Temirbeton to’sinli ko’priklarning oraliq qurilma konstruksiyalari va ularni qurish usullari

Yuklangan vaqt:

29.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1389.533203125 KB

Ko'chirib olish

Temirbeton to’sinli ko’priklarning oraliq qurilma konstruksiyalari va ularni qurish usullari Reja: 1. Balkali ko’priklar turlari va ularni qo’llanish soxalari 2. Oldindan zo’riqtirilmagan toshtaxtali va qovurg’ali oraliq qurilmalar konstruktsiyalari 3. Oldindan zo’riqtirilgan uzlukli va temperaturaviy-uzluksiz oraliq qurilmalar konstruktsiyalari 4. Uzluksiz va konsolli oraliq qurilmalar konstruktsiyalari 5. Temirbeton to’sinli ko’priklarning tayanch qismlari 6. Ko’priklarni temirbeton konstruktsiyalarni yig’ma elentlarni tayyorlash va tashish asoslari 7. Uzlukli oraliq to’sinlarni kranlar bilan yig’ish 8. Temirbeton oraliq qurilmalarni betonlash asoslari va xavozalarda yig’ish 9. Uzluksiz oraliq qurilmalarni ko ’ ndalang surish tsikllari konveer - ortidan betonlash usuli yoki yig’ish 10. Uzluksiz oraliq qurilmalarni osma betonlash va osma yig’ish

1 To’sinli ko’priklar turlari va ularni qo’llanilish sohalari. Ko’priklar klassifikatsiyasidaqabul qilingan temirbeton to’sinli oraliq qurilmalar, statik sxemasiga ko’ra, oraliq qurilmaning ko’ndalang kesimiga ko’ra, armaturalash turiga va ishlab chiqarilishiga ko’ra farq qiladi. Temirbeton to’sinli oraliq qurilmalar statik sxemasiga ko’ra quyidagicha farqlanadi. • uzlukli; • temperaturaviy-uzluksiz; • uzluksiz • konsolli Uzlukli oraliq qurilmalar bir-biridan deformatsion choklar bilan ajratilgan. Bu choklar transport vositalari xarakatini rovonligini buzilishiga, ko’prik ko’tarmasini notekisligiga, tayanchlarni namdan saqlashni qiyinlashishiga olib keladi. Har-bir uzlukli oraliq qurilma joylashgan yonma-yon tayanchlar qismlari qo’zg’aluvchan yoki qo’zg’almas bo’lishi mumkin. Temperaturaviy uzluksiz oraliq qurilmalar uzlukli oraliq qurilmalarni o’tish qismi satxida oraliq tayanchlar tepasida birlashtirish orqali xosil qilinadi. Bu ularda deformatsion choklarni bo’lmasligini taminlaydi va ko’prikni ekspluatatsion sifatini oshiradi. Temperaturaviy deformatsion uzluksiz oraliq qurilmalar zanjirida bitta tayanch qismi qo’zg’almas, qolganlari qo’zg’aluvchan. Uzluksiz oraliq qurilmalar ekspluatatsiya qilish nuqtai nazaridan sermazmun; ularda faqat bittaga deformatsiya bo’lishi mumkin. Har bir tayanchda bitta tayanch qismi bo’lib, ulardan bittasi qo’zg’almas bo’ladi. Konsolli oraliq qurilmalar vaqtinchalik yukalr tasirida ishlash tavsifiga ko’ra bir-xil sxemali oraliqlarda uzluksiz oraliq qurilmalarga o’xshash bo’ladi. Ularni ilgari oraliq tayanchlarni qo’kishlarini bartaraf etish maqsadida qo’llanilgan. Tayanchlarni zamonaviy konstruksiyalari ularni cho’kishini inkor qiladi, shuning uchun konsolli oraliq qurilmalarni osilgan qismini qiyinchilik tug’dirganligi uchun ular qo’llanish to’xtatildi.

1.rasm To’sinli temirbeton oraliq qurilmalar ko’ndalang kesm turlari: a- toshtaxtali; b- qovirg’ali; v- toshtaxtali-qovurg’ali; g- korobkasimon To’sinli temirbeton oraliq qurilmalar ko’ndalang kesimining turiga ko’ra quyidagicha bo’linadi: • toshtaxtali 3....6m dan 12....18m gacha oraliqda (1.a rasm) • qovurg’ali 18...42m oraliqda (1.b rasm) • qovurg’ali-toshtaxtali 27....63m (1.v rasm) • korobkasimon 63m dan katta oraliqda (1.2 rasm) Armaturalash usullari bo’yicha quyidagilarga bo’linadi: • zo’riqtirilgan armaturali • oldindan zo’riqtirilgan armaturali To ’ sinli temirbeton qurilmalar qurilishi bo ’ yicha quyidagilarga bo ’ linadi : • yaxlit quyilgan (ishonchliroq); • yaxlit va yig’iladigan; • yig’iladigan. 2. Zo ’ riqtirilgan armaturali , toshtaxtali va qovurg ’ ali uzlukli oraliq qurilma konstruksiyalari . Zo ’ riqtirilgan armaturali , toshtaxtali oraliq qurilmalar doimiy qalinlikka ega bo ’ lgan butun toshtaxta (2 rasm ) 3...6 m gacha bo ’ lgan oraliqlarda qo ’ llaniladi . Qisqarishga va egilishga ishlaganda aniq statik sxemaga ega , kichik qurilish balanligiga ega ( toshtaxta qalinligining oraliqqa nisbati 1/16 gacha ) konstruksiyaning oddiyligi va kam mexnat sarfi , bunda armaturaning toshtaxtaning kengligi bo ’ yicha bir qavatli tarqalishi , armaturalash , betonlash va qolip

tayyorlashdagi ishlar sodda bajariladi . Ularni ko ’ ndalang ukloni 15% kam bo ’ lmasligi kerak va buni toshtaxtani qiyalatish hisobiga amalga oshiriladi . Toshtaxtali yaxlit oraliq qurilmalarda ko ’ prik ko ’ tarmasi va piyodalar yo ’ lkasining to ’ shamasi oddiy bo ’ lib : asfaltbeton 7 sm , betondan himoya qatlami 34 sm , suv o ’ tkazmaydigan qatlam 1 sm va tekislovchi qatlam 3-4 sm dan iborat bo ’ ladi . Ularni bo ’ ylama va ko ’ ndalang armaturalash silliq va takrorlanadigan profilli armaturalardan va payvanlangan metall to ’ rlardan QMQ 2.05-03-84 da o ’ rnatilgan konstruktiv talablar asosida bajariladi . Oraliq qurilmalarni oraliq bo ’ ylab armaturalash ko ’ ndalang kuchlar va eguvchi momentlarni egilgan epyuralarini hisobga olib aniqlanadi va 2 rasmda ko ’ rsatilgan ko ’ rinishga ega bo ’ ladi . Ishchi armaturaning yarmi tayanchiga oraliqning yarmida kerak bo’lgan, uch xolatda tepaga 30-45°da uch marta qayiriladi. Bu tortqichlarsiz armaturalash imkonini beradi, bu egilgan sterjenlar tayanch qismlaridagi toshtaxtaning vertikal qirqimi va tiralish joyidagilari seziladigan ko’ndalang kuchlarni ishonchli bartaraf etadi. Zo’riqtirilmagan armaturali qovurg’ali oraliq qurilmalar 12....21m oraliqlarda qo’llaniladi. Ular bosh to’sin, diafragma va o’tish qismining toshtaxtasidan tashkil topgan. (3 rasm) Bosh to’sinlar oraliq qurilmaning yuklarni umumiy tasiriga ishlashi jarayonidagi asosiy yuk ko’taruvchi elementi hisoblanadi. Ular odatda bir-biri bilan oraliqning o’rtasi va to’rtdan biridagi tayanch qismlarida o’rnatilgan diafragmalar oraqali biriktiriladi, agar ular orasidagi masofa 4.6m dan kam bo’lmasa. Diafragmalar oraliq qurilma elementlarning ishlashini ta’minlab beradi. O’tish qismining toshtaxtasi ularda yuklarning joyga tasiriga ishlaydi. Vaqtinchalik yuklarni bosh to’sinlarga tarqalishida ishtirok etadi va o’tish toytaxtasi yuklarning umumiy tasiriga ishlaganga oraliq qurilmaning siqilgan sifatida ishlaydi.

2.rasm Yaxlit tayorlanadigan uzunligi 6m oraliq qurilmani ko’ndalang armaturalash sxemasi 3.rasm Yaxlit tayorlangan qovurg’ali temirbeton oraliq qurilmaning old ko’rinishi (a) va ko’ndalang kesimi (v) Yaxlit qovurg’ali oraliq qurilmalar ko’ndalang kesimida eng kam beton sarfi shartlari bo’yicha oraliq o’lchamiga bog’liq xoldagi bosh to’sinlarning maqbul sonini tanlash imkonini beradi. U odatda oraliq kattalishishi bilan kamayib boradi. Kichik oraliqlarda u cheksizlikka intiladi, va bu toshtaxtali oraliq qurilmalarni kichik oraliqlarda qo’llanishini aniqlab beradi. Bosh to’sinlar orsidagi masofa 12...27m oraliqlarda 1.5dan 2.5gacha bo’ladi. Bazida bosh to’sinlar orasidagi masofa 4.6m gacha etkaziladi, bu xolatda bosh to’sinlar orasiga ikkinchi darajali ko’ndalang, o’tish qismi toshtaxtasi oralig’ini kamaytiruvchi to’sinlar o’rnatiladi. Bu oraliq qurilmalarni qo’llanishida 2ta usul o’z ifodasini topdi. • diafragmali, bosh to’sinining ko’ndalang kesimi T shakliga ega bo’lgan oraliq qurilma; • diafragmasiz, bosh to’sinining ko’ndalang kesimi T shakliga ega bo’lgan oraliq qurilma. Qovurg’ali oraliq qurilmalarni yaxlit qurilganda ularni armaturalari beton bilan yaxshi kirishishni taminlash, konstruksiyaga beton joylashtirilayotganda qulay bo’lishligi va namlikdan va havodan yaxshi himoyalangan bo’lishi kerak.

Armaturalash silliq yoki qaytariladigan profilli sterjenlar bilan amalga oshiriladi. Yoyilgan armaturalarning hamma ichchi silliq sterjenlarning oxiri betonda ankerlashni xosil qilish uchun yarim ilmoq shaklida egilgan bo’lishi kerak, (2.7.a rasm). Yumaloq simli siqilgan sterjenlarning oxiri va cho’zilgan zonadagi takrorladigan profilli armaturani oxiri ham to’g’ri ilmoq shaklida tugaydi. Kerakli uzunlikni taminlash uchun alohida armaturalar bir-biri bilan elektr payvandlash oraqali biriktiriladi. Bunda payvandlangan joyda yo’g’onlashish hosil bo’ladi. (4.b rasm). Kelajakda takrorladigan profilli armaturalarni ulashni ularni oxiriga metall quvurni kirgizib uni siqish yo’li bilan maxkamlab yig’ish davomida amalga oshirish qo’llaniladi. (4v rasm) Payvandlangan to’rlar (4g rasm) bir-biri bilan kesishadigan sterjenlarni kontakt payvandlash orqali birlashtirib tayyor xolda konstruksiyaga qo’yiladi. Setka konstruksiyaga qo’yilganda bir-biriga sterjenlarning 30% barobarida ustmaust qo’yiladi va bu 25sm dan kam bo’lmasligi kerak. 4.rasm Armaturalarning aloxida sterjenlari (a), armaturali panjara (b) va sterjenlarni birlashtirish usullari (v,g) O’tish qismining plitasi uni ushlab turadigan bosh to’sin va ko’ndalang diafragmalar ichiga kirgizib elastic maxkamlangan. Diafragmasi yaxlit va yig’ma oraliq qurilmalarning o’tish qismi oralig’ining yarmida musbat eguvchi momentlar, tayanchlarda esa manfiy eguvchi momentlar vujudga keladi. Shuning uchun plita tayanchlarida armaturaning uning tepa qismiga, o’rtasida pasti qismiga joylashtiriladi (5 rasm).

Plitaning ishchi armatura sterjenlarini QMQ 2.05.03-84 himoya qatlami qalinligi talablari hisobga olgan xolda joylashtiriladi. Bundan tashqari armaturaning eng kichik diametrlari va ular orasidagi masofaga qo’yilgan talablar QMQ 2.05.03-84 talablari asosida bajariladi. Manfiy eguvchi moment tasiri bo’lgan joylarda ishchi armatura plitaning Yuqori qismida 1/4....1/6 plita oralig’iga nisbatan pastki ishchi 5.rasm Oraliq qurilmaning bosh to’sini va o’tish qismi toshtaxtasida zo’riqtirilmagan armaturalarning joylashishi: armatura tayanchlariga etkazilib oraliq o’rtasi 1m oraliqqa kamida 3ta sterjen yoki 1/4 (yuza kengligiga) pastki armatura qo’yiladi. Ishchi armaturaga perpendikulyar qo’yilgan yordamchi armatura sterjenlari ko’ndalang armaturaning to’rtdan bir diametridan kam bo’lmagan %da bo’lishi va 1m plitaning kengligiga 4ta dan kam bo’lmagan miqdorda qo’yiladi. Bundan tashqari yordamchi armaturalar ishchi armaturaning xamma egilgan joylariga qo’yiladi. Konsolning chekkasidagi plitaning qalinligi 10sm dan kam bo’lmasligi, o’rta qismida qovurg’alar o’rtasidagi qalinligi 15sm dn kam bo’lmasligi ekrak. Diafragmasiz oraliq qurilmalarda o’tish qismi plitasi eguvchi asosli uzluksiz to’sin kabi ishlaydi. Uni payvandlangan yuqori qismi va tagi metall to’r qo’yiladi. Oraliq qurilmaning bosh to’sinlarini aloxida sterjenlar yoki payvandlangan karkaslar bilan armaturalanadi. (5rasmga qarang) Ish armaturaning diametri12mm dan kam bo’masin, betonning himoya qatlami 3sm dan kam bo’lmasligi kerak. Beton qo’yish Shartlariga ko’ra aloxida sterjenlar orasidagi masofa vertikal va gorizontal yo’nalishlarda 5sm dan kam bo’lmasligi kerak.

To’sin tirqishlaridagi halqasimon qisqich butun uzunligi bo’yicha, oxirgi qismidan tashqari 8mm dan kam bo’lmasligi, oxirgi qismlarida 10mm dan kam bo’lmasligi kerak. Halqasimon qisqichlar orasidagi to’sinni yon qismi va pastki yuzasida 2sm dan kam bo’lmasligi kerak. Har-bir halqasimon qisqich o’zining ichiga bir qatorda 5ta dan ko’p bo’lmagan tortilgan armatura va 3ta dan ko’p bo’lmagan siqilgan sterjenlarni qamrab olishi kerak. Halqali qisqichlar orasidagi masofa to’sin bo’ylamasiga 10sm dan oshmagan qadamli, oxirgi qismlarida 15sm dan kam bo’lmagan va tayanch qismida balka chekkalaridan ¼ oraliqqa nisbatan qismida. 20sm dan kam bo’lmagan, to’sin o’rtasida ½ oraliqqa nisbatan bo’lishi kerak. To’sinning oxirlari uning chekkasidan oraliq tomonga to’sinning balandligi miqdordagi o’lchami. Yig’ma to’sinlardagi zo’riqtirilmagan armaturalar ko’p qaorli payvandlanmagan karkas ko’rinishdagi ko’p tarqalgan. (6a rasm) ular ishlab chiqarishga moslashtirilgan va yig’ishga qulay. Payvandlangan karkasning ishchi armaturalari bir-biri ustiga qo’yilgan ko’ndalang sterjenlar qatoridan iborat va birbiri bilan payvandlangan va qalinligi 4mm dan oshmaydigan payvand choklardan iborat. Agar bitta vertikal qatordagi 3-4 ta dan oraliq sterjenlar qo’yilgan bo’lsa, unda ularning ustiga o’sha diametri dagi qistirma (proilodka) uzunligi 61ga teng bo’ladi, undan keyin yangida 3-4 sterjen uzluksiz qo’yiladi. Qistirmada xosil bo’lgan tirqishlar ularni o’rab olgan betonlar bilan yaxshi tishlashini xosil qiladi. Qo’shni vertikal karkaslar orasidagi masofa 5sm dan kam bo’lmasligi yoki ishchi armaturaning 2diametri dan kam bo’lmasligi kerak. Betondan himoya qatlami

6.rasm Payvandlangan karkazning umumiy ko’rinishi (a) va uning tugunlari konstruksiyalari I,II va III (b-g) aloxida sterjenlarniki bilan bir-xil bo’ladi. Karkas ko’ndalang armaturasining ishchi sterjenlari 30....60° gacha bukiladi, lekin karkasning hamma sterjenlaridan kamida 2ta sterjen tayanch qismigacha etkaziladi. Bukish radiusi bukilayotgan armaturaning 12diametridan kam bo’lmasligi sterjen qaytariladigan profilli yoki diametri10m silliq sterjen bo’lishi kerak (6.b.v.g rasm). Asosiy armatura sterjenlariga qo’shimcha bukilgan sterjenlarni payvandlashga ruhsat etiladi. Bu xolatda xar-bir sterjenga 2tadan ko’p bo’lmagan, asosiy ko’ndalang sterjenning diametridan 2 marta kichik bo’lgan o’lchamdagi egilmalarni payvandlashga ruxsat etiladi. Bunday egmalarni uzunligi egmaning 12diametridan kam bo’lmagan payvand choklari bilan birlashtiriladi. (6rasm) Egmalarning joylashtirilgan egmalar joylashgan qismdagi balkaning xar-bir vertikal ko’ndalang qismidagi kamida birdona egma bo’lish Sharti bilan aniqlanadi. Balkaning yon devorlari bo’ylab o’rnatiladigan qaytariladigan profilni ko’ndalang armaturaning diametri 8....14mm va balandligi armaturaning 10...12mm diametriga teng bo’lishi kerak. Bu armatura beton qotish paytidagi cho’kish yoriqlaridan saqlaydi. Armaturani halqali qisqich tashqarisiga qo’yiladi. 3 Zo’riqtirilgan armaturali uzlukli va temperaturaviy – uzluksiz oraliq qurilmalar.

Zo’riqtirilgan armaturali uzlukli oraliq qurilmalar plita va qovurg’ali asosga ega qismlardan yig’ma va yaxlit holatda quriladi. Ularga zo’riqtirilgan armaturali, uzunligi 6m dan 18m gacha bo’lgan g’ovak toshtaxtalar yig’indisidan iborat oraliq qurilmalar kiradi. Ular bir-biriga parallel yotqizilgan va beton Shponkalar bilan maxkamlangan, birgalikdagi ishlashini taminlovchi, toshtaxtalardan iborat (7 rasm)oraliq qurilmaning ko’ndalang qismdagi tashtaxtalar soni ko’prik gabaritidan kelib chiqadi. 7.rasm Toshtaxtali oraliq qurilmani ko’ndalang kesimini aylana bo’shliqli bloklardan tuzish 6m dan 9m gacha bo’lgan oraliqlarda tashtaxta sarrobga (rigel) 2qavat ruberoid va 2...3 sm qalinlikdagi qorishma yotqizib mindiriladi, undan katta oraliqlarda- rezina yooki metall tayanch qismlar orqali mindiriladi. Rossiyada avtomobil va shahar ko’priklarida uzunligi 6,9,12,13 va 18mli g’ovak toshtaxtalarning birlashtirilgani ishlab chiqilgan. Toshtaxtalar qalinligi mos ravishda 0.45; 0.6; 0.75m. Toshtaxtaning eni 1m bo’ladi, 6...9 m gacha bo’lgan toshtalarning bo’shlig’i aylana shaklida bo’ladi (8.a rasm), 6...18m gacha bo’lgan toshtaxtalarning bo’shlig’i oval shakliga ega (8b rasm). 8.rasm Aylana shaklidagi bo’shliqga ega bo’lgan blokli (a) va oval shaklidagi (b) bo’shliqga ega bo’lgan blokli oraliq qurilmalar ko’ndalang kesimi Temirbeton

toshtaxtalardagi teshiklar tuzilgan konus asosiga o’xshashi va balandligi bo’yicha diametri boshqa bo’lib toshtaxta qolipida ulurning ichki diametrlari bo’yicha titratuvchi (puasson) formalarni chiqarishda g’ovakning ichkiyuzalarni shikaslantirmasdan chiqarishni taminlash kerak. Temirbeton toshtaxtani armaturalash gorizontal va vertikal payvandlangan to’rlar bilan amalga oshiriladi. (9 rasm). Gorizontal to’r 1silliq sterjenlardan 9.rasm Blokni zo’riqtirilgan va zo’riqtirilmagan armaturalar bilan armaturalash: 1- gorizantal to’rlar; 2- vertikal to’rlar; 3- armatura; 150mm qadamli qilib tayyorlanadi. Bu turdagi armaturalar konstruktiv bo’lgani uchun, ularni hisoblanmaydi. Vertikal qovurg’a to’r 2 bo’ylama va ko’ndalang A1 sinfdagi diametri8...12mm gacha bo’lgan issiq yassilangan zo’riqtirilmagan sterjenlardan yasalgan. Oraliqning o’rtasiga ko’ndalang sterjenlar konstruktiv jixatidan 200mm qadamli, chekka qismlarida esa ko’ndalang kuchni qabul qilish uchun 100mm qadamli joylashtirilgan. Zo’riqtirilgan armatura 3ettita o’rilgan diametri 15mm K-7 simlaridan yoki diametri5mm bo’lgan qaytariladigan profilli Qo’shaloq simlardan joylashtirilgan. U toshtaxtaning pastki qismida, qovurg’aga tutash joydagi g’ovakni bo’luvchi qismida joylashadi. Toshtaxtalarni ko’ndalang birlashtirishbeton Shponkalari yordamida amalga oshiriladi. (10 rasm). Bu tugun faqat bloklar orasidagi ko’ndalang kuchni qabul

qiladi, bu betonlash uchun etarli, chunki kichik oraliq qurilmalarda ko’ndalang yo’nalishdagi eguvchi momentlar mavjud bo’lmaydi. Rossiyada 12,15,18,21,24,va 33m oraliqlar uchun birxillashtirilgan oldindan zo’riqtirilgan qovurg’ali armaturalari tayanchga tortilgan oraliq qurilmalar ishlab chiqilgan. 10. rasm Toshtaxtali qurilma blogining birlashtirilgan qismini betonlash Ular T shakliga ega bo’lib, butun xolatda tashib olib kelib joylashtiriladi. (11 rasm) Ko’prik kengligini o’zgartirish ko’prikning eni bo’yicha qo’shimcha to’sinlar sonini o’zgartirish orqali amalga oshiriladi, ular orasidagi masofa 210...240mm ga teng. To’sinlarni o’tish qismida birlashtirish bo’ylama choklarni yaxlid betonlash oraqali amalga oshiriladi. Piyodalar yo’lagi odatiy baland bo’lmagan turdagi panjarava himoya to’sig’i bilan jixozlanadi. O’tish qismi to’shamasi odatiy qiyalik bilan bajariladi. Piyodalar yo’lkasida suv qochiruvchi quvurchalar o’rnatiladi. Tavr shaklidagi qovurg’ali oraliq qurilmalar konstruksiyasi 12 rasmda keltirilgan. T shaklidagi to’sinlarning balandligi taxminan 1/20 oraliqqa 15sm bo’lgan, xozir 18sm ga qalinlashtirilgan bu betonning himoya qatlamini 5sm gacha etkazish hisobiga amalga oshirilgan va u to’sinni uzoq xizmat qilishini taminlaydi. Qovurg’aning o’rta qismidagi qalinligi 16sm, tag qismidagi uning qalinligi 26sm

gacha etadi. Tag qismi armaturalar to’plamlarini joylashtirish uchun kengaytirilgan. Oraliq qurilmaning chekka to’sinlari o’rtadagisidan to’plam armaturalar soni bilan farq qiladi, Shu bilan birga to’sindan bir tomonlama, chiqariladigan armaturalar mavjud bo’ladi. Bu to’sinlarning o’tish qismi plitalari tepa va pastki qismiga chekkalarida payvandlangan metall turlar qo’yiladi. Devori 2ta qo’yiladigan payvandlangan to’r, tashqi Yuza qismiga armaturalanadi. Ular konstruktiv bo’ylama sterjenlardan va ko’ndalang ishchi sterjenlardan iborat. Ko’ndalang sterjenlar devorgacha etkaziladi bu betonni tortishishiga qarshiliklar ko’rsatuvchi armatura vazifasini bajaradi. 11.rasm Zo’riqtirilgan armaturali yig’ma qovurg’ali oraliq qurulmalar ko’ndalang kesimini tuzish: 12.rasm Qovirg’ali to’sinlarni oraliqda va tayanchdagi ko’ndalang kesmlari va ularni zo’riqtirilgan va zo’riqtirilmagan armaturalar bilan armaturalash: To’sinning pastki qovurg’asiga armaturalar to’plami joylashgan joyni qamrab oladigan zo’riqtirilgan armatura payvandlangan karkas joylashtiriladi. O’tish plitasi devorga biriktirilgan joyda

devorga qiya joylashgan beton kirishishiga qarshi armatura joylashtiriladi. Bu to’sinlardagi zo’riqtirilgan armatura diametri 3...6mm li o’ta mustaxkam simdan ishlanadi. Bu metallni tejashga va armaturada katta kuchlanish xosil bo’lishini taminlaydi. O’ta mustaxkam 5mm diametrli simlardan armaturalashni osonlashtirish uchun ularni 1 to’plamga keltiriladi, to’plamdagi armaturalar soni 18dan 60 donagacha bo’ladi (13 rasm). To’plamdagi simlarni o’rab bitta umumiy markazga birlashtiriladi. Xar-bir qatorini ingichka sim bilan o’raladi. To’plam tayyor 7ta simdan eshilgan o’ram bo’lishi ham mumkin. To’siqlarni armaturalashda to’g’ri chiziqli va egri chiziqli armaturalar to’plamidan foydalaniladi (14 rasm). To’siqni pastki qismini to’g’ri chiziqli armaturalar to’plamidan armaturalash, egri chiziqli to’plamga qaraganda texnologiyasi samarali, lekin to’sinning Yuqori qismida oldindan zo’riqtirish xosil qilinganda katta cho’zuvchi kuchlanish xosil bo’lishi mumkin. Bu vaqtda to’sin faqat o’zining og’irligi bilan yuklangan va bir markazga ega bo’lmagan oldindan siqilgan kuchlar tasirida bo’ladi. Bu xolatda yoriq paydo bo’lishini oldini olish uchun to’g’ri chiziqli armatura to’plamlari joylashgan qismda, ularning bir qismini tayanch qismidagi ishlashidan ozod qilib ularning o’rniga polietilen trubka yoki kanobdan yasalgan qattiq material bilan ajratib qo’yiladi. To’g’ri chiziqli va poligonal armaturalar to’plamidan armaturalashda tayanch qismlarda oldingi xolatlar vujudga kelmaydi. Bundan tashqari tyanch qismlardagi gorizontal burchak osdida qo’yilgan oldindan zo’riqtirish kuchlanishi vujudga keladi. Bu to’plamdagi oldindan zo’riqtirish kuchlanishidan ko’ndalang kuchlar belgisiga qarama-qarshi bo’lgan kuchlanishning vertical tuzilmasi tayanch qismidagi ko’ndalang kuchlarni belgisini kamaytiradi. Tayanchdagi ko’ndalang kuchlar yig’indisini kamaytirish xomutlarga ketadigan metal chiqimini yoki devor qalinligini kichraytirish imkonini beradi. Armatura to’plamidan betonga kuchlanishni uzatish u qotgandan keyin mahsus ankerlar yordamida amalga oshiriladi. 15rasmda MIIT sterjen-karkasli ankerining konstruktsiyasi keltirilgan. U metal sterjen 4, uzunligining o’rtasida

tirqishli diafragma 5 mahkamlangan, chekkalarida esa- krest(but) shaklidagi tayanch 2dan iborat. Ankerda eshilgan zo’riqtirilgan armaturalar to’plami to’rt qatorga ajratilgan va ularning oxiri krest(but) shaklidagi tayanchga similar o’rami 3 bilan birlashtiriladi. O’ramlar orasidagi bo;shliqqa betot kirb to’sin betoning ichiga armaturalar to’plamini siqib oladi. Kuchlanish uzatiladigan joyda betonni kuchaytirish uchun armature sprali qo’yiladi. Armaturalar to’plamini tayanchga tortish va zo’riqishni betonga uzatish uning 80% mustahkamlikka erishganda tortish simmetrikligiga amal qilib va simmetrik bog’lamni navbat bilan kesish yo’lini uzatishni ishlab chiqiladi. Agar butun tashib kelinadigan to’sinlarni etkazib berish imkoni bo’lmasa, u holatda armaturani betonga tortish bilan to’sinning uzunligi bo’yicha tuzilmasidan hosil bo’lgan orliq qurilma qo’llaniladi. Rossiyada orliq qurilmalarning birhillashtirilgan 15, 18, 24, 33 va 42m uzunlikdagi ulanadigan to’sinlar loyihasi ko’zda tutilgan. Yo’l to’sinlaridan yig’iladigan oraliq qurilma ko’ndalang yo’nalishda, butun – tashilashidigan to’sinlar kabi joylashtiriladi. Bunda ularni diafragmali yoki diafragmasiz barpo etish mumkin. Ko’prik kengligini o’zgartirishga to’sinlar sonini o’zgartirish orqali amalga erishiladi. Har bir to’sin oldindan tayyorlangan (16 rasm), karkas shaklidagi zo’riqtirilmagan armaturalardan armaturalangan bloklardan tuziladi. Zo’riqtirilgan armaturalarni blokda joylashtirish uchun ichki (berk) yoki tashqi (ochiq) bo’lishi mumkin bo’lgan kanallar qo’yiladi. Barcha oraliq (ichki) bloklar tashish va taxlash nuqtai nazardan 6m uzunlikda ishlab chiqiladi, chetki bloklar esa 3 yoki 4.5m qabul qilinadi, bu oraliq qurilma uzunligini loyiha uzunligi bo’yicha ta’minlash uchun. Oraliq qurilma to’sinlarini qurilayotgan ob’ekt maydonida bloklardan kattalashtirib yig’ish yo’li bilan amalga oshiriladi. Bloklardan loyiha ketma ketligida joylashtiriladi va choklarini sement qorishmasi yoki kley bilan birlashtiriladi. Undan keyin kanallarga zo’riqtirilgan armatura tortiladi va unda

tortish kuchlanishi hosil qilinadi, qaysiki tezda betonga uzatiladi. Chekka bloklarni qirralari qalinligi 20mm li metal list bilan qoplanadi, bunda ankerlar uchun armatura tortilayotganda tayanch bo’lib xizmat qiladi. Bu bloklardagi zo’riqtirilmagan armaturalar, butun – tashiladigan to’sinlardagi bilan bir xil bo’ladi. Lekin u to’sinni ko’ndalang choklarini betonlashda birikmaydi, bu ko’ndalang choklarni betonlashda ko’ndalang to’sinlarni ko’ndalang kuchlarga ishlash ishonchligini kamaytiradi. Zo’riqtirilmagan yig’uvchi armatura to’sin uzunligi bo’yicha diametri 5mm li similar to’plamidan bajariladi. Armaturalarni to’plamini bir qismi to’sinning butun uzunligi bo’ylab, ko’rinmaydigan kanallardan to’g’ri chiziq bo’yicha o’tadi, qolgan qismi to’g’ri chiziqli kanallarda yuqoriga egiladi. 6 Temirbeton ko’priklarni yig’ma konstruksiyalari elementlarini tayyorlash va tashish asoslari Yig’ma temirbeton ko’prik konstruksiyalarini ixtisoslashtirilgan zavodlarda va paligonlarda tayyorlanadi. Zavodlarda asosan murakkab turdagi jixozlardan foydalanib ishlab chiqariladigan, birxillashtirilgan va namuna asosidagi elementlarni tayyorlanadi. Paligonlarni konstruksiyalarni yig’ma elementlarini tayyorlovchi vaqtinchalik korxona sifatida qurilayotgan yo’l qismida tashkil etiladi. Poligonlarni zavodlarga nisbatan texnologik uskuna va jixozlar bilan taminlash soddaroq, ishlar ochiq maydonlarda va voqtinchalik binolarda bajariladi. Konstruksiyalarni poligonlarda ishlab chiqarishni qurilayotgan inshoot yaqinida qisqa vaqtda amalga oshirish mumkin. Ko’prikni og’ir vakatta gabaritli konstruksiya bloklarini bknday poligonlarda tayyorlash orqali, qimmat yoki xarakatdagi zavodlardan tashib kelish qiyinchiliklarini chetlab o’tish mumkin. Temirbeton konstruksiyalarini tayyorlashni texnologik jarayonini, tayyorlash va qolipga solish ishlarini bir biriga bog’langan jarayonni o’z ichiga oladi. Tayyorgarlik ishlariga qolib qismlarini yasaSh armaturalarni tayorlash va beton qorishmasini tayyorlash kiradi. Qolipga solish ishlariga kolip qismlarini yig’ish, armaturalarni joyiga qo’yish va oldindan zo’riqtirish, tashish, betonni qolipga

solish va zichlashtirish, yangi quyilgan betonga qaraSh, qoliplarni bo’shatish ishlari kiradi. Zavodlarda va poligonlarda metall konstruksiya zavodida ishlab chiqarilgan qoliplardan foydalaniladi. YOg’och qoliplarini tuzatish va yasaSh ishlarini amalga oshirish uchun zavodlarda yoki poligonlarda yog’ochsozlik sexlari tashkil etiladi yoki yog’och materyali ombori bo’lgan qolpsozlik xo’jaligi tashkil etiladi. Armatura va armatura elementlarini tayyorlash metall omborlari ichida joylashgan sexlarda amalga oshiriladi. Armatura tayyorlash ishlariga ishlatiladigan materiyallarni qabul qilish va saqlash, detallarini tayyorlash, tayyor qismlardan karkas va parjaralar yig’ish, armaturalar o’ramini tayyorlash ishlari kiradi. Armatura qismlarini tayyorlash odada kerakli uskuna va mexanizmlar bilan jixozlangan ketma-ketlik texnologik qismlarda amalga oshiriladi. Standart uzunlikga ega armatura va simlar katta o’ramlarda zavodga yoki poligonga olib kelinganidan kegin,, ularni oldindan chang va zanglardan tozalanib to’g’rilashga yg’naltiriladi, kerakli o’lchamda kesiladi, agar kerakli uzunlikga ega bo’lmasa ulanadi va egiladi. Ketma-ketlikda ishlab chiqarish tizimida tayyorlanadigan o’ramda olib kelingan diyametri 12mm li armaturalarni tayyorlash tizimiga to’g’rikesuvsi va eguvchi jixozlar kiradi. To’g’ri kesuvchi jixozlarga armaturani to’girlash va kerakli o’lchamda kesish uskunalari birlashtirilgan bo’ladi. Simlani to’g’irlash aylanib turuvchi silindrlar (rotatsion) yoki rolikli uskunalarda uni ko’p martta egilishini taminlash orqali amalga oshiriladi. Rotatsion qurilmalarda simni duga oxirlari orqali o’tadigan, duga Shaklida egilgan va o’z o’qi atrofida katta tezlikda aylanadigan metall quvurlar orqali tortib, qaysiki tortib to’g’irlanadi. Rolikli jixozlarda simni ko’p martta egilishini uni roliklar sistemasi orqali tortib amalga oshiriladi, qaysiki ularni orasidan sim ilon izi bo’ylab xarakatlanadi. Diyametri 16mm va undan katta armaturalar to’g’irlashni talab etmaydi. Katta diyamerli sterjenlarni ketma-ketlik tizimli tarmoqlarda tayyorlanadi, uning tuzilmasiga payvandlash dastgoxi, sterjenlarni kontakt payvandlash uchun, qirqish dastgoxi yoki qaychi va armaturani egish uskunasi kiradi. Armaturani egish uchun eguvchi diskli uzatuvchi dastgoxlardan, qaysiki sterjenlar aylanganda ikkita

joylashtirilgan tayanish barmoqlari orqali egiladi. Sterjenlar xarakati ketma-ketlik ishlabchiqarish tarmog’i bo’ylab rolikli konveyer (rolgangam)da Yuz beradi. Metall panjaralarni va karkaslarni ishlab chiqarish ketma-ketlik tarmog’i yo’naltiruvchi (konduktor) ularni tayyorlangan qismlarini yig’ish uchun va sterjenlarni kesishgan joylarini nuqtaviy payvadlash uchun yo’naltiradti. Oldindan zo’riqtirilgan armatura bog’lamini o’ta mustaxkam simlardan, tuzilmasiga boshqariladigan silindrli jixozlar mustaxkam simlar va bog’lash uchun ishlatiladigan simlar o’rami uchun aylanuvchi charx, tortuvchi uskuna va to’plamni bog’lash va yig’ish uskunasida amalga oshiriladi. Armaturvlar bog’lami zavodda tayyorlangan ettita simdan iborat bog’lamlardan Shakllantiriladi. Shaklga solish ishlarini qolpga solish sexlarida yoki ochiq maydonlarda stendda yoki ketma-ketlik –agrigat texnologiyasida bajariladi. Stend texnologiyasida Shakga solish ishlari statsionar (ko’chmas) stendlarda ketma-ketlik tizimida bajariladi, stendning konstruksiyasi maxsulotni turi bilan aniqlanadi va etarlicha xar-xil bo’lishi mumkin. Oldindan armaturasini tortib zo’riqtiriladigan konstruksiyalarni tayyorlashda ularni joylashish turg’unligini taminlaydigan va tortuvchi kuchlarni qabul qiladigan stendlardan foydalaniladi. Kuchlar bilan yuklangan stendning qismlari bir vaqtning o’zida qolipning vertikal Yuklar, zo’riqtirilmagan armatura va beton og’irligidan tushiadigan Yuklarni qabul qiladi. Joyda turadigan kuchini qabul qiluvchi stend bazi xollarda bug’ kamerasi bilan birlashtiriladi (32 rasm) 32.rasm. Qo’zg’almaydigan temirbeton stendi: 1- plita-tirgak; 2- kallak; 3.tortgich; 4- ikarkaz-sterjenli anker; 5- tayyorlanayotgan to’sin; 6- Armaturalar bog’lami; 7- devorlar; 8- ankerli qurilma; 9- kronShteyn; 10- qopqoq; 11- Shit qolip; 12- poddon; 13- vintli tortgich:

Stend texnologiyasi kammaxsuldor bo’lgani uchun uni poligonlarda qo’llaniladi. KTBK zavodida oraliq qurilma to’sinlarini ishlab chiqarishda ketiaketlik agrigat texnologiyasi asosida qolipga solish ishlari qo’llaniladi. Agregat deb relisli yo’lda xarakatlanadigan g’ildirakga o’rnatilgan, ishchi postlarning bittamidan boshqasiga xarakatlanadigan stendga aytiladi. (33.rasm) xar bir postda malum bir qolipga solish ishlari bajariladi. Postlarni Yuqori ishlab chiqarish unmdorligiga ega ishchi jixozlar bilan tamillanadi. 33.rasm. Oldindan zo’riqtirilgan to’sinlarni tayyorlash uchun xarakatlanuvchi strendning sxemasi: 1- kallak; 2- Yuk qabul qiluvchi plita; 3- ikki o’qli arava; 4- Yuqori tirgak; 5- ustun; 6- tortgich: Stendli va ketma ketlik-agrigat texnologiyasida oldindan zo’riqtirilgan to’sinlarnlar tayyorlashning qolibga solish ishlarini bajarish ketma keligi bir xil. Ochilgan qolplarni yog’lanadi, armatura bog’lamini tortiladi va zo’riqtirilmagan armaturalarni pastni belbog’ va qovurg’asiga o’rnatiladi. Kegin qolpni va tepa plita armaturasini loyixa belgisiga o’rnatiladi, beton qorishmasi solinadi va zichlanadi. Quyilgan qorishma 6-8 soat qotgandan kegin konstruksiyani issiq namli ishlovdan o’tkaziladi. Beton mustaxkamligini tayyor konstruksiyaning armatura bog’lamlarini tortish tayanchlaridan ulta ovozli kuchlanish berib tekshiriladi. To’sinni tayyor buyumlar omboriga jo’natiladi, u erda pardozlash ishlari bajariladi: To’sinning chekka qismlaridagi armaturalar bog’lami kesilgan joylariga, betonnig bo’shliq joylariga ishlov beriladi. Armaturani oldindan zo’riqtirishni qoidaga asosan gidravlik damkratlar bilan amalga oshiriladi.

Zavodlarda, paligon va bazalarda tayyorlanadigan ko’prikning yig’ma konstruksiyalari qurilish maydoniga temryo’l, avtomobil yoki suv transportida etkazib beriladi, etkazib berish jarayonida belgilangan yo’nalishda xarakat xavfsizligini tashkil etish, ishlayotgan transport vositalari va tashilayotgan konstruksiyalarni aqlanishini taminlash kerak. Tashilayotgan konstruksiyalar o’z og’irligi va inersiya kuchlari tasirida bo’ladi, tashish davomida statik aniq sistema sifatida ishlash talab etiladi. Bu xolatda transport vositasiga xam, tashib ketilayotgan konstruksiyaga xam ko’zda tutilmagan kuchlar xarakati xisobga olinmaydi. Temirbeton elementlarni shunday maxkamlash kerakki, bunda tashish vaqtida xosil bo’ladigan kuchlar, ularning armaturalanishiga mos bulishi kerak. Transport vositasiga o’rnatilgan yuklarning gabariti transport vositasining gabaritiga mos kelishi kerak. Tashilayotgan konstruksiyalarni transport vositasida joylashish turg’unligi, Shamol kuchidan xosil bo’ladigan inersiya kuchlarini qabul qilishini xisobga olgan xolda maxkamlanishini talab etiladi. Xisobga olishda amalda, xar doim yo’lning egri qismida yuk bilan xarakatlanayotgan transport vositasi xolatining turg’unligi tekshiriladi. Ko’prik oraliq qurilmasining to’sin va fermalarini tashishda, Yuklash tushiurish ishlarini bajarishda unga to’g’ri keladigan yuk ko’tarish qobiliyatiga ega mexanizmlarni tanlash topShiriqlarini echishga to’g’ri keladi. Xamma xollarda Shunga intilish kerakki tashishning ish unmdorligi kattk va tan narxi kichik bo’lishi kerak. Temir yg’o’lda tashishni amalga oshirishda (34 a rasm) platformani Yuk ko’tarishi 50 yoki 60 tonna, foydali uzunligi 12.87m va kengligi 2.77m ligidan kelib chiqib konstruksiya elementlari Yuklanadi. Agar tashilayotgan yukning uzunligi platforma uzunligidan katta bo’lsa, elementlarni bitta platformaga maxkamlanadi, platformadan chutga chiqadigan konstruksiya qismi 7m dan ko’p bo’lmaslik sharti bilan, bunda yukli platformadan oldingi va orqadagi platforialar berkituvchi xisoblanadi. Tashilayotgan

konstruksiyaning turg’unligini tashish vaqtida Qo’shimcha to’sin konsolli sistemada ishlash usulida maxkamlanadi. Uzun konstruksiyalarni ikkita platformaga maxkamlanadi. Kerakli xolatlarda ularning orasiga bo’sh platformalarning kerakli soni Qo’shiladi platformaga Yuklangan konstruksiyaning Yuklash gabariti kenligi 3250mm va yo’lning egri radiusi 320m chegarasidan chiqmasligi talab qilinadi. To’sinni yoki fermani ikkita platformaga Yuklanganda yo’lning egri joylarida konstruksiya maxkamlangan platformaga nisbatankonstruksiyada. burilishlar xosil qilishi uchunkonstruksiyani maxsus turniket mosamasi bilan maxkamlanadi, yana ko’ndalang siljishlar uchun platformalardan bittasikonstruksiya elementi oxirida bo’lishi taminlangan bo’lishi kerak. 34.rasm Konstruksiyalarni temir va avtomobil yo’llarida etkazib berish: a- bitta temiryo’l platformasida b- yarim pretsepli va avtomobil tortuvchida 1- Tashilayotgan to’sin; 2- tayanch brulari; 3- tortuvchi va sim o’ramlari; 4- berkituvchi platforma 5 – tortuvchi avtomobil; 6- yarim pritsep: Konstruksiyalarni avtomobil yo’llari orqali etkazib berishda elementlarning o’lchami va og’irligiga bog’liq xolda bo’rtli avtomobillar, tortuvchiga ega yarim pretseplar va pretsep aravalar qo’llaniladi. Juda og’ir va uzun to’sin va fermalartortuvchilar yoki traktorlarbilan Shatakga olinadigan aravalarda yoki tralerlarda etkazib beriladi. (34b rasm) Yo’l xarakati qoidalariga asosan transport vositalarining gabariti Yuki bilan yoki Yuksiz bo’lganda balandligi bo’yicha 4m yo’l Yuzasidan, kengligi bo’yicha

2.5m bo’lishi,uzunligi bo’yicha pretsepli avtopoyezd uchun 20m gacha, ikita yoki undan ortiq pritsepli avtopoyezd uchun uzunlik 24m gacha bo’ladi. Yuk transport vositasi uzunligi gabaritining oxirgi nuqtasidan Yuk 2m dan oshiq chiqib ketmasligi kerak. Transport vositasining Yuk bilan bargalikdagi og’irligi 30t oshib ketmasligi kerak. 7. Uzlukli to’sinli oraliq qurilmalarni kranlar bilan yig’ish Tayanchlarga uzlukli oraliq qurulmalarni o’rnatish uchun mamlakatimizda va xorijda ishlab chiqarilgan o’zi Yurar strelali xar xil kranlar: Avtomobil va maxsus g’ildirakli, rizina g’ildirakli, zanjirli va temiryo’l kranlaridan foydalaniladi. Mamlakatimizda ishlab chiqarilgan avtomobil kranlarining Yuk ko’tarish qobilyati 16t, maxsus g’ildirakli 40t va 63t rezina g’ildirakli 16t va 100t gacha zanjirli kranlarnishki 25t dan 100t gacha, temiryo’l kranlariniki 16t dan 63t gacha bo’ladi. Ko’prik qurilishida ko’proq tarqalgan Yaponyani “kato” firmasining maxsus Shossedagi yuk ko’tarish qobilyati 16t dan 100t gacha bo’lgan strelali kranlarini ishlatiladi. Kranlarning Yuk ko’tarish qobilyati ular strelasining qulochiga bog’liq. Kranlarga chetga chiqariladigan tayanchlarni o’rnatish (autriger) ularni tayanch asosini kengaytiradi, turg’unligini va yuk ko’tarish qoblyatini oshiradi. Kranning xar qanday turi chetga chiqariladigan tayanchlari bilan yoki ularsiz Yuk ko’tarish qobilyatini kran qulochiga bog’liqliq jadvali bilan tavfsiflanadi. Yig’ish bloklarini og’irligini bilgan xolda va strelaning kran ishlayotgandagi eng katta qulochini aniqlab Yuk ko’tarish jadvalidan tanlab olingan mashinaning yukni ko’tarishga mosligini tekshiriladi yoki talab qilinadigan yukni berilgan strelaning qulochida ko’tara oladigan mashina turini tanlanadi. Ko’priklarni oraliq qurilmasini yig’ishda kranni oldin o’rnatilgan oraliq qurilmada joylashtirib (35a rasm) yoki erda joylashtirib (35b rasm)bajariladi. Birinchi xolatda kranning strela qulochi katta bo’lganda ishlaydi va nisbatan kam Yuk ko’tarish qobilyatiga ega bo’ladi. Kranni oraliq qurilmaning tagida gruntda joylashtirilganda (35b rasm) strela qulochi kichkina bo’ladi va og’ir Yuk ko’tarish qobilyatiga ega bo’ladi.

35.rasm Oraliq qurilmani yig’ish vaqtidagi o’zi yurar kranning ornatish turlari: a- oldin yig’ilgan oraliq qurilmalarda; b- erda Kranni erga o’rnatish gruntning xossalari va joydagi er yuzasining tuzilishiga bog’liq bo’ladi. Agar bitta kranning yuk ko’tarish qobilyati etarli bo’lmasa yig’ishni ikkita kran yordamida bajariladi. Agar gruntning ko’tarish qobilyati etarli bo’lmasa kran tayanchlari tagiga yog’och paddon yoki temirbeton plita qo’yiladi. Ko’p oraliqli uncha baland va keng bo’lmagan ko’prik, yo’l o’tkazgich va estakadalanrni qurishda kozlovoy kranlardan foydalanish o’ta unimli. Ayniqsa kran yo’llari tagiga estakada barpo etish talab qilinmasa.(36 rasm) Kranlar keng mintakaga xizmat ko’rsatadi va nafaqat to’sinlarni o’rnatish uchun, inshoot tayanchlarini, tayyorgarlik ishlarini bajarish, tushiirish va konstruksiyalarni kattalashtirish ishlarini xam bajaradi.

36.rasm. Kozlovoy kranda to’sinlarni o’rnatish: 1- kran osti yo’li; 2- xarakatlanuvchi arava; 3- bikr ustun; 4- Yuk ko’taruvchi libyotka; 5- Yuk aravasi; 6- polispat; 7- o’rnatilayotgan to’sin; 8- regl; 9- Yuk aravachasini qo’zg’altiruvchi libyotka; 10- Sharnerli ustun; 11- tortgich: Ko’prik oraliq qurilmasini chuqur va keng daryolarda yig’ishda suzuvchi kranlardan foydalaniladi. Ko’proq ishlatiladigan suzuvchi kran jixozlari, qaysiki korxonaning o’z kuchi bilan yig’iladigan, shattakga olib Yuriladigan yassi kemaga o’rnatiladigan (fonton) ichi bo’sh yashiklardan yasalgan qurilishda machto-strelali, o’zi Yurar yoki kozlovoy kranlardan foydalaniladi. Ko’prik oraliq qurilmasi to’sinini tayanchga o’rnatishda Shlyuzli kranlardan keng foydalaniladi. Shlyuzli kranlar deb, bosh to’sin (ferma) qaysiki yig’ilayotgan oraliqni yopadigan va old qismini oxiri ko’prik tayanchiga tayanadi. Shlyuzli kranlarning asosiy tavsifi yig’ilayotgan konstruksiya bloklariningularning bosh to’sinlariga yoki firmalariga o’rnatilgan Yuk aravachalarida ko’ndalang qo’zg’alishi (ShlYuzovaniya). Shlyuzli kranlarni Shahar va avtomobil yo’li o’sinli ko’priklarini oraliq qurilmalarini yig’ishda, agar to’sinlarni strelali kranlarda yig’ishni imkoni bo’lmasa yoki iqtisodiy samara bermaganda qo’llaniladi. Xozirgi vaqtda MKSH markali ko’chma Shlyuzli kranlar qo’llanilmoqda. Bunda tayanchlarga to’sinni og’irligi 35t va uzunligi 21m gacha bo’lsa MKSH-35 qo’llaniladi. To’sinning og’irligi 40t gacha uzunligi 21m gacha bo’lsa MKSH-40 qo’llaniladi. To’sinning og’rligi 63t gacha uzunligi 33m gacha bo’lsa MKSH-63 ko’llaniladi. To’sinni og’irligi 100t gacha uzunligi 43m gacha bo’lsa MKSH-100 qo’llaniladi.

37.rasm Oraliq qurilma va tayanchlarni MKSH-100 Shlyuzli krani bilan yig’ishning ketma- ketligi: I-Ko’prik tayanchini yig’ish; II-Kranni oraliqga siljitish; III- Oraliq qurilma to’sinini bo’ylama siljitish (Shlyuzovanie); IV-To’sinlarni ko’ndalang siljitish; V- To’sinni tayanchga tushiurish; 1- Kranning bosh fermasi; 2-Kranning teleskopik tayanchi; 3- Yuk ko’taruvchi aravacha(yuk ko’taruvchi mexanizimi bilan); 4- yordamchi ferma; 5- Tayanch qismi; 6- Rizina g’ildirakli yordamchi tayanch; 7- Temirbeton to’sin; 8- Kranni ko’ndalang yurish yo’li; Shlyuzli kran MKSH-100 (37 rasm) bosh ferma uzunligi 67.7m, yuk aravachasi yuk ko’taruvchi mexanizmi bilan 50t gacha bo’lgan to’sinlarni ko’tarib tushiirish uchun, teleskopik tayanch xarakatlanadigan aravali, kranni ko’ndalang xarakatlanishi uchun yo’l, yordamchi ferma, rezina g’ildirakli arava, kranni ko’ndalang xarakatlanishi uchun, elektro lebetkalar, bosh fermani ko’tarib tushiirish uchun gidravlik jixozlar va ko’tarib yuriladigan pultdan tashkil topgan. Kranning og’trligi 160t. Shlyuzli kranlarni ko’prik yaqinidagi maydonda Yuk ko’tarish qobilyati 30t bo’lgan strelali kranlar yordamida 12...15 smena mobaynida yig’iladi. Bosh fermani temirbeton to’sinning uzunligiga mos xolda yig’iladi. Kranni rezina g’ildirakli arava bilan yordamchi ferma orqali ko’prik oralig’iga olib boriladi. MKSH-100 43.6m uzunlikdagi 100t gacha bo’lgan og’irlikdagi to’sinlarni xar qanday kenglikdagi oraliq qurilmani yig’ishda va qiyaligi 40 gradusgacha

$bo’ylama yo’nalishda 0.04 ko’ndalang 0.02 gacha qiyalik va Shunday og’irligi 16t gacha bo’lgan bloklarni ko’prik oralig’i 42m gacha bo’lganda o’rnatish uchun qo’llaniladi. Kranni yig’ish, tayanch va oraliq qurilmalarni o’rnatish va kranni ko’prik oralig’iga joylashtirish 37 rasmda ko’rsatilgan. Kranning ish unumdorligi 3...4 smenada o’rnatadi. \ 8. Temirbeton oraliq qurilmalarni xavozalarda yig’ish va betonlash asoslari Ko’priklarning temirbeton oraliq qurilmalarini loyixa xolatiga o’rnatishda, qoliplarda armatura va betonlarni ushlab turish uchun, shunday mexanizmlar va odamlarga xavfsiz ishlash shartlarini taminlash uchun vaqtinchalik konstruksiyalar xavozalardan foydalanish kerak bo’ladi. Xavozalarni ko’chiriladigan va joyida turadiganlari mavjud. Uzunasiga joyida turadigan xavozalar uzining tayanchlariga va barpo etiladigan inshootning tayanchlariga o’rnatiladi. (38.rasm) 38.rasm Statsional xavozalar sxemasi: 1-to’shama; 2-ko’ndalang to’sin; 3-progon; 4birlashtiruvchi; 5-ustun; 6-qoziq; 7 va 8 bog’lovchilar: Xavozalarni barpo etish uchun xar qanday to’g’ri keladigan material va konstruksiyalardan foydalaniladi, lekn ko’prik qurish uchun ko’prik qurish korxonalarida mavjud bo’lgan MIK-S va MIK-P inventar konstruksiyalarini qo’llaniladi. Statsional xavozalarni barpo etish, qolplarni oddiygina va Yuqori sifatli betonlashni armaturalarni o’rnatishni taminlaydi, lekn ko’prik oralig’i$