Romli, arkali va vantli temir beton ko’priklar - Transport - Referatlar

Romli, arkali va vantli temir beton ko’priklar

Yuklangan vaqt:

29.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1191.29296875 KB

Ko'chirib olish

Romli, arkali va vantli temir beton ko’priklar Reja: 1. Romli, temir beton ko’priklar turlari, konstruktsiyalarning xossalari va qo’llanish soxalari. 2 Arkali temir beton ko’priklarni turlari, kostruktiv asoslari va ularning qo’llanilishi. 3. Vantli ko’priklarni turlari, ularning qo’llanish soxalari va konstrutsiyalari asosiy xossalari.

1. Romli, temir beton ko’priklar turlari, konstruktsiyalarning xossalari va qo’llanish soxalari. Romli ko’priklar oraliq qurilmalari tayanchlar bilan bikr maxkamlangan bo’ladi. Tayanch tepasida oraliq qurilmada nisbiy eguvchi moment xosil bo’ladi. Bunda oraliq qurilmani o’rtasini ishlashi uchun yaxshi xolat vujudga keladi. Shu xolatni xisobga olganda romli ko’prik balandligi uzliksiz balkali oraliq qurilmaga nisbatan kichik bo’ladi, bir xil uzunlikdagi oraliqlar uchun. Romli ko’priklar tayanchlari uzliksiz balkali ko’prik tayanchlari nisbatat unumli ishlaydi. Ular tik kuchlar bilan birga, katta eguvchi momentlarni xam qabul qiladi. Shuning uchun mos keladigan armaturalashni talab etiladi. Romli ko’pkriklar quyma va zo’riqtirilgan va zo’riqtirilmagan armaturali yig’ma temir beton quriladi. Odatda kichik oraliqli romli ko’priklar zo’riqtirilmagan armaturali quyma betonlardan quriladi, kichik oraliqli romli ko’priklarning quyidagi turlari mavjud: (15-30 m). • ikki sharnirli bir oraliqli (1. a rasm) • bir oraliqli sharnirsiz chekka qovug’ali tayanchlar bilan bikr biriktirilgan o’tish qismi oralig’i gurunt bilan mustaxkamlangan (1. b rasm) 1.Kichik oraliqli romli ko’priklar turlari (a- з )

• bir oraliqli konsol-romli sharnirsiz egiluvchan tayanchli (1.v rasm) bunday konstruktsiyalarning konsoli markaziy oraliqqa kuchlanishni uzatadi va ko’prikni ko’tarma bilan ulanish joyini soddalashtiradi. • ko’p oraliqli, tayanchlari fundamentga Sharnir yoki bikr biriktirilgan(1.j,rasm) Temperatura deformatsiyasidan paydo bo’ladigan gorizontal kuchlanishlarni yo’qotish uchun romli ko’priklarda xar 50-70 m da uzunligi (0,3-0,5) oraliqqa teng bo’lgan deformatsiya choklari qo’yiladi, (1.j.rasm) yoki yonma-yon tayanchlar quriladi(1,3 rasm). Quyma romli ko’prik tayanchlari xar bir to’sin tagiga qo’yiladi (1.g.rasm).Qo’shimcha to’siqlarni yo’qotish uchun quyma romli estokadalar ikki ustunli (1.d.rasm) bir ustunli (1.e.rasm) quriladi. O’rta (60-80 m) va uzun (300 m gacha) oraliqli romli metall ko’priklar quyma va yig’ma temir betondan quriladi, va osma betonlash va yig’ish usulidan foydalaniladi. Odatda bunday ko’priklarda T Shakildagi romlar asosga bikr maxkamlangan bo’ladi. Konsol bikr biriktirilganda bunday qurilmalar uzliksiz- romli sistemalarni yaratish imkonini beradi (1.a.rasm) yoki rom konsolli sistemalarda konsollar sharnirli birlashtiriladi, shuningdek rom balkali sistema osma oraliq qurilmalar qo’llanganda (2.b.rasm). Sharnirli rom- konsolli ko’priklar static aniqlanmagan. T shaklidagi romlarda temperatura o’zgarishidan va betonning qisqarishidan tayanch va ustunlar qirqimlari da hosil bo’lgan kuchlarning qiymati tayanchlar fundamentlarini cho’kishiga tasir ko’rsatadi.

2.Rasm.O’rta va katta oraliqli ramali ko’priklar ( а - г ) ko’rinishlari Romli osma sistemalar statik aniqlangan, osilgan oraliqlarni T shakildagi romlar konsollari ushlab turadi. T Shaklidagi romlar tayanchlarni cho’kishi Qo’shimcha zo’riqishlarni yuzaga keltirmaydi, lekin oraliqda deformatsiya chok qo’yishga to’g’ri keladi. Katta oraliqli romli ko’priklarda qiyShiq o’rnatilgan tayanchlar “Yelib borayotgan ohu” nomini olgan (6.2.d.rasm) qo’llaniladi. 80 m gacha bo’lgan oraliq qurilmalarda va romli sistemalarda uchburchak Shipringel ko’rinishidagi tayanchlar qo’llaniladi(2.v.rasm). Bunday sistemalarning tayanchlarini tik elementlari oraliq qurilma bilan sharnir orqali birlashtirilgan va siqilishga ishlaydi, diyoganal ko’rinishidagi element oldindan zo’riqtirilgan armaturadan ishlanib cho’zilishga ishlaydi. Rom- osmali ko’priklarda oraliq uzunligi 85 m gacha bo’lsa X ko’rinishidagi tayanchlar ishlatilib to’sinni uzaytirish, tayanch elementlarini asosan o’qdagi kuchlanish va bunday tayanchlarni yig’ma usulda quriladi.Kichik oraliqli romli ko’priklarning xossalari. Kichik oraliqli romli ko’priklar o’zining xossalariga ko’ra quyma qurilgan uzliksiz balkali oraliq qurilmaga yaqin turadi, Bu konstruktsiyaning asosiy xossasi to’sinlarning (oraliq qurilma) tayanch bilan(ustun) Qo’shilishi (3.a.rasm) qattiq eguvchi momentni qabul qilish va uzatishni taminlash uchun xizmat qiladi. Buning uchun ustunlar armaturasini to’singa 2/3 qismini uning bo’yiga nisbati birlashtiriladi. To’sinlarni uzunligi birga armaturalash eguvchi momentning xajimlanish epyurasi va bo’ylama kuch to’siq o’rtasidagi ishchi armatura to’sinning tag tomoniga musbat eguvchi momentlarni qabul qilish uchun. Ustunga yaqin joyda armaturani armaturani qayirib qo’yiladi va xomutlarni ko’paytiriladi, katta ko’ndalang kuchlarni kamaytirish uchun.

3.Rasm.Kichik oraliqli ramali ko’priklar konstruktsiyalari ( а - е ) tugunlari Romli ko’priklarni ustunlarini fundament bilan birlashtirish. Fundament xamma ustunlar uchun umumiy bo’lishi mumkin (1.g.rasm) va aloxida-aloxida bo’lishi mumkin (1.d.rasm) Fundament bilan ustun to’la birlashtirilgan. (3.v.g.d.rasm) ustun armaturasi fundamentga kirgiziladi.Agar Sharnirli bog’langan bo’lsa to’sin armaturasi yon tomonida qoldiriladi. Sharnir o’rnatilgan joyda(3.s.rasm). O’ta qattiq guruntlarda fundamentlar kengligi uncha katta bo’lmadi va α 30 0 ular tag tomonidan setkali armaturalanadi(3.g.rasm), o’ta katta kenglikdagi fundamentlarda va ularning balandligi katta bo’lmaganda, ularni pastki setka bilan armaturalash kerak qayrilgan armaturalar bilan bo’ylama eguvchi momentni qabul qilish uchun. Sharnirlarning oddiy konstruktsiyasi (3.e.rasm) tik armaturali sterjen va qalinligi 10-15 mmli metaldan yasalgan list fundament ustiga qo’yiladi va tayanchning tagiga tik qo’yilgan armatura ustunli gorizontal siljishga yo’l qo’yilmaydi, metal list esa tik tayanch kuchlanishlarini qabul qilib ustunni burilishini taminlaydi. Prokladka Sharnir uchun yaxshi material qalay (svinets) xisoblanadi. O’rta va katta oraliqli romli ko’prik konstruktsiyalarining xossalari. Romli ko’priklarda oraliq qurilmalarning ko’ndalang kesimi turi balkali ko’priklarga o’xshab, oraliq qurilmaning uzunligidan kelib chiqadi: Kichkina oraliqlarda plitali kesimlar qabul qilinadi keyin oraliq uzqatishi xisobiga ko’p qovurg’ali kesimlar o’ta katta oraliqlar uchun ikkita qovurg’ali va karobka simon to’sinlar ishlatiladi. O’rta va katta oraliqli romli ko’priklar konstruktsiyalari quyma va yig’ma temir betondan qurilishi mumkin. Rom konsolli va rom balkali o’rta oraliqli

ko’priklar to’sinlari aloxida 2 tavrli balkadan yig’ilgan bo’lishi mumkin, ko’ndalang yo’nalishda bir-biri bilan diafragmalar orqali bog’langan va quyma yurish qismiga ega bo’lgan. O’rta oraliqlar plitali qovurg’ali quymalar qo’llaniladi. Katta oraliqli romli ko’priklar to’sinlari korobkasimon qirqimli bo’ladi. Romli konsolli yig’ma to’sinlar va o’rta oraliqli rom osmali ko’priklar tayanchda tortilgan xolda tayorlanadi va to’g’ri va egri c hiziqli armaturadan setka tayorladi. Ishlatilishi davrida ularning xolati kuchlangan xolatga to’g’ri keladi. (4.a.b.rasm) Kichik oraliqlarda, agar rigelni zavodda yoki joyda tayorlansa, ularni tashish va montaj qilishda montaj armaturalaridan 2(4.b.rasm) ishchi armature 1 beton ichiga tortadi, ko’ndalang kuchlarni qabul qilish uchun pastga egiladi. Agar romli ko’prik to’sinini osma usulda betonlansa yoki montaj qilishga, unda uni armaturalash tepa qismi bo’yicha amalga oshiriladi. (4.v. rasm) Bunda aromturani Shunday qo’yish va kuchlantirish teng tomonli montaj yoki betonlash usulidan foydalaniladi. Osma usulda betonlashga aloxida etibor berish kerak, bunda to’sinning ishlash davrida juda katta puxta bo’lishini taminlash bunda beton bloklarni nafaqat kuchlangan armaturalar bilan, konstruktiv armaturalar bilan xam, Romli konsolli va romli balkali ko’priklarda barcha konsol armaturalari tepa qismi birga ichkariga kiradi, bunda konsollning butun uzunligi birga manfiy neguvchi moment paydo bo’ladi. Romli uzliksiz ko’priklarda, oraliq qurilmaning o’rtasida eguvchi momentni qabul qilish uchun bikr egilmaydigan armaturani qo’yish talab etiladi, vaqtinchalik yuklarni yuzaga kelishi to’siqning ikkinchi yarmida sodir bo’ladi. Katta oraliqli romli ko’priklarni to’sin va tayanchlarini biriktirish. Katta oraliqli romli ko’priklarni tayanch qisimlarida, qisim og’irligi bir xil bo’lishi uchun betonlashni balandligi ko’paytirish uchun kalta oraliqli betonlash amalga oshiriladi. O’rta va uzun oraliqli romli ko’priklar tayanchlari xajmi katta xajimga ega bo’lishi kerak, bunday ko’priklarda T simon Shakildagi romlar qo’llanilganda

simetrik bo’lmagan vaqtinchalik kuchlar tasirida ularga kichik siquvchi kuchllar va eguvchi momentlar yuzaga keladi. 4.Rasm. Rigellarni armaturalash cxemasi ( а - в ) variantlari 1-ishchi armatura; 2-yig’uvchi armature Б - Б 5.Rasm. Rigellarni ustunlar bilan birlashish tugunlari Tayanchlarni puxta va yoriqqa bardoshliligini kuchaytirishga kattiq egilmaydigan va egiladigan armaturalar ishlatiladi. Quyma betonli tayanchlarda chetki qismlari tik regelga kiradigan armaturalar o’rnatiladi. Armaturaning pastki qismini fundamentga maxkamlanadi yoki birmuncha yuqoriga.

9. 6.Rasm. Zamonaviy ramali ko’prikning fasadi ( а ) va ko’ndalang qirqimi ( б , в ) Tayanchlarning o’z og’irligidan keladigan normative kuchlar, tayanch kesimi bo’yicha tepadan pastga o’sib boradi, bunda eguvchi momentlardan xosil bo’lgan cho’ziluvchi kuchlar, siquvchi kuchlar tasirida yo’qoladi, tayanch tagida kerak bo’lmay qolishi mumkin. Katta oraliqli romli ko’priklar tayanchlari ko’proq korobkasimon qilib quriladi. (5.rasm) Bunda tayanchlarni to’sinlar bilan oldindan zo’riqtirilgan armaturalar bilan birlashtiriladi, tayanchning yuqori qismida joylashgan va uni siqilgandan keyin betonlanadi. Karobkasimon tayanchlarni yuqori qismi bo’Shlig’i

past mustaxkamlikka ega bo’lgan beton bilan to’ldiriladi, suvning eng yuqori satxidan qum yoki garvidan tayanchning og’irligini oshirish uchun foydalaniladi. 2 Arkali temir beton ko’priklarni turlari, kostruktiv asoslari va ularning qo’llanilishi. Arkali ko’priklarda asosiy yuk ko’taruvchi element aloxida arkalar yoki plitasimon arkalar dan quriladi, ular tayanchlarga Shunday biriktirilganki tik yoki gorizontal yo’nalishda qo’zg’almas bo’ladi. Oraliq qurilma hususiy og’irligi hamda undagi harakatchan yuklarning ta’sirida vertikal va gorizontal teng ta’sir etuvchilar sifatida qaraSh mumkin bo’lgan tayanchreaksiyalari vujudga keladi. Gorizontal kuch tirama kuch(raspor) deb nomlanadi. Arka va plitasimon arkalar qisimlaridagi eguvchi momentni katta miqdorda kamaytirish va ularning elementlarini asosan siqilishga ishlashini taminlash uchun raspor sistemalar qo’llaniladi, bunda eng katta mustaxkamlikka ega betonlar qo’llashni imkonini beradi. Arka va plitasimon arkalar ustiga yurish qismining yuk ko’taruvchi elementlarini ushlab turuvchi qisimlar o’rnatiladi. Arkali ko’priklar balkali va romli ko’priklarga qaraganda arxetektura ko’rinishi jixatdan ustun turadi, lekin ularning konstruktsiyasi murakkab, tayanchlari massiv bo’ladi. Arkali ko’priklarning asosiy xossasi oraliq uzunligi L, strela balandligi f, ularning nisbati f/L, 1/6….1/14.oraliqda bo’lishi kerak Arkali ko’priklarning 60 m dan ortiq bo’lgan oraliqlarda qo’llaniladi. Eng katta zamonaviy temir beton arkali ko’prik oralig’I 390 m. U Yugaslaviyada 1980 yilda qurilgan va 2 oraliq qurilmadan iborat, (ikkinchisi 250 m oraliqli) Svyatogo Marka oroli bilan “Krk” orolini birlashtiradi. Bunday temir beton arkali ko’priklar Paromtu daryosiga (Sidney shaxri. Avstraliya) qurilgan, oraliq qurilmasi uzunligi 305 m. Parom daryosiga qurilgan temir beton arkali ko’prikning uzunligi 290 m. Braziliya va Paragvay davlatlari chegarasida.

Arkali temir beton ko’priklarning turlari. Arkali ko’priklar static sxemasiga ko’ra, yurish qismining joylashishiga ko’ra, arkali qismining konstruksiyasiga ko’ra va qurish usuliga qarab turkumlanadi. Statik sxemasiga ko’ra arkali temir beton ko’priklar Sharnirsiz, ikkita va uchta Sharnirli bo’lishi mumkun. Sharnirsiz arkali ko’priklar (7.a.b.rasm) arka yoki plitasimon arkalar tayanchlar bilan qo’zg’almas (bikr) maxkamlangan bo’ladi va uch karra static aniqlanmagan bo’ladi. Bunda tayanchlarni bir hilda cho’kmasligidan, Issqlik tasiridan, betonning o’rnashishi va qovushqoqligidan Qo’shimcha kuchlar vujudga keladi. Katta oraliqlarda nisbiy egilishni kuchaytirish xisobiga bu ko’rsatgichlarni kamaytirishga erishiladi. Sharnirsiz arkali temir beton ko’priklar konstruktsiyasi oddiy, Sharnirli ko’priklarga qaraganda mustaxkamdir. Bundan tashqari ularni konstruktsiyasini …………suvlariga cho’ktirib, arkani balandligini pasaytirishga va ko’prik ko’tarmasini qurishdagi ishlarni kamayishiga olib keladi. 7.Rasm.arkali ko’priklarning yurish qismi sathi bo’yicha ( а - в ) ko’rinishlari 1-arka usti ustunlari; 2-arka; 3-yurish qismi; 4-osib ko’taruvchi;5-bikr arka; 6tortqi Ikki Sharnirli temir beton arkali ko’priklarda arkalar tayanchlar bilan Sharnir orqali bog’langan bo’ladi. Bir vaqtda ular statik aniqlanmagan va Sharnirsiz arkali ko’priklarga qaraganda ozgina Qo’shimcha kuchlarning tasiriga moyilligi bor lekin ularda Sharnir mavjudligi konstruktsiyaning murakkabligiga olib keladi.

Uch Sharnirli arkali temir beton ko’priklarda arkaning o’rtasiga Sharnir o’rnatilgan Ular static aniq sxemaga ega ularda tayanchlarning cho’kishidan, issiqlik tasiridan, betonning o’rnashishi va qovushqoqligida Qo’shimcha kuchlar vujudga kelmaydi. Shuning uchun bunday sistemali temir beton arkali ko’priklarni tayanchlar cho’kishi extimoli bo’lgan joylarga qurish mumkin. Uchta Sharnir yig’ma temir beton qo’llash imkonini beradi, ammo konstruktsiyaning murakkablashishiga olib keladi va uni mustaxkamligini kamaytiradi. Yurish qismining qanday satxda joylashishiga qarab arkali temir beton ko’priklar • yurish qismi yuqorida joylashgan arkali temir beton ko’priklar tog’ daryolari va yemirilgan kamarlarga qurish uchun qulay. Ularning yurish qismi ustunchalar bilan ko’tarib turiladi (yoki devor) arka ustiga o’rnatilgan(plitasimon arkalar) • yurish qismi arkaning o’rtasida joylashgan ko’priklar (7.b.rasm) arkaning o’rta qismidan yurish qismi pastda joylashib u osma elementlar bilan maxkamlanadi, tayanchning ustida esa arkaning o’qidan yuqorida joylashib ustunchalar bilan maxkamlanadi. • yurish qismi pastda joylashgan temir beton arkali ko’priklar Tekislikda joylashgan daryolarga quriladi (7.v.rasm) Ularda yurish qismi arkaga osma elementlar bilan maxkamlanadi, bu ko’prikning qurish balandligini kamaytirishga olib keladi. Qurish usullariga ko’ra arkali temir beton ko’priklar yig’ma va quyma quriladi. Arkadagi yuk ko’taruvchi element konstruktsiyasiga ko’ra quyidagilarga turkumlanadi: • butun oraliqni yopadigan plitasimon arkalar (60-80 m) oraliqlarda, yurish qismi yuqorida joylashadi. • aloxida arkali (400 m gacha bo’lgan oraliqlarda, yurish qismi yuqorida, o’rtada va pastda bo’lganda)

• G’ildirak arkali (60-120 m oraliqlarda, yurish qismi yuqorida bo’lganda) Oraliqni to’la yopadigon plitasimon arkali temirbeton ko’priklarning konstruktsiyalari. Temibeton arkali ko’priklarda silindirsimon egri chiziqli, uzunligi qalinligidan ancha katta bo’lgan plitasimon arkalar qo’llaniladi. Plitasimon arkali ko’prik konstruktsiyasi oddiy bo’lib, yaxshi ko’rinishga ega bo’ladi. Ular metal ko’prikarga o’xshab yupqa yoki xaShamatli toshlarga o’xshagan bo’lishi mumkin. Plitasimon arkalar ko’priklarni yurish qismi faqat yuqorida joylashgan bo’ladi. Plitasimon arkalarni (cvod) ko’ndalang kesimi to’g’ri to’rtburchakli (8.a.rasm) qovurg’ali (8.b.rasm) karobkasimon (8.v.rasm) ko’rinishida bo’lishi mumkin. Konstruktiv sxemasiga ko’ra to’g’ri to’rtburchakli plitasimon arkalar oddiyroq bo’ladi. Ularni 60-80m oraliqlarda qo’llaniladi, bunda plitasimon arkaning qalinligi (1/60, 1/70)svod oralig’iga nisbatan.Svodning oraliq o’rtasidagi kengligi ko’ndalang bikrlik Shartlari bo’yicha 1/15oraliqdan kam bo’lmasligi kerak. Sharnirsiz cvodlarning eguvchi momentlarning epyurasiga mos xolda tayanchigatomon asta sekin 30…40%gacha o’cib boradi. Cvodning kengligi o’zgaruvchan bo’lganda kalitida 1/20oraliqda, tayanchida esa- 1/10…1/12oraliqdan kam bo’lmagan miqdorda qabul qilinadi. Bir necha bir- biriga bog’liq bo’lmagan parallel cvodlar bqo’llanilganda ularnin g har birining kengligi 1/20oraliqdan va 3mdan kam bo’lmasligi kerak. Cvdlarni pastki va tepa qismlarini armaturalashda egrichiziqli bo’ylama ishchi armaturalardan foydalaniladi(9a.r). в 8.Rasm.Arkali ko’priklar cvodlarining ko’ndalang qirqimlari( а - в ) Shakllari Perpendikulyar ishchi sterjenlarga taqsimlovchi armaturalar qo’yiladi. To’g’ri to’rtburchakli cvodlarni armaturalash 0,2…0,4%ni tashkil etadi. Arka usti

qurilmasi bunday konstruktsiyalarda yurish qismini ushlab turuvchi ko’ndalang devorlar ko’rinishida qabul qilinadi. (9a.r). Ketta oraliqlarda koropkasimon qirqimli ko`rinishdsagi arkalarni qo`llash maqsadga muofiq. Ularning balandligi oraliqga nisbatan 1/55….1/65 bo`ladi (b.r). Beton sarfi kam, ishlab chiqarishda qiyinchilik tug`diradi butun uzunligi bo`yicha to`g`ri buyrchakli koropkasimon arkalarning pastki va yuqori plitalarida materiallar sarfi bir hilligai uchun qo`llashga maqbul. Ularda ko`ndalang kesimiga nisbatan bo`Shliq 30….50% ni tashkil qiladi. 9.Rasm. to`g`ri to`rtburchakli (a) va koropkasimon (b) svodlarning svod usti qurulmalari konstruksiyalari: 1-yurush qismi plitasi; 2-svod usti devoir; 3-svod; 4-tortqilar; 5-taqsimlovchi armatura; 6-svodning ishchi armaturasi; 7-svos ustidagi ustun; 8-koropkasimon svod Koropkasimon svodlarning nisbiy balandligi butun oraliqni yopadigan arkalarnikidan katta bo`lib oraliq uzunligi bo`yicha 1/40…1/60 gacha bo`ladi. Qovurg`li svodlarning armaturalash foizi beton qirqimi yuzasi kichik bo`lgani uchun butun svodgs qaraganda birmuncha katta, va 0.8…1.2% ni tashkil etadi.

Qovurg`ali va koropkasimon svodlarda svod usti qurulmasi yurish qismini ushlab turuvchi svod usti ustunidan tashkil topadi. Ustunlar svodning qovurg`siga tiralib turadi va bo`ylama va ko`ndalang balkalar yordamida yurush qismini ko`tarip turadi (9.b.rasmga qarang) Temir beton svodli qurulgan ko`priklar ichida o`ziga hos konstruksiyaga ega bo`lganlariga ko`pgina misol keltirish mumkin. Svod arkali ko`prikka haqiyqiy misol qilib yenisey daryosi bosh oqimiga qurilgan Krosnayarskidagi ko`prikni aytish mumkin (10 rasm). U 5 ta 15000 metr oraliqdan iborat bo`lib ularning har biri ikkita va uchta Sharnirli kengligi 7.3 metr, balandligi 3.2 metr ikkita seksiali strela ko`tarilishi 18.6 metrli koropkasimon svodddan iborat. Svodning balandligini tayorlash jarayononini osonlashtirish maqsadida barcha oraliqlar uchun o`zgarmas qilingan. Strelaning oraliqqa nisbati 1/8.3; qalinligi orliqga nisbatan 1/47. Svodsimon plitalarning qalinligi 20 sm, devoriniki-30 sm. Svod usti kontruksiyasi yupqa ko`ndalang 9.5 metrdan oraliqga qo`yilgan ramalardan tashkil topgan, uning tepasiga yurish qismi elementlari qo`yilgan (10.b.r). ramalarni ustuni katta 7.21 metr kenglikga ega, detarli svodning kengligiga teng va ko`prik fasadi bo`yicha 40 sm qalinlikda davom etgan. Uchta chetki eng baland ramalar arkalar bilan bikir birlashtirilgan, to`rtinchisi svodga Sharnir bilan tiraladi, beShinchisi tepa va pasdan Sharnirlardagi o`rnatilgan ustunlar uyumini tebranishini ifodalovchiga o`xShab tiradi. Rama ustiga yurush qismi uzluksiz oralig`I 9.5 metr, kengligi 3 metr, balandligi 0.8 metr bo`lgan qovurg`li to`sinlari oraliq qurulma barpo etilgan.

10.rasm. Krosnayarskidagi Yenisry daryosi orqali o`tgan yig`ma arkali ko`priking fasadi va qirqimi: a- ko`prik sxemasi; b-ko`ndalang qirqimi; 1-rigel; 2-devori Ular oayvandlanga karkaslar bilan har bir qovurg`da ikkitadan karkas bilan armaturalangan. Rama elementlarini yozgi vaqtda ochiq maydonda tayorlangan, yurish qismini qovurg`li elementlarini uzluksiz ishlaydigan bug` kameralarida tayorlanga. Arkali oraliq qurilmalarni alohida uzunligi 75 metr va og`irligi 1500 t bo`lgan yarim svodlar ko`rinishida keyinchalik qalqama tayanchga uzatish uchun qirg`oqda tayorlangan. Ko`prik 1961-yil oktabr oyida foydalanishga topShirilgan. Bo`lingan arkali ko`priklar konstruksialari . Bir butun svodlardan parallel sistemali svodlarga o`tish, ulardan esa parallel bo`linga arkalarga o`tish kuchliroq samara beradigan kuchliroq elementlardagi materiallar konsrntratsiyasi maqsadga muofiqliliga misol bo`ladi. Arkali ko`priklar oraliq qurilmalarini yahlit, yig`ma yoki yig`ma arka usti qurulmasi yahlit arkalar ustiga quruladi. Yahlit qurilgan arkali ko`priking konstuksiyasi alohida arkalari bilan 11.rasmda ko`rsatilgan. Uning arka usti qurulmasi konstruksiyasi arkaga tiralgan ustunlar (11.a.b.r) yurish qismini ushlab turuvchi bo`ylama va ko`ndalang balkalar sistemasidan iborat. Ustunlarga plitali va to`sinli oraliq qurulmalardan tushiadigan yuklarni qabul qiladigan rigellar joylashtirilgan. Ko`ndalang ramani konstruksiyasi ko`prinking kengligi va uninh ko`ndalang qirqimidagi arkalar soniga bog`liq. U ikki, to`rt yoki olti ustunli bo`lishi, bir yoki bir nech rigellar bilan birlashtirilishi mumkin. Rama ustunlari baland bo`lganda ularning erkin uzunligini kichraytirish uchun ko`ndalang tirgaklar bilan birlashtiriladi.

v 9. 11.Rasm. Alohida arkalari bilan yahlit qurulgan arkali ko`priking arka usti qurulmasi (a) va uning tugunlari (b,v):1-yurish qismidagi deformatsiya choki; 2arkalarorasidagi tirgak; 3-arka usti ustunidagi Sharnirlar; 4- arka; 5-arka usti ustunlari Arkali ko`priklardagi yurish qismi konsrtuksiyalari arkalari bir biridan (11,a rasmga qarang), arkadagi va arka ustidagi ustunlarni arka bilan birgalikdagi ishida qo`Shimcha kuchlarni paydo bo`lishi oldindan yo`qotish uchun choklar 1 ajratib turadi. Ko`ndalang ramalar tekisligidagi arka usti qurulmasini va arkalar o`rtasidagi tirgak 2 joylashtirish oraliq qurulmani vaqtinchalik yuklarga ishlashini jiddiy ravishda yaxshilaydi. Kalta ustunlarda nisbiy bikirlik uzun ustunlarga qaraganda ko`proq, temperature deformatsiyasidan qo`Shimcha kuchlar yuzaga kelishi mumlin. Shuning uchun ularning chetkalariga Sharnirlar 3 qo`yiladi, bu eguvchi momentlar yuzaga kelishini yo`qotadi.

12. Rasm. Bo`lingan arkali yig`ma arkali ko`priking arka usti qurilmasi (a- g) variantlari; 1-yig`ma blok-yarimarka; 2-arka usti qurulmasi ramasi; 3-yurish qismining yig`ma elementlari; 4-svod usti devori; 5-rigel; 6-bloklar orasidagi choklar; 7-arka bloke; 8-arka; 9-arka usti ustuni; 10-bo`ylama sarrob 12 Rasmda yig`ma arkali ko`prik konstruksiasi alohida arkalari ko`rsatilgan. To`la yig`ma arkali ko`priklarda arkani ikkita yarim arkadan 1 (12.a.r) yoki ko`proq kichkina bloklardan (12.b.r) yig`ladi. Yarim arkalarni kiranlar bilan yig`ish 40…60 metrgacha bo`lgan oraliqlarda qo`llanilgan, yarim arkalarni suzuvchi tayanchlarda yig`ishda bunday konstruksialar 150 metrgacha bo`lgan oraliqlarda qo`llanilgan. Arkalrni kichkin bloklardan yig`ish eng kattasi 390 metrgacha bo`lgan arkali ko`priklar oralig`ini qurishni taminlash imkononi bergan.

Yig`ma ko`prirlardagi yurish qismi elementlarini ushlab turuvchi arka usti qurilmalarini yig`ma ustunlardan, ko`ndalang devor yoki ramadan barpo etiladi. Ustunlarga 9 rigellar 5 qo`yiladi, qaysiki yurish qismining plitali va qovurg`ali elementlari 3 joylashtiriladi (12. в . rasmga qarang). Arka ustidagi ustunlar va rigillar ramali bloklarga birlashtirilishi mumkin (12. a .r). arka ustiga ustunlar bilan birgalikda svodli devorlar 4 qo`lanilishi mumkin (12. б .r). Devorlarga yurush qismi joylashadigan rigerlar qo`yiladi. Shunga o`xShash ustunlarga bo`ylama balkalarni 10 yig`ladigan arka usti konstruksialari (12. г .r) va ularga yurush qismi bloklari- to`sili oraliq qurulmalar namunaviy elemantlarini yig`ladi. Oraliq uzunligi bo’yicha arka qirqimini o’zgartirish. Arkaning balandligini bazida uning oralig’i uzunligi bo’yicha o’zgaruvchan eguvchi momentlarning og’uvchi epyuralariga asoslanib: sharnirsiz arkalarda balandlikni tayanchdan oraliq o’rtasiga qarab kichraytiriladi, Uch sharnirlida- oraliqning 4/1 ga ko’paytiriladi. Arka balandligini texnologik nuqtaiy nazardan oraliq uzunligi bo’yicha ko’proq o’zgarmas qabul qilinadi. Aloxida arkalarni armaturalash. Arkalarni odatda bo’ylama egri chiziqli sterjinlar bilan qirqimning pastgi va yuqori qismlarida bir-biri bilan homitlar bilan bog’langan sterjinlar bilan armaturalanadi. Yaxlit quriladigan arkali ko’priklarda odatda armatura sifatida o’zi yuk ko’taruvchi karkaslar, ikki tomoni ochiq metal ferma ko’rinishidagi, qaysiki oraliq qurilmani betonlash davrida hamma yuklarni ko’tarish qobiliyatiga ega bo’lgan karkazlardan foydalaniladi. Sharnirsiz arkalarda asosiy bo’ylama armatura tayanchiga arka qirqimning 1.5 baravar balandligiga teng ishonchli ankerlangan bo’lishi, uning tayanchidagi to’g’ri burchakli qirqimida va yarim balandlikda uning tayanch qirqimida – T shaklidagi va karobkasimon qirqimlarida. Arkali ko’priklar sharnirlari Oralig’i 150 metrdan katta ko’priklarda tayanch reaktsiya juda katta o’lchamga ega bo’lganligi uchun metal sharnirlarni tsilindrik yuzasi har-hil radiusli yostiqcha ko’rinishdagi qo’llash maqsadga muvofiq (13, a, b rasm).

Oralig’i 60 metrli ko’priklarda bir-biri bilan tsilindrsimon yuza bilan tegib turadigan har hil radiusli temirbeton sharnirlarni qo’llash mumkin. Betonning mahalliy siqilishga ishlashida va tsilindrik yuza shaklini olishida uning mustahkamligini oshirish uchun yuzasini stal list bilan qoplanadi (13, v rasm). 49...50 m oraliqli arkali svidlar uchun svins qistirmali bir biriga tekis tegadigan kengligi 1/3..1/4 svid balandligidagi oddiy sharnirlarni qo’llash mumkin (13, g rasm). Sharnir surilishini cheklash uchun qistirma o’rtasidan svodni o’rta qirqimida mahsus armatura sterjinlarini o’tkaziladi. Arkani tayanch gavdasiga tegib turadigan joydagi ochiq qismlarini mastika bilan to’ldiriladi. Arka betonini va tayanchdagi bir biri bilan tutashadigan joylarini armatura setkasi bilan kuchaytiriladi (13, g rasmga qarang). 13-rasm. Arkali ko’priklardagi sharnirlar konstrutsiyasi (a-g) variantlari: 1-shtir; 2-svinsli qistirma Harakat oraliq qurilmaning tagidan va o’rtasidan bo’ladigan arkali ko’priklarning asosiy hossalari. Harakat tagidan va o’rtasidan o’tadigan arkalarni odatda kichik qurilish balandligiga ega ko’priklarda qo’llaniladi. Harakat oraliq qurilmaning tagida yoki o’rtasidan bo’lgan ko’priklarda ikkita arka barpo etiladi, Yurish qismi tepasida ko’tarilgan (14-rasm) qaysiki ular o’rtasida joylashgan arka oralig’ini strelaga nisbati odatda 1/4...1/7 oraliqda harakat pastdan bo’lganda joyning sharoitiga bog’liq holda. Odatda arkalarni oraliqni o’rta qismida o’tish gabaritining tepasida joylashtirilgan hovonlar

sistemasi bog’lab turadi. O’tish qismining ustida osilgan hovonlar bog’lami inshootning tashqi ko’rinishiga nomuvofiq ta’sir ko’rsatadi. Ayniqsa, o’tish qismining tepasidagi ko’ndalang bog’lanishlarning yo’qligi ko’ndalang bikirlikning kamaytiradi va ochiq arkali belbog’larni yonlama mustahkamligini ta’minlash uchun mahsus chora qabul qilish holatida yo’l qo’yiladi. Shuning uchun oraliq qurilmani ko’ndalang bikrligini ta’minlashning birdan bir yechimi, qaysiki harakat oraliq qurilmani loyhalash davrida yechish kerak bo’ladi. Ko’pincha arkadagi bog’lanish inshootning asosiy o’lchamlarini va arkaning sistemasini aniqlab beradi. 9. 14-rasm. Harakat oraliq qurilmani tagidan o’tadigan arkali ko’prikning fasadi (a) va ko’ndalang qirqimi (b) Ko’ndalang hovonlar sistemasi tashqi ko’rinishini yaxshilash uchun bazida arkalar o’rtasidagi hovonlar yengil panjarasimon konstruktsiyalar, o’tish qismi tepasida hosil bo’ladigan nafis svodlar bilan almashtiriladi. 3. Vantli ko’priklarni turlari, ularning qo’llanish soxalari va konstrutsiyalari asosiy xossalari. Vantli ko’prik deb (15 rasm) oraliq qurilmaning asosiy elementlari bikrlik to’sini 1 to’g’ri chiziqli vantlar 2 bilan pilon 3 ga osilib turadigan konstruktsiyaga aytiladi. Qiya vantlar pilon (Dev ustunlar) ga maxkamlanadi va bikrlik to’sinlari ushlab turadi, ular uchun egiluvchan tayanch hisoblanadi. Asosiy rolni pilon yuqorisini qo’zg’almas nuqta bilan birlashtiradigan chekka vantlar 4 o’ynaydi. Ular pilonni yuqori qismini vaqtinchalik kuchlar ta’siridan gorizontal siljishga

to’sqinlik qiladi va vertikal tekislikda sistemaga katta bikirlikni ta’minlaydi. Vantlar faqat cho’zilishga ishlaydi, pilonlar asosan siqilishga bikrlik to’sini egilishga va vantdagi kuchlarni gorizontal tuzilmasi ta’siriga ishlaydi. Bikirlik to’sinini ko’p joylaridan vant bilan ushlab turiladi va egiluvchan asos kabi ishlaydi, unda sezilarli eguvchi momentlar yuzaga kelmaydi. Shuning uchun u katta bo’lmagan balandlikka ega bo’lishi mumkin. U pilonga ham tiralishi mumkin, bu xolatda tiralgan joyda sezilarli manfiy momentlar yuzaga keladi. Ulardan qochish uchun keyingi paytlarda pilonga tirashni rad etilmoqda, bikirlik to’sini og’irligini va vaqtinchalik kuchlarni pilonga faqat vantlar orqali uzatilmoqda. 15 rasm vantli ko’prikning elementlari: 1 – bikrlik to’sini; 2 – vant; 3 – pilon; 4 – chetki vantlar; Bikr to’sinli temirbeton ko’priklar va pilonlarni qo’llash yaqinda boshlandi. Ulardan birinchisi Venesuellada Marakaybo ozerasiga 1962 yilda qurilgan.ikkinchisi SSSR da, Kievning Dnepr daryosi bandargoxiga 1963 yili qurilgan. Hozirgi vaqtda 50 ga yaqin temirbeton ko’priklar bor, lekin ularning kelajagi sezilarli o’sishga ega. Ular 350...600m oraliqlarni yopish imkonini beradi. Ularni odatda chuqur daryolarni yopishda, kesib o’tishda, dengiz korfazlari va bo’g’ozlarini, daryoning quyilish joylariga, qaysiki tayanch barpo etish joylariga quriladi va shuning uchun qimmat. Hozirgi vaktda temirteton vantli ko’priklarning eng katta 440m oralig’i 1983 yilda Ispaniyada qurilgan. (Barrios de Luna ko’prigi). Vantli ko’priklar arxitekturaviy ko’rinishi bo’yicha o’ziga jalb qiladigan shaklga ega, shuning uchun ularni shaxarlarda quriladi.

Vantli ko’priklar sxemalari pilonlar soniga, vantlar tekisligi soni va sistemasiga qarab farqlanadi. Bittalik pilonda (16.a, rasm) vant unga nisbatan simmetrik joylashmagan, bikrlik to’sini oraliqda asosan xar xil burchak ostida, shular qatorida kichkina burchak bilan biriktiriladi. Bu maxkamlangan qismlarni xar xil konstruktiv yechimlarni talab qiladi, bu texnologik emas, kichkina burchaklarni biriktirish borligi vantlarda katta zo’riqishlar paydo bo’lishiga va oraliq qurilmani mustahkamligini kamayishiga olib keladi. Shunga qaramasdan bir pilonli sxema arxitektura jihatdan shahar sharoitida ma’qul hisoblanadi, daryodagi shahar inshootiga joyning uyg’unligiga mos tushiishi mumkin. Bunday ko’prikning katta oralig’iga oddiy tayanchlar o’rnatish mumkin, bunda vantga yaqin joyda (16.a, rasm) α 1 =(1...2) a, masofaga joylashtiriladi, bu yerda a— pilondan uzoqroqda joylashgan ikkita vant mahkamlangan nuqtalar orasidagi masofa. 16 rasm. Vantli ko’prik bitta (a,b) va ikkita (v) pilonli Vantli ko’priklar β =10...20 0 burchak ostida bo’lishi mumkin. Artitekturaviy taasurotidan tashqari vantdan pilonga gorizontal zo’riqishlarni asosiy oraliqdan uzatishni imkonini beradi. Bir pilonli ko’priklarda chekka vantlarni chetki

tayanchlarga mahkamlash mumkin. Bu holatda bikrlik to’sini qaysidir bir qirg’oq tayanchiga tiraladi, unga gorizontal kuchlarni uzatib turadi. (16.b, rasm) Ikki pilonli vantli ko’priklarni (16. v, rasm), chekka vantlari qaysiki bikrlik to’sinning chetlariga mahkamlangan, bikrlik to’sinda raspor qabul qiluvchi sistema kabi ishlaydi. Ularda vantdan asosan vertikal kuchlar uzatiladi, xuddi shunday ularni vantlari pilonga nisbatan simmetrik joylashgan. Ulardagi zo’riqishlar va deformatsiyalarni ko’payib ketishini oldini olish uchun vantni qiyalik burchagi 30 0 kam qabul qilinmaydi. Bu ko’priklardagi bikrlik to’sinlari ko’p sonli nuqtalardan ushlab turilishi mumkin, bu uning yaxshi ishlashi uchun qulay bo’ladi. Bikrlik to’siniga vant mahkamlanadigan nuqtalar orasidagi a katta oraliqda o’zgaradi: 5....10 dan 50...60m gacha. Bunga bog’liq xolda bikrlik to’sinining balandligi h o’zgaradi. Uni odatda butun uzunligi bo’yicha va (1/15....1/20)*a ga teng qabul qilinadi. Vantli ko’priklarda vantlar joylashish sxemasini xar xil, ularning “rasmlari” qabul qilinadi. Ko’proq vantlarning ikkita sistemasi “puchok” va “arfa” lar qabul qilinadi. Puchok sistemasida (17.a rasm) vantlar pilonning tepa qismida bitta gorizontal tekislikda yig’iladi. Ular ko’p bo’lganda ularning pilonga mahkamlash tuguni murakkablashadi. Bu sistemada vantlar bikrlik to’siniga xar xil burchak ostida mahkamlanadi, o’rta vantlar unga katta qiyalikda bo’ladi, bu ulardagi zo’riqishlar paydo bo’lishini kamayishiga imkon beradi. Bu sistemada chekka tayanch vantlar bo’lganda pilonlarda eguvchi momentlar yuzaga kelmaydi, ular faqat siqilishga ishlaydi. “Arfa” sistemasida (17. b, rasm) vantlar pilonlarga bir necha sathlarda mahkamlanadi va bikr to’siniga bir xil qiyalikda bo’ladi. (17. b, rasm). Vantlarning bikrlik to’sini va pilonga mahkamlash tugunlari ularda bir xil. Agar vantlar ko’p bo’lsa bu sistema vantlarni bikrlik to’sini va pilonga mahkamlash tugunlarini bir xillashtirish imkonini beradi, bikrlik to’sinini elementlarini bir xillashtirish va ishlab chikarish va qurishni sanoatlashtirishni samarali qo’llash imkonini beradi. Biroq asosiy oraliqni bir tomonlama Yuklashda kuchlanishlarni vantdagi gorizontal kuchlanishlar tuzilmasidan egilishga jadal ishlaydi.

Oraliq qurilmaning ko’ndalang kesimida vantlarni bir yoki ikki tekisltikda joylashtiriladi. Keng ko’priklarda ularni joylashish tekisligi ko’p bo’lishi mumkin. Bitta tekislikdagi vantlar soni va vantlar tekisligi soni ko’prikning arxitekturaviy obro’siga, pilonlar va bikrlik to’sini konstruktsiyasi va ko’prikning ishlashiga jiddiy ta’sir ko’rsatadi. 17 rasm. Ko’prikdagi vantlarning joylashish sxemasi: a – « puchok » ; b – «arfa» Vantlar ikkita tekislikda joylashganda P-shaklidagi, A-shaklidagi va ikki ustunli pilonlar qo’llaniladi. (18. a,b,v rasm) yurish qismi ular o’rtasida joylashtiriladi, piyodalar yo’lagi esa vant tekisligidan tashqariga konsolga joylashlashtiriladi. A-shakldagi pilonlar qo’llanilganda bandlarni ikkita tekislikda, P-shaklda esa ikkita vertikal tekislikda joylashtiriladi. Vantning ikkita tekisligi bikrlik to’sini va vantlarda kuchlanishni kamaytirish va yoyilishiga imkon beradi, bikrlik to’sinini ko’ndalang o’qga nisbatan simmetrik bo’lmagan Yuklashda unumli ishlash shartini taminlaydi. Vantlarning ikkita tekisligida bikrlik to’sini buralishga uncha katta bo’lmagan bikrlikga ega bo’lishi va plitali yoki qovurg’ali elementlardan tayyorlanishi kerak.

18 rasm. Pilonlarning konstruktiv shakllari ikkita ( a – v ) va bitta ( g –e ) vantlar tekislikdagi: 1 – bikrlik to’sini; 2 – vantlar joylashuvi tekisligi; Vantlar bitta tekislikda joylashganda bitta ustunli (18. g, rrasm) yoki Ashaklidagi (18. d,e rasm) pilonlar qo’llaniladi. Bu holatda bir ustunli pilon va vantlarni o’tish qismining ikkita xarakat yo’nalshini bo’luvchi tasmalari kengligida joylashtiriladi. Bir ustunli pilonlar kam material talab qiladi va tayyorlashga oson, lekin ularni bikrlik balkasi bilan kesishgan tuguni murakkab: pilonni bikrlik to’sini orasidan uning kuchsiz mintasidagi yuk ko’tarish qobiliyatini saqlagan xolda o’tkazish kerak. A-shaklidagi formaga ega bo’lgan pilonlar (18. d,e rasm) ga qarang. Tayyorlashda murakkab, lekin bikrlik to’sinini uning ustunlari orasidan bemalol utkazishni taminlaydi, ko’ngdalang yo’nalishda katta bikrlikga ega. Vantlar bitta tekislikda bo’lganda bikrlik to’sinini simmetrik buklanmaganda u nafaqat egilishga, buralishga xam ishlaydi va buralganda katta bikrlikga ega bulishi kerak. Vantli ko’priklarning pilonlarini balandligi, eng chekka vantlarning qiyalik burgagi 30 0 kam bo’lmaslik shartidan qabul qilinadi. Vantli ko’priklar elementlar konstruktsiyalari. Bikrlik to’sini konstruktsiyasi asosan o’tish kisminiing kengligiga bog’liq bo’ladi, vantlar tekisligi soniga, vantlar mahkamlangan nuqtalar orasidagi masofaga va asosiy oraliq o’lchamiga kamroq bog’liq bo’ladi. Bitta tekilikda vantlar sonini ko’paytirilganda oddiy to’sinli ko’priklarda qo’llaniladigan eng oddiy bir xillashtirilgan elementdan tashkil topgan bikrlik to’sini tayyorlash imkoniyati

ochiladi. Vantlar ikkita tekislikda joylashganda o’tish qismining kengligiga va bitta tekislikdagi vantlar soniga bog’liq holda bikrlik to’sini plitali, qovurg’ali va korobkasimon bo’lishi mumkin. Vantli piyodalar ko’priklarining plitali bikrlik to’sinlari agar vantlar maxkamlangan nuktalar orasidagi masofa 15...18m, yurish qismi kengligi 8m dan oshmasa, birxillashtirilgan bo’shliqli plitali to’sinlardan tayyorlangan bo’lishi mumkin. Bikrlik plitasi bloklari ko’ndalang yo’nalishda shponkali choklar bilan, bo’ylama yo’nalishda esa- yaxlit ko’ndalang balkalar bilan birlashtiriladi. Ko’ndalang balkalar shuningdek ko’ndalang yo’nalishda ta’sir etuvchi eguvchi momentlarni qabul qiladi; ularni vantlarni bikrlik to’siniga mahkamlash uchun ishlatiladi. Bosh oraliqning o’sishi bilan unga nisbatan bikrlik to’sinini siquvchi me’yoriy kuchlari chiziqli o’sadi. Ularni qabul qilish uchun bikrlik to’sini balandligini kattalashtirishga to’g’ri keladi. Vantlarni mahkamlangan nuqtalar orasidagi masofa 15...30m bo’lsa, bikrlik to’sini birxillashtirilgan ikki tavrli balkalardan ularni birlashtirilgan joyda vantni mahkamlash ko’ndalang yaxlit balkalar – ko’ndalang yo’nalishdagi eguvchi moment qabul qilishga qodir, qiya tekislikda vantdan kuchlanishlarni qabul qiladigan va ularni ko’ndalang balkalarga uzatadigan bikrlik to’sini tuzilmasiga kiradigan diofragmalardan shakllantiriladi. Vantlarni mahkamlangan nuqtalar orasidagi o’sha masofalarda ikkita P- shaklidagi o’rtasi keng terilgan balkalardan tuzilgan bikrlik to’sini qo’llash topildi, ularga o’tish qismining ko’ndalang balkalari teriladi. CHetki balkalar vantlar tekisligida joylashadi, vantlar mahkamlanadigan ko’ndalang diofragmalarga ega. Bikrlik to’sinining bunday konstruktsiyasi birinchi marta Kievdagi Dnepr daryosi bandargoxi orqali qurilgan vantli ko’prikda qo’llanilgan. O’tish qismi kengligi 12m dan katta bo’lgan buralishda katta bikrlikga ega bo’lgan korobkasimon bikrlik to’sinini qo’llash maqsadga muvofiq. Vantni bir tekilikdagi sistemasida korobkasimon shakldagi bikrlik to’sinlari egilishga va buralishga ishonchli qarshilik ko’rsatishi mumkin. Korobkasimon to’sinlar egilish va buralishda katta bikrlikga ega, manfiy va musbat momentlarni

qabul qilishga bir xil yaxshi moslashgan, yaxshi aerodinamik parametrga ega, ko’rkam ko’rinishga ega, tashishga va yig’ishga qulay. Vant va pilonlar konstruktsiyasi . Vantlarni bitta yoki bir necha po’lat arqon o’ramlaridan eshiladi yoki parallel shakllantiriladi. Po’lat arqonlarni parallel simlardan tuzilgani afzallikga, katta egiluvchanlik moduliga ega. Vantlarni bikrlik to’sini va pilonlarga mahkamlangan joyida xar bir vant anker 1 yordamida mahkamlanadi, qaysiki konstruktsiyasi zo’riqtirilgan betonga ankerlangan armatura bog’lamiga o’xshagan. 19 – rasmda Kievdagi Dnepr daryosi orqali vantli ko’prik uchun parallel simlar kanatining ko’ndalang kesimi keltirilgan. U diametri 5mm li 91ta simdan tashkil topgan. Kanatni shakllantirishda simlar 1 orasidagi bo’shliq 2 polimer material bilan to’ldirilgan, qaysiki 3 oy mobaynida yopishqoq elastik deformatsiyalanish xususuyatini saqlab turgan. Simlarni oldindan shisha tolali material lentasi 3 bilan o’ralgan, undan keyin 0,5mm li qalinlikdagi zanglamaydigan metal lentasi 4 bilan o’ralgan. Yig’ish ishlari tugagandan so’ng kanatni alyuminiy pudrali polimer bo’yoq bilan bo’yalgan. Bu kanatlar uchun haqiqiy ankerlar ishlab chiqilgan (20 rasm), konus shaklidagi ichki bo’shliq 8ga ega stakan 7, konussimon teshikli tayanch 1 yumshoq metaldan yasalgan vtulka 2 asosiy elementlardan tashkil topgan. Oldindan ajratib yapaloqlangan simlar oxiri 9 tayanch disk 1 ga maxkamlanadi. Ichki bo’shliq 8 epoksit asosli sovuq qatron qorishmasi bilan qotiriladi. 19 rasm. Parallel simlardan tuzilgan kanatning ko’ndalang kesimi: 1 – sim; 2 – bo’shliq; 3 – shisha tolali lenta; 4 – zanglamaydigan metal lentasi;

Simlarning chidamliligini oshirish uchun simlarning egilgan joyiga yumshoq metaldan vtulka 2 qo’yiladi. Metal naycha 3 bog’lamni ankerga kirish joyini suvdan himoya qilish uchun qo’llaniladi. O’ravchi spiral 6 va himoya lentasi 5 zanglamaydigan metaldan yasalgan naycha ichiga kiradi, naycha va lenta orasidagi bo’shliq tiokolovim 4 zichlanadi. 20 rasm. Kanat uchun ankerning konstruktsiyasi: 1 – tirgak disk; 2 – yumshok metaldan vtulka; 3 – metal nay; 4 – tiokolov zichlash; 5 – zanglamaydigan metaldan lenta; 6 – tsinkli simdan spiral; 7 – stakan; 8 – ichki bo’shliq; 9 – sim; Muhandis V.I. Kirienko loyihasi asosida 1963 yilda qurilgan Kievdagi Dnepr daryosi bandargohi orqali temir beton vantli ko’prikni misol sifatida ko’rib chiqamiz. (21.a, rasm). 11 oraliqga ega sxemasi bo’yicha: 21x3+63+143+63+21x3+17x2 m ikki qator avtomobillarni o’tkazishga hisoblangan, o’tish qismi kenligi 7m, piyodalar yo’lagi – 1.5m dan. Bu ko’prikning pilonlari P – shaklidagi yaxlit temir betondan tayyorlangan. Bikrlik to’sini pilonlarga tiralib turadi, ko’prikning estakada qismi tayanchlari va pilonlarga vantlar bilan osilgan: asosiy oraliqning o’rta qismidagi mahkamlangan nuqtalar orasi 17m, qolgan qismlaridagi 21m. (21 b, rasm). Bu ko’prikning vantlari 63...67mm diametrga ega metal kanatlar to’plami ko’rinishida bajarilgan, ular umumiy metal tayanch qismiga tayanib, pilonni o’rab turadi. Vantlarni pilonga mahkamlash nakladkalar qo’yib boltlarda qotirilgan.

21 rasm. Kiev shahridagi vantli ko’prikning bikrlik fasadi (a), vant sxemasi (b) va bikrlik to’sinining ko’ndalang kesimi (v): 1 – pilon ustuni; 2 – vantni qamrab olish; 3 – anker stakanlari; 4 – muftalar (tortqi); 5 – tayanch qismi; 6 – pilon bog’lovchisi; Bikrlik to’sinini ko’ndalang kesimida balandligi 1.5m va kengligi 1.26m, ikkita uzluksiz bosh to’sinlar joylashgan (21. v, rasm), unga qirqimda tavr shakldagi balkalarda o’tish qismi qurilgan, ko’prik ko’ndalangiga bosh to’sinlar chiqgan joyiga (vistup) joylashtirilgan. Vant tekisligi bosh to’sinlar o’qiga to’g’ri keladi. Zo’riqishlar vantdan bosh to’sin devorlari ichida joylashgan to’sin qisqa va bikr diofragmalar orqali uzatiladi (21. v, rasm qarang) va asosan qirqimga (srez) ishlaydi. Dnepr daryosi bardargoxi orqali o’tgan vantli ko’prikning konstruktiv yechimi ko’pgina mutaxassislarni o’ziga jalb qildi, shu bilan birga chet ellik muxandislarni xam. U vantni ko’priklarning kelgusidagi rivojlanishida ham qo’llanilgan. Misli ko’rilmagan misol sifatida Senu daryosiga 1977 yilda qurilgan Brotton temirbeton ko’prigi, 320m oraliqga, 50m balandlikdagi kema o’tishi gabaritiga ega.(22 rasm). Unda bir tekislikdagi ko’p vantli korobkasimon bikr to’sinli temirbeton ko’prik g’oyasini ifodalangan. Bikrlik to’sinini ushlab turishi uchun vantlarning parallel sistemasi “arfa” qo’llanilgan, bikrlik to’siniga maxkamlangan nuqtalar orasidagi masofa 5m ga teng. Bu ko’p vantli sistemadagi kanatlarning

yoyilishi bikrlik to’sinini ishlash shartini yaxshilaydi: undagi eguvchi momentlarni kamaytirdi va ko’priklardagi mahkamlangan vantlardagi zo’riqishlar kamaydi. Bu mahkamlash tugunlari konstruktsiyalarini soddalashtirdi va osib yig’ish uchun shartlarni osonlashtirdi. Ko’prikda harakatlanish 4ta tasma va 2ta 1.5m dan piyodalar yo’lakchasiga hisoblangan. (22.b, rasm). Ilgari qo’llanilgan butun oraliqga qo’yilgan og’ir ko’ndalang balka diafragmalar o’rniga ochiq konstruktsiyalar – taqsimlash fermalari qo’llanilgan. Bu qarorni bir tekislikda yotgan xar bir 42ta vantga uncha katta bo’lmagan zo’riqishlar qo’llash mumkinligi sharti qo’yilgan. Vantlarning parallel joylashishi bikrlik to’sinidagi kabellarni ankerlashni to’la birxillashtirishni imkonini berdi. Bunda vantdagi 2 kuchlarning ko’ndalang tuzilmasi bikrlik to’sinining yuqoridagi plitasi 1 orqali (22.b, rasm qarang), vertikali esa – qiya devorlar 3 oldindan zo’riqtirilgan temirbeton uzun xovonlar 4 (raskos) 45 0 burchak ostida vertikalga nisbatan uzatiladi. 22 rasm. Brotton ko’prigining sxemasi (a) va uni bikrlik balkasining ko’ndalang kesimi (b) va vantlar mahkamlangan tugunlari (v): 1 – yuqori plitasi; 2 – vant; 3 – qiya devori; 4 – raskos (xovon); 5 – armatura; Bu ko’priklarning pilonlari temirbetondan barpo etilgan. Xar bir pilon bittalik ustundan iborat. Pilonga ikki tomondan ikkitadan vant bitta tekislikda yondashadi. Pilonning yurish qismidan balandligi 75,5m. Pilon bikrlik to’sinini teshib o’tib unga biriktirilgan. Pilonning ko’ndalang kesimi murakkab shaklga ega. Uning kengligi 2,60m. ko’ndalang yo’nalishda o’zgarmas, bo’ylamada esa, qaysiki pilonda katta eguvchi moment paydo qiladigan, qirqim balandligi pastdan tepaga

4,80m dan 2,84m gacha kamayadi. Pilonning ichki bo’shlig’idan xizmat ko’rsatuvchilarning o’tishi ko’zda tutilgan.

Adabiyotlar 1. Г.И.Клинковштейн, М.Б.Афанасев. Организация дорожного движения. Москва, Транспорт 2001 г. 2. I . Ilyosov . Avtomobil yo ‘ llarini loyixalash . Toshkent, 2001 yil 3. Руне Элвик и др. Справочник по безопасности дорожного движения: Институт экономики транспорта, Осло, Норвегия, 1996-664 с. 4. В.Ф.Бабков. Дорожные условия и безопасность движения: Учебник для вузов – М.: Транспорт, 1993-271 с. 5. Руне Элвик и др. Справочник по безопасности дорожного движения. Пер. с Норв. Под редакции проф. В.В.Сильянова. М.: МАДИ (ТУ). 2001-754 с. 6. М.В.Василев, С.М.Дубровский. Автомобильнўе дороги, Москва, Транспорт, 1988-136 ст. 7. Безопастность дорожного движения. Амбарцумян В.В. и др. под редакции чл.-корр РАН, проф. В.Н.Луканина-М.: Машиностроение. 1997- 288 с. 8. В.Ф.Бершадский, Н.И.Дудко. Безопасность движения автомобиля. Минс «Ураджай» 2001-96 с. 9. В.И.Коноплянко и др. Организация и безопасность дорожного движения. Кемерово: Кузбассвузиздат, 1998-236 с.

O'xshashlar

Temir beton ko’priklar haqida umumiy ma’lumotlar

To’sinli qirqilmagan va konsolli, arkali, romli va kombinatsiyalangan oraliq qurilmalar

Metall ko’priklar xaqida umumiy ma’lumotlar

Po’lat ko’priklar haqida umumiy ma’lumotlar

Avtomobil va shahar yo’llaridagi ko’prik va quvurlar to’grisida asosiy tushiunchalar