Фан-техника тараккиёти туфайли араб тилига кириб келган энг янги атамалар - Tilshunoslik - Referatlar

Фан-техника тараккиёти туфайли араб тилига кириб келган энг янги атамалар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

89.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Фан-техника тараққиёти туфайли араб тилига кириб келган энг янги атамалар Режа: 1. Н.С.Боднарнинг (М.2002) араб тилига янги кириб келган атамалар ҳақидаги маълумотлари. 2. نب “ Бунн” ва ةوهق “ қаҳва” сўзларининг изоҳи . 3. تلاصاومو لاصتا сўзларининг изоҳи . 4. Араб тилида аббревиатура – сўзларни қисқартириш.

www.arxiv.uz Н.С.Боднарнинг (М.2002) араб тилига янги кириб келган атамалар ҳақидаги маълумотлари Дунё миқёсида рўй бераётган фан-техниканинг узлуксиз тараққиёти натижасида истеъмолга янги техник атамалар кириб келмоқда. Бу ҳолатни араб тили лексик бойлигига ҳам таъсирини кузатиш мумкин. Араб тили луғатига аввал мавжуд бўлмаган ва қўлланилмаган янги атамалар кириб кела бошлади. Бу жараённи асосан фан, ишлаб чиқариш технологияларига, қишлоқ-хўжалик, алоқа, интернет, радио-телевидение, ўлчов, автоматлаштириш соҳаларида кўриш мумкин. Янги терминлар кириб келиши билан эски терминлар ўз-ўзидан истеъмолдан чиқади. Масалан: Ўзбекча Янги арабча Эски арабча Пасанги юк ضارضر موشقد Пул бирлиги ،ةلمع دقن عطق Монополия راكتحإ راصحنا Намуна, қолип بلاق كينروأ Пружина ،ضبان كربنز ياي Симоб ،قبئز قوواز قبيز Шайба ،ةقلح ةدرو ةكلف Фанера بسخ ،يقئا9999 قر بشخ سوكعم جاكلبأ С.Н.Боднарнинг 2002-йил Москвада нашр қилинган китобида берган маълумотига кўра, алоқа (почта) объекти мақсадида ишлатиладиган район, област, округга доир сўзларнинг қуйидаги шаклларини келтиради: ،ةظفاحم ،ةقطنم ،ميلقإ ،ءاضق ،ةيحان ،ةعطاقم ،ةهج ،ءاو 99ل ،ة 99لايإ ،ة 99يلاو ،ة 99يريدم ،ةخايش ،ةيفرصتم ،ةلامع ،ةروك ،ةيرومأم ةرامإ (Қуйидаги барча маълумотлар С.Н.Боднарнинг мазкур китобидан олинди) Замонавий араб атамашунослиги фани янги атамалар ясашда ўзининг тизимига эга ва бу усул грек ва лотинча сўзлардан калкалаш йўли билан янги атамалар ҳосил қилиш билан боғлиқдир. У ёки бу соҳага тегишли сўзларни

www.arxiv.uz ниҳоятда аниқ бериш учун катта терминлар яратишга тўғри келади. Бундай терминларни амалда қўллашда жуда кўп қийинчиликлар туғилиши сабабли иккита сўздан тузилган терминнинг бирини тушириб қолдириш усулидан фойдаланиляпти. Масалан: ةلا99سر ةيقرب ўрнига ةيقرب – телеграмма, نو 99فيلت سكاف ўрнига سكافيلت – телефакс, مخ 99ضت يلا 99م ўрнига مخ 99ضت – инфляция – қадрсизланиш (ўзбек тилидаги давлат қўмитаси ўрнига давқўм сингари). Ёки 2 сўзни бирлаштириш усулидан фойдаланиляпти. Масалан: سأر لا 99م – لامسأر – капитал, شاب مكاح – مكاحشاب – бош ҳакам, орбитр, ديلوت ءابرهكلا نم ةو 99ق ءا 99ملا – يئا 99مرهك – гидроэлектрли (рус тилидаги “техобслуживание” сингари). Кўп терминлар изофадаги иккита сўзни лексиколизация қилиш йўли билан ясалган. Масалан: نازي 999م ةرار 999حلا – термометр, نازي 999م ةو 999قلا – динамометр – куч ўлчовчи асбоб, عمجم ءا 999برهكلا – (сўзма-сўз: электр тўпловчи) – аккумлятор. تحنلا усули воситасида لا юкламасини от, сифат, масдарга қўшиш йўли билан ҳам янги сўз ҳосил қилинган. Масалан: لا ةيلثامت – носимметрия, симметриясиз, لا ينوناق – ноқонуний, لا ةيغ لا ةميق اهل – ўз кучини йўқотган, ءزج لا أزجتي نم ... – бирор нарсанинг ажралмас қисми. بيرعتلا – “ араблаштириш” усули араб тилидаги мавжуд сўз ясаш модел ва турларининг ўзлашаётган терминларга ассимиляция – қўшилиб кетишидир. Масалан: تمتأ – автоматлаштирмоқ, ةتمتأ – автоматлаштириш, تمتؤ 999م – автоматлаштирилган, يتا 99موتوأ – беихтиёр, автоматик ( نو 99فيلت يتا 99موتوأ – телефон – автомат). Азалий арабча усуллар билан бир қаторда транслитерация, яъни тавсифли усуллар ҳам бор. Иқтисодий соҳага алоқадор иборалар: ةداعإ ةيمست ةنف نم تا 99نف ةلمعلا – диноминация – пул қийматининг ўзгариши, يضارأ ةلود ام اهطيحت يضارأ ةلود ىرخأ تسيلو اهل لحاوس رحبلا – анклав. Маълумки, قاقت 99شلاا усули билан ҳосил бўлган сўзларда префикс, суффикс, инфекслар қўллашдан фойдаланилади. Масалан: ،جاتنإ ،جتان ،جا 99نت ،تا 999جتنم تا 999جوتنم сўзларининг барчаси “маҳсулот” маъносида келади.

www.arxiv.uz Шунингдек, лексик метатеза, яъни сўзлардаги ундошларнинг ўрнини алмаштириш йўли билан ясалган сўзлар. Масалан: عضب – ضعب – баъзи қисм, бўлак, ةورش – харид қилиш, ةوشر – порага сотилган, غراف رغاف - – вакант, бўш ўрин, ةيلاو – ةلايإ – ءاول – вилоят. 1 نب “ Бунн” ва ةوهق “ қаҳва” сўзларининг изоҳи 1 Қуйидаги ҳолатни ҳам билиб қўйиш фойдадан ҳоли эмас: Бир терминнинг аниқ таржимаси унинг бошқасидан фарқланишини англатади. Лекин шундай сўзлар учрайдики, унга мос эквиваленти бўлмайди. Масалан: ،ةو99هق نب – сўзлари “кофе, қаҳва” маъносида ишлатилаверади. Лекин نبلا – мева сифатида қоврилади, туйилади ва сўнгра ундан ичимлик тайёрланади. ةوهقلا га келсак, у ҳам “бунн”нинг ўзидан тайёрланган кофе. Ўзбек тилида иккала тушунча, яъни мева ичимлиги ҳам “кофе, қаҳва” деб юритилади. Агар улар ўртасидаги фарқлашнинг зарурияти туғилиб қолса, نبلا ва نبلا نوحطملا деб, яъни “донли кофе” ва “эритиладиган кофе” деб айтиш лозим. 1 3. لاصتا تلاصاومو сўзларининг изоҳи تلاصاوم термини “алоқа” маъносида Сурияда طئاسولا لاصتلاا , Мисрда لئا 99سو لا 99صتلاا , Ироқда эса لئا 99سو ةربا 99خملا каби шаклларда ишлатилади. تلا 99صوملا – تلا 99صاوملا ،ة 99يربلا ،ة 99يرحب ةيوج яъни қуруқлик, денгиз, ҳаво алоқалари каби маъноларда тушунилади. Лекин ةينوفيلتلا ёки ةيقربلا – “ телефон, телеграф” маъносида ишлатилмайди. Араб тилида “алоқа” мазмунидаги термин تلاا 999صتلاا деб таржима қилинади, تلاصاوملا деб эмас, чунки تلاصاوملا – транспорт, қатнов, алоқа маъносида ишлатилади. Бунинг фарқини қуйидаги жадвалдан билиб олиш мумкин: Автоматик алоқа لا �� صتا يتاموتوأ Радиотелефон алоқаси لاصتا ينوفيلت لا يكلس 1 Кофенинг ватани Абиссиния, у ердан Х VI асрда Саудия Арабистонига олиб келинган. Мокко шаҳри Яманда жойлашган бўлиб, у Бабул- Мандеб ( кўз ёши) бўғозидан 74 км. узоқликда – Қизил денгизи қирғоғида жойлашган.

www.arxiv.uz Симсиз алоқа لاصتا لا يكلس Радиофотограф алоқаси لقن يدار لا( يكل��س رو ��صلل )ةتباثلا Юқори частотали алоқа لاصتا ةطساوب را ��يتلا ،ل ��ماحلا لاصتا ةطساوب طخ )ةا �� نق( ددرتلا يداعلا Космик алоқа لاصتا يئاضف Икки томонли алоқа طا ��بر ،جودز ��م طبارت يئانث Шаҳарлараро алоқа لا ��صتا يجرا ��خ ،يفتا �� ه( نيب )ينو �� فلت ندملا Қўш алоқа لاصتا لدابتم Кўп каналли алоқа لا ��صتا ةدد ��عتم تاونقلا Телеграф алоқаси لاصتا يفارغلت )يقرب( Бир томонлама алоқа طا ��بر )ط ��بارت ( يداحأ Телефон алоқа لاصتا ينوفيلت )يفتاه( Электрон алоқа نرا �� قت ينورتكيلإ Уч томонлама алоқа طابر يثلاث Рақамли алоқа لاصتا يمقر 14. Араб тилида аббревиатура – сўзларни қисқартириш Араб тилида аббревиатура яъни сўзларни қисқартириш усули кам ишлатилсада, қуйидагилар айниқса ОАВ да қўлланилади. Араб қисқартма отларининг баъзилари сўзнинг биринчи ҳарфи билан бошланса, баъзилари охирги ҳарфи билан белгиланади. М: ل - لاوش , ن – ناضمر , ب – بجر, ق –قئاقد Бўлажак араб тили мутахассислари ҳар бир араб ҳарфи қайси қисқартма отни англатишини билишлари лозим. Ўзбекча маъноси Арабча қис қ артмаси Арабча тўлиқ ёзилиши Ражаб (ойи) ب بجر Соат, т елефон ت نوفيلت ةعاس

www.arxiv.uz Сония ث ةيناث Жилд , к ўплик, ж авоб, ج باوج عمج دلج Миср жунайхи م ج يرصم هينج Олтин ,док т о р د ذ روتكد بهذ Рейтер ر رتير Савол, ж авоб ج س باوج لاؤس Сантиметр مس 9 رتمتنس Қатор س ةرطس Икс س نيس Шаъбон (ойи) ش نابعش Ш акл , к ўча ش عراش لكش Сафар (ойи), саҳифа, игрик ص داص ةفيحص رفص Аллоҳ уни раҳмат айласин س ع ص هيلع هللا يلص Почта қутиси ب ص ديربلا قودنص Почта қутиси ب ص ةطسوبلا قودنص Карат (қимматбаҳо тошларни ўлчов бирлиги) ط طارق - طاريق Математикадаги айният , зетни англатади ع تانيع نيع Устун, сон ع غ ددع دماع Фиддан (ер ўлч о в бирлиги) ف نادف Дақиқалар ق قئاقد Милоддан аввал م ق دلايملا لبق Сурия қирши س ق يروس شرق Шаввол (ойи) ل لاوش Сурия лираси س ل يروس اريل Т амом , Муҳаррам ойи, м елод م مرحم مت ةيدلايم Рамазон ن ناضمر Милоддан кейин م ب دلايملا دعب “Ал- Аҳром”нинг махсус мухбири خ ا م مارهلاا لسارم صاخلاّ Ҳижрий (йил ) ه ةيرجه Араб а х борот агентлиги ع ا و ةيبرعلا ءابنلاا ةلاكو Килограм м ك مارغولك Километр ملك رتيمولك Ва бошқалар خلا هرجأ يلا Ва ҳ аказо ва унга ўхшаш اًّرَج َّمًُلَه َو Назорат учун саволлар:

www.arxiv.uz 1. С.Н.Боднарнинг Арабский язык (жанр коммерческих деловых бумаг и их языковая специфика) китобида араб тилига кириб келган техникага доир атамалар ҳақ идаги маълумотлар т ўғ рисида гапири нг; 2. Коммерция, озиқ-овқат, алоқа, телефон соҳасидаги янги терминларнинг ясалиш йўлларини гапиринг; 3. Эллепсис (тушириб қолдириш) усулида яратилган терминларни мисоллар келтириш билан шарҳлаб беринг.

www.arxiv.uz Адабиётлар 1. Боднар С.Н. Арабский язык (жанр коммерческих деловых бумаг и их языковая специфика). М. 2002г. 2. www.pedagog.uz 3. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Араб тилига туркийдан ўзлашган сўзлар

Бошқа тиллардан араб тилига ўзлашган сўзларнинг манбалари

Араб луғатшунослиги

Узбек тилида уз ва узлашган катлам

Араб тилининг терминологик (атамашунослик) масалалари