Tuyoqlarni noto’g’ri taqalashdan kelib chiqadigan asoratlar va tuyoqning yiringli – nekrotik jarayonlari - Tibbiyot - Referatlar

Tuyoqlarni noto’g’ri taqalashdan kelib chiqadigan asoratlar va tuyoqning yiringli – nekrotik jarayonlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

77.5 KB

Ko'chirib olish

Tuyoqlarni noto’g’ri taqalashdan kelib chiqadigan asoratlar va tuyoqning yiringli – nekrotik jarayonlari. Reja: 1 . Qishloq xo’jalik hayvonlar tuyoqlarini qirqish va taqalash. 2. Noto’g’ri taqalashdan kelib chiqadigan asoratlar. 3. Tuyoq aylanasi flegmonasi. 4. Tuyoqning yumshoq tovoni flegmonasi. Adabiyotlar: 2. 362 – 365, 366 – 368, 403 – 407, 407 - 416; 3. 244 – 254; 5. 136 – 145 b. Tayanch iboralar: taqalashdan avval ko’zdan kechirish. . Tuyoqning uzunlik va kenglik o’lchovlari. Standart taqa. Taqani tuyoqqa moslashtirish. Sovuq va issiq usullar. Taqani tuyoqqa biriktirish. Noto’g’ri taqalash. Yiringli pododermatit, jarohatning ifloslanishi. Yumshoq tovon jarohatlari. Tuyoq aylanasi flegmonasi. Tuyoqning yumshoq tovoni flegmonasi. 1. Qishloq xo’jalik hayvonlar tuyoqlarini qirqish va taqalash. Otlarni taqalashdan avval ko’zdan kechirish. Tishli taqalarni qo’llash hayvonlarni toyishdan va natijada oyoqlari hamda tananing boshqa qismlarini shikastlanishdan saqlaydi. Oyoqlari noto’g’ri bosiladigan va tuyoqlari deformatsiyaga uchragan hayvonlarga ortopedik (davolovchi) taqalarni qoqish bunday hayvonlarning ishchanligini oshiradi. Taqalashdan avval ot oyoqlarining yerga qo’yilish xususiyatlari, tuyoqlar shakli, ularda patologik jarayonning bor yoki yo’qligi aniqlanadi (tuyoqlarning revmatik yallig’lanishi, barmoqni bukuvchi paylarning yallig’lanishi va boshq.). Buning uchun hayvon tinch turgan va harakatlangan vaqtda e’tibor bilan qo’zdan kechiriladi. Oyoqlarni yerga qo’yilish to’g’riligini aniqlash . To’g’ri shaklli tuyoq faqat oyoqlar to’g’ri qo’yilganda bo’ladi. Ot oyog’ining to’g’ri qo’yilishini aniqlash uchun u tekis yo’lakchaga keltirilib old, orqa va yon tomonlaridan ko’zdan kechiriladi. To’g’ri qo’yilgan oldingi oyoqlar parallel joylashadi. Yelka bo’g’imining old tomonidan o’tkazilgan vertikal chiziq oyoqning o’rtasidan o’tadi. Yon tomondan oldingi oyoqlarining to’g’ri qo’yilishini aniqlash uchun kurakning o’rta qismidan vertikal chiziq o’tkaziladi. Oyoqlar to’g’ri qo’yilganda chiziq tirsakdan tushoq bo’g’imigacha oyoqning o’rtasidan o’tib, tuyoqning yumshoq tovoniga tegib turadi.

Orqa oyoqlarning to’g’ri qo’yilishini aniqlash uchun o’tirg’ich do’ngligidan vertikal chiziq o’tkaziladi. Oyoq to’g’ri qo’yilganda chiziq oyoqning o’rtasini bo’ylab tuyoqning burma ustunchalari orasidan o’tadi. Bu chiziqqa yon tomondan qaralsa u tovon suyagining do’ngligiga tegib, tuyoq yumshoq tovonining orqarog’idan yerga tushadi. Oyoqning tashqi yuzasida tos–son bo’g’imining o’rtasidan o’tkazilgan vertikal chiziq yerga tushayotib shox kapsulasining yon devoriga tegadi. Oyoqlarning bunday qo’yilishida tananing og’irligi tuyoqning barcha qismlariga baravar tushadi va shuning uchun uning shakli to’g’ri saqlanadi. To’g’ri old tuyoqning old devori yerga nisbatan 45–50 0 holatda turadi. Uning yon tomondagi devor qismlari asta–sekin tik holatga kelib, tovon qismlari deyarli to’g’ri burchak ko’rinishida bo’ladi. Tuyoqning old devori tovon devoriga nisbatan 2,5–3 baravar uzunroq. Tuyoqning tashqi yon devori ichki yon devorga qaraganda qiyaroq bo’ladi, shuning uchun uning kaft cheti nisbatan yumaloqroq. Old tuyoqning eng enli joyi uning o’rtasiga to’g’ri keladi. Old tuyoqning o’qchasi orqa tuyoqnikiga nisbatan kam botiq va yo’g’onroq bo’ladi. Old devorining kaft cheti tovon devorinikidan 2 baravar qalin. To’g’ri orqa tuyoq old tuyoqqa nisbatan tik turadi. Uning old devori yerga qaraganda 55–60 0 qiyalikda bo’ladi va tovon devoridan 2 baravar uzun keladi. Keltirilgan to’g’ri old va orqa tuyoqlar to’g’risidagi ma’lumotlar taqani yasash va tanlashda hamda tuyoqni taqalashga tayyorlashda hisobga olinishi lozim. Taqalashda otni fiksatsiya qilish. Taqalash uchun ot oyog’ini ko’tarish va uni ushlab turish har doim ham yengil kechmaydi. Asov otlarni fiksatsiya (harakatsizlantirish) qilish ancha qiyinchilik tug’diradi. Ular taqachilik asboblarini ko’tarib kelgan temirchini ko’rgani zamon bezovtalanadilar. Bunday otlarga nisbatan muloyim, toqatli, dadil va shuning bilan birga ehtiyotkor bo’lish lozim. Otga yaqinlashganda uni avval chaqirib so’ng bo’ynini, yelkasini silab unda ishonch va bo’ysinish alomatlarini chaqirish kerak. Keyinchalik dovyuraklik bilan ot oyog’ini yuqoridan pastga silab turib uni ko’tarishga tayyorlash lozim. Tinch otlarning oyoqlari taqachining qo’llari bilan, bezovtalanadigan ot oyog’i esa arqon yordamida ushlab turiladi Otning old oyog’i temirchining oyoqlari orasida, orqa oyog’i esa uning tizzasida ushlab turiladi. Majburiy fiksatsiya usullarini (burama, stanok) qo’llash tavsiya qilinmaydi, chunki bunda oyoq shikastlanishi mumkin. Bundan tashqari buramani qo’llaganda ot mix tuyoq teri asosiga kirib borganini sezmay qoladi. Bezovtalanadigan otlarning yuqorigi labiga burama qo’yiladi yoki ko’zlari qo’l bilan yopiladi. Bunday otlarni taqalashdan avval 2–3 soat ishlatish lozim. Toliqqan otlar taqalashda o’zlarini tinch tutadi. Ot oyog’ini yon tomonga va orqaga haddan ziyot tortmaslik kerak, chunki bu hayvonda og’riq reaksiyasini chaqiradi va u oyog’ini tortib olishga harakat qiladi. Taqalashda ot oyog’ining juda baland ko’tarilishi taqalovchiga noqulay sharoitni yaratadi. Yosh otlarni taqalaganda ayniqsa ehtiyot bo’lish lozim, chunki keyinchalik ular battar qarshilik ko’rsatadigan bo’lib qolishlari mumkin. Ammo ayrim otlarni fiksatsiyasiz taqalashning imkoni bo’lmaydi. Bunday holatlarda otning old oyog’i arqon bilan ushlab turiladi, orqa oyoqni esa arqon bilan ikki tomonga tortib ushlab

turish mumkin. Ot va qoramol taqalari. Taqalarni yasash uchun ishlatiladigan asboblar. Taqalar asosan otlar uchun qo’llanilishi sababli, dastlab ot taqasining tuzilishini o’rganish maqsadga muvofiq bo’ladi. Ot taqasi (nag’al) tuyoq shox devori chetining shakliga moslab egilgan metal plastinka ko’rinishida bo’ladi. Taqada yuqori va pastki yuzalari, mix yo’lakchasi, mix teshiklari va qaytarmalari bo’ladi. Undan tashqari taqada tashqi va ichki shoxlari, tashqi va ichki chetlari, old va orqa (tovon) qismlari ajratiladi. Taqaning yuqorigi yuzasi tashqi va ichki qismlardan iborat. Tashqi qismi gorizontal bo’lib, tuyoq o’qchasining tashqi cheti, oq chiziq va tuyoq devorining kaft chetlari uchun tayanch joy vazifasini bajaradi. Ilgarilari taqaning yuqorigi yuzasi ichki chetlarini ichkari tomonga qarata qiya qilib yasaganlar (buxtovka). Buxtovkaning chuqurligi taqaning tashqi chetidan 3/1 ni tashkil qiladi. Buxtovka taqaning faqat old va yon qismlarida yasaladi va taqa shoxlarining oxirigacha 30– 40 mm yetmasdan tugaydi. Buxtovka tuyoq o’qchasi taqaga tegmasligi uchun yasaladi. Ammo tekshirishlar ko’rsatishicha, hayvon harakatlanganda uning tuyoq o’qchasi taqaga tegmas ekan. Undan tashqari buxtovka va tuyoq o’qchasi orasiga loy va mayda toshchalar tiqilib qolishi natijasida tuyoq o’qchasining teri asosi shikastlanishi mumkin. Shuning uchun hozirgi vaqtda buxtovka yasalmaydi va taqaning yuqori yuzasi tekis bo’ladi. Taqaning pastki yuzasida , tashqi chetiga yaqin joyda mix yo’lakchasi yasaladi. Mix yo’lakchasi taqa shoxlarining yon qismlarida yasaladi va unda mix teshiklari joylashadi. Taqaning old qismida mix yo’lakchasi bo’lmaydi. Yo’lakchasiz joyning masofasi taqa qalinligidan ikki marotaba uzun bo’lishi lozim. Mix yo’lakchasi taqa shoxlarining uchlarigacha 2–3 sm yetmasdan tugaydi. Mix yo’lakchasining chuqurligi taqa qalinligining 3/2 qismini tashkil qiladi. Yo’lakchaning shakli taqa mixining boshchasiga mos kelishi lozim. Yo’lakcha mix boshchasini yemirilishidan saqlaydi, taqaning vaznini kamaytiradi, tuyoqni yer bilan ushlanishini yaxshilaydi. Mix teshiklari yuqorida aytib o’tilganday mix yo’lakchasida joylashadi. Taqaning nomeriga qarab uning har bir shoxida 3–4 mix teshigi yasaladi. Tashqi shoxning teshiklari – tashqi, ichki shoxning teshiklari – ichki deb ataladi. Oldingi ikkita teshik birinchi va ikkinchi oldingi, ikkita orqa teshiklar esa asosiy teshiklar deb ataladi. Bunda taqa shoxining uchidan birinchisi asosiy birinchi, ikkinchisi esa asosiy ikkinchi deb nomlanadi. Mix teshiklarining shakli, taqa mixining bo’yinchasiga mos (to’rtburchak shaklida) kelishi lozim. Taqaning yuqorigi yuzasida mix teshiklari tuyoqning oq liniyasi bo’ylab joylashadi. Har bir teshikning yo’nalishi unga tegishli shox devori qismining qiyaligiga to’g’ri kelishi kerak. Buning uchun oldingi teshiklarning yo’nalishi pastdan yuqoriga va tashqaridan ichkariga qiya qaratilishi, asosiy ikkinchi tekshiklarning yo’nalishi kamroq qiyalatilgan, asosiy birinchi ya’ni oxirgi teshiklarning yo’nalishi esa vertical bo’lishlari lozim. Qaytarma yarim doira shaklida plastinka bo’lib u taqaning tashqi chetida

(old yoki yon tomondan) yasaladi. Qaytarmaning balandligi 1,5 sm, eni 2 sm, qalinligi 0,5–1 mm. Qaytarmalar ot harakatlanganda taqani orqaga siljishiga qo’ymaydi va tuyoqning old qismini shikastlardan asraydi. Oldingi va orqa oyoqlar tuyoqlarining o’qcha chetlari shakli bir xil emas, shu sababli ular uchun mo’ljallangan taqalar ham har xil bo’ladi. Oldingi oyoq tuyoqlariga mo’ljallangan taqa shoxlarining o’rta qismi, orqa oyoq taqalarida esa shoxning orqa qismiga yaqinroq joyi enli bo’ladi. Taqaning tashqi cheti ichki chetiga nisbatan ko’proq yumaloqlanadi. Taqalar qo’ldan yasalgan va zavodda ishlab chiqarilgan bo’ladi. Standart taqalar ST 2 va ST 3 markali yumshoq po’latdan yasaladi. Bunday po’latdan yasalgan taqalarning shaklini ularni qizdirmasdan o’zgartirish mumkin. Undan tashqari standart taqalarda tishlar uchun rezbali teshik yasaladi. Salt miniladigan otlarning taqalarida bunday rezbali teshiklar ikkita bo’ladi va ular taqa shoxlarining uchlarida joylashtiriladi. Aravaga qo’shiladigan ot taqalarining old qismida yana 1 yoki 2 ta rezbali teshik yasaladi. Standart taqalarning 13 o’lchamlari mavjud: № 0, 00, 1; 2; 2,5; 3; 3,5; 4; 4,5; 5; 6; 7; 8. Taqa nomeri kattalashishi bilan uning o’lchami va massasi ham oshadi. Har bir standart taqa «P» yoki «Z» (ruscha oldingi yoki orqa) harflar bilan belgilanadi. Bu harflar taqa qaysi tuyoqqa mo’ljallanganini bildiradi. Taqaning yuqori yuzasida nomer va harfdan tashqari uni ishlab chiqqan zavodning tamg’asi bo’ladi. № 3 dan boshlanadigan o’rta va katta o’lchamli taqalarning old qismida ikkita rezbali teshik yasaladi. Mix teshiklarining miqdori ham taqaning kattaligiga bog’liq. Masalan № 3–4,5 taqalarda 10 ta mix teshiklari, № 5–8 taqalarda esa 12 tagacha mix teshiklari bo’ladi. Eng kichik standart taqaning (№ 00) massasi 290 g, eng kattaniki esa (№ 8) 720 g bo’ladi. Taqalarni zanglashdan himoya qilish uchun ular zavodda maxsus yog’ bilan qoplanadi. Taqalar quruq xonada saqlanishi lozim. Taqa tishlari. Taqa tishlari taqaning pastki yuzasida, old va orqa qismlarida bo’rtib chiqadigan do’ngliklar shaklida bo’ladi. Ularning birinchilari iladigan, ikkinchilari esa orqa tishlar deb nomlanadi. Tishlar ot harakatlanganda uning oyoqlari qattiq va silliq hamda sirg’anchiq yerda toyib ketmasligini ta’minlaydi. Old (iladigan) tishlar odatda orqa tishga nisbatan sal kaltaroq yasaladi. Amaliyotda doimiy va almashiniladigan tishlar qo’llanadi. Doimiy tishlar faqat qo’ldan yasalgan taqada bo’ladi. Orqa tishlar taqa shoxlarining uchlaridan yasaladi, old tishlar esa odatda alohida po’lat bo’lagidan yasalib taqaga payvandlanadi. Almashiniladigan (olib qo’yiladigan) tishlar zavodda alohida tayyorlanadi. Ularda rezba yasaladi. Doimiy tishlar nisbatan mustahkam bo’lib, otga barqarorlikni ko’proq ta’minlaydi. Almashiniladigan tishlar uncha mustahkam bo’lmasalar–da ularni vaqti kelganda taqani yechib olmasdan almashtirib turish mumkin (vaqtidan ilgari yemirilish, sirg’anchiq yer). Taqa tishlari o’tkir uchli va tumtoq bo’ladi. Ularning shakli turlicha: kub, iskana, piramida, va ponasimon bo’lishi mumkin; arava tortadigan otlar taqasida

old tishining uzunligi eniga nisbatan ikki baravar katta bo’ladi, qalinligi esa taqa qalinligiga teng. Shakli “ H ” harfiga o’xshash tishlar “Neys” yoki H –simon tishlar deb ataladi. Bunday tishlar ikki o’lchamda yasaladi: kalta – balandligi 22 mm va uzun – 28 mm. Bir ming dona kalta, to’mtoq tishlarning massasi 20 kg, uzun to’mtoq tishlarning – 25 kg, kalta o’tkir uchlilarning – 21,5 kg ni tashkil qiladi. Yechib olinadigan rezbali tishlar uch qismga bo’linadi: yerga tegib turadigan qismi koronka , yuqorirogi bo’yincha va taqaga burab kirgiziladigan dum qismi. Qish faslida ot oyog’ining toymasligini ta’minlash uchun maxsus konussimon taqa tishlari qo’llaniladi. Bu tishning o’rtasida toblangan po’lat o’zagi mavjud. Ot harakatlanganda po’lat o’zakning atrofidagi yumshoq metal yemiriladi va natijada tishning uchi o’z–o’zidan o’tkirlanib turadi. Taqa mixlari. Taqa mixlari zavodda ma’lum standart bo’yicha yasaladi. Mixlarni yasash uchun maxsus, qayishqoq po’lat ishlatiladi, shuning bilan birga mix tuyoqqa qoqilayotganda qiyshayib ketmasligi kerak. Mixning qayishqoqligini va mo’rtligini tekshirish uchun uni bir necha marotaba bukib ko’rish lozim. Yaxshi po’latdan yasalgan mix 4 marotaba 180 0 bukilgandan so’ng ham butun qoladi. Mix yassi shaklda yasaladi. Taqa mixida quyidagi qismlar ajratiladi: boshchasi, shtift yoki tig’i va uchi . Mixning uchli tomonidagi enli yuzasida qiyalik – naklyopka mavjud. Mix taqaga qoqilayotganda naklyopka unga to’g’ri yo’nalishni ta’minlaydi. Tuyoq shox devorining qiyaligi har xil bo’lishi sababli naklyopkaning ham qiyaligini bolg’aning yengil zarbalari yordamida bukib o’zgartirish mumkin. Taqa mixlarining asosan 6 ta o’lchamlari mavjud: № 4, 5, 6, 7, 8, 9. Kichik mixlar kichik taqalar uchun mo’ljallangan. Katta mixlar (№ 9) katta, og’ir taqalarni (№ 7, 8) tuyoqqa biriktirish uchun ishlatiladi. Masalan № 4 mixning uzunligi 45 mm, qalingligi 5 mm ni tashkil etadi. Bir ming dona mixlarning massasi nomeriga qarab quyidagicha bo’ladi: № 4–2,9 kg, № 5–3,1 kg, № 6–3,6 kg, № 7–4,1 kg, № 8–5,3 kg, № 9–6,7 kg. Mixlar joylashtirilgan yog’och qutilar quruq xonada saqlanishi lozim, aks holda mixlar zanglab o’z sifatini yo’qotadilar. Mixlar turli defektlardan holi bo’lishlari lozim. Taqalarni yasash uchun ishlatiladigan asboblar. Taqalarni yasash uchun maxsus temirchilik asboblar komplektidan foydalaniladi: qo’l bolg’asi (ruchnik), katta bolg’a (kuvalda), qo’l omburi, o’choq omburi, mix yo’lakchasini yassaydigan iskana (dorojnik), mix teshiklarini yasash uchun to’rtburchak dastali qoziqcha – sumba, mix teshiklarini maromiga yetkazish uchun shpilka , metalni kesish uchun uzun dastali to’g’ri va yarim doira shaklida iskanalar. To’g’ri (yassi) iskananing massasi 500 g bo’lib u metalni kesish uchun ishlatiladi. Qo’l omburining lablari yassi bo’lib, massasi 900 g, uzunligi esa 40 sm ga yetadi. U ishlanayotgan metalni sandon ustida ushlab turish uchun xizmat qiladi. O’choq omburi qo’l omburiga o’xshaydi, faqat u sa’l uzunroq bo’lib, lablari yo’g’onroq keladi. Bu ombur bilan temir bo’laklari temirchilik o’chog’iga joylashtiriladi va kerak paytda ularning olovdagi o’rni almashiniladi. Katta bolg’aning massasi 4–5 kg, dastasining uzunligi 80 sm ga teng.

Kuvalda metalga kuchli zarblarni berish uchun qo’llaniladi va uni temirchining yordamchisi ishlatadi. Qo’l bolg’asi to’rtburchak yoki bochkasimon shaklda bo’lishi mumkin. Uning massasi 1,25–1,5 kg, qalinligi 30 x 25 mm, dastasining uzunligi 350 mm ga teng. Bolg’aning bir tomoni yassi, ikkinchi tomoni esa bo’rtiq bo’ladi. Mix yo’lakchasini yasaydigan iskananing massasi 400–500 g, dastasining uzunligi 40 sm. Iskananing uchini tez–tez to’g’rilab turish lozim bo’lganligi sababli uning dastasi oson yechilishi kerak. Mix teshiklarini yasash uchun sumbaning ko’ndalang kesimidagi shakli to’rtburchak bo’lib massasi 400–500 g, dastasining uzunligi 40 sm. Sumba mix teshiklarning joyini belgilash uchun xizmat qiladi. Yarim doirali iskananing massasi ham 500 g bo’lib, bu iskana yordamida taqa shoxlarining uchlari kesiladi. Shpilka mix teshiklarini oxirigacha ochish va shaklini keltirish uchun xizmat qiladi. Uning uzunligi 300 mm ga teng. Agar taqada tishlar uchun teshiklar yasaladigan bo’lsa qo’shimcha quyidagi asboblar ishlatiladi: yumaloq sumba (459 g) tish teshigini to’g’rilash uchun opravka (diametri 9–10 mm), teshikda rezba ochish uchun metchik va vorotok , taqa tishidagi rezbani to’g’rilash uchun klupp va plashkalar ishlatiladi. Tuyoqni taqalashdan avval u tozalanadi va kaft qismi tekislanadi. Ot tuyog’ini qirqish (tozalash). Yosh va taqalanmagan otlarning tuyoqlari har 1–1,5 oyda qirqib, tozalanishi lozim. Bu muolaja tuyoqlarining normal shaklini saqlab turishga va deformatsiyani oldini olishga imkon yaratadi. Ot tuyog’ini kesishdan maqsad – o’sib ketgan, ziyoda tuyoq shoxini olib tashlashdir. Bunda tuyoqqa oyoq qo’yilishiga mos keladigan shakl beriladi. Tuyoq shoxini kesish tuyoqni taqalashga tayyorlashning muhim bosqichi bo’lib hisoblanadi, chunki uning noto’g’ri kesib tozalanishi doim noto’g’ri taqalashga olib keladi. Hayvonlarning tuyoqlarini tozalash ma’lum tartibda bajariladi: oldin tuyoq o’qchasi, keyin tuyoq devorining o’qcha cheti va oxirida strelka tozalanadi. Tuyoq o’qchasini tuyoq pichog’i bilan tozalaydilar. Bunda o’lgan shox olib tashlanadi. O’lgan shox quruq bo’lib, kesganda ushoqlanadi, qavatma–qavat joylashadi va odatda kulrang tusda bo’ladi. O’lgan shoxning tagida yosh, “tirik” shox yotadi. Bu shox yumshoq va qayishqoq bo’lib, ushoqlanmaydi va oson kesiladi. Kaft shoxining himoya xususiyatlarini kamaytirmaslik maqsadida bunday shoxni kesish mumkin emas. Tuyoq devorining o’qcha chetini tuyoq omburi bilan qirqgandan keyin u tuyoq pichog’i yordamida to’g’rilanadi va egovlab tekislanadi. Tekislaganda tuyoq devorining o’qcha cheti, oq chiziq va tuyoq o’qchasining cheti bir tekisda bo’lishlarini ta’minlash lozim. Tuyoq o’qchasi ko’proq botiq bo’lishi sababli uning yuzasi oq chiziq va devorning o’qcha cheti bilan bir tekisda bo’lmaydi. Tuyoqning burma devorlarini kesgandan so’ng ular o’qcha yuzasidan balandroq bo’lib turishlari lozim. Old tomonda burma devorlari nisbatan ko’proq kesiladi va ular strelkaning uchi bilan birlashadigan joyda o’qcha yuzasi bilan teng bo’ladilar. Burma devorlari tuyoqning kengayishida (“mexanizmi”) ishtirok

etadilar. Ularning haddan ziyod kesilishi tuyoq qisilishiga olib keladi. Shoxsimon strelka hayvon harakatida odatda yemirilib turadi, shuning uchun uni tozalashda faqat ajralgan qismlari olib tashlanadi. Bundan tashqari strelkaning oyoqchalari yon tomonga qiyshayganda ularni to’g’rilash lozim. Strelkani haddan ziyod kesib tashlash tuyoq tovonining qisilishiga (torayishiga) olib kelishi mumkinligini esda tutish kerak. To’g’ri kesib tozalangan normal tuyoqda old va tovon devorlarining balandliklari nisbatan proporsional va barmoq suyaklarining o’qi to’g’ri bo’lishi lozim. Barmoq suyaklarining o’qi deb, tushoq suyagining yuqori uchidan tuyoq devorining o’qcha chetigacha barmoq o’rtasidan bo’ylab tushirilgan chiziqqa aytiladi. To’g’ri qo’yiladigan oyoqning normal tuyog’ida bu chiziq quyidagicha o’tadi: old tomonda – tushoq va yumaloq suyaklari old yuzalarining o’rtasidan o’tib, sinmasdan tuyoq old devorining o’rtasigacha davom etadi; yon tomonda – tushoq va yumaloq suyaklari yon yuzasining o’rtasini bo’ylab sinmasdan tuyoq devori old yuzasiga nisbatan parallel holda o’tadi. Tuyoq devorlari noto’g’ri kesilganda barmoq suyaklarining o’qi tuyoq jiyagi sohasida, tuyoq devori normadan ziyod uzun bo’lgan tomonga sinadi. Masalan, tuyoq tovoni qismining devori kam kesilganda barmoq o’qi yumshoq tovonga qarab sinadi, tuyoq tovoni qismining devori ko’p kesilganda barmoq o’qi tuyoqning old devoriga qarab sinadi, tuyoqning medial yon devori ko’p kesilsa, barmoq o’qi tuyoqning lateral yon devoriga qarab sinadi. Tuyoqlarni kesish jarayonida oyoqni vaqt–vaqti bilan yerga tushirib barmoq o’qiga qarash kerak. U yoki bu xatolar aniqlanganda ularni bartaraf etish lozim. Yirik shohli hayvonlar, qo’y va cho’chqa tuyoqlarini tozalash. Ho’kiz tuyoqlarini qirqib tozalash tartibi va uni bajarish uchun qo’llaniladigan anjomlar otlarnikidek singari bo’ladi. Tuyoqchalarni kesish uchun yaxshisi ikki richagli omburdan foydalanish lozim. Qo’y tuyoqlari hayvon yotqizilgan holatda kesib tozalanadi. Qo’yni yaxshisi stol ustiga yotqizish kerak. Tuyoqlar kichik o’lchamli tuyoq pichog’i va omburi bilan kesiladi. Qo’yning tuyoq shoxi oson kesiladi, shuning uchun boshqa shakldagi pichoqlarni ham qo’llash mumkin. Qo’y tuyog’ini kesib tozalaganda odatda faqat tuyoq devorining tovon qismi kesib tashlanadi, u tuyoq o’qchasidan 2–3 mm baland bo’lishi kerak. Tuyoq o’qchasini kesmaydilar, chunki u o’z–o’zidan yetarlicha ishqalanadi. Cho’chqa tuyoqlarini tozalash tartibi va anjomlari katta hayvonlarniki singari bo’ladi. Cho’chqalarda tashqi tuyoqning o’lchamlari ichki tuyoqqa nisbatan katta bo’lganligi sababli ularni bir uzunlikka keltirmaydilar. Tuyoqdan o’lchamlar olish . O’lchamlar bo’yicha yangi taqa yasaladi yoki tayyor standart taqa olinadi. O’lchamlar oddiy chizg’ich yoki cho’p yordamida olinadi. Odatda tuyoqning 1 ta uzunlik va 2 ta kenglik o’lchovlari olinadi. Tuyoq uzunligi uning old chetidan tovon burchagigacha o’lchanadi. Kengligi bir marta tuyoqning eng keng qismida ikkala yon chetlari orasida va ikkinchi marta tovon burchaklari orasida o’lchanadi. Uchala o’lchamlar qo’shilib, taqaga kerakli temir

parchasining uzunligi aniqlanadi. Undan tashqari taqaning uzunligini aniqlash maqsadida podometrdan foydalaniladi. Taqani tuyoqqa moslashtirish. Bu eng asosiy operatsiya hisoblanadi. Odatda tuyoqni taqaga emas, balki taqani tuyoqqa moslashtirish zarur. Taqa to’g’ri moslashgan bo’lsa: 1. Taqa tuyoq devorining tashqi chegarasi bo’ylab uni yopib turadi. 2. Mix yo’lakchasi va mix teshiklari oq liniya bo’ylab mos tushadi. 3. Taqa tuyoqdan old tomonda 0,5–1 mm; tovon qismida 3–5 mm chiqib turadi. Taqani tuyoqqa moslashtirish 2 usulda bajariladi: Sovuq usul – bu usulda taqani qizdirmasdan kengaytirish, toraytirish, tekislash mumkin. Bu usulda standart taqalar tuyoqqa moslanganda qo’llaniladi. Issiq usul – tuyoq tozalangandan keyin tanlangan taqa oqargancha qizdiriladi va tuyoq kaftiga 2–3 soniyaga bosiladi. Qizigan taqa tuyoqning notekis joylarini kuydiradi va unga tig’iz moslashadi. Ayrim mualliflarning aytishicha bu muolaja to’g’ri bajarilsa, u tuyoq devoriga deyarli salbiy ta’sir qilmaydi. Lekin tuyoq tozalanmasdan, uning o’sgan qismini kuydirib olish maqsadida issiq usulni qo’llash yomon hisoblanadi, chunki bunda tuyoq deformatsiyasi rivojlanishi mumkin. Taqani tuyoqqa biriktirish. Asosan 3 operatsiyadan tashkil topgan: 1. Taqa mixlarini qoqish. 2. Taqani tuyoqqa tortish. 3. Mix uchlarini qaytarish. Birinchi navbatda oldingi 2 ta mix qoqiladi va tuyoq yerga qo’yiladi. Agar taqa biroz burilsa u bolg’a bilan urib joyiga to’g’rilanadi va qolgan mixlar qoqiladi. Mix uchlarining chiqish joyi tuyoq devorining 3/1 qismida yoki pastki chetidan 2 sm yuqorida bo’lishi kerak. Mixlar qoqilib bo’lgandan keyin bolg’a bilan mixlar yana urib ko’riladi, agar og’riq sezilsa o’sha mix sug’urib olinadi, keyin hayvon yurgizib ko’riladi. Odatda taqa 6–8 haftada almashiniladi. Yumshoq yerda yurgan otlar taqalanmaydi. 2. Noto’g’ri taqalashdan kelib chiqadigan asoratlar ko’pincha taqa mixini noto’g’ri qoqqanda tuyoq devori teri asosining bevosita yoki bilvosita jarohatlanishida hosil bo’ladi. Bevosita jarohatda mix teri asosini jarohatlaydi. Bilvosita jarohatda esa mix teri asosiga juda yaqin o’tadi va uni siqadi. Bu joyda keyinchalik yallig’lanish rivojlanib, hayvon 2–3 kundan so’ng oqsab qoladi. Mix qayta sug’urib olinsa oqsash yo’qoladi. Yangi bevosita jarohatda mix joyidan olinib, jarohat ichiga shprits yordamida 5 % li yodning spirtli eritmasi yuboriladi. 3. Tuyoq aylanasi flegmonasi tuyoq jiyagi va tuyoq aylanasi teri asosining ostida joylashgan kletchatkaning tarqalgan (diffuz) yiringli yallig’lanishi. Flegmona ko’pincha qayta lat yeyishlar va infeksiya tushgan jarohatlarda hosil bo’ladi. Undan tashqari bu kasallik terining matserasiyasi, tuyoq bo’g’imining

yiringli yallig’lanishi, yiringli pododermatit, tuyoqning yiringli nekrotik jarayonlaridan kelib chiqishi mumkin. Patogenez. Tuyoq aylanasi kletchatkasida juda ko’p nervlar va qon tomirlar mavjud, shu tufayli u yerda himoya reaksiyasi boshlanadi (seroz infiltratsiya). Jarayon o’z vaqtida davolanganda uni yengil qaytarish mumkin. Lekin tuyoq aylanasi sohasidagi serozli flegmona tezda yiringli flegmonaga aylanish mumkinligini hisobdan chiqarmaslik lozim, chunki yumshoq to’qimalarning seroz infiltratsiyasi sababli ular shishadi va tuyoq kapsulasiga sig’may qisiladi, natijada ularning qon bilan ta’minlanishi buziladi, nerv tolalari ta’sirlanib, kuchli og’riq hosil bo’ladi. Og’riq zo’rayib borib, hayvon oqsay boshlaydi. Shu tufayli yiringli infeksion jarayon rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratiladi. Yiringli flegmona turli shaklda rivojlanishi mumkin, ayrim hollarda jarayon faqat tuyoq aylanasining ma’lum qismlaridagina rivojlanadi, bunday rivojlanish abssesslanuvchi flegmona deyiladi. Bunday flegmonada bir hafta davomida 1–2 ta abssesslar paydo bo’ladi, ular o’z–o’zidan yoriladi va hayvon tuzalib ketadi (asorati qolmaydi). Tuyoq aylanasi yumshoq to’qimalarining ko’p miqdorda shikastlanishi va yuqori virulentli mikroblar tushishi natijasida yallig’lanish og’irroq kechadi, bunda nafaqat kletchatka, balki teri asosi, tukli teri kletchatkasi, juft tuyoqli hayvonlarda esa barmoqlararo to’qimalari seroz–gemoragik suyuqlik bilan shimiladi. Suyuqlik fermentlari ta’sirida kletchatka eriydi va kulrang, o’tkir badbo’y hidli yiringli massaga aylanadi. O’lgan to’qimalarning ajralib chiqishi natijasida, yaralar hosil bo’ladi. Tuyoq aylanasining teri osti kletchatkasi barmoq teri osti kletchatkasining davomi bo’lgani sababli yiringli nekrotik jarayon osonlikcha yuqoriga va pastga qarab tarqala boradi va og’ir asoratlar, ya’ni tuyoq bo’g’imining yiringli artriti, chuqur yiringli pododermatit, tuyoq suyagining nekrozi, bukuvchi paylar nekroziga olib kelishi mumkin. Flegmonaning kechish harakteri uning joylashishiga bog’liq. Agar flegmona tuyoq aylanasining pastida joylashgan kletchatkasidan boshlansa unda u paraartikulyar flegmona deyiladi va ko’pincha tuyoq bo’g’imining yiringli yallig’lanishiga o’tishi mumkin. Jarayonning asosiy o’chog’i yumshoq tovon yoki yumshoq tovon tog’ayi atrofidagi kletchatkada rivojlansa u paraxondral flegmona deyiladi va ko’pincha yumshoq tovon tog’ayining nekrozi bilan tugaydi. Ayrim hollarda jarayon tog’ay ortiga o’tsa, bunday flegmona subxondral flegmona deyiladi. Juft tuyoqli hayvonlarda tuyoq aylanasi flegmonasi barmoqlararo to’qimalarida tarqalganda tuyoqlar orasidagi paylar, tuyoq va yumaloq suyaklar nekrozga chalinadi. Klinik belgilar. Birinchi navbatda shish paydo bo’ladi, u tuyoq aylanasining chap, o’ng, old, orqa tomonlarida joylashadi, kuchli og’riq seziladi, teri taranglashadi, tuyoqning mahalliy harorati oshib ketadi. Shuning bilan bir qatorda hayvonning umumiy holati ham o’zgaradi, tana harorati oshadi, u jabrlanadi, ishtahasi buziladi, qonning leykotsitar formulasi chapga siljiydi, sigirlarning sut mahsuldorligi pasayadi, ular ko’p yotadi, harakatda kuchli oqsaydi. Quyidagi o’zgarishlar yallig’lanish shishining kattarib borishi va

yuqoridagi qayd etilgan o’zgarishlar og’irlashib borishi bilan bog’liq bo’ladi. Shish shoxsimon kapsula ustidan osilib qoladi, butun barmoq shishadi. Shishning eng yuqori qismida yumshoq o’choq paydo bo’ladi va ko’p hollarda u o’z–o’zidan yoriladi. Undan suyuq, kulrang – sarg’ish yiring ajraladi. Yiring ajralib chiqqanda hayvonning umumiy holati ancha yengillashadi. Yiringli – chirish flegmonada shishning pastki qismida oq xoshiya hosil bo’ladi. 3–4 kunlarda shishning taranglashgan yuzasida seroz suyuqlik sizib chiqa boshlaydi. 4–5 kunlarda suyuqlik seroz – gemoragik shaklga aylanadi, nekroz o’chog’i hosil bo’ladi, nekrozga chalingan to’qimalar ajralib chiqadi va o’rnida yara rivojlandi. 6–8 kunlardan boshlab jarayon yuqorida ko’rsatilgan asoratlarga o’tishi mumkin. Kasallik qanday kechishidan qat’iy nazar teri asosining so’rg’ichsimon qavati strukturasi o’zgaradi, natijada tuyoq deformatsiyasi kelib chiqadi. Davolash. Davolash ishlari flegmonoz jarayonning fazasiga qarab bajariladi va ular yiringli nekrotik jarayonning harakteriga bog’liq bo’lishi lozim. Birinchi navbatda davolash ishlari flegmonoz jarayonni to’xtatish va uni chegaralashga qaratilishi zarur, buning uchun spirt – ixtiolli bog’lam, intraarterial antibiotikli inyeksiyani qo’llash zarur. Antiparabiotik muolajalar qo’llanadi. Agar shu yo’l bilan kasallikni to’xtatish imkoni bo’lmasa, u vaqtda flegmonoz jarayonni ratsional va o’z vaqtida ochishga kirishiladi. Flegmonoz jarayonidan pastroqda tuyoq devori qirqib yupqalashtiriladi va shu bilan bosim kamaytiriladi. Agar flegmona jarohat natijasida kelib chiqsa, jarohat xirurgik taftishdan o’tkaziladi. Flegmona yuzasidan suyuqlik sizib tursa (og’ir shaklida) vaqtni cho’zmasdan uni darxol ochish zarur, chunki bunday flegmonada jarayon tezda atrof to’qimalarga tarqalib ketishi mumkin. Kesish qiya – gorizontal yoki gorizontal yo’nalishda bajariladi. Yiringli ekssudat tozalangandan so’ng o’lgan to’qimalar olib tashlanadi, jarohat 3 % li vodorod peroksidi bilan yuviladi, quritiladi va so’ng ichiga tritsillin, sulfadimezin va tetratsiklin kukunlari sepiladi. Yodoform va borat kislotasi kukunlarini qo’llash yaxshi samara beradi. Jarayon ustiga bog’lam qo’yiladi va bu bog’lam 3–6 kundan keyin almashtiriladi. Undan tashqari sepsisga qarshi davolash usullari qo’llanadi, buning uchun venaga 80–100 ml 0,5 % li novokain eritmasi antibiotiklar bilan birgalikda yuboriladi. Antiseptiklarni arteriyaga yuborish yana ham yaxshi natija beradi. Bu davolashlar albatta jarroxlik usuli bilan birga bajariladi. 4. Yumshoq tovon flegmonasi deb – tuyoq yumshog’ining kollagen va elastik biriktiruvchi to’qimalarning yiringli diffuz yallig’lanishiga tushuniladi. Etiologiya. Bu kasallik asosan infeksiyaga chalingan sanchilgan jarohatlar va yiringli – nekrotik jarayonlarning atrof to’qimalardan o’tib (subxondral flegmona, chuqur pododermatit, tuyoq strelkasining chirishi) tarqalishidan hosil bo’lishi mumkin. Patogenez. Kasallik boshida yumshoq tovon sohasi diffuz hujayrali infiltratsiya natijasida 2 marotaba kattalashadi. Keyinchalik bu joyda mayda – mayda yiringli o’choqlar paydo bo’ladi, ular bir – biri bilan birlashib, katta yiringli o’choqni hosil qiladi va keyinchalik yorilib, katta yaraga aylanadi. Yaraning ichi granulyatsion to’qima bilan to’lib turadi. Yaralar yumshoq tovon chuqurchasi, tuyoq devorining

tovon qismi va yumshoq tovon chegarasida, terida, tuyoq aylanasining tovon qismida hosil bo’ladi. Qoramollarda flegmona yiringli nekrotik – chirish harakterga ega. Bunda to’qimalar tez parchalanadi va yumshoq tovon yostiqchasida yara hosil bo’ladi, u yerda chuqur bukuvchi pay joylashganligi tufayli ko’pincha mokisimon bursa va pay qinlari nekrozga uchraydi. Klinik belgilar . Kasallikning birinchi belgisi – kuchli oqsashdir. Hayvon tuyog’ining old qismiga bosib turadi, harakatda esa oyog’ini avaylab uni bosmaydi. Hayvon jabrlanadi, ovqatdan qoladi, umumiy harorati oshadi. Kasallik boshida tuyoq tovoni qiziydi, og’riq seziladi, taranglashgan shish ba’zan barmoq bo’ylab tarqaladi, otlarda u tovonning oraliq chuqurchasiga o’tadi, keyinchalik shish flyuktuatsiya hosil qiladi, yoriladi va uning o’rnida oqma hosil bo’ladi. Oqma o’zagi chuqur joylashadi. Oqmadan suyuq kulrang – sarg’ish yiring ajralib turadi. Yiringxona ochilishi bilan hayvonning umumiy holati yaxshilanadi, oqsash kamayadi. Davolash . Bu kasallik ham yuqorida qayd etilgan flegmona singari davolanadi. Asosiy talab – yiringxonani o’z vaqtida ochish va yiringni erkin oqishi uchun sharoit yaratishdir. Operatsion maydon tayyorlanib, o’tkazuvchan og’riqsizlantirish bajariladi. Oqma hosil bo’lganda uning kanali kengaytiriladi va o’lgan to’qimalar olib tashlanadi. Jarohat yuviladi, quritiladi va ustiga antiseptik bog’lam qo’yiladi. Agar operatsiya vaqtida chuqur bukuvchi payning nekrozi aniqlansa, patologik jarayon tuyoq strelkasi tomonidan ochiladi.

O'xshashlar

Tuyoqning teri asosi va yumshoq to’qimalari kasalliklari

Veterinar ortopediya

Oyoq kasalliklari

Yag’rin, ko’krak va qorin sohalaridagi kasalliklar

Yiringli – rezorbtiv isitma. Sepsis