina ; 2- panjarali maydoncha ; 3- ko ’ rik yo ’ lagi ; 4- shimol sharoitlari uchun tashqi tomondagi yo’lak Tipovoy oraliq qurilmalar 18,2; 23,0; 27,0 va 33,6 metrga teng hisobiy oraliqlarga ega, bosh to’sinlar o’qlari orasidagi masofa 2,0 metrga teng. Oraliq qurilmalarning asosiy elementlari kam legirlangan po’latlardan tayyorlanadi. Tipovoy oraliq qurilmalarning muxim afzalligi - elementlari va detallarining

maksimal darajada unifikatsiya qilinganidir. Bu esa ularni tayyorlashda mexnat sarfini va qiymatini kamaytiradi. Tipovoy oraliq qurilmalar temir yo’llarda yaxlitligicha tashiladi va ular tayanchlarga konsol kranlar bilan, bo’ylama surish bilan yoki boshqa usullar bilan montaj qilinadi. 3. Po’lattemirbeton oraliq qurilmalar Po’lattemirbeton oraliq qurilmalarning ajralib turadigan o’ziga xos xuusiyati - qatnov qismi temirbeton plitasining po’lat bosh to’sinlarga bikr mahkamlanishi tufayli to’sinlarning egilishi paytida temirbeton plitaning siqilishga ishlashidir (rasm 6). Bu esa to’sinlar ustki po’lat belbog’larining kesim yuzasini anchagina kamaytirishga, ustki bo’ylama bog’lamalarni istisno qilishga imkon yaratadi, oraliq qurilmalarning gorizontal bikrligini oshiradi, po’lat sarfini 12-18% ga kamaytiradi. Rasm 6. Qatnovi ballastda bo’lgan po’lattemirbeton oraliq qurilma: a-fasad; b-k o’prik polotnosining, to’sinlar ustki belbog’larining va ostki bo’ylama bog’lamalarning plani Qatnovi ballastda bo’lgan po’lattemirbeton oraliq qurilmalar yaxshi ekspluatatsion sifatlarga ega, lekin uning narxi, mexnat sarfi va montaj muddati yuqoriroqdir. Qatnovi ballast ustida bo’lgan ko’prik polotnosi (rasm 7) yo’l relslari, kontrburchaklar, shpallar, ballast va bortlari, trotuarlari va metall panjaralari bo’lgan temirbeton plitadan iboratdir.

Rasm 7. Qatnovi ballast ustida bo’lgan ko’prik polotnosi: 1-ballast; 2-shpala; 3-kontrburchak; 4-yo’l relsi; 5-panjara; 6-trotuar plitasi; 7-konsolli bort; 8- suv qochirish quvuri; 9-temirbeton plita; 10-tekislovchi qatlam, gidroizolyasiya va himoya qatlami Rels yo’li shpallar ostidagi ballast qatlami qalinligini o’zgartirish hisobiga ma’lum bir qurilish qadi (balandligi) berilib o’rnatiladi. Bunda shpallarning osti va himoyalovchi qatlamning suv ajratuvchi nuqtalari orasidagi masofa 20 sm dan kichik bo’lishi mumkin emas. Qatnovi ballast ustida bo’lgan ko’prik polotnosining afzalliklari yo’lning ko’prik ustida va ko’prikka yaqinlashuv chegarasida bir hil bo’lganligi tufayli poezdlar harakatiga yaxshi sharoit yaratilishi, yo’lni asrash va ta’mirlashning soddaligi, kamchiliklari esa – hususiy og’irligining kattaligi (39,2kN/m gacha), ballast qatlami qalinligining kichrayib ketishi va yo’l o’qining oraliq qurilma o’qiga nisbatan siljib ketishi, gidroizolyasiya va suv qochirishni o’rnatish va ta’mirlashning murakkabligi, ballastda muz hosil bo’lishidir. Ko’prik polotnosining temirbeton plitasi monolit yoki yig’ma bo’lishi mumkin. Monolit plitani qo’llash opalubka, armatura, beton va gidroizolyasiya ishlarini bajarishni talab etadi, bu esa po’lattemirbeton oraliq qurilmalarini qurishda mehnat sarfini, qurilish muddatini va qiymatini (ayniqsa yilning sovuq vaqtida) sezilarli darajada oshiradi. Zamonaviy temir yo’l po’lattemirbeton oraliq qurilmalari ko’ndalang choklarga ega bo’lgan yig’ma temirbeton plitalarga ega. Plita bloklarining hisobiy

kengligi 4m, uzunligi 3m va o’rtasidagi qalinligi 16-24 sm ga teng. Po’lat to’sinlarning ustki belbog’lariga temirbeton plitani mahkamlash uchun mo’ljallangan tirgaklar va detallarni joylashtirish uchun plitaning to’sin ustidagi qalinligi oshiriladi va vutlar hosil qilinadi. Kabellar va boshqa kommunikatsiyalarni joylashtirish, trotuar plitalarini va panjaralarini o’rnatish uchun ko’prik polotnosi plitasi konsolli bortlarga ega bo’ladi. Plita A-II yoki A-III sinfli armaturadan tayyorlangan setka va A-I sinfli armaturadan iborat xomutlar bilan armaturalanadi. Plita bloklarini bir-biri bilan birlashtirish uchun ularning qirralaridan chiqqan armatura sterjenlari qoldiriladi. Bloklar mustahkamligi bo’yicha sinfi В 30 yoki В 40 bo’lgan va sovuqqa chidamliligi bo’yicha F300 dan kam bo’lmagan betondan tayyorlanadi. Temirbetonni suvdan himoyalash uchun plita bloklarining bortlari orasidagi yuzasi zavodda himoya qatlami bo’lgan gidroizolyasiya bilan qoplanadi va suv qochirish trubkalari o’rnatiladi. Izolyasiyali plita bloklarining gabarit o’lchamlari va og’irligi ularni temir va avtomobil yo’llari orqali tashishga va strelasimon kranlar bilan o’z joyiga o’rnatishga imkon berishi kerak. Temirbeton plita po’lat to’sinlarga armatura sterjenlaridan tayyorlangan ilgakli yoki sirtmoq shaklidagi egiluvchan ankerlar, qovurg’ali burchaklar, shvellerlar, tavrlar, quvurlar yoki po’lat taxtalari qirqimlaridan tayyorlangan bikir tirgaklar, shuningdek mustahkamligi yuqori bo’lgan boltlar orqali mahkamlanadi (rasm 8).

Rasm 8. Temirbeton plitani po’lat to’singa mahkamlash uchun ankerlar va tirgaklar: a- egiluvchan ilgakli anker; b- egiluvchan sirtmoqli anker; v- burchakdan tayyorlangan bikir tirgak; g- tavrdan tayyorlangan bikir tirgak; d- xalqali bikir tirgak; e-taqasimon bikir tirgak; j-mustahkamligi yuqori boltlar uchun diametri 28 mm li teshiklari bo’lgan, payvandlash orqali biriktirilgan gorizontal va vertikal po’lat taxtalardan iborat va detalni plitaga mahkamlaydigan egiluvchan ankerli detal (planda ankerlar ko’rsatilmagan); 1- po’lat to’sinning ustki belbog’i; 2- egiluvchan sirtmoqli anker; 3-vertikal taxta; 4- gorizontal taxta; 5-mustahkamligi yuqori bo’lgan boltlar uchun teshiklar Ankerlar va tirgaklar po’tattemirbeton to’sinning egilishidan, shuningdek to’sin va plita haroratlarining farqidan, beton kirishishidan va oquvchanligidan hosil bo’ladigan siljituvchi kuchlarni qabul qiladi. Ankerlar va tirgaklar, odatda, to’sinlarning ustki belbog’lariga payvandlab mahkamlanadi, bu esa to’sinlar belbog’larida kuchlanishlarning nomaqbul konsenratsiyasini keltirib chiqaradi. Temirbeton plita po’lat to’sinlarning tirgaklari bilan plitada qoldirib ketilgan darchalarni tez qotadigan sementda tayyorlangan beton bilan to’ldirish orqali birlashtiriladi. Undan so’ngra gidroizolyasiya va himoya qatlami o’rnatiladi. Bu

usul mehnat sarfini, muddatini va plitaning to’sinlarga mahkamlash qiymatini (ayniqsa yilning sovuq kunlarida) oshiradi. Zamonaviy temir yo’l oraliq qurilmalarida ko’prik polotnosining temirbeton plitalari po’lat to’sinlarga maxsus o’rnatiladigan detallar vositasida mustahkamligi yuqori (friksion) boltlar bilan mahkamlanadi. Bu mahkamlash usulini yilning har qanday vaqtida bajarish mumkin, lekin bunda po’lat sarfi ortadi, plitalarni tayyorlash murakkablashadi. To’sinlarga maxsus o’rnatiladigan detallar (rasm 8, j) diametri 22 mm bo’lgan mustahkamligi yuqori boltlar uchun mo’ljallangan diametri 28 millimetrli teshiklari bo’lgan, payvandlash orqali biriktirilgan gorizontal po’lat taxtadan, vertikal po’lat taxtadan va detalni plitaga mahkamlaydigan egiluvchan ankerlardan iborat. Detalning gorizontal po’lat taxtasidagi va to’sinlarning ustki belbog’laridagi teshiklar bir andaza (shablon) bo’yicha parmalanadi. Ushbu detallar plita opalubkasiga betonlashdan ilgari konduktor bo’yicha o’rnatiladi. Barcha plita bloklari o’rnatilgandan va mustahkamligi yuqori boltlar to’la hisobiy kuch bilan tortilgandan so’ng bloklar o’zaro armatura chiqiqlarini payvandlash orqali biriktiriladi. So’ngra choklar beton bilan to’ldiriladi, gidroizolyasiya va himoya qatlami o’rnatiladi. “Xo’l” jarayonlarning, shuningdek payvandlash va gidroizolyasiya ishlarining borligi (ayniqsa qish mavsumida) plita bloklarini o’zaro biriktirilishini murakkablashtiradi. Temirbeton plita bloklari, shuningdek, epoksid elimi bilan ham birlashtirilishi mumkin. Bunda birikma joylari domkratlar bilan siqiladi. Po’lattemirbeton oraliq qurilmalarning po’lat to’sinlari odatda payvandlangan ikki tavrli kesimga ega (rasm 9). To’sinlar balandligi hisobiy oraliqning 1/13 – 1/15 qismiga teng qilib olinadi. To’sinlar vertikal devorlarining qalinligi 12-14 mm ga teng va ularning turg’unligini ta’minlash uchun ikki tomonlama vertikal bikirlik qovurg’alari bilan mustahkamlangan. Oraliq uzunligi 45 metr va undan katta bo’lgan to’sinlar uchun vertikal bikirlik qovurg’alaridan tashqari to’sinning siqilgan zonasida bo’ylama bikirlik qovurg’alari ham o’rnatiladi. To’sinlarning ustki belbog’lari o’zgarmas kesimga ega bo’lgan bir gorizontal taxtadan iborat. Bu

taxtada temirbeton plitalarni birlashtirishga mo’ljallangan mustahkamligi yuqori boltlar uchun teshiklar yoki bikir tirgaklar qoldiriladi. Ostki belbog’lar qalinligi va kengligi har-hil bo’lgan bir yoki ikki gorizontal taxtadan iborat. Bu belbog’larning kesim yuzasi oraliq o’rtasidan tayanchga qarab kichrayib boradi. Uzunligi 45 metr va undan ortiq bo’lgan po’lat to’sinlar yirik bloklar ko’rinishida tayyorlanadi. Bu bloklar montaj paytida gorizontal va vertikal po’lat taxtalar orqali mustahkamligi yuqori bo’lgan boltlar bilan o’zaro biriktiriladi (rasm 9 ga qarang). Oraliq qurilmaning po’lat to’sinlari ostki bo’ylama va hoch ko’rinishli ko’ndalang bog’lamalar bilan o’zaro birlashtiriladi (rasm 9 ga qarang). Ustki bo’ylama bog’lamalar rolini temirbeton plitalar bajaradi. To’sinlarni tashish va ularni montaj qilish paytida bu rolni ko’ndalang bog’lamalarning ustki rasporkalari bajaradi. Ostki bo’ylama bog’lamalar to’sinlarning ostki belbog’lari sathida joylashtiriladi va ular burchaklar va fasonkalar yordamida mustahkamligi yuqori bo’lgan boltlar bilan qotiriladi. Tayanch usti ko’ndalang bog’lamalarida ostki rasporkalar o’rniga domkrat to’sinlari ko’zda tutilgan.

Qatnovi ustidan, ballastda, bir izli temir yo’l uchun mo’ljallangan, oraliq uzunliklari 18,2 – 55 metr bo’lgan tipovoy po’lattemirbeton oraliq qurilmalar 10Г), vanadiy (Ф) va boshqa elementlar qo’llaniladi. 2С1Д), va 15 X СН), mis (Д), Д), markali po ’ latlardan tayyorlanadi . Po ’ lat to ’ sinlarning , bog ’ lamalarning va temirbeton plitalarning konstruksiyalari maksimal darajada unifikatsiya qilingan ( bir - birigaРасм 2.9. Оралиқ қурилманинг пўлат тўсинлари, бирикмалари ва боғламалари

moslashtirilgan ). Unifikatsiyalashtirish oraliq qurilmalarni tayyorlashni osonlashtiradi . Uzunligi 18,2 – 33,6 metr bo ’ lgan oraliq qurilmalarning po ’ lat to ’ sinlari zavodda bog ’ lamalar bilan birlashtiriladi va bunday oraliq qurilmalar bir blok ko ’ rinishida tashiladi , uzunligi 45 – 55 metr bo ’ lganlari esa yirik bloklar ko ’ rinishida tashiladi va montaj paytida o ’ zaro birlashtiriladi . 4. Qutili oraliq qurilmalar Qutili oraliq qurilmalar payvandlangan yaxlit devorli qutili to ’ sinlardan va qatnovi ko ’ ndalang to ’ sinlarda , ballastda , temirbeton yoki po ’ lat taxtalarda bo ’ lgan ko ’ prik polotnosidan iborat ( rasm 10). Qutili to ’ sinlar berk kesimga ega bo ’ lib , qovurg ’ alar bilan kuchaytirilgan ustki va ostki gorizontal taxtalardan va bikirlik qovurg ’ alari bo ’ lgan vertikal yoki qiya devorlarlardan tashkil topadi . Qutili to’sinlarning balandligi hisobiy oraliqning 1/12 – 1/16 qismiga, kengligi esa oraliqning 1/25 qismiga teng qabul qilinadi. To’sinlarning ustki va ostki gorizontal taxtalari ularning bir tomoniga bir- biridan 20-60 sm masofada payvandlangan qovurg’alar bilan kuchaytirilgan. Qovurg’alar polosali po’latdan yoki uchlari qalinlashtirilgan (boshchalari bo’lgan) profillardan, shuningdek tavrli, burchakli yoki boshqa shaklli po’latlardan yasaladi (rasm 11). Bunday konstruksiya ortotrop plita yoki to’shama deb ataladi. Ortotrop plitalar, odatda, to’sin devorlarining vertikal bikirlik qovurg’alariga mahkamlangan ko’ndalang to’sinlarga tayanishi uchun bo’ylama qovurg’ali qilib tayyorlanadi. Bunda, bo’ylama qovurg’alarning balandligi ko’ndalang qovurg’alar orasidagi masofaning 1/8 – 1/10 ga teng qilib olinadi.

Rasm 10. Qutili oraliq qurilmalar: a–qatnovi ko’ndalang yog’och to’sinlarda bo’lganda; b- qatnovi ballast ustida bo’lganda Rasm 11. Ortotrop plitaning qovurg’alari turlari: a-polosali po’latdan; b- uchlari qalinlashtirilgan polosali po’latdan; v-tavrlardan; g-burchaklardan; d- yarim doira profillardan; e-trapetseidal shaklda Qutili oraliq qurilmalarning bo ’ ylama bog ’ lamalari bo ’ lmaydi , chunki ularning rolini to ’ sinning ustki va ostki qovurg ’ ali plitasi bajaradi . Ko’ndalang bog’lamalar burchaklardan yoki taxta-diafragmalardan iborat va ular taxminan har 5 metrda o’rnatiladi. Ba’zida, to’sinlarning uchlarida ularning ichki bo’shlig’ini germetizatsiya qilish uchun yaxlit diafragmalar o’rnatiladi, bu qutili oraliq qurilmalarning ekspluatatsion sifatlarini yaxshilaydi. Qutili to’sinlar vertikal, gorizontal yo’nalishlarda va, ayniqsa, buralishga qarshi yuqori darajadagi bikirlikka ega. Qutili oraliq qurilmalarning ko’ndalang to’sinli ko’prik polotnosi konstruksiyasi qo’shtavr to’sinli oraliq qurilmalar ko’prik polotnosi (rasm 10.a ga

qarang) bilan bir hildir, qatnov ballast ustida bo’lganida esa ko’prik polotnosi po’lattemirbeton oraliq qurilmalarniki bilan bir hildir. Po’lat ballast koritasi qutili to’sinning ustki ortotrop plitasi va ikki bort blokidan iborat. Bort bloklari oraliq qurilmalar montaji paytida to’sin devorlarining bikirlik qovurg’alariga mustahkamligi yuqori boltlar bilan mahkamlanadi (rasm 10.b ga qarang). Po’lat korita korrozidan ishonchli himoyani talab etadi, shuning uchun po’lat taxtalarning ichki yuzalari epoksid smolasi, boshqa sintetik materiallar bilan qoplanadi yoki bu korito ikki qatlamli (asosiy qatlam 09 Г ), vanadiy ( Ф ) va boshqa elementlar qo’llaniladi. 2 markali po’latdan, ustki qatlam 12X18 Н ), mis ( Д ),10T markali po’latdan) bimetallik taxtalardan tayyorlanadi. Suvning oqib ketishi uchun ustki plitaga 2% li ikki tomonlama qiyalik beriladi. Ballast koritasiga tushgan suv oraliq qurilmaning butun uzunligi bo’yicha ortotrop plita va bort bloklari orasidagi tirqish orqali oqiziladi. Yo’lga ballast yotqizishdan oldin bu tirqish yirik sheben bilan to’ldiriladi. Qatnovi ballast ustida bo’lgan qutili oraliq qurilmalar uchun po’lattemirbeton oraliq qurilmalarga qaraganda ko’proq po’lat sarf qilinadi. Qatnovi po’lat plita ustida bo’lgan ko’prik polotnosi yo’l relslaridan, to’g’ridan to’g’ri ortotrop plitaga mahkamlangan qo’riqlovchi va kontrburchaklardan iborat bo’ladi. Panjaralari bo’lgan trotuarlar to’sin devorlarining bikirlik qovurg’alariga mahkamlangan konsollarga joylashtiriladi (rasm 12). Ko’prik polotnosining bunday konstruksiyasining qo’llanilishi oraliq qurilma qurilish balandligini kamaytirishga, suv qochirishni soddalashtirishga, yo’lni mexanizatsiyalab tozalashga, ustki po’lat taxtaning korroziyasi jadalligini kamaytirishga, ko’rik o’tkazishning qulaylashtirishga va relslarni almashtirishni soddalashtirishga imkon yaratadi.

Rasm 12. Qatnovi qovurg’ali po’lat plita ustida bo’lgan qutili oraliq qurilma: a- ikki tayanch orasidagi ko’ndalang kesim; b-tayanch ustidagi ko’ndalang kesim Relslar to ’ g ’ ridan - to ’ g ’ ri po ’ lat taxtalarga mahkamlangan qutili oraliq qurilmalarga qatnovi ballast ustida bo ’ lgan oraliq qurilmalarga nisbatan kam po ’ lat sarflanadi . Bunday oraliq qurilmalar po ’ lattemirbeton oraliq qurilmalarga solishtirilganda zavodda tayyorlashning qulayliligi , tayyorlash uchun ketgan mehnat va vaqt sarfi , ekspluatatsion ishonchliligining yuqoriligi bo ’ yicha anchagina afzalliklarga egadir . Qutili oraliq qurilmalarning asosiy o ’ lchamlari xuddi shunday tipovoy po ’ lattemirbeton oraliq qurilmalarniki bilan bir hil qabul qilingan , bu esa ularni o ’ zaro almashtirish imkonini beradi . Uzunligi 45 metr va undan qisqa qutili to ’ sinlar butunligicha tayyorlanadi , tashiladi va tayanchga o ’ rnatiladi . 5. Qatnovi ostidan bo ’ lgan oraliq qurilmalar

Qatnovi ostidan bo ’ lgan oraliq qurilmalar ko ’ prik polotnosi , qatnov qismining bo ’ ylama va ko ’ ndalang to ’ sinlari , yaxlit devorli bosh to ’ sinlar va ostki bo ’ ylama bog ’ lamalardan tashkil topadi ( rasm 13). Qatnov qismining bosh to ’ sinlar orasida , ostki belbog ’ lar sathida joylashishi oraliq qurilmalarning qurilish balandligini sezilarli kamaytiradi , ammo po ’ lat sarfini oshiradi . Bunday oraliq qurilmalar qo ’ llanilganda ko ’ prikka yaqinlashuv ko ’ tarmalari balandligi va hajmi kamayadi , ammo tayanchlarning kengligi va hajmi ko ’ payadi . Qatnovi ostidan bo’lgan oraliq qurilmalar, odatda, yo’l trassasi sharoitlari talab qilganda va juda kam hollarda qo’llaniladi. Qatnovi ostidan bo’lgan oraliq qurilmalarning xarakterli xususiyatlaridan biri – ustki bo’ylama bog’lamalarning bo’lmasligidir. SHu sababli bosh to’sinlarning yuqorigi siqilgan belbog’lari katta erkin uzunlikka ega bo’ladi. Yuqorigi belbog’larning turg’unligi ko’ndalang to’sinlardan va bosh to’sinlar devorlarining vertikal bikirlik burchaklaridan tashkil topgan yarim ramalar orqali ta’minlanadi. Qatnovi ostidan bo’lgan oraliq qurilmaning ko’prik polotnosida qatnov yog’och yoki metall ko’ndalang to’sinlar va ballastsiz temirbeton plitalar ustidan bo’lishi mumkin. Rasm 13. Qatnovi ostidan bo ’ lgan oraliq qurilma : a - bosh to ’ sinning ichki fasadi ; b - metall ko ’ ndalang to ’ sinlari bo ’ lgan ko ’ prik polotnosining plani ( trotuar plitalari ko ’ rsatilmagan ); 1- bosh to ’ sin ; 2- ko ’ ndalang to ’ sin ; 3- bo ’ ylama to ’ sin ; 4- ostki bo ’ ylama bog ’ lamalarning dioganali ( raskosi ); 5- qatnov qismi to ’ sini

Metall ko ’ ndalang to ’ sinlari bo ’ lgan ko ’ prik polotnosi ( rasm 14) mahkamlagichlari bo ’ lgan yo ’ l relslari , qo ’ riqlovchi va kontrburchaklar , metall ko ’ ndalang to ’ sinlar va trotuar plitalaridan iborat bo ’ ladi . Metall ko ’ ndalang to ’ sinlar shvellerlardan yoki ikkitavrlardan tayyorlanadi va ular bo ’ ylama to ’ sinlar ustiga , o ’ qlari orasidagi masofa 0,5 metrgacha qilib , joylashtiriladi . Bosh to ’ sinlarni bir biriga bog ’ lab turgan ko ’ ndalang to ’ sinlar tepasidagi metall ko ’ ndalang to ’ sinlar orasiga qisqa shvellerlar joylashtiriladi . Bu qisqa shvellerlar poezd yo ’ ldan chiqqan holda uning g ’ ildiraklarini tushib ketishlariga qarshilik ko ’ rsatadi . Metall ko ’ ndalang to ’ sinlarni qo ’ llash ko ’ prik polotnosining xizmat muddatini uzaytiradi , ammo po ’ lat sarfini oshiradi . Bo ’ ylama va ko ’ ndalang to ’ sinlar , odatda , bir hil balandlikka ega bo ’ lgan ikki tavrli kesimga ega . Ba ’ zi hollarda ko ’ ndalang to ’ sinlarning balandligi bo ’ ylama to ’ sinlarning balandligidan kattaroq qabul qilinadi yoki bo ’ ylama va ko ’ ndalang to ’ sinlar o ’ rniga ortotrop plita o ’ rnatiladi va relslar to ’ g ’ ridan – to ’ g ’ ri metall taxtaga mahkamlanadi . Rasm 14. Metall ko’ndalang to’sinlari bo’lgan ko’prik polotnosi: 1-temirbeton trotuar; 2-160x16 li qo’riqlovchi burchak; 3-mahkamlagichlari bo’lgan yo’l relsi; 4- 160x16 li kontrburchak; 5-taram-taram qilingan metall taxta; 6-metall ko’ndalang to’sin (№20 li shveller); 7- №16 li qisqa shveller; 8-bo’ylama to’sin; 9-ko’ndalang to’sin; 10- bosh to’sin

Bosh to’sinlar ikki tavrli yoki buralishga qarshi katta bikirlikka ega bo’lgan qutili kesimga ega. Bosh to’sinlarning ustki belbog’lari, gorizontal tekislikda ularning bikirligini oshirish uchun, keng qilib olinadi. To’sinlarning devorlari uchburchak fason metall taxtachalari (“boltacha”lari) bo’lgan vertikal bikirlik burchaklari bilan mustahkamlanadi. Bu esa ustki belbog’larning turg’unligini ta’minlaydigan yarim romlar tugunlarining bikirligini oshiradi. Ostki bo’ylama bog’lamalar, odatda, bosh va bo’ylama to’sinlarning ostki belbog’larini bir-biriga bog’lab turadigan yakka burchaklar (diagonallar) dan iborat. Bu erda rasporkalar rolini ko’ndalang to’sinlar bajaradi. Qatnovi ostidan bo’lgan tipovoy oraliq qurilmalar oddiy va shimol sharoitlari uchun ishlab chiqilgan. Ularning oraliq uzunliklari 18,2 – 33,6 m, oraliq o’rtasidagi qurilish balandligi 0,8 m, bosh to’sinlar o’qlari orasidagi masofa 5,6 m, bo’ylama to’sinlar orasidagi masofa 1,9 m, ko’ndalang to’sinlar orasidagi masofa 2,0 – 2,2 m. Ko’prik polotnosi metall ko’ndalang to’sinlarda yoki bo’ylama to’sinlar bilan birgalikda ishlamaydigan yig’ma temirbeton ballastsiz plitalar ustida bo’lishi mumkin. Oraliq qurilmalarning o’lchamlari va elementlarining konstruksiyasi unifikatsiya qilingan. Elementlarning zavoddagi birikmalari elektr payvandlash orqali, montaj paytidagi birikmalari mustahkamligi yuqori bo’lgan boltlar orqali amalga oshiriladi. Ushbu oraliq qurilmalar uchun metall sarfi po’lattemirbeton oraliq qurilmalarga qaraganda 2,5 marta ko’proqdir.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Bridge Engineering Handbook, Second Edition: Fundamentals. © 2014 by Taylor & Francis Group, LLC CRC Press is an imprint of Taylor & Francis Group, an Informa business. ISBN-13: 978-1-4398-5234-7. - 574 pp. 2. Bridge Engineering Handbook, Second Edition: Superstructure Design. Edited by Wai-Fah Chen and Lian Duan. © 2014 by Taylor & Francis Group, LLC CRC Press is an imprint of Taylor & Francis Group, an Informa business. International Standard Book Number-13: 978-1-43985229-3 (eBook - PDF). – 734 pp. 3. Bridge Engineering Handbook, Second Edition: Construction and Maintenance. Edited by Wai-Fah Chen and Lian Duan. © 2014 by Taylor & Francis Group, LLC CRC Press is an imprint of Taylor & Francis Group, an Informa business. International Standard Book Number-13: 978-1-4398-5233-0 (eBook - PDF). – 646 pp. 4. Bridge Engineering Handbook, Second Edition: Seismic Design. Edited by Wai-Fah Chen and Lian Duan. © 2014 by Taylor & Francis Group, LLC CRC Press is an imprint of Taylor & Francis Group, an Informa business. International Standard Book Number-13: 978-1-4398-5232-3 (eBook - PDF). Visit the Taylor & Francis 722 pp. 5. Salixanov S.S., Raupov Ch.S. Transport inshootlarini loyihalash va qurish. 3-qism. Temir yollardagi metall ko’priklar. O’quv qo’llanma. – Toshkent, TashIIT, 2016. – 168 b. 6. Salixanov S.S., Raupov Ch.S. Transport inshootlarini loyihalash va qurish. 1-qism. Temir yollardagi tonnellar va quvurlar. O’quv qo’llanma. – Toshkent, TashIIT, 2014. – 137 b. 7. Salixanov S.S., Raupov Ch.S. Transport inshootlarini loyihalash va qurish. 2-qism. Temir yollardagi temirbeton ko’priklar. O’quv qo’llanma. – Toshkent, ToshTYMI, 2015. – 160 b.

O'xshashlar

To’sinli fermalardan tashkil topgan oraliq qurilmalarning konstruksiyasi

To’sinli temirbeton ko’priklar oraliq qurilmalarini xisoblash asoslari

To’sinli qirqilmagan va konsolli, arkali, romli va kombinatsiyalangan oraliq qurilmalar

Temirbeton to’sinli ko’priklarning oraliq qurilma konstruksiyalari va ularni qurish usullari

Po’lat ko’priklar haqida umumiy ma’lumotlar