Шарқ мутафаккирларининг сўзнинг ижтимоий хосланиши ҳақидаги қарашлари - Tilshunoslik - Referatlar

Шарқ мутафаккирларининг сўзнинг ижтимоий хосланиши ҳақидаги қарашлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69 KB

Ko'chirib olish

Шарқ мутафаккирларининг сўзнингижтимоий хосланиши ҳақидаги қарашлари

Таянч сўз ва иборалар: сўз, оғзаки ва ёзма ахборот, сўз матн таркибида ўчмас машъал сифатида, нутқ ва нотиқлик санъати, сўз нури тошни шуълага чулғовчи бир шам, войизлик санъати ва сўз қудрати, Кайковус нутқ одоби ҳақида, “Қобуснома”, Абдураззоқ Самарқандий сўз ва унинг қудрати ҳақида, Алишер Навоий талқинида сўз. 1. Кайковус ва “Қобуснома” асарида нутқ одоби муаммолари. Ҳозирги вақтда нутқ одоби деб юритилаётган нуқтаи назарлар жуда қадимда яшаб ўтган аждодларимизнинг тафаккури меваси саналади. Ўтмиш ёзма обидаларининг баъзиларида нутқ ва нотиқликнинг талаблари анча кенг акс эттирилганлигини кўрамиз. Бу жиҳатдан Кайковуснинг «Қобуснома» асарида айтилган мулоҳазалар катта аҳамиятга эгадир. Кайковус ҳаётда тўғри сўзликни олқишлаб, ёлғон сўзни қоралайди. Кишиларни ўринли ва оз сўзлашга, ўйлаб, мулоҳаза билан фикр юритишга даъват этади. Мулойим сўз ва муомаланинг хосияти, аксинча, беҳуда, ёлғон, уят сўзлик, мақтанчоқлик, нутқий манманликнинг зарари ҳақида ҳозирги давр учун ҳам муҳим бўлган насиҳатлар беради. Аммо Кайковуснинг нутқ, нотиқлик, нутқ одоби ва нутқий маданият ҳақидаги фикрларида ўзига хослик ва янгилик шундан иборатки, у бу масалани ҳар томонлама очишга, айниқса, нутқий фаолиятни нутқий шароитга, нутқий услуб талабларига мослаган ҳолда изоҳлашга ҳаракат қилган эди. Кайковус, аввало, сўзнинг, сўз санъатининг аҳамияти ва мавқеини юқори қўяди. У «билгилким, ҳамма ҳунарлардан сўз ҳунари яхши...» 1 , деб ёзади. Кайковус сўз ҳунарининг қуроли бўлмиш тил ва сўзларнинг қадрини ҳам юқори баҳолайди: «Сўзни жуда ҳам қимматли деб билгил, чунки (сўз) хор нарса эмасдир» (39-бет). Муаллиф тилни эгаллаш, ундан яхши фойдалана олиш ҳар бир кишига тааллуқли деб билади: «Киши сухандон ва нотиқ бўлиши лозим» (37-бет). 1 Унсурулмаолий Кайковус. Қобуснома (форсчадан Огаҳий таржимаси).Нашрга тайёрловчи: С.Долимов. – Тошкент: Ўқитувчи, 1986. – Б. 39. “Қобуснома”дан олинган кейинги мисоллар ҳам асарнинг шу нашридан келтирилади, қавс ичида асар саҳифаси кўрсатилади.

Кайковус кишиларни нотиқликка ундар экан, бу санъатни эгаллашнинг, ундан тўғри фойдаланишнинг йўлларини кўрсатишга ҳам ҳаракат қилади. Асар муаллифи инсон нутқи ва унда ифодаланадиган мазмунни тўртга бўлиб, уларнинг хусусиятларини қуйидагича кўрсатиб беради: «Эй фарзанд, халойиқ уч турли бўлади: халойиқнинг бири шуки, билади, билганини ҳам билади, бундай киши олимдир, унга тобе бўлиш лозим, бири шуки, билади, билганини билмайди; у уйқудадур, уни бедор қилмоқ керак, бири шундайки, билмайди, билганини ҳам билмайди. У жоҳилдир, ундан қочиш керак. Сўз тўрт навъ бўлади: биринчиси билишга, айтишга ҳожати йўқ сўзлар; иккинчиси билишга ва айтишга зарур бўлган сўзлар, учинчиси билишга зарурияти йўқ, аммо айтса бўладиган сўзлар; тўртинчиси билса бўладиган, аммо айтишга ҳожати йўқ сўзлар... Бу тўрт сўзни баён қилдим. Буларнинг яхшиси ҳам билиш, ҳам айтиш зарур бўлган сўздир» (98-бет). Кайковус «Қобуснома»да мана шу «ҳам билиш, ҳам айтиш зарур бўлган сўз» (нутқ) олдига қўйилувчи талабларни кўрсатиб беришга ҳаракат қилган эди. Бу талабларни қисқача қуйидагича изоҳлаш мумкин: 1. Сўз (нутқ) маъноли бўлмоғи керак. Бу нотиқликнинг биринчи шартидир: «Эй фарзанд, сўзнинг юз ва орқа томонини билгил, уларга риоя қилгил, сўзлаганингда маъноли гапир, бу нотиқликнинг аломатидир. Агар гапирган вақтингда сўзнинг қандай маънога эга эканини билмасанг, қушга ўхшайсан, бундай қушни тўти дейдилар. Тўти ҳам сўзлайди, аммо сўзнинг маъносини билмайди» (98-бет). 2. Сўз (нутқ) содда, халққа тушунарли бўлмоғи керак. Бу нотиқлик маҳорати аломатидир: «Шундай кишини нотиқ (сухангўй) деймизки, унинг ҳар сўзи халққа тушунарли бўлсин ва халқнинг ҳар сўзи унга маълум бўлсин. Бундай кишилар оқил (ақлли)лар қаторига киради, бўлмаса инсон шаклидаги ҳайвондир» (39-бет). 3. Сўз (нутқ) изҳор қилганда тингловчиларни ҳисобга олиш, уларга мос равишда гапириш лозим. Бусиз нутқни тингловчилар қабул қилмайди, у

тушунарсиз, кераксиз бўлиб қолади: «Амалдорлар билан амалдорлардек, оддий одамлар билан оддий одамлардек сўзлашгил, (бундай вақтда ҳам) донишмандлик чегарасидан чиқма, сенинг сўзинг эшитган кишига оғир туюлмасин, (агар шундай бўлмаса) сенинг сўзингни ҳужжат ва далил билан ҳам эшитмайдилар, (бундай вақтда) уларнинг розилигига қараб сўзлагил, (шу билан сен ўша шароитдан) саломат қоласан» (40-бет). Яна: «Ҳар кишига гапирмоқчи бўлсанг, қарагилким, у сенинг сўзингга харидорми ёки йўқми. Агар тингловчи сенинг сўзингга харидор бўлса, сўзингни айтгил (агар шу сўзингни харидор хоҳламаса), у сўзни қўйиб, эшитғувчига ёқадиган сўзни гапир, токи сенинг сўзингга харидор бўлсин» (40-бет). 4. Сўз (нутқ)да мазмунни тўғри ифода қилишга интилиш керак. Нутқ шароитга мос равишда бир хил изҳор қилинмоғи лозим: «Агар сўзни ва илмни яхши билсанг ҳам ҳеч бир сўзни бузма, тўғри таърифла. Сўзни бир хил гапир» (40- бет ). 5. Нуткда тил бойлигидан ўринли, мақсадга мувофиқ равишда фойдаланишга интилиш керак. Бунда нутқ учун ушбу ҳолатда керакли бўлган сўз ва ибораларни танлай олиш муҳимдир: «... ҳар кишининг аҳволи ўз сўзи бетида яширинган бўлади. Яъни бир сўзни бир иборат билан айтса бўлади, эшитган кишининг эса кўнгли паришон бўлади, шу сўзни бошқа бир иборат билан айтса, эшитган кишининг кўнгли баҳра олади» (38-бет). 6. Сўз (нутқ) мазмундор бўлиш билан бирга таъсирчан ҳам бўлмоғи керак. Бунинг учун луғат таркибидаги мавжуд сўз бойликлари, сўзларнинг маъно имкониятларидан фойдалана билиш керак: «Илмни яхши ўргангил. Билган илмингни яхши иборалар билан баён қилгил. Бемаъни даъво билан ҳижолат бўлмагил. Ўзингга маълум бўлган ва яхши билган сўзларингни кўпроқ айтгил. Бемаъни сўзлар билан шарманда бўлмагил» (85-бет). Яна: «Агар сўзнинг юксак (ва таъсирчан) бўлишини истасанг, киноя, истеҳзоли гапни (кўп) сўзлама, мумкин қадар истиораларни ишлатгил. Мадҳда истиорани ишлатгил» (98-бет).

7. Сўз (нутқ)инг изчил, мантиқли бўлсин: «Агар мунозара қилишни истасанг, душманга қара, агар у билан тортишмоққа қувватинг етса ва сўз чўзилсин десанг, далиллар ва мисоллар билан мунозара қилгил. Бўлмаса сўзни тўхтатиб, бир мисолга қаноат қилгил, бир исбот билан тур, рад қилма, эҳтиёт бўлгилки, аввалги сўзингни кейинги сўзинг бузиб юбормасин» (85-бет). 8. Сўз (нутқ)да маълум меъёр, ўлчов бўлмоғи, гап талаб даражасида гапирилмоғи керак: «Охирги мақсадни аниқ баён қилишга, нафис сўзлашга ҳаракат қил. Жуда ҳам узун ва жуда ҳам қисқа сўзламагил ва бемаъни сўз демагил» (85-бет). 9. Сўз (нутқ) нафис, кўркам, гўзал бўлмоғи керак. У таъсирчан бўлиб, кишиларда ҳавас, рағбат уйғотиши лозим: «Охирги мақсадни аниқ баён қилишга, нафис сўзлашга ҳаракат қил» (85-бет). Яна: «Бу тўрт сўзни баён қилдим. Бу тўрт хил сўзнинг икки томони бордир: бири гўзал томони, иккинчиси хунук томонидир. Халқ олдида гапирадиган сўзинг гўзал бўлсин, бу сўзни халқ қабул қилсин» (85-бет). Яна: «...гўзал тил билан сўзлагил, кийимингни пок тутгил» (85-бет). 10. Сўз (нутқ) жўшқин, таъсирчан бўлиши, кишиларни ҳаяжонга солиши, уларни бирор бир мақсадга сафарбар қилиши керак: «Таъсирли сўз айтгил, наъра урсинлар ва мажлисни қиздиргил. Халқ йиғласа, сен ҳам гоҳо йиғлагил» (85-бет). 11. Нотиқ баднутқ, бадхулқ бўлишдан қочиши, нутқида хунук, уят, дағал сўзларни қўлламаслиги, мазах ва ҳазилдан ўз ўрнида фойдаланиши лозим: «Эй фарзанд, кўп кишилар дебдурларки, мазах - ёмонликнинг муқаддимасидир. Мазах, яъни хонаки сўз билан кишига дахл қилишдан ҳазар қил. Ҳазилни мастлик вақтингда қилма, чунки ёмонлик ҳазилдан келиб чиқади. Ярамас, ифлос сўз айтишдан шарм қил, (шундай сўзларни) хусусан, шахмат ва нард ўйнаётган вақтингда айтмагилким, икки кишининг ўртасида низо пайдо бўлади» (53-бет). 12. Сўз (нутқ) мавзуга, услубга ва нутқий жанрга боғлиқ бўлади. Ҳар бир услубга хос сўзлаш ва ёзишга ўрганиш лозим: «...ғазал ва марсияни бир

хил услубда, ҳажв ва мадҳни ҳам бир хил услубда ёзмагил. Агар ҳажв ёзишни билмасанг, мадҳни тескарисини ёзгилки, бу ҳажв бўлади, марсия ва ғазални ҳам шундай қил» (99-бет). 13. Оғзаки ва ёзма нутқ маданияти, саводхонлик бу - нутқий малакадир. Унга меҳнат, машқ туфайли эришилади. Кайковус нутқини яхшилаш, такомиллаштириш ишидан қочмасликка чақиради. Кайковуснинг бу масалага оид фикрлари унинг котибнинг тили ҳақида билдирган қуйидаги мулоҳазаларида аниқ ифодаланган. Чунончи, «Эй фарзанд, агар дабир ва котиб бўлсанг, нутқингни яхши эгаллагил, хатни чиройли ёзгил ва кўп ёзишни одат қил, токи моҳир бўлгайсан» (106- бет ). Кайковуснинг ёзишича, нотиқлик фақатгина нутқ, нутқий маҳорат эмас, балки нотиқнинг характери, хулқи, руҳияти, иродаси билан ҳам бевосита боғлиқ ҳодисадир. Мана шу маънода Кайковус нотиқнинг минбарда ўзини тутиб тура олиш, ҳаракатларининг нутқий жараён, нутқ мавзусига мос бўлишини нотиқликнинг узлуксиз томонларидан бири деб баҳолайди ва бу масалада нотиқларга бир қатор муҳим маслаҳатлар беради: «Минбарда туриш одобини сақлагил, такаббурликдан, ёлғон сўзлашдан ва порадан узоқ бўл» (85-бет). Яна: «Минбар устида суст, хўмрайиб, совуқ сўз бўлиб ўтирмагал. Ҳамиша ҳаракат қилиб тургил. Сўз айтаётган вақтингда мажлис аҳлига қарагил, агар нутқни тингласалар, сўзлагил, агар афсона эшитишни тиласалар афсона айтгил. Чунки халқ сенга харидор бўлиб, ҳамма сени қабул этгандан сўнг, ҳеч нарсадан қўрқмагил» (16-бет). Шунинг учун ҳам, тил ва нутқ ғоят улуғ неъмат, у инсонни асрлар оша шакллантирган, ўзаро бирлаштирган, замонлар таъсирида уни ривожлантирган, тараққий эттирган, маънавий юксаклик сари илдам бошлаган ўзаро алоқа-аралашув қуроли саналади. 2. Абдураззоқ Самарқандийнинг сўз қудрати ҳақидаги қарашлари. Сўзнинг улуғворлиги, жамиятда тутган ўрни, ижтимоий хосланиш тамойиллари ҳақида Ўрта аср Шарқ мутафаккирлари муҳим фикр-

мулоҳазаларни баён этганлар. Масалан, кўп йиллар давомида Шоҳруҳ саройида мулозимлик, кейинчалик имомлик ва қозилик мансабларида ишлаган, забардаст тарихчи олим Абдураззоқ Самарқандий “Матлаъи саъдайи ва мажмаи баҳрайн” асарида сўз орқали амалга ошириладиган оғзаки ва ёзма ахборот, бунда сўзнинг ижтимоий хосланишига жуда юқори баҳо берган эди. Унинг фикрича, дунёда одил сўздан устун турадиган ҳеч нарса йўқ. “Жонпарвар сўз худди инсон руҳидек абадий боқийлик топади. Сўз нури ичу тошни шуълага чулғовчи бир шамдир ва у шуъла шундайдирки, ёруғлиги абадий порлоқ ва ҳеч маҳал сўнмовчидир”. Инсон, аввало, сўз орқали бошқалар билан мулоқотда бўлади, жамият эҳтиёжи ва ўз ҳохиш-истагига кўра ундан мулоқот жараёнида фойдаланади. Сўз ўчмас машъал сифатида ёруғлик таратади ва бу бошқалар томонидан қабул қилинар экан сўзнинг умри узая боради. Доно одамнинг айтган сўзи унинг номини тарихга муҳрлайди. Оғзаки мулоқот орқали одамлар ўзаро тез ва изчил мантиқий алоқага киришадилар, бунда айтилган тўғри сўз кишиларда ҳамжиҳатлик туйғуларини шакллантиради. Давлатни бошқаришда, жамиятни жамият сифатида шакллантиришда сўзнинг, сўз орқали оммавий мулоқот жараёнининг аҳамияти жуда муҳим аҳамият касб этади. Нутқ сўзловчи кишиларга, яъни воизларга ўрта асрларда катта ишонч билдирилган. Воизлар ҳар бир сўзни ўз жойига қўйиб гапириш ва ёзишга ҳаракат қилганлар. Бу ҳақда Абдураззоқ Самарқандий шундай деб ёзган эди: “Сўз майдонининг собиқ чавандозлари ва бу кўҳна чарх сирларини саралаб ажратувчилар, албатта, бу якка шуҳратли тоифа ҳақидаги хабарлар ва уларнинг ёдгорликларини ўрганиб, тартиб ипига боғлаганлар”. Олимлар ўрта асрларда ҳам ҳар хил тилларда ва турли замонларда ёзма маълумотлар орқали назм ёки наср услубида асарлар ёзиб, китоблар (девонлар, баёзлар, маноқиблар, тазкиралар каби) тузганлар. Ўрта асрларда ёзма ахборот турларига фармонлар, фатҳномалар, салтанатга даҳлдор ҳужжатлар, ҳеш-ақраболарнинг аҳволоти, бошқа валийлар ва азизлар

ҳолатининг баёнини ўзида ифодаловчи мактублар кирган. Бу турдаги ёзма аҳборот воситалари бир вақтнинг ўзида ақл билан чуқур фикрни талаб этади, улар қисқа вақт ичида бошқа бир тафаккур эгалари томонидан қабул қилинади, ўз кучини йўқотмасдан асрлар оша оммавий ахборот шакллари сифатида яшаб келмоқда. Бу жараённи Абдураззоқ Самарқандий образли тарзда қуйидагича ифодалайди: “Тил қаламга хитобан: “У ширин чашмадан, яъни сиёҳдон ичидан Хизр янглиғ ҳаёт сувини чиқараётган вақтида достону ҳикоятлар асосини зийрак кишилар назарига солади, бир либосда жилолантиради, сўз тузувчи табъ булбули иншо ҳавосида парвоз қилади... шу асосда дил сирини очишга кўмаклашади”. Бу таъриф-тавсифдан кўринадики, ёзувчи, шоир ёки олимнинг ёзган ишлари ҳаёт сувига тенглашади. Ўрта асрлардаги сўзга, унинг ижтимоий хосланишига берилган бундай юксак баҳолар ўша даврларда Ўрта Осиёда етук ва мукаммал оғзаки ҳамда ёзма матн (коммуникация) намуналари шаклланганлигидан далолат беради. Даврлар ўтиши билан оммавий ахборот жараёни ҳам ўзгариб, ривожланиб боради. Бундай ҳолларда етук фикрларнинг яроқсиз бўлиб қолмаслигини истаган ва уни асл ҳолича етказмоқ мақсадида “гавҳарсифат безак берувчи қалам билан” муносабатда бўлиш зарур. Бундан мақсад шуки, “ахборотлар чеҳраси ва ёдгорликлар руҳсорида маънавий ҳарфлар ва бинолар изларидан бирор асар яратилар экан, ёзилаётган китобларнинг ҳам ёрқин нурлари барча урфларга худди офтоб шуъласидан ёруғлик бағишлаб туради ва унинг жаҳонга нур сочувчи олам атрофида кундуз ёруғлигидек жилоланади”. Бундан кўринадики, ўрта асрларда ҳам самимий сўз оғзаки ва ёзма ахборот шакли сифатида инсон қалбига офтоб нурлари янглиғ кириб боришига ҳаракат қилинган. Замонлар ўзгариши билан ахборот шакллари ҳам ривожланиб, кўркамлашиб бораверади, натижада оммавий ахборотнинг

шакл ва услублари ҳам янада кенгаяди. Бу эса сўзнинг ижтимоий хосланишнинг давлар оша ўзгариб боришидан далолат беради. 3. Алишер Навоий сўзнинг қудрати ва тилнинг ўткир қурол эканлиги ҳақида. Буюк мутафаккир ва шоир, давлат ва жамоат арбоби Алишер Навоийнинг она тилимизга муносабатлари, бу тилнинг ниҳоятда бой, гўзал, такрорланмас тил сифатидаги имкониятларини ўзининг шоҳ асарлари билан исботлаб бергани, она тилимизнинг софлиги, обрў-эътибори, таъсирчанлиги, юқори нутқ маданияти учун курашганликлари, милла- тимизнинг фахри сифатида, ҳар қанча таҳсинга, эъзозга лойиқдир. Тил ва нутқ маданияти жамият ҳаётининг ажралмас қисми, чунки она тили муҳим тарбия воситаси сифатида кишиларни буюк мақсадлар сари йўналтиради, руҳлантиради, эзгу орзу-умидлар билан яшашга ундайди. Сўзнинг куч- қудрати, тилнинг ўткир қурол эканлигини Алишер Навоий асарлари мисолида аниқ ҳис этиш мумкин. Буюк шоир ва мутафаккир Алишер Навоийнинг мероси, ўзбек тили ва адабиёти тараққиётига қўшган ҳиссаси, бадиий маҳорати, тилдан фойдаланишдаги ўзига хослиги ҳақида адабиётшунос, тилшунос олимлар кўп ва хўб ёзишган. Навоийнинг бой мероси ва навоийшунослик соҳасидаги илмий, ўқув манбаларни чуқур ўрганиш ва улардан кенг фойдаланиш кундалик вазифаларимиздан бўлиб қолмоқда. Айниқса, мустақиллик йилларида улуғ шоиримиз сўзларининг қадри яна баланд, тобора юксак бўлиб бормоқда. «Хазойин-ул маоний», “Хамса”, “Муҳокамат-ул луғатайн”, «Маҳбуб-ул қулуб» каби шоҳ асарлар она тилимиздан моҳирона фойдаланишнинг ўзига хос маҳорат мактаби вазифасини ўтайди. Алишер Навоий «Муҳокамат-ул луғатайн» асарида сўзнинг қудратига юксак баҳо бериб, сўзнинг қадри нақадар баландлигини алоҳида таъкидлайди: «…сўз бир дур бўлиб, унинг дарёси кўнгилдир, кўнгил шундай бир ўрин бўлиб, унда майда ва йирик маънолар тўплангандир. Бу шунга ўхшайдики, гавҳар дарёдан ғаввос воситасида чиқарилади. Сўз дури ҳам кўнгилдан сўзга чечан киши воситаси билан нутқ шарафига эришади, унинг

қиймати ҳам ўзининг даражасига қараб шуҳрат қозонади ва ҳамма ёққа ёйилади. Нечунки, гавҳар қиймат юзасидан жуда кўп даражаларга бўлинади, ҳатто бир дирамдан юз тумангача деса бўлади». Она тилимизнинг бойлиги, қудратини юксак баҳолаган шоир «Муҳокамат-ул луғатайн» асарида унинг фазилатларини ниҳоятда чиройли тасвирлаб беради. Тилимиздаги сўзларни юлдузларга ўхшатиш билан уларнинг ниҳоятда кўплиги, хилма-хиллиги ва бир-бирига ўхшамаслигини акс эттиради. Тилдаги сўзларни чаманзордаги гулларга ўхшатиш билан сўзларнинг ўзига хос маъно, мазмунга эгалиги назарда тутилади. Гул инсонни ўзига маҳлиё қилади, эътиборини тортади, уни қувонтиради, тилдаги сўзлар ҳам ана шундай фазилатга эга. Киши сўзлашдан олдин сўзларни танлайди, уларни саралаб, зарурини, маъқулини ишлатади. Ҳар бир сўзни ишлатганда ҳам бошқаларга озор етказмасдан, маъносини ҳисобга олиб қўллайди. Тилдаги сўзлар инсоннинг энг нозик туйғуларини ифодалаш билан бирга кишининг ҳиссиётига катта таъсир кўрсатади. Шунинг учун сўзнинг қудратидан бошқаларга озор бериш учун эмас, уларни руҳлантириш учун моҳирона фойдаланиш зарур. Алишер Навоий меросининг боқийлиги шундаки, у бугунги кунда ҳам ўзининг долзарблигини йўқотмаганлиги, жамиятда тилнинг ижтимоий мавқеининг ошиши унинг тараққиётига хизмат қилиб, кишиларни энг эзгу мақсадлар сари руҳлантиришдаги роли юксак бўлишига муносиб ҳисса қўшиши учун ўзига хос йўлланма - ўгит сифатида муҳим аҳамият касб этмоқда. Қуйидаги танбиҳлар бунинг исботидир: Телекўрсатув ва радио эшиттиришларнинг айримларида шевачиликка берилиш кўпайиб бормоқда. Зиёлиларнинг, айниқса, раҳбар ходимларнинг оммавий ахборот воситалари орқали шевачиликка берилиши баъзи ижтимоий муаммоларни келтириб чиқариши мумкин. Кино асарларидаги айрим қўпол муомала лавҳаларининг меъёрдан ошиши ёшлар муомала маданиятига салбий таъсир этиши мумкин. Зеро, Алишер Навоий мероси

бизни мулойим ва ширин сўзли бўлишга, ўрни билан шевада ёки адабий тилда сўзлашга ундайди. 37. Танбиҳ . Тил ширинлиги – кўнгилга ёқимлидир; мулойимлиги эса – фойдали. …Ёлғон гапирувчи ғафлатдадир; сўзнинг бир-биридан фарқи кўпдир, аммо ёлғондан ёмонроқ тури йўқдир (72-б.). Баркамол авлоднинг ҳар томонлама тарбиясида ҳам энг муҳим манбалардан бири Алишер Навоий меросидир. Зеро, давлат тили ҳақидаги қонуннинг талаби ҳам шу – ўзбек тилининг мавқеини янада юқори кўтариш билан унинг ҳам юртимизда, ҳам дунё миқёсидаги обрў-эътиборини янада юксакликка кўтариш, аждодлар анъанасига содиқ қолиб, унинг гўзаллигини кенг намойиш қилиш, бойитиб бориш, юқори нутқ маданияти ва маҳоратига эришишдир.

адабиётлар: 1. Абдусаидов А. Газета жанрларининг тили ва услуби. – Самарқанд: СамДУ нашри, 2001. – 192 б. 2. Аристотель. Поэтика (поэзия санъати ҳақида). – Тошкент: Ғафур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1980. – 152 б. 3. Шарль Балли. Француз стилистикаси (сўзлашув тил ва бетакаллуф нутқ). – Тошкент: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2009. – 74 б. Таржимон проф.И.Мирзаев. 4. Бушуй Т., Сафаров Ш. Тил қурилиши: таҳлил методлари ва методологияси. – Тошкент: Фан, 2007. – 274 б. 5. Боймирзаева С. Матн модаллиги. Монография. – Тошкент: Фан, 2010. – 152 б. 6. Боймирзаева С. Матн мазмунида темпораллик семантикаси. Монография. – Тошкент: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” давлат илмий нашриёти, 2009. – 189 б. 7. Бондалетов В.Д. Социальная лингвистика. – М.: Просвешение, 1987. – 160 с. 8. Винокур Г.О. О языке художественной литературы. – М.: Высшая школа, 1991. – 448 с. 9. Григорьев В.П. Поэтика слова. – М.: Наука, 1979. – 344 с. 10. Дониёров Х., Йўлдошев Б. Адабий тил ва бадиий стиль. – Тошкент: Фан, 1988. – 209 б. 11. Иброҳимов А. Тил – тақдир демак.–Тошкент: Фан, 1990. – 86 б. 12. Имомова Г. Миллийлик ва бадиий нутқ. – Тошкент: Янги аср авлоди, 2004. – 120 б. 13. Ирисқулов М. Тилшуносликка кириш. – Тошкент: Ўқитувчи, 1992. – 256 б. 14. Йўлдошев Б. “Тилнинг ижтимоий моҳияти (бадиий ва публицистик матнларда тил бирликларининг ижтимоий хосланиши)” ихтисослик фанидан услубий қўлланма. – Самарқанд: СамДУ нашри, 2012. – 164 б. 15. Йўлдошев Б., Қурбонов Т. Бадиий асар тили ва услуби масалалари. – Самарқанд: СамДУ нашри, 2007. – 164 б. 16. Йўлдошев М. Бадиий матн лингвопоэтикаси. – Тошкент: Фан, 2008. – 160 б. 17. Йўлдошев М. Чўлпон сўзининг сирлари. – Тошкент: Маънавият, 2002. – 80 б.

O'xshashlar

Бадиий ва публицистик матнларда сўзнинг ижтимоий хосланиши ҳамда эстетик таъсир кучи

Шарқ мутафаккирларнинг социологик қарашлари

Бадиий ва публицистик матнда сўзнинг динамик хусусияти ҳақида

Бадиий ва публицистик матнларда сўзнинг яхлит лингвопоэтик таҳлили масалалари

Якоб гримм таълимоти