Avtomobil va shahar yo’llaridagi ko’prik va quvurlar to’grisida asosiy tushiunchalar - Transport - Referatlar

Avtomobil va shahar yo’llaridagi ko’prik va quvurlar to’grisida asosiy tushiunchalar

Yuklangan vaqt:

29.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

806.5927734375 KB

Ko'chirib olish

Avtomobil va shahar yo’llaridagi ko’prik va quvurlar to’grisida asosiy tushiunchalar Reja: 1. Avtomobil va shahar yo’llaridagi ko’prik va quvurlar turlari 2. Ko’prik va quvurlar, ko’prikli o’tish qismlari. 3.Avtomobil va shahar yo’lidagi ko’prikli inshootlar va quvurning tasnifi.

1. Avtomobil va shahar yo’llaridagi ko’prik va quvurlar turlari Avtomobil yo’llari xar-xil joylardan o’tganda bir-biri va temir yo’llar bilan va xar-xil to’siqlar bilan kesishadi. Jarliklar, yondamalar, tog’lar, ariqlar, daryolar, ko’llar, dengiz ko’rfazlari quyilmalariga duch keladi. Bunday hollarda yo’llardagi xavfsiz harakatni taminlash uchun xar-xil inshootlar; quvurlar, ko’prik inshootlari, tonnellar, galereya, balkonlar va devorli to’siqlar quriladi. Quvurlar transport vositalarini, piyodalarni qishloq joylarida hayvonlarni o’tkazish uchun kam suvli to’siqlarga quriladi. Quvurlar (1,1rasm) avtomobillarni xarakatiga qulay sharoit yaratish uchun yo’l ko’tarmasini uzmasdan yo’l ko’tarmasining ichiga qalin va yupqa yig’ma qismlardan quriladi. Rossiya avtomobil yo’llaridagi sun’iy inshootlarning 70% ni kichik quvurlar tashkil etadi. O’rtacha 1.35km yo’lga 1ta suv o’tkazish quvuri to’gri keladi. 1. Rasm. Suv o’tkazuvchi quvurning yo’l ko’tarmasidagi ko’rinishi: 1- Yurish qismi satxi; 2-Yo’l ko’tarmasi; 3-Quvur kallagi qismlari

2rasm. Ko’prikli inshootlarning turlari: a-ko’prik; b-yo’l o’tkazgich; v-viaduk; g-estakada; 1-oraliq qurilma; 2-oraliq tayanch; 3-ko’prikka bardosh yo’li Ko’prikli inshootlar (2.rasm) avtomobil yo’lini suvli to’siqlardan, jarliklardan, daralardan va yo’llarni bir-birini ustidan o’tkazish uchun quriladi. Ko’prikli inshootlkarni quvurlardan farqi shundaki inshootlarning oraliq qurilmalari va tayanchlari, yo’l ko’tarmasini o’rniga joylashadi. Bunda oraliq qurilmalar tayanchlar oralig’idagi bo’shliqni yopib transport vositalaridan keladigan vaqtinchalik yuklarni va o’zining og’irligini tayanchlarga uzatadi. Tayanchlar qabul qilgan vaqtinchalik va doimiy yuklarni poydevorlar orqali

zaminga uzatadi. Ko’prikli inshootlarning turlari; ko’prik (2a- rasm), yo’l o’tkazgich (2b-rasm), viaduk (2vrasm), akveduk va estakada (2g- rasm). Ko’prik bu avtomobil yo’lining suvli to’siq ustidan o’tuvchi muhandislik inshooti. Yo’l o’tkazgich -yo’llarni xar-xil satxlarda kesishuvida quriladigan ko’prikli inshoot. Viaduk - o’tish sathi to’siq tubidan baland joylashadigan chuqur jar, dara, quruq soy, jarlik ustidan o’tadigan ko’prik inshooti. Viadukning xarakterli tomoni tayanchlarning balandligida (10-100m). Akveduk - (nov) - suv o’tkazgich (kanal yoki quvur o’tkazgich) ning bir qismi hisoblanadigan daryo, quruq transport yo’li va boshqalar ustidan o’tadigan ko’prik inshooti Estakada - ko’tarma o’rnida, shuningdek estakada osti bo’shlig’ida turli maqsadlar uchun foydalanish zururiyati bo’lganda quriladigan, ko’p oraliqli ko’prik inshooti yoki uning bir bo’lagi. Shuningdek estakadalarni yo’lning ko’tarmasi o’rnida, daryo vodiylarga, botqoqliklarga, ko’priklarni va yo’l o’tkazgichlarni ulanish joylarga quriladi. Shaharlarda avtomagistral yo’llarni shahar qurilishlari ustidan olib o’tish, soxillarni kengaytirish va shahar sharoitlarida daryo qirg’oqlarida xarakatni tashkil etish uchun xam quriladi. Tonnel- avtomobil yo’lini tog’ ichidan, (3-rasm) katta daryolar, ko’llar, tagidan dengiz ko’rfazlari, bo’g’ozlar tagidan o’tkazadigan sun’iy inshoot. Shaharlarda piyodalar va avtomobil yo’lini shahar qurilishi, ko’chalari va avtomagistrallarni tagidan o’tkazish uchun quriladi. Tog’li yo’llarda viaduk va tonnellardan tashqari galereya (4-rasm), balkon (4b-rasm) va ximoya devorlari (4v-rasm) qo’llaniladi, Ayvon yo’l (galereya) - tosh, qor, tog’ jinslari bosib qolishidan transport yo’lini himoyalovchi, tom, tirkaladigan ustun yoki devor ko’rinishida bajariladigan tog’ yo’lidagi muhandislik inshooti. Balkon - bir tomonidan tog’ yonbag’riga tutashuvchi va yo’lning zaruriy kengligini ta’minlash uchun xizmat qiluvchi tog’ yo’lidagi ko’prik inshooti kamaytirish, kerakli kenglikni ta’minlash uchun quriladi.

3rasm. Tog’ichidano’tgantonnel: 1-tog’o’ymasi; 2-tonnel 1. 4.rasm. Tog’ yo’lidagi inshootlar: a-ayvon yo’l; b-balkon; v-ximoya devori Ximoya devorlari - tog’ jinslarini buzilmasligi yo’lga tushimasligi uchun xizmat qiladi. Shu jumladan tog’ devorlar yo’l qatlamining barqarorligini taminlash uchun quriladi. Yuqorida ko’rib chiqilgan sunoiy inshootlar qimmatbaxo va xarakat xavsizligi uchun ma’sul yo’l elementlari xisoblanadi. Suniy inshootlar tog’ xududlarda va daryo bilan kesishgan joylarda yo’l tannarxining 30% tekisliklarda 10% tashkil etadi. 2. Ko’prik va quvurlar, ko’prikli o’tish qismlari. Ko’prikli o’tish joyi(5rasm)-bu murakkab muxandislik inshootlari bo’lib u avtomobil yo’llarini suvli to’siqlariga quriladi. Uning tarkibiga ko’prik ko’tarmasi, suvni izga soluvchi inshootlar, qirg’oqni mustaxkamlovchi inshootlar va muz kesuvchi moslamalar kiradi. Ko’prik o’zining konstruksiyalari bilan oqimni va

daryoning bir chekka qismini yopadi. (5a-rasm) Ko’prikka bardosh yo’li ko’prikni yo’l bilan birlashtiradi. Ko’prikka bardosh yo’li uchun yo’l ko’tarmasi yoki estakadalar quriladi. Suvni izga soluvchi inshootlarga oqimga yo’naltiruvchi to’g’onlar va ko’tarma g’ov(travers), daryo qirg’oqlarini suv yuvib ketishidan ximoya qiladigan qirg’oqni mustaxkamlovchi moslamalar kiradi. Oqimga yo’naltiruvchi to’g’onlar chekka tayanchlarga rejada ko’ndalang qirqimi trapetsiya shaklida ko’tarma bo’lib, daryo oqimining yuqori qismini bir maromda ko’prikning suv o’tkazish qismiga suvni yo’naltirishga xizmat qiladi. (5b-rasm). Ko’prikli o’tishning yuqori tomoniga bazi bir xollarda qisqa ko’rinishdagi to’g’onlarga o’xshagan ko’tarma g’ov(travers)lar qo’llaniladi, ular daryo oqimiga perpendikulyar yoki qirg’oqqa burchak ostida ko’prikka ulangan ko’tarmalar yoniga quriladi. Traverslar qayirdagi suvlarning bo’ylama oqimining tezligini pasaytiradi ko’tarmani faol himoya qiladi va suvni ko’prik tomonga yo’naltiradi. Muz kesar -o’rta tayanchlar uchun xavfli bo’lgan muz oqimlaridan ximoya qilish uchun oqim tomonga o’rnatiladi. Muz kesar-harakatlanayotgan muzlarni sindirish yo’li bilan tayanchlarni himoyalashga mo’ljallangan, qoziq oyoqlar yoki ryajlardan iborat tayanch oldidagi mustaqil tuzilma. Massiv tayanchli ko’prikning (toshli, betonli, temirbetonli). tayanchining o’zidan yuqori qismining o’tkirlashgan qiya qirrasi. Ko’prik qismlari. Ko’priklar oraliq qurilma va tayanchlardan tashkil topgan. Oraliq qurilmada ko’priklarni quyidagi asosiy qismlarga ajratiladi, yurish qismi, ko’tarish qismi, aloqa sistemasi va tayanch qismidan iborat. Oraliq qurilma yurish qismining osti (boshlanishida va bu tushiunchaning kengroq ma’nosi) tarnsport vositalari va yo’lovchi o’tganda ko’prikka tushiadigan yuklarni o’ziga qabul qilib ularning ko’prikning ko’tarib turuvchi qismiga uzatadi. yurish qismi ko’tarib turuvchi elementlar va ko’prikning ustki elementlardan iborat. (6 rasm). Yurish qismining ko’tarib turuvchi elementlari avtomobil’ va piyodalar o’tishidan hosil bo’lgan yuklarni oarliq qurilmaning asosiy yuk ko’taruvchi qismiga uzatadi. yurish qismining ko’tarib turuvchi elementlari 3turga bo’linadi:

• To’sinlar panjarasi- bo’ylama va ko’ndalang to’sinlar jamlamasi; • Yupqa yoki qovurg’ali temirbeton yoki yog’och tahtali plita; • Ortotrop metall plita- bo’ylama va ko’ndalang qovurg’ali metall qismlarni yupqa metall bilan payvantlab birlashtirilgan konstruksiya. 5-rasm. Ko’prikli o’tishning fasadi (a) va rejasi (b): 1-ko’prikka ulanish ko’tarmasi; 2- oqimga yo’naltiruvchi to’g’on; 3-ko’prik; 4-suvli maydon chegarasi; 5-Qirg’oqni mustahkamlovchi inshootlar; 6- ko’tarma g’ov(travers) 6-rasm. Ko’prik ko’tarmasi qismlari:

I-piyodalar yo’lagi; II-xavsizlik tasmasi; III-Yurish qismi; IV-Yurish yo’lkasi; 1-chetgi to’sgich; 2- piyodalar yo’lagi qoplamasi; 3- to’siq; 4- yoritish chiroqlari; 5- suv chiqaruvchi moslama; 6- Yurish qismi qoplamasi; 7- Yurish qismining ko’taruvchi elementlari; 8- oraliq qurilmaning ko’taruvchi elementlari. Ko’prik ko’tarmasi - transport vositalari va piyodalarning xavfsiz harakatiga yaxshi sharoitni ta’minlash, shuningdek, ko’prik qoplamasidan va unga yondosh tutashmadagi suvlarni chetlatish uchun ko’zda tutilgan barcha elementlar to’plami. (6-rasm) U yurish tasmasi, yo’lak, g’ovli qurilmalar, suvni ketkazish, isitish va yoritish qurilmalarini, deformatsiya choklari va ko’prikning unga yondosh tutashmalarini o’z ichiga oladi. Oraliq qurilmalariga qatnov qmsmi tushiunchasi xozirgi vaqtda boshqacharoq ataladi, qisqacha aytganda, ko’prik ko’tarmasidagi transport vositalari xarakatlanadigan tasma. Bu tasmaning kengligi ko’prik uchun mo’ljallangan xarakat tasmalarining yig’indisiga teng. Bu qismga muxofaza tasmalari (xavsizlik tasmasi) yondashadi. Muxofaza tasmasi (xavfsizlik tasmasi) - qatnov qism qirg’og’i va qatnov qism tomoniga qaragan g’ov qirrasi orasida joy-lashgan, ko’prikdagi yurish tasmasining bir qismi tezlikni kamaytirmasdan harakatlanishni (baland g’ovning haydovchiga ruhiy ta’siridan), Shuningdek harakat uchun xavfli vaziyat yuzaga kelganda unga avtomobillarning tushiib o’tishini ta’minlash uchun ko’zda tutilgan. Oraliq qurilmaning ko’tarish qismi oraliq qurilmaning o’zagidan va transport vositalaridan tushiadigan vaqtinchalik yuklarni o’ziga qabul qilib, ularni tayanchlarga uzatadi. Oddiy kichik oraliqli balkali ko’priklarda ko’tarish qismi metall va yog’och sarroplardan va temirbeton plita va to’sinlardan tashkil topgan bo’ladi, katta va o’rta oraliqlarda ko’tarish qismlari kuchliroq to’sin, fermalar, ramalar va arkalar qo’llaniladi. Oraliq qurilmani ko’tarib turuvchi qismlarini (to’sinlar, fermalar, arkalar) fazoda bir-butun tik va tekkis yo’nalishdagi yuklarni qabul qilishi uchun bir-biri bilan bog’lanadi. Butun sistemadagi bog’lanish tekislikdagi (tepa va pastdan) va tik (tayanch va oraliq) bog’lanishlarni qamrab oladi. Bu bog’lanishlarni yog’och va metall ko’priklarda ko’rib chiqamiz. Tayanch qismi oraliq qurilmaning maxsus elementi bo’lib, ularning yordamida ko’tarish konstruksiyalari тш aniq qo’yilgan joydagi tayanch ta’sirini

tayanchga uzatiladi, bu oraliq qurilma qismlarini bir tekisda ishlashini taminlaydi. Bundan tashqari oraliq qurilmadan tushiadigan tayanch bosimini, issiqlik o’zgarishidan oraliq qurilmada paydo bo’ladigan bosimlarni tayanchga uzatib beradi, oraliq qurilmani burchakli va chiziqli yoki faqat burchakli surilishini taminlaydi. Maqul konstruksiya yaratishning eng afzal metodi bu konstruksiya qismlarini bajaradigan xar-xil vazifalarini birlashtirish, zamonaviy ko’priklarning oraliq qurilma konstruksiyalarini yaratishda bu usul keng qo’llanilmoqda. Plita (yoki yurish qismining ko’ndalang to’sini) vaqtinchalik yuklarni o’z joyiga tasir qilishiga ishlaydi va oraliq qurilmani maxalliy yuklarni qabul qilishida birgalikdagi vazifasini bajaradi. Bundan tashqari bu qismlar oraliq qurilma tarkibida bo’ylama va ko’ndalang bog’lash vazifalarini ham bajaradi. Ko’prik tayanchlari -oraliq qurilmadagi Yuklarni qabul qilib ularni zaminga, poydevorlarga va suvga (suvda qalqib turuvchi tayanchlarda) uzatadi. Tayanchlar ikki hil oraliq va chekka (qirg’oq) tayanchlarga bo’linadi. Oraliq tayanchlar oraliq qurilma og’irligi va vaqtinchalik Yuklarni, kema qatnovida Yuzaga keladiganto’lqin tasirini, muzlar va Shamolning tasirini, o’ziga qabul qiladi. Chekka (qirg’oq) tayanchlari, ko’prik tirgagi, undan tashqari, tirgak devor kabi vazifani bajarib, ko’prikka bardosh yo’lidan keladigan bosimni qabul qiladi. Ko’prik konstruksiyasini tuzish uning kengligiga, chuqurligiga, suvning tezligiga daryo va qayir tuprog’ining turiga, muz ko’chkilarining shartiga, daryoning kema o’tkazish talablariga bog’liq bo’ladi. Bunda quyidagi daryoning hisobiy suv sathilari muhim tasir ko’rsatadi. -suvning eng baland sathi. (SEBS)- ko’prikli o’tish joyidagi har-hil darajadagi ko’p yillik gidrometrik kuzatuvlar natijasida agiqlanadigan suvning eng yuqori sathi bo’lib har-hil toifali yo’llardagi ko’priklar uchun o’ziga hos hususiyatga ega. -hisobiy kema qatnovi sathi (KQS)- daryodagi kema qatnovi davridagi suvning eng Yuqori sathi, u odatda SEBSdan ozgina pastda bo’ladi.

-suvning eng past sathi(SEPS)- daryo suvining yoz chillasidagi sathi Ushbu fanining asosiy qismini muvofaqqiyatli o’rganish uchun quyidagi ko’prik tasviri va chizmasidagi asosiy tarif va belgilarni o’zlashtirish lozim. - ko’prik uzunligi L -ko’prikning bo’ylama o’qi bo’yicha o’lchanadigan, boshi va ohiri orasidagi masofa bunda Ko’prikning boshi qirg’oqdagi tayanch qanotchasi oxirini yoki qirg’oqdagi tayanchning boshqa ko’rinishdagi tuzilmaviy elementlari yoki oraliq qurilmani ko’prik o’qi bilan tutashtiruvchi chiziqning kilometri yo’nalishi bo’yicha sanalganda bosh kesishish nuqtasi va ko’prikning ohiri qirg’oqdagi tayanch qanotchasi oxirini yoki qirg’oqdagi tayanchning boshqa ko’rinishdagi tuzilmaviy elementlari yoki oraliq qurilmani ko’prik o’qi bilan tutashtiruvchi chiziqning kilometri yo’nalishi bo’yicha sanalganda oxirgi kesishish nuqtasi. - ko’prik oralig’i (tuynugi) L 0 - oqimning oqishiga perpendikulyar bo’lgan hisoblangan suv sathi bo’yicha olingan, oraliq tayanchlar qalinligi hisobdan chiqarib tashlana-digan qirg’oq tayanchlari yoki ko’tarma konuslarining ichki qirralari orasidagi gorizontal o’lcham. - ko’prik balandligi H - qoplaning eng Yuqori nuqtasidagi yoz chillasidagi o’rtacha suv sathigacha bo’lgan masofa (SEPS) 7.rasm. Ko’prik tavsifi va daryodagi suv satxlari; 1-ko’prikka bardosh yo’li; 2-ko’tarma konusi; 3-qirg’oq tayanchi; 4-xarakat orliq qurilmaning yuqori qismida; 5-xarakat orliq qurilmaning pastki qismida; 6orliq tayanch; 7-poydevorlar

8.rasm. Avtomobil yo’lidagi suv o’tkazuvchi quvur qismlari: 1-kirish kallagi; 2-quvur tanasi(bo’lagi); 3-poydevor;4-chiqish kallagi; - ko’prik ostidagi bo’sh balandlik Ho -baland suv sathidan yoki kema yura oladigan hisobiy sathdan oraliq qurilmalarning ostigacha bo’lgan ko’prik ostidagi eng kichik masofa. - tayanch balandligi h -uning tepasidanergacha bo’lgan masofa. - oraliq qurilmaning qurilish balandligi ho -oraliq qurilma ustki yuzasidan uning eng pastki qismigacha bo’lgan masofa. - hisobiy oraliq l -ikkita yonma-yon turgan tayanchlar o’qlari orasidagi masofa. - oraliq qurilmaning eni Bo -oraliq qurilmaning ikki chekkasidagi bosh bo’laklarini o’qlari orasidagi masofa. - o’tish qismining eni b -xavfsizlik yo’lakchalarining ichki qirralari orasidagi masofa. - o’tish gabariti G -to’siqlar orasidagi masofa. Ko’prikning asosiy parametrlarini-uni loyixalash davrida uni vazifasi bo’yicha va ko’prikni o’tish joyiga bog’liq holda loyihalanadi. Quvurlar qismlari. Quvurning asosiy qismlari uni tanasi va kirish va chiqishdagi kallagi hisoblanadi. (8-rasm) Quvur tanasi- ko’tarma tuprog’ining ichida joylashgan, ko’ndalang kesimi va suv oqimi amlga oshiriladigan yopiq Shaklga ega bo’lgan, tashqi yuklarni qabul qilishga hizmat qiladigan quvurning kirish va chiqish kallaklari orasidagi asosiy qism. Suvning kirish kallagiko’tarmaning yuqori tomonidagi quvur kallagi, suv chiqish kallagi ko’tarmaning quyi tomonidagi quvur kallagi. Ular ko’tarmaning yon bag’irlarini

ushlab turuvchi, suvli oqimning quvurga kirishi va undan chiqishi uchun zarur Sharoitni taminlovchi, quvur tanasini tuzilmaviy berkituvchi oxirgi element. Quvrning tanasi va kallaklari tagidagi poydevor yuqoridagi bosimni o’ziga qabul qilib uni zaminga uzatadi. 3.Avtomobil va shahar yo’lidagi ko’prikli inshootlar va quvurning tasnifi. Ko’prikli inshootlar tasnifi. Ko’priklar quyidagi belgilari bo’yicha tasniflanadi. Qanday harakatni o’tkazishiga ko’ra, tayanchlar turiga ko’ra, oraliq qurilmalarni ishlatiladigan materiallar turlariga ko’ra, o’tish qismining butun oraliq qurilmaga nisbatan qaysi satxda joylanishiga ko’ra, bosh bo’lagining statik sxemasiga ko’ra, suv toshqinlari va muz oqimlarini bemalol o’tishiga ko’ra, o’tishg qismining kengligi va ko’prikning uzunligiga ko’ra. Qanday harakatni o’tkazishiga ko’ra: -avtomobil yo’li ko’priklari - bular avtomobil yo’lidan harakatlanuvchi barcha turdagi transport vositalari hamda piyodalarni o’tkazadi; -temir yo’l ko’priklari - temir yo’l transportini o’tkazadi; -Shahar ko’priklari - shaharda barcha harakat turlarini o’tkazadi; -piyodalar ko’priklari - faqat piyodalar uchun mo’ljallangan bo’ladi; -birlashgan ko’priklar - avtomobil va temir yo’l transportlarini o’tkazadigan inshootdir; -maxsus ko’priklar - daryo ustidan maxsus kuvurlarni elektr yoki aloqa simlar arkonlarini va hokazo Shularga o’xshagan narsalarni bir kirg’oqdan ikkinchi kirg’og’iga o’tkazish xizmatini bajaradi. Tayanchlar turiga ko’ra: - tayanchlar bevosita erga tiralib turadigan (9a, b Rasm); bunda tayanchlar oraliq qurilmadan tushiadigan Yuklarni bevosita zaminga uzatadi va sezilarli miqdorda cho’kmaydi- tayanchlari suvda qaqib turadigan (9vRasm).oraliq qurilmadagi Yuklarni qabul qilib ularni suvga (ichi bo’sh yashiqqa yassi Yuk kemasiga o’rnatilgan suzuvchi ko’prik) uzatadi va sezilarli miqdorda cho’kadi Oraliq qurilmalar xolatiga ko’ra:

- oraliq qurilmalar tayanchlar ustida holatini o’zgartirmasdan turadigan ko’priklar (9a, Rasm); - ko’tarma ko’priklar oraliq qurilmalaridan birontasi kemalar o’tayotgan vaqtda tayanchga nisbatan tik ko’tariladi (9bRasm) yoki oraliq qurilmani belgilangan balandlikka ko’tariladi -ko’tarma ko’priklar yurish satxi ko’tarish imkoni bo’lmaganda va yurish satxi kema o’tish balandligiga ko’tarish foyda keltirmaydigan xollarda qo’llaniladi. Kema qatnovi vaqtida avtomobil xarakatining uzilishi, avtomobil xarakati vaqtida kema qatnovining uzilishi ko’tarma ko’priklarning kamchiligi xisoblanadi. 9.rasm.Tayanch va orliq qurilmaning turigako’ra ko’prik ko’rinishlari 1-ko’prikka bardosh yo’li; 2-ko’tarma konusi; 3-qirg’oq tayanchi; 4-xarakat orliq qurilmaning Yuqori qismida; 5-orliq tayanch; 6-poydevorlar;7-xarakat orliq qurilmaning o’rtasida; 8-ko’tariladigan orliq qurilma;9suvda qaqib turadigan tayanch Oraliq qurilmalarini qurishda ishlatiladigan materiallar turlariga ko’ra: yog’och, tosh, metall, beton va temirbeton ko’priklarga bo’linadi. Bu ko’priklarning tayanchlari boshqa xildagi materiallardan qurilishi mumkin. Misol uchun metall ko’prik deganda metall oraliq qurilmali qo’priklar tushiuniladi, lekin ularning tayanchlari boshqa turdagi materiallardan qurilgan bo’lishi mumkin. O’tish qismining butun oraliq qurilmaga nisbatan qaysi sathda joylashganiga ko’ra:

- harakat yuqori qismda tashkil qilingan (10. a Rasm); - harakat pastki qismda tashkil qilingan(10.bRasm). -harakat o’rta qismda tashkil qilingan (10.v Rasm); 10.rasm.O’tish qismining butun oraliq qurilmaga nisbatan qaysi sathda joylashgani: a-harakat Yuqori qismda tashkil qilingan; b- harakat pastki qismda tashkil qilingan; v-harakat o’rta qismda tashkil qilingan; O’tish qismining butun oraliq qurilmaga nisbatan qaysi sathda joylashgani loyixa echimiga va ko’prikni joy bilan uyg’unlashishiga ta’sir ko’rsatadi. Xarakat orliq qurilmaning pastki qismda tashkil qilinganda ko’ndalang kensimida faqat ikkita asosiy to’sin yoki ferma qo’llaniladi, ular keng joylashtirilgan bu qatnov qismini murakkablashtiradi. Fermaning yuqori qismidagi belbog’ining mustaxkamligini ta’minlashda bog’lanish sistemasini murakkablashtiradi. Xarakat orliq qurilmaningustki qismda joylashtirilgan ko’prik joy bilan uyg’unlashadi, Xarakat orliq qurilmaning pastki qismda tashkil qilinganda ko’prikka nisbatan orliq qurilmaning qurilish balandligi ancha past bo’ladi. Bosh bo’lagining statik sxemasiga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi: • to’sin turkumidagi (11a.rasm). Bu xil turdagi ko’priklarda tushiadigan og’irliklardan tayanchlarda tik yo’nalishdagi aks ta’sirlar hosil bo’ladi; • rasporli sistemalar (arkasimon - 11b.rasm, ramali - 11v.rasmva osma - 11g.rasm). Tushiadigan og’irliklardan bularning tayanchlarida hosil bo’ladigan aks ta’sir qiya yo’nalishda bo’ladi, uning gorizontal tashkil etuvchisi konstruksiyaning kerilib turishiga sababchi buladi. • yig’indi turkumidagi ko’priklar - bular yuqorida qayd etilgan ikki guruh turkumlarini birlashtirish oqibatida hosil qilinadigan ko’priklar.

11.rasm. Ko’prikning asosiy sistemalari: a-to’sinli; b-arkali; v-ramali; g-osma Suv toshqinlarini, muz oqimlarini bemalol o’tkazish imkoniyatiga ko’ra ko’priklarni ikki guruxga ajratadi. Ular: • suvdan ancha baland quriladigan yoki suv toshqinlari bo’lganida, katta muzlar oqqanlarida oraliq qurilmaga tegmasdan, tagidan bemalol o’tib ketadigan ko’priklar; • past ko’priklar - bular esa cheklangan yoki kam muddatga xizmat qilishga mo’ljallangan bo’lib, balandligi past va uzunligi ancha kam qilib quriladi. Ko’p suv oqadigan paytlari va baxordagi toshqinlar bilan muzlar ko’Shilib oqsa, ularni cho’ktiradi. • Suv osti ko’priklari, oraliq qurilmalari suv tagida joylashgan bo’lib, avtomobillar xarakatlanganda suni kechib o’tadi. Suv osti ko’priklari tinchlik vaqtida verkitish va xarbiy xolatda yashovchanligini oshirish uchun quriladi. Kesishadigan joyda joylashish holatiga ko ’ ra uch xil ko ’ rinishdagi ko ’ priklar bo ’ ladi . Ular to ’ g ’ ri yoki tik kesishadigan , qiya yoki egri o ’ qli ko ’ priklar yoki ko ’ priksimon inshootlardir . Ko ’ priklarda o ’ tish qismining kengligi ikkala yunalishda xam farq qilishi mumkin . Xarakat tasmalari soni ikkitadan sakkiztagacha bo ’ lib avtomogistral yoki yo ’ l toifasiga qarab belgilanadi . Ko ’ priklarning uzunliklariga ko ’ ra quyidagi guruhlarga ajratgan :

- kichkina ko ’ priklar , umumiy uzunligi 25 m gacha , bo ’ lganda ; - o’rtacha ko’priklar; 25 m dan100 m gacha bo’lganda; - katta ko’priklar, 100m dan ortiq yoki 100m gacha bitta oraliq qurilma uzunligi 60m.dan katta bo’lgan ko’priklar bo’lib, uchta guruhni tashkil qiladi. Suv o’tkazuvchi quvurlarning tasniflanishi. Quriladigan joy sharoitiga qarab quvurlar 2 turga bo’linadi: tekis yo’llarga quriladigan va qiyaliklarga quriladigan quvurlar. Quvurlarni ishlab chiqarishda ishlatiladigan xomashyo turi bo’yicha: tosh, beton, temir beton, metall, yog’och va polimer quiurlar. Avtomobil yo’llarida ko’proq temir-beton quvurlar qo’llaniladi, ular umumiy ulushning 90%ini tashkil etadi. Toifasi past yo’llarda beton quvurlar ishlatilishi mumkin. Tosh quvurlar tog’li xududlarda qo’llanilishi mumkin. Keyingi yillarda yo’l qurilishida qovurg’ali metall quvurlar va xar xil polimer ashyolardan tayyorlangan (Shisha tolasi, elim yog’ochli) quvurlardan foydalanish yo’lga qo’yilmoqda. Yog’och quvurlarlar vaqtinchalik inshoot sifatida o’rmonli xududlarda qo’llaniladi. Quvurlar ko’ndalang kesimining shakliga ko’ra, aylana, to’g’ri to’rtburchak, oval shaklidagi yig’ma quvurlar (12 rasm). Ko’proq tarqalgan turi aylana va uchburchak Shaklidagi quvurlar. Kengroq xajmdagi suvlarni aylana va turtburchak shaklida trubalarni 2, 3 va 4 ko’zli qilib quriladi. Quvur orqali oqib o’tayotgan suvning miqdoriga va quvurning ko’zda tutilgan gidravlik ish tartibi bog’liq holda suv o’tkazuvchi quvurlar bosimsiz, yarim bosimli va bosimli bo’lishi mumkin. Ko’p tarqalgani bosimsiz, yarim bosimda ishlaydigan quvurlar. a b v

g 12. rasm. Quvurning ko’ndalang kesim turlari: a-aylana; b-to’rtburchak; v-oval; g-yig’ma O’zini o’rab turgan tuproq bilan statik ish tasnifi bo’yicha bikr. qattiq va egiluvchan quvurlarga bo’linadi. Qattiq quvurlarga solingan tuproq ularga xarakatlanuvchi yuk sifatida ta’sir etadi. Egiluvchan va yumhoq quvurlarga tuproq quvur bilan birgalikdagi Yuklarning ta’sirini qabul qiladi. Quvur tuynigining diametiriga qarab kichkina (0.5 – 1.5m), o’rtacha (2 -3m) va katta (4.5m) juda katta (6m) quvurlarga bo’linadi.

Nazorat savollari 1. Avtomobil yo’llarida qanday sun’iy inshootlar quriladi? Ular qanday farqlanadi? 2. Ko’prikli o’tishning asosiy elementlari qanday vazifalarni bajaradi? 3. Ko’prikning asosiy qismlari qanday vazifalarni bajaradi? 4. Ko’priklar qanday asosiy xossalari bo’yicha tasniflanadi? 5. Avtomobil yo’lidagi sun’iy inshootlar qanday tasniflanadi?

Adabiyotlar 1. Г.И.Клинковштейн, М.Б.Афанасев. Организация дорожного движения. Москва, Транспорт 2001 г. 2. I.Ilyosov. Avtomobil yo’llarini loyixalash. Toshkent, 2001 yil 3. Руне Элвик и др. Справочник по безопасности дорожного движения: Институт экономики транспорта, Осло, Норвегия, 1996-664 с. 4. В.Ф.Бабков. Дорожные условия и безопасность движения: Учебник для вузов – М.: Транспорт, 1993-271 с. 5. Руне Элвик и др. Справочник по безопасности дорожного движения. Пер. с Норв. Под редакции проф. В.В.Сильянова. М.: МАДИ (ТУ). 2001-754 с. 6. М.В.Василев, С.М.Дубровский. Автомобильнўе дороги, Москва, Транспорт, 1988-136 ст. 7. Безопастность дорожного движения. Амбарцумян В.В. и др. под редакции чл.-корр РАН, проф. В.Н.Луканина-М.: Машиностроение. 1997-288 с. 8. В.Ф.Бершадский, Н.И.Дудко. Безопасность движения автомобиля. Минс «Ураджай» 2001-96 с. 9. В.И.Коноплянко и др. Организация и безопасность дорожного движения. Кемерово: Кузбассвузиздат, 1998-236 с.

O'xshashlar

Avtomobil transportining asosiy ish ko‘rsatkichlari

Avtomobil sanoati va transporti

Po’lat ko’priklar haqida umumiy ma’lumotlar

Ko’prikli inshootlar va quvurlarni loyixalash asoslari

Avtomobil generatorlari va kuchlanish rostlagichlari2