To’sinli qirqilmagan va konsolli, arkali, romli va kombinatsiyalangan oraliq qurilmalar - Transport - Referatlar

To’sinli qirqilmagan va konsolli, arkali, romli va kombinatsiyalangan oraliq qurilmalar

Yuklangan vaqt:

25.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2361.634765625 KB

Ko'chirib olish

To’sinli qirqilmagan va konsolli, arkali, romli va kombinatsiyalangan oraliq qurilmalar Reja: 1. To’sinli qirqilmagan va konsolli oraliq qurilmalar 2. Arkali va romli oraliq qurilmalar 3. Kombinatsiyalangan tizimli oraliq qurilmalar

1. To’sinli qirqilmagan va konsolli oraliq qurilmalar To’sinli qirqilmagan oraliq qurilmalarning asosiy ko’taruvchi qismi bitta sharnirli-qo’zg’almas va ikki yoki undan ko’p sharnirliqo’zg’aluvchan tayanch qismlarga tayanadigan ko’p oraliqli statik aniq bo’lmagan yaxlit devorli to’sinlar yoki sterjenli elementlardan tuzilgan fermalardir. To’sinli qirqilmagan oraliq qurilmalarning to’sinli qirqilgan oraliq qurilmalar oldida afzalliklari quyidagilardir: 1) katta oraliqlarda metall massasining ozligi; 2) katta vertikal va gorizontal bikirlik; 3) transport vositalarining tez harakat qilishini va ularning dinamik ta’siri kamayishini ta’minlaydigan egilish chiziqlarining ravonligi; 4) markaziy vertikal bosimni qabul qiluvchi tayanchlar konstruksiyasi hajmining kamayishi; 5) oraliq qurilmalarni kuchaytirmasdan ularni osma usulda montaj qilish imkoniyati. To’sinli-qirqilmagan oraliq qurilmalarning kamchiliklari quyidagilardan iborat: 1) harorat o’zgarishidan oraliq qurilma uchining katta miqdorda siljishi sababli ko’prik polotnosi moslamalarini qurish va asrashning qiyinlashishi; 2) tormoz kuchi oraliq qurilmaning butun uzunligi bo’yicha to’planishi va bu kuch uzatiladigan tayanch hajmining oshishi. Tayanchlar notekis cho’kkanda qirqilmagan oraliq qurilmalarida qo’shimcha kuchlanishlar hosil bo’ladi. Ammo zamonaviy hisoblash uslublari tayanchlarning kutilgan cho’kishlarini aniqlashga va ularni loyihalash jarayonida inobatga olishga, tayanch qismlari holatini balandligi bo’yicha sozlash mumkinligi va boshqa usullar esa oraliq qurilmalarning optimal kuchlanganlik holatini yuzaga keltirishga, po’lat sarfini kamaytirishga imkon beradi. To’sinli-qirqilmagan oraliq qurilmalarning to’sinli-qirqilgan oraliq qurilmalarga nisbatan iqtisodiy samaradorligi doimiy yuk hissasining ortib borishi bilan ko’payib boradi, ya’ni oraliq uzunliklari qancha katta bo’lsa shuncha katta iqtisodiy samara beradi. To’sinli qirqilmagan oraliq qurilmalarning uzunligi 44 m dan katta bo’lganda po’lat sarfi bo’yicha qirqilganlarga qaraganda tejamliroqdir. Konstruksiyalarni unifikatsiya qilish maqsadida qirqilmagan to’sinlar oraliqlarini bir hil qabul qilish ma’quldir. Oraliqlar soni uch yoki undan ko’p bo’lganda chetki oraliq uzunligi

o’rta oraliq uzunligining 0,7 – 0,8 qismiga teng qabul qilinadi. Bu barcha oraliqlarda musbat eguvchi momentlarning taxminan bir hil bo’lishini ta’minlaydi va po’lat sarfi ozayadi. Ammo, ko’p hollarda, loyihalashning konkret shartlari oraliqlarni optimal bo’lish qoidalaridan chetga chiqishni talab qiladi. Qirqilmagan to’sinlar ikki tavrli yoki qutisimon kesimga ega bo’ladi. Ularning ustiga ortotrop yoki po’lat to’sinlar bilan birgalikda ishlaydigan temirbeton plitalar joylashtiriladi. To’sinlar balandligi o’zgarmas (rasm 1, a) yoki oraliq tayanchlar ustida hosil bo’ladigan katta eguvchi momentlarni qabul qilishi uchun to’sin balandligi o’zgaruvchan (rasm 1, b) qabul qilinadi. Bunda to’sinlarning ostki belbog’i to’g’ri chiziqli vutli yoki arxitektura nuqtai-nazaridan yaxshi bo’lgan tekis egri chiziqli bo’lishi mumkin, lekin bunday konstruksiyaga ega to’sinlarni tayyorlash murakkablashadi va ularning qiymati oshadi. Belbog’lari parallel bo’lgan to’sinlarning balandligi eng katta oraliq uzunligining 1:25–1:35 qismiga teng, belbog’lari egri chiziqli bo’lganda esa to’sinning balandligi bosh oraliq o’rtasida oraliq uzunligining 1:40-1:60 qismiga teng, oraliq tayanchlar ustida esa bosh oraliq uzunligining 1:20-1:30 qismiga teng qabul qilinadi. Rasm 1. Qirqilmagan to’sinlarning sxemalari: 1,2 – momentlar epyuralari; 3,4 – to’sinlarning egilish chiziqlari Qatnovi ustidan bo’lgan temir yo’l ko’priklari uchun to’sinliqirqilmagan oraliq qurilmalarning n x 45 m va 45 + n x 55 + 45 m sxemali konstruksiyalari ishlab chiqilgan. Oraliq qurilmalar barcha oraliqlar uchun unifikatsiyalangan balandligi o’zgarmas vertikal devorli payvandlangan qutisimon kesimga va ortotrop plitali belbog’larga ega. Ko’prik polotnosi ballast ustida, ko’ndalang yog’och to’sinlar

ustida yoki relslar ustki qovurg’ali po’lat plitaga to’g’ridan-to’g’ri mahkamlangan bo’lishi mumkin. Tashishni qulaylashtirish uchun qirqilmagan oraliq qurilmalar uzunligi 16,5 m dan 23,5 m gacha bo’lgan bloklarga ajratilgan. Oraliq qurilmalar Г ), vanadiy ( Ф ) va boshqa elementlar qo’llaniladi. ЭП K-130 konsol krani yordamida osma usulda montaj qilinadiK-130 konsol krani yordamida osma usulda montaj qilinadi yoki ular ko’tarma ustida yig’ilib bo’ylama surish uslubida tayanchlar ustiga o’rnatiladi. Fermali qirqilmagan oraliq qurilmalarning uzunligi 100 m va undan katta bo’lganda po’lat sarfi bo’yicha qirqilganlarga qaraganda tejamliroqdir. Qirqilmagan bosh fermalar odatda ikki-uch oraliqli bo’ladi. Oraliqlar soni ko’p bo’lganda po’lat sarfi sezilarli darajada kamaymaydi, ammo ferma uchlarining siljishi va tormoz kuchi anchagina oshadi. Ikki oraliqli qirqilmagan fermalarning oraliqlari, odatda, bir-biriga teng, uch oraliqlilarning chetki oraliqlari (po’lat sarfini kamaytirish uchun) o’rta oraliqning 0,7-0,8 qismiga teng bo’ladi. O’zaro almashtirishga imkon bo’lishi uchun qirqilmagan fermalarning hisobiy oraliqlari uzunligi qirqilgan fermalar oraliqlari uzunligiga teng qabul qilinadi. Qirqilmagan fermalar parallel belbog’li (rasm 2, a,b) va ustki yoki ostki poligonal belbog’li (rasm 2,v) bo’lishi mumkin. Fermalar balandligi oraliq uzunligining 1:8-1:10 qismiga teng qabul qilinadi. Belbog’lar poligonal ko’rinishga ega bo’lganda, belbog’lardagi zo’riqishlarni kamaytirish uchun, oraliq tayanchlar ustida fermalar balandligi oshiriladi. Qirqilmagan fermalar panjaralari qirqilgan fermalar panjaralarinikiga o’xshashdir. Fermalarning barcha oraliqlarida panel uzunligi bir-biriga teng bo’ladi. Oraliq tayanch ustidagi tugunda raskoslar birlashishi maqsadga muvofiqdir. Qirqilmagan oraliq qurilmalarning fermalari belbog’lari shaklini, panjaralar tipini, ko’ndalang kesim ko’rinishini va elementlarni biriktirish usullarini, bo’ylama va ko’ndalang bog’lamalar tizimini, qatnov qismi konstruksiyasi va holatini, ko’prik polotnosi turini tanlash qirqilgan oraliq qurilmalarniki kabi amalga oshiriladi (3-bobga qarang). Qirqilmagan oraliq qurilmalarning gorizontal

bikirligi katta bo’lganligi uchun bosh fermalar orasidagi masofa, teng sharoitlarda, qirqilgan fermali oraliq qurilmalarinikiga qaraganda kichik qabul qilinadi. Rasm 2. Fermali qirqilmagan oraliq qurilmalarning sxemalari: 1-ustki bo’ylama bog’lamalar; 2-bosh ferma; 3-portal rom; 4-ostki bo’ylama bog’lamalar; 5-qatnov qismi to’sinlari; 6-ko’ndalang bog’lamalar Qatnovi ostidan bo’lgan bir izli tipovoy fermali qirqilmagan oraliq qurilmalar 2x110 m; 2x132 m; 110+132+110 m va 132+154+132 m, qatnovi ustidan bo’lganlari esa 2x55 m va 2x65 m sxemalarga ega. Ular termik mustahkamlangan 10X СН ), mis ( Д ), Д ), po’latidan loyihalangan va oddiy yoki shimoliy sharoitlarda qo’llanishlari mumkin. Qatnovi ostidan bo’lgan oraliq qurilmalar balandligi 15 m va panellarining uzunligi 11 m ga teng parallel belbog’li qirqilmagan bosh fermalardan iborat (rasm 2, a, b ga qarang). Bosh fermalar o’qlari orasidagi masofa В = 5,8 m ga, uzunligi l =154 m bo’lgan oraliq uchun В : l nisbati 1:26,6 ga teng. Qirqilmagan oraliq qurilmalarda fermalar elementlari va tugunlari, qatnov qismi to’sinlari, bo’ylama va ko’ndalang bog’lamalar qirqilgan tipovoy oraliq qurilmalarniki kabi qabul qilingan (3bobga qarang). Qatnov qismi to’sinlari bosh fermalar belbog’lari bilan

birgalikda ishlaydi. Bog’lamalar elementlarining kesimi teshik devorli tavr va ikki tavr qabul qilingan. Qatnovi ustidan bo’lgan oraliq qurilmalar balandligi 6 m va panellarining uzunligi 5,5 m ga teng parallel belbog’li ikki oraliqli qirqilmagan bosh fermalardan iborat (rasm 2, a, b ga qarang). Bosh fermalar o’qlari orasidagi masofa В = 3,9 m ga teng. Qatnov qismi to’sinlari bosh fermalarning ustki belbog’lari tekisligida joylashgan va ular birgalikda ishlaydi. Tipovoy fermali qirqilmagan oraliq qurilmalarning muhim afzalligi shundan iboratki, bosh fermalarning va bog’lamalarning elementlari, shuningdek qatnov qismi to’sinlari zavodlarda, tipovoy qirqilgan oraliq qurilmalarni tayyorlash uchun kerak bo’lgan jihozlar va shablonlardan maksimal darajada foydalanib tayyorlanadi. Bunda zavodda bajariladigan birikmalar payvandlash orqali, montaj birikmalari esa mustahkamligi yuqori bo’lgan boltlar yordamida amalga oshiriladi. To’sinli-konsolli oraliq qurilmalarning asosiy yuk ko’taruvchi qismi ko’p oraliqli sharnirli statik aniq yaxlit devorli to’sinlar yoki fermalardir. Ular bir yoki ikki konsolli anker oraliq qurilmadan va osma oraliq qurilmadan iborat (rasm 3). Osma oraliq qurilma va anker oraliq qurilma konsolidan iborat oraliq yig’ma deb ataladi. Anker oraliq qurilma konsollarining soniga qarab bir konsolli (rasm 13, a) va ikki konsolli (rasm 3,b) to’sinli-konsolli oraliq qurilmalar bo’lishi mumkin. Rasm 3. To’sinli-konsolli fermalar sxemalari: 1-anker oraliq qurilma; 2-konsol; 3-sharnir; 4-osma; 5-osma oraliq qurilma; 6-fermaning egilish chizig’i; 7-ustun

To’sinli-konsolli oraliq qurilmalarning afzalliklari quyidagilardir: 1) to’sinli- qirqilgan oraliq qurilmalarga nisbatan po’lat sarfining kamligi; 2) tayanchlarning notekis cho’kishida qo’shimcha kuchlanishlarning bo’lmasligi; 3) kuchsiz gruntlarda qo’llash imkoniyati; 4) tayanchlar hajmining kamayishi; 5) qirqilmagan oraliq qurilmalarga nisbatan tormoz kuchining va “harorat oraliqlari” uzunligining kichikligi; 6) oraliq qurilmalarni kuchaytirmasdan ularni osma usulda yig’ish imkoniyati. To’sinli-konsolli oraliq qurilmalarning asosiy kamchiliklari quyidagilardir: 1) vertikal va gorizontal bikirlikning pasayishi; 2) konsollar uchlari egilishining kattaligi; 3) egilish chizig’ida sinish borligi tufayli dinamik ta’sirning oshishi va harakat tezligining cheklanishi, shuningdek osma oraliqlarning konsol bilan birlashmalarida nosozlik kelib chiqishi; 4) qatnov qismida ko’p sonli birikmalar bo’lgani tufayli oraliq qurilma konstruksiyasining va uni ekspluatatsiya qilishning murakkablashishi. Yaxlit to’sinli konsolli oraliq qurilmalar konstruksiyasi qirqilmagan oraliq qurilmalarga o’xshashdir va ularning farqi faqat osma oraliqlarning konsollar bilan sharnir orqali ulanishidir (rasm 4, a). Konsol to’sinlarning ko’ndalang kesimi ikki tavrli yoki qutisimon bo’lib, ularning qatnov qismi doimiy yoki o’zgaruvchan balandlikka ega bo’lgan ortotrop yoki temirbeton plitalardan iborat. Rasm 4. Osma oraliq qurilmaning konsolga ulanish sxemalari: 1-osma oraliq qurilmaning uchi; 2-tangensial tayanch qism; 3-konsol; 4- belbog’ning nolli elementi; 5-bo’ylama suriladigan birikma; 6-sharnir; 7-osma (ustun); 8-konsol

tugunining fasonkasi; 9-osma ferma tuguni; 10-tayanch qismi; 11-konsol tuguni Konsol fermali oraliq qurilmalar qatnov qismi, bosh fermalar, bo’ylama va ko’ndalang bog’lamalardan iborat. Ularning qatnov qismi konstruksiyasi qirqilgan oraliq qurilmalarnikiga (3.2 bandga qarang) o’xshash bo’lib, ustida, ostida, o’rtasida yoki ikki sathda joylashgan. Konsol fermalarning belbog’lari parallel yoki poligonal, panjaralari esa turli tizimli bo’lishi mumkin. Ustki gorizontal va ostki poligonal belbog’li fermalar katta oraliqlarda po’lat sarfi bo’yicha tejamli bo’ladi. Bunda oraliq tayanchlarning balandligi kamayadi va oraliq qurilmalarni osma usulda montaj qilish qulaylashadi. Fermalarning chetki oraliqlari uzunligi o’rta oraliqlarning 0,7 - 0,8 qismiga, konsol uzunligi esa eng katta oraliqning 0,2 - 0,4 qismiga teng qabul qilinadi. Fermalarning oraliq tayanchlari ustidagi balandligi bikirlik shartidan kelib chiqib konsol uzunligining 0,5 – 0,7 qismiga teng, anker oraliqlarning o’rtasidagi balandligi esa qirqilgan oraliq qurilmalarnikiga qaraganda biroz kichik qabul qilinadi. Konsol uchining egilish qiymati konsol uzunligining 1 : 250 qismidan katta bo’lishi mumkin emas. Osma oraliq qurilmalar va konsollar tebranuvchi osmalar yoki ustunlar (rasm 4,b), shuningdek odatdagi tayanch qismlari yordamida (rasm 4,v) o’zaro biriktiriladi. Bu birikmalarning konstruksiyasi har ikki uch tayanch kesimlarining burilishiga va osma oraliq qurilmaning bir uchining bo’ylama siljishiga to’sqinlik qilishi kerak emas. Tebranuvchi osmalar fermalarning tugunlariga silindrik bolt-sharnirlar orqali mahkamlanadi (rasm 4, b). SHarnirlarning ezilish yuzasini ko’paytirish uchun tugun fasonkalari va osmalar uchlari qalinligi nakladkalar yordamida orttiriladi. Belbog’larning nolli elementlari fasonkalarga fermalar sharnirli - qo’zg’aluvchan birikmali bo’lganda burchaklar yoki shvellerlar bilan (rasm 4, b), sharnirli – qo’zg’aluvchan bo’lganda bolt – sharnirlar bilan ulanadi. Tebranuvchan ustunlar fermalarning tugunlariga silindrik yoki sferik yostiqchalar orqali tayanadi. Osma oraliq qurilmaning ustki yoki ostki tugunlari konsol tugunlariga bir uchida sharnirli – qo’zg’almas, ikkinchi uchida sharnirli – qo’zg’aluvchan tayanch qismlari orqali tayantiriladi (rasm 4, v). 2. Arkali va romli oraliq qurilmalar

Arkali oraliq qurilmalarning asosiy yuk ko’taruvchi qismi yaxlit devorli arkalar yoki arkali fermalardir. Arkalarning xarakterli xususiyati – vertikal yuk ta’sirida ularning tayanchlarida vertikal va gorizontal (raspor) reaksiyalarning hosil bo’lishidir. Gorizontal reaksiyalarning hosil bo’lishi hisobiga arka kesimlarida eguvchi momentlarning qiymati shunday oraliqli to’sinlarnikiga qaraganda kichik bo’ladi. Statik hossalariga ko’ra arkalar sharnirsiz (rasm 5, a), ikki sharnirli (rasm 5, b) va uch sharnirli (rasm 5, v), qatnov qismining joylashishiga ko’ra qatnovi ustidan, ostidan, o’rtasidan yoki ikki sathli bo’ladi. SHarnirsiz arkalar eng kichik po’lat sarfiga ega, ammo harorat o’zgarishidan va tayanch qistirmalarining siljishidan ularning kesimlarida qo’shimcha kuchlanishlar paydo bo’ladi. Shu sababli sharnirsiz arkalar mustahkam va ishonchli zamin va poydevorlarni talab qiladi. Ikki sharnirli arkalarning tayanch sharnirlari siljishlariga sezgirligi ozroq bo’lganligi uchun ular eng ko’p qo’llaniladi. Uch sharnirli arkalar statik aniqdir va ular kuchsiz gruntlarda qo’llanishlari mumkin. Yuqorida ko’rsatib o’tilganlardan tashqari, bir oraliqlilarga qaraganda po’lat sarfi oz bo’lgan ko’p oraliqli arkali – qirqilmagan (rasm 5, g) va arkali – konsolli (rasm 5, d) oraliq qurilmalar ham qo’llaniladi. Arkali – qirqilmagan oraliq qurilmalar transport vositalarining bir tekisda harakatlanishini ta’minlaydi, ammo tayanch qismlarining holatini davriy ravishda sozlab turishni talab qiladi. Arkali – konsolli oraliq qurilmalarda osma oraliqlarning konsollar bilan birikmalari murakkab konstruksiyaga ega bo’lganligi va egilish chiziqlarining sinishi oqibatida transport vositalarining dinamik ta’siri ortib ketadi. Arkali oraliq qurilmalarning to’sinli – qirqilgan oraliq qurilmalarga qaraganda asosiy afzalliklari quyidagilardir: 1) katta oraliqlarda po’lat sarfining kichikligi; 2) katta vertikal bikirlik; 3) arxitektura sifatlarining yaxshiligi. Ularning kamchiliklari: 1) arkali konstruksiyalarning egri chiziqli elementlarini unifikatsiya va tipizatsiya qilishning murakkabligi; 2) tayanchlar hajmining oshishi; 3) arkalarning vertikal bosimidan tashqari gorizontal bosimni (rasporni) qabul qila oladigan murakkab va qimmat poydevorlar qurish zaruriyati. Arkali oraliq

qurilmalar, odatda, shaharlarda, shuningdek katta daryolarni va tog’ daralarini kesib o’tishda qo’llaniladi. Rasm 5. Arkalarning statik tizimlari Po’lat arkali oraliq qurilmalar ko’prik (qatnov) polotnosidan, qatnov qismi to’sinlaridan, ustunlardan (qatnov ustidan bo’lganda), osmalardan (qatnov ostidan bo’lganda), yaxlit arkalar yoki arkali fermalardan, bo’ylama va ko’ndalang bog’lamalardan iborat (rasm 6, a). Ko’prik polotnosi va qatnov qismi to’sinlari konstruksiyasi to’sinli oraliq qurilmalarnikiga o’xshashdir. Arka usti ustunlarining kesimi ikki tavrli, qutisimon yoki aylanali bo’lishi mumkin. Ustunlar va qatnov qismining ko’ndalang to’sinlari arkalarga bikir yoki sharnir bilan mahkamlangan romlar hosil qiladi. Osmalar, odatda, H-simon kesimga ega. Qatnov qismi va arkalar tekisligida hochli, yarim raskosli yoki boshqa tizimli bo’ylama bog’lamalar o’rnatiladi. Ko’ndalang bog’lamalar arka usti ustunlari yoki osmalari tekisligida o’rnatiladi. Yaxlit devorli arkalar konstruksiyasi. Yaxlit devorli arkalarning bo’ylama o’qlari parabolik, doiraviy va boshqa ko’rinishlarga ega. Arkaning bo’ylama o’qi parabolik bo’lganda arkaning kesimlaridagi normal bosim kichik ekssentrisitetga ega bo’ladi va natijada eguvchi momentlar pasayadi, arka kesimi yuzasi

kichrayadi, po’lat sarfi ozayadi. Doiraviy ko’rinishga ega bo’lgan arkalar oddiyroq konstruksiyaga ega, tayyorlash va montaji uchun kam mehnat sarfini va qiymatini talab qiladi, lekin po’lat sarfi ko’payadi. Rasm 6. Arkali oraliq qurilma konstruksiyasining sxemasi va arkalar kesimlari shakllari: 1-ko’prik polotnosi; 2-qatnov qismi to’sinlari; 3-ustki bo’ylama bog’lamalar; 4-arka usti ustuni; 5-arka; 6-tayanch qismi; 7-arkalar tekisligidagi bo’ylama bog’lamalar; 8-ko’ndalang bog’lamalar Arkalarning do’ngsa (pod’em) strelasi o’lchami rasporga katta ta’sir qiladi - do’ngsa strelasi qancha kichik bo’lsa arkalarning raspori shuncha katta bo’ladi va bu rasporni qabul qiladigan tayanchlarning hajmi shunchalik oshadi. Arkalarning qiyaligi (pologost) - do’ngsa strelasining arka oralig’iga nisbatidir. Arkalarning optimal qiyaligi 1 : 5 – 1 : 6 ni tashkil etadi. Qiyaligi 1 : 8 – 1 : 10 dan kichik arkalarni qo’llash tavsiya etilmaydi, lekin juda kam hollarda arkalarning qiyaligi 1 : 15 – 1 : 18 ham bo’lishi mumkin. Arkalar iloji boricha yakka qalin po’lat taxtalardan va, hech iloji bo’lmasa, payvandlangan paketlardan tuzilgan ikki tavrli, П K-130 konsol krani yordamida osma usulda montaj qilinadi–simon, qutisimon va halqasimon (rasm 6, b) kesimlarga ega bo’ladi. Ikki tavrli kesimlar katta bo’lmagan oraliqlarni berkituvchi arkalarda qo’llaniladi. Juda katta oraliqlar uchun bo’ylama diafragmalari bo’lgan qutisimon kesimlar qo’llaniladi. Qutisimon kesimlarning o’zgarmasligini

ta’minlash uchun tuynuklari bor ko’ndalang diafragmalar o’rnatiladi. Tuynuklar arkalarni ko’rikdan o’tkazish va ta’mirlash uchun mo’ljallangandir. Yaxlit arkalarning balandligi oraliq uzunligining taxminan 1/40 qismiga teng qabul qilinadi. Kesimlarning balandligi doimiy yoki o’zgaruvchan bo’lishi mumkin va u momentlar epyurasi bo’yicha tayinlanadi. Arkalarning balandligi o’zgaruvchan bo’lsa po’lat sarfi kamayadi, ammo arkalarni tayyorlash uchun mehnat sarfi ortadi. Eng chetki arkalar o’qlari orasidagi masofa ko’ndalang bikirlik shartiga ko’ra oraliq uzunligining 1/20 qismidan kam bo’lishi mumkin emas. Arkali fermalarning konstruksiyasi. Eng ko’p qo’llaniladigan ikki sharnirli arkali fermalarning belbog’lari o’roqsimon shaklga ega. Belbog’larning balandligi oraliq o’rtasida eng katta va bu balandlik tayanch sharnirlariga qarab kichrayib boradi (rasm 7, a). Belbog’larning ushbu shakli momentlar epyurasiga mos keladi va po’lat massasining eng kichik bo’lishini ta’minlaydi. Ammo belbog’lar elementlarining uzunligi turlicha bo’lganligi sababli ularni tayyorlashdagi mehnat sarfi va qiymati kattadir. Rasm 7. Arkali fermalarning sxemalari Parallel belbog’li arkali fermalar (rasm 7, b) ko’p sondagi bir tipli elementlarga ega bo’lganligi uchun ularni tayyorlashdagi mehnat sarfi va qiymati kamayadi. Belbog’lari o’rta qismida parallel va uchlarida balandligi kichiklashgan fermalar (rasm 7, v) belbog’lari parallel va o’roqsimon fermalar orasida o’rta ko’rsatkichlarga ega. Portal arkali fermalarning (rasm 7, g) balandligi oraliq o’rtasidan tayanch tomon kattalashib boradi. Bunday arkalarning balandligi

momentlar epyurasiga mos kelmaydi, po’lat sarfi, tayyorlash uchun mehnat sarfi katta, ammo ular tayanchdan oraliq o’rtasiga qarab osma usulda yig’ish uchun qulaydir. Arkali fermalarning do’ngsa strelasi oraliqning 1/4 - 1/10, balandligi esa oraliqning 1/14 - 1/16 qismiga teng qabul qilinadi. Arkali fermalarning elementlari to’sinli fermalarniki kabi qutisimon va H- simon kesimlarga ega. Arkali fermalar tugunlarining konstruksiyasi ham to’sinlilarnikiga o’xshashdir. Romli oraliq qurilmalarning asosiy yuk ko’taruvchi qismi bir tizimga bikir birlashtirilgan to’sinlar (rigellar) va ustunlardir (rasm 18). Romlar poydevorga, odatda, sharnirli tayanch qismlari orqali tayanadi. Romlar poydevorga to’g’ridan – to’g’ri tayantirilganda tayanchlar hajmi anchagina kamayadi, bu esa mehnat sarfini va qurilish muddatini qisqartiradi. Romli oraliq qurilmalar turli-tuman kontruksiyalarga ega bo’lishi mumkin. Ular bir oraliqli (rasm 8, a) va ko’p oraliqli, konsolli va qirqilmagan (rasm 8, b), qiya ustunli yoki romli-podkosli (kashshakli) tizimga ega bo’lishlari mumkin. Oraliqlari va balandligi katta bo’lmagan romlarning rigeli va ustunlari ikki tavrli kesimga, oraliqlari katta bo’lgan romlarniki esa qutisimon kesimga ega (rasm 8, v) yoki fermalardan iborat bo’ladi (rasm 8, g). Po’lat romli oraliq qurilmalar yo’l o’tkazgichlarda, estakadalarda va tog’ daralari, daryo vodiylari ustidan o’tgan viaduklarda qo’llaniladi.

Rasm 8. Romlar sxemalari: 1-ustun; 2-rigel; 3-kirgizma (vstavka) 3. Kombinatsiyalangan tizimli oraliq qurilmalar Asosiy yuk ko’taruvchi qismi bir necha o’zaro birlashtirilgan oddiy tizimlardan iborat bo’lgan, tushayotgan yuklarni birgalikda qabul qiladigan oraliq qurilmalar kombinatsiyalangan tizimli oraliq qurilmalar deb ataladi. Ushbu oraliq qurilmalar arka va tortqich, egiluvchan arka va to’sin, to’sin va ferma va boshqalardan tarkib topishi, bir va ko’p oraliqli, qirqilmagan va konsolli bo’lishi mumkin. Ular statik aniq bo’lmagan, murakkab, individual konstruksiyalarga ega bo’ladi. Arka va tortqichli (rasm 9, a) oraliq qurilma bikir yaxlit arkadan yoki sterjenli arkali fermadan va egiluvchan tortqichdan iborat. Egiluvchan tortqich arka tovonlarini o’zaro bog’lashi va rasporni qabul qilishi tufayli arkalar rasporsiz bo’lib qoladi. Bu esa tayanch hajmini va qiymatini kamaytiradi (ayniqsa kuchsiz gruntlarda). Arkalar bo’ylama va ko’ndalang bog’lamalar vositasida turg’un bir fazoviy konstruksiyaga birlashtiriladi. Qatnov qismi arkalarga osmalar orqali mahkamlanadi. Egiluvchan arka va to’sindan tuzilgan oraliq qurilma bikir yaxlit devorli to’sin yoki ferma va ust tomonida (rasm 9, b) yoki ost tomonida (rasm 9,v) joylashgan

egiluvchan arkadan iborat. Qatnov qismi birinchi holatda to’sinlar orasiga, ikkinchi holatda esa to’sin ustiga joylashadi. Qatnov qismi ostidan bo’lganda arkalarning raspori bikirlik to’sinlari tomonidan qabul qilinadi (bunda tayanchlarning hajmi kamayadi), qatnov ustidan bo’lganda esa raspor ko’prik tayanchlariga uzatiladi. Bikirlik to’sini, odatda, ikki tavrli yoki qutisimon kesimga ega bo’lib uning balandligi oraliq uzunligining 1/40 – 1/60 qismiga teng, egiluvchan arkaning kesimi esa H-simon, qutisimon yoki halqasimon bo’ladi. Bu tizimda yuklar to’sin va arka orasida ularning bikirliklariga proporsional ravishda taqsimlanadi. To’sin va kashshakdan tuzilgan oraliq qurilma (rasm 9, g) bikir to’sin (ferma) va to’sin (ferma) ostiga tiralgan bir necha juft kashshaklardan (podkoslardan) iborat. To’sin, asosan, egilishga, xashaklar esa siqilishga ishlaydi. Tushayotgan yukdan hosil bo’ladigan reaksiya kashshaklar orqali tayanchlarga uzatiladi. Ushbu tizimning ko’rsatkichlari ostidan egiluvchan arka bilan kuchaytirilgan to’sindan tuzilgan oraliq qurilmalarniki bilan o’xshashdir. To’sin va fermadan tuzilgan oraliq qurilmalarning yoki ostki belbog’i bikir bo’lgan fermalarning ustki belbog’lari poligonal bo’lishi (rasm 9, d) yoki ularning belbog’lari parallel bo’lishi mumkin (rasm 9, e). Ko’ndalang to’sinlar bikir to’singa tugunlardan tashqarida ham mahkamlanishi mumkin. Bu tizim sodda uchburchakli panjaraga, fermaning optimal panellariga va qatnov qismi to’sinlariga ega.

Rasm 9. Kombinatsiyalangan tizimli oraliq qurilmalarning sxemalari: 1-arkali ferma; 2-egiluvchan tortqich; 3-qatnov qismi; 4-osma; 5-egiluvchan arka; 6-bikir to’sin; 7- ustun; 8-kashshak (podkos); 9-ustki belbog’i poligonal bo’lgan ferma; 10- belbog’lari parallel bo’lgan ferma Temir yo’l ko’priklari uchun eng ratsional kombinatsiyalangan tizimlardan biri K.G. Protasov tomonidan taklif etilgan, ostki belbog’i bikir bo’lgan fermadir (rasm 10). Ushbu oraliq qurilma ko’p sonli bir hil elementlarga ega bo’lganligi tufayli tayyorlash uchun qulaydir. Ostki bikir belbog’ balandligi 2 m, ko’ndalang kesimi ikki tavrli bloklardan iborat bo’lganligi uchun ularni tashish va montaj qilishni osonlashtiradi.

Rasm 10. Ostki belbog’i bikir bo’lgan fermalardan tuzilgan oraliq qurilma sxemasi: 1-ustki bo’ylama bog’lamalar; 2-portalli rom; 3-bosh ferma; 4-ko’ndalang bog’lamalar; 5-ostki bo’ylama bog’lamalar; 6-qatnoq qismi to’sinlari Ko’p oraliqli kombinatsiyalangan tizimlar qirqilmagan yoki konsolli konstruksiyaga birlashtirilgan to’sinli yoki arkali fermalardan (rasm 11, a), qatnovi o’rtadan (rasm 11,b) yoki ustidan (rasm 11,v) bo’lgan, egiluvchan arkalardan va qirqilmagan to’sinlardan, shuningdek tayanchlar ustida yarim arkalar-podprugalar (ayillar) (rasm 11,g) yoki fermalar (rasm 11,d) bilan kuchaytirilgan qirqilmagan to’sinlardan tuzilgan bo’lishi mumkin. Bu tizimlar yuqori vertikal bikirlikka ega, elementlardagi zo’riqishlar kattaligini regulirovka qilish imkoniyati borligi tufayli po’lat miqdorini tejash mumkin bo’ladi. Vantli va osma kombinatsiyalangan tizimlar egiluvchan kanatlar (arqonlar) yoki zanjirlar bilan kuchaytirilgan bir yoki ko’p oraliqli to’sinlar yoki fermalardan iborat. Vantli tizimlarda to’g’ri chiziqli cho’ziluvuvchan kanatlar - vantlar – radial (rasm 12,a), yelpig’ich (rasm 12,b), parallel (rasm 12,v) va boshqa shakllarda bir tekislikda yoki ikki tekislikda joylashishi mumkin. Osma tizimlarning erkin vaziyatda osilgan, uchlari to’sinlarga yoki anker tayanchlarga mahkamlangan (rasm 12, g) kabellari yoki zanjirlari asosiy yuk ko’taruvchi elementlari

hisoblanadi. Ularning osmalari vertikal bo’lishi yoki tizimning bikirligini oshirish uchun qiya joylashgan bo’lishlari mumkin. Vantli va osma tizimlarning bir yoki ikki vertikal yoki qiya, П K-130 konsol krani yordamida osma usulda montaj qilinadi-simon (rasm 12,a), A-simon (rasm 12, b) va boshqa romlar yoki po’lat yoki temirbetondan tayyorlangan alohida turgan pilonlari bo’lishi mumkin. Rasm 11. Ko’p oraliqli kombinatsiyalangan tizimlarning sxemalari: 1-to’sinli ferma; 2-arkali ferma; 3-osma; 4-yaxlit devorli qirqilmagan to’sin; 5-egiluvchan arka; 6-ustun; 7-egiluvchan yarim arka (podpruga); 8-sterjenli ferma

Rasm 12. Vantli va osma tizimlarning sxemalari: 1-pilon; 2-kaeatlar – vantlar; 3-bikirlik to’sini; 4-zanjir; 5-osma; 6-kabel; 7-bikirlik fermasi; 8-anker tayanchi Vantli va osma tizimlarning afzalliklari quyidagilardir: 1) cho’zilgan elementlarda mustahkamligi yuqori bo’lgan po’latlarni ratsional ishlatish; 2) juda katta oraliqlarni berkitish imkoniyati; 3) katta oraliqlarda konstruksiyalarning yuqori darajadagi tejamliligi; 4) osma usulda montaj qilish imkoniyati; 5) yuqori darajadagi arxitekturaviy sifatlari. Bu tizimlarning asosiy kamchiligi - vertikal va gorizontal bikirligining pastligidir.

O'xshashlar

Po’lat ko’priklar haqida umumiy ma’lumotlar

Romli, arkali va vantli temir beton ko’priklar

Temir beton ko’priklar haqida umumiy ma’lumotlar

Yaxlit to’sinli oraliq qurilmalarning konsruksiyasi

Metall ko’priklar xaqida umumiy ma’lumotlar