Veterinar ortopediya - Tibbiyot - Referatlar

Veterinar ortopediya

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

48 KB

Ko'chirib olish

Veterinar ortopediya. Reja: 1 . Ortopediya to’g’risida tushuncha. 2. Barmoq va tuyoq kasalliklaridan kelib chiqadigan iqtisodiy zarar. 3. Barmoqlar anatomiyasi va fiziologiyasi. 4. Deformatsiyaga uchragan tuyoqlar va ularni davolash. Tayanch iboralar: ortopediya. Tuyoq kasalliklari. Iqtisodiy zarar. Tuyoq devori, shoxsimon kapsula, tuyoqning teri asosi, yaltiroq qavat, naysimon shox (muguz), varaqli qavat. Tuyoq jiyagi, tuyoq aylanasi. Tuyoqning kaft qismi, o’qchasi, strelkasi, yumshoq tovoni. Yumshoq tovon tog’ayi. Tuyoq kapsulasining namligi, elastikligi. 1. Ortopediya – veterinar xirurgiya fanining mustaqil bo’limi bo’lib, u qishloq xo’jalik hayvonlar barmoqlari, xususan tuyoqlar kasalliklarining etiologiyasi, diagnostikasi, davolash va oldini olish chora tadbirlarini hamda tuyoqlarni tozalash, qirqish, taqalash, shakli buzilgan tuyoqlarni to’g’rilash va davolovchi taqalarni qo’llashni o’rgatadi. Tuyoq kasalliklarini alohida ajratib o’tilishi ularning anatom – topografik joylashishi va kasalliklarga nisbatan ko’proq chalinishi bilan bog’liq. Bir tuyoqli hayvonlar, xususan otlar, hozirgi vaqtda ham xalq xo’jaligida o’zlarining mohiyatini yo’qotmaganligi sababli veterinariya ortopediyasi mahsuldor hayvonlarning tuyoq kasalliklarini o’rganishi bilan birgalikda bir tuyoqli hayvonlar tuyoqlarining patologiyasi, terapiyasi, oldini olish chora – tadbirlariga katta ahamiyat beradi. Tuyoq kasalliklarini o’rganishda zamonaviy veterinar ortopediya nafaqat hayvonlar yashab turgan mintaqaviy xususyatlarni hisobga oladi, balki ularni saqlash (molxona yoki otxonada, yaylovda) usullari va chorvachilik texnologiyasiga ham katta ahamiyat beradi, chunki ko’rsatilgan omillar odatda bu kasalliklar xususiyatlarini belgilovchi asosiy sababchilari bo’lib chiqadi. 2. Mavjud adabiyotlardan va amaliyotdan olingan ma’lumotlar tahlili tuyoq kasalliklari oyoq kasalliklari orasida 50–60 % ni tashkil qilishi yoki ularga xirurgik patologiyaning 14–17 % i to’g’ri kelishini ko’rsatadi. Tuyoq kasalligi tufayli xo’jalikdagi hayvonlarning mahsuldorligi pasayadi, davolash, qo’shimcha nazorat va saqlashga ko’p harajatlar sarflanadi va shu tufayli u katta iqtisodiy zarar ko’radi. S.G. Chabanovskiy ko’rsatishicha hayvonlar tabiiy sharoitda saqlanganda ham tuyoq kasalliklari kam uchramaydi, ya’ni 1000 bosh sigirdan 288 tasi turli xil tuyoq kasalliklariga chalinishi aniqlangan.

Rixter va Mitlarning ta’kidlashicha, sigirlar tuyoqlarining yiringli yallig’lanishlarida ulardan kasallik davomida o’rtacha 1000 kg sut, 100 kg go’sht kam olinib, bir hayvonni davolashga o’rta hisobda 1000 marka sarflanadi. Tuyoq kasalliklarining kelib chiqishi nafaqat hayvonlarni noto’g’ri sharoitda saqlash bilan bog’liq bo’lib qolmay, balki ularni yetarlicha parvarish qilmaslik ham bunga sabab bo’ladi. Bu salbiy omillar ta’sirida tuyoq deformatsiyaga uchraydi, noto’g’ri yemiriladi, pay va bo’g’imlar cho’zilishlari (distroziyo) kelib chiqadi, hayvon og’riq sezadi, oqsab qoladi. Hayvonlarning tuyoqlariga kerakli darajada e’tibor bermaslik natijasida tuyoqlar o’sib ketadi (ungulyoz), bunday hayvonlar mahsuldorligi 10 % gacha kamayadi va ulardan 20–30 kg kam go’sht olinadi, S.N. Pankov ko’rsatishicha, kasal qo’ylardan 24 kunda 1,8 kg sut va 1,07 kg go’sht kam olinadi. 3. Tuyoqli hayvonlar oyoqlarining distal qismi shoxsimon kapsula bilan o’ralgan bo’ladi. Shoxsimon (muguz) kapsula uning ostida joylashgan yumshoq to’qimalarni turli shikastlanishlardan yaxshi himoya qiladi. Tuyoqning tuzilishi murakkab. Uning shoxsimon kapsulasi barmoq uchidagi terining o’zgarishidan kelib chiqqan. Tuyoq tarkibidagi suyak, paycha, pay va boshqa yumshoq to’qimalar bevosita tuyoqqa ta’luqli bo’lmasa ham barchasi tuyoq to’qimalari deb nomlanadi. Har xil turga mansub hayvonlar tuyoqlarining tuzilishi turlicha bo’ladi. Tashqaridan ichkariga qarab tuyoq 3 ta asosiy qavatlardan tuzilgan: hosilali va shoxsimon qavatlaridan iborat epidermis; tuyoq teri asosi; teri osti qavati. Anatomik joylashishi bo’yicha tuyoqda tuyoq jiyagi, tuyoq aylanasi (gultojisi), tuyoq devori, tuyoqning kaft qismidagi – o’qchasi va yumshoq tovoni ajratiladi. Tuyoq jiyagi barmoq terisi va tuyoq orasida joylashib 5–6 mm enlikda bo’ladi. Undan tuyoq shoxsimon kapsulasi devorining yaltiroq qavati o’sib chiqadi. Yaltiroq qavat tuyoqni namlikdan va qurib ketishidan saqlaydi. Tuyoq aylanasi jiyakdan ichkariroq joylashib, 1–2 sm enlikda yostiqcha shaklida bo’ladi. Undan tuyoq devorining naysimon shox qavati o’sib chiqadi. Tuyoq devori yaltiroq, naysimon va varaqli shoxsimon qavatlardan va tuyoq devori teri asosidan iborat. Teri asosi o’z navbatida yana 3 qavatga bo’linadi: varaqli, tomirli va periostal. Tuyoqning kaft qismi naysimon shoxdan va g’uddali teri asosidan tuzilgan. Tuyoq o’qchasida devor chetini bo’ylab o’tuvchi oq chiziq 4 mm enlikda bo’lib, o’qcha va tuyoq devori orasida joylashadi. Tuyoqning yumshoq tovoni ponasimon shaklda bo’lib, tuyoqning tovon qismida joylashadi. Yumshoq tovon kollagen, elastik va yog’ to’qimalardan tuzilganligi sababli u ressorli faoliyatni bajaradi. Bulardan tashqari, otlarda yumshoq tovon tog’aylari ham mavjud. Ular tuyoqning ikkala yon tomonlarida, qisman tuyoq kapsulasi ostida, yuqorigi qismi esa tuyoq aylanasi ostida joylashadi. Tuyoq sohasi qon bilan barmoqning volyar (plantar) arteriyalari va venalari orqali ta’minlanadi, innervatsiyasi esa volyar (plantar) nervlar orqali bajariladi. Barmoqlar tayanch vazifadan tashqari hayvon harakatida tana og’irligi nuqtasini pasaytirib, distal amortizatorlar vazifasini bajaradi. Juft tuyoqli hayvonlarda

barmoq suyaklari yerga nisbatan qiya turadi (tinch holatda), harakatda esa tushoq va yumaloq suyaklar yana ham ko’proq egiladi. Bu o’z navbatida bukuvchi paylarning yana ham cho’zilishiga sabab bo’ladi, bundan tashqari tuyoqlar og’irlik ta’sirida kengayadi, juft tuyoqli hayvonlarda esa u barmoqlararo yorig’ining kengayishiga olib keladi va natijada barmoqlarning amortizatsion xususiyati oshadi. Juft tuyoqlilarda tashqi (yon) tuyoqchalar ichkarilariga nisbatan kattaroq bo’ladi, barmoqlararo yoriqning kengayishi kesishgan paychalarning cho’zilishiga va natijada barmoqga tushadigan tana og’irligining pasayishiga yordam beradi, bunda ichki uchinchi barmoqqa ko’proq og’irlik tushadi. Shu bilan birga tayanch fazasida yumshoq tovon siqiladi va o’z navbatida u ham amortizatorlik vazifasini o’taydi. Shunday qilib tayanch holatda hayvon og’irligining ko’p qismi barmoqlarning pay va paychalariga o’tkaziladi, yumshoq tovon va tuyoq kapsulasiga tushadi va ular birgalikda distal amortizator vazifasini bajaradi. Tuyoq yerdan uzilib, oldinga harakatlanganda cho’zilgan pay va paychalar qayta o’z joyiga keladi va birlashib turadi. Bir tuyoqli hayvonlarda esa og’irliq yumshoq tovon tog’ayi, tuyoq devorining burma burchaklariga va tovon strelkasiga tushadi. Bir tuyoqli hayvonlarda tuyoq mexanizmi quyidagicha kechadi: hayvonning og’irligi ta’sirida tushoq va yumaloq suyaklar ko’proq qiyalashadi, shu tufayli yumaloq suyak barmoqni chuqur bukuvchi payiga va mokisimon suyakga ta’sir etib, yumshoq tovon tog’ayini va strelkani qisadi, natijada tovon 2–4 mm ga kengayadi. Tayanch holatining ikkinchi fazasida yuqoridagi o’zgarishlar kuchni ko’ndalang tomonga o’tkazadi va tovon qisqara boshlaydi, hayvon tanasi esa oldinga qarab harakat qiladi. Oyoq yerdan uzilib osilib tursa, tuyoq yana o’zining oldingi holatiga qaytadi. Bunday harakatlar tuyoqlarning amortizatorlik faoliyatini bajarilishini ta’minlashdan tashqari tuyoq to’qimalarini massaj qiladi. O’z navbatida tuyoqni qon bilan ta’minlanishini yaxshilaydi va tuyoqlar rivojlanishiga olib keladi. Tuyoqlar o’sishi va ularning fizikaviy xususiyatlari. Tuyoq kapsulasi juda mustahkam shoxsimon to’qima (muguzdan) tuzilgan bo’lib, barmoqlar uchini kimyoviy, fizik, biologik omillardan himoya qiladi, uning naysimon shox qavatining issiq o’tkazuvchanlik xususiyati past bo’lganligi tufayli tuyoqlar sovuq va issiqqa chidamli bo’ladi. Otlarda tuyoq kapsulasi 40 % suvdan iborat, eng kam namlik tuyoq devorida 28,5 % bo’ladi, tovonda u 45,6 % ni, tuyoq strelkasida esa 48 % ni tashkil qiladi. Tuyoq 12 0 С da 24 soat ichida 4 %, 10 kunda esa 12 % namligini yo’qotadi. Tuyoqlarning qurib qolishi ularda egiluvchanligi pasayishiga va massasi kamayishiga olib keladi. Tuyoq kapsulasi otlarda har oyda 8 mm ga o’sadi. Uning o’sish tezligiga turli omillar ta’sir qiladi. Masalan: qishda ko’proq, yozda va hayvon oriq bo’lsa kamroq o’sadi; homiladorlikning ikkinchi davrida, biyalar sog’ilganda ham tuyoqlarning o’sish tezligi pasayadi. Buqalarda tuyoq bir oyda 6,5–8,5 mm, qo’ylarda qishda 5 mm, yozda 10 mm, cho’chqalarda 5,3 mm o’sadi. Bunday o’sish faqat to’g’ri sharoitda boqishda va saqlashda sodir bo’ladi. Tuyoqlarning o’sishini o’rganishdan asosiy maqsad tuyoqlarni qirqish muddatini

belgilash, otlarda esa taqalash va taqani almashtirish vaqtini rejalashtirish uchun zarur. 4. Tuyoqlar quyidagi sabablarga ko’ra deformatsiyaga uchraydi: eksteryer nuqsonlari (oyoqlarning noto’g’ri qo’yilishi), tuyoqlarni parvarish qilmaslik, gipokineziya, noto’g’ri oziqlantirish, ayrim tuyoq kasalliklari, eski va yangi tuyoq shoxining bir maromda o’smasligi. Tuyoq deformatsiyasida shakli buzilgan shoxsimon to’qima teri asosini doim shikastlab, trofikasini buzadi, bu esa o’z navbatida yangi o’sib keladigan shoxsimon to’qima sifatiga ta’sir qilib, uning noto’g’ri o’sishiga olib keladi. Deformatsiyaga uchragan tuyoqda nafaqat tuyoq kapsulasi o’zgaradi, balki teri asosida ham morfologik va funksional buzilishlar va modda almashinuvi jarayonlarining o’zgarishi kechadi. Uning kollagenli karkasi baquvvatlashadi, elastik elementlar esa asta – sekin yo’qola boshlaydi. Hayvonlarni bog’lovli holda saqlaganda (ayniqsa qoramollarni) shakli o’zgargan tuyoqlar ko’p uchraydi. Uzun, o’tkir uchli tuyoqning old shoxsimon devori sezilarli uzaygan va yotiq bo’ladi. U va kaft qismining orasidagi burchak 45 0 dan kam. Ayrim hollarda tuyoqlarning old devorlari yuqoriga qayriladi yoki bir – birining ustiga qaychi shaklida chiqib qoladi. Sabablar : faol motsion yo’qligi, tuyoqlarni qirqish va tozalash ishlarining sustligi, tuyoqning old tomonida patologik jarayon mavjudligi, oyoqlarni haddan ziyod oldinga chiqarib qo’yilishi. Sigirlarda yuqori mahsuldorlik bilan bog’liq bo’lgan modda almashinuvining jadalligida tuyoqlar juda tez o’sib ketishini “ungulyoz” deb ataydilar. To’g’rilash. Asosan tuyoqni tozalash va to’g’ri qirqish orqali maqsadga erishiladi. Bu muolajalar qancha tez bajarilsa oyoqlarning suyak, pay va paychalarida qaytarib bo’lmaydigan o’zgarishlar paydo bo’lishining shuncha samarali oldi olinadi. Tug’ma anomaliyali tuyoqlarni to’g’rilab bo’lmasa hayvon naslchilik ishlariga qo’yilmaydi. Maymoq tuyoq. Bunday tuyoqlarning bir tomonidagi yon va orqa devorlari tik turgan, qarshi tomonniki esa yotiq bo’ladi; bir tomonning kaft o’qcha cheti boshqa tomoniga nisbatan to’g’ri bo’ladi. Tik turgan devorning teri asosi doimiy siqilishi natijasida yupqalashadi. Sabablar: oyoqlarning keng qo’yilishi, tuyoqlarni noto’g’ri qirqish, ayrim kasalliklar. Qoramollarda bunday nuqson asosan tashqi tuyoqda kuzatiladi. Maymoq tuyoqlar oyoqlarning noto’g’ri qo’yilishidan kelib chiqsa va ularga mos kelsa, bunday tuyoqlarni to’g’rilamaydilar. Otlarni uch chorakli taqaga taqalash lozim. Taqaning nisbatan ingichka va kalta tuyoq shoxi devori baland bo’lgan qismida joylashtiriladi. Qiyshiq tuyoqning yon va orqa devorlari pastga qarab bir tomondan bo’rtiq, ikkinchi tomondan esa botiq shaklda qiyshaygan bo’ladi. Ko’pincha qoramollarda uchraydi. Tuyoq qiyshiqligi sezilarli bo’lsa hayvon sekin harakatlanadi; og’ir vaznli hayvonlar oqsashi mumkin. Qiyshiq tuyoqlar asosan nasldor buqalarning orqa oyoqlarida rivojlanadi. Sabablar: Bunday deformatsiya bir yasharli hayvonlarda paydo bo’lishini hisobga olib, ko’p mualliflar uni tug’ma nuqson deb ta’riflaydi.

Deformatsiya rivojlanishiga noto’g’ri oziqlantirish, buzoqlarni tig’iz kataklarda saqlash kabi holatlar turtki bo’ladi. Tuyoqlari qiyshiq hayvon barmog’ining o’qi bir tomonga qarab sinadi. Barmoqning tashqi tarafidagi kollateral paychalar birikadigan joylarda ekzostozlar rivojlanadi. To’g’rilash: qirqib to’g’rilash ishlari deformatsiya boshlanishida samara beradi. Kechiktirilgan holatlarda qirqib to’g’rilash ishlarini bir necha marotaba takrorlash lozim. O’tmas burchakli tuyoqning old devori va kaft qismi orasidagi burchak 60 0 dan ziyod bo’ladi. Ayrim hollarda orqa qism old devordan baland keladi. Sabablar: oyoqlarni haddan ziyod orqaga chiqarib qo’yish; bo’g’im va bukuvchi paylarning surunkali kasalliklari, tuyoqning old devorini ko’p qirqish. To’g’rilash: bir necha marotaba qirqish ishlarini takrorlagandagina samara beradi. Tuyoqqa yarim oysimon yoki shoxlari yupqalashtirilgan taqa qoqiladi. Tik tuyoq yuqorida keltirilgan tuyoq deformatsyasining bir turi hisoblanadi. U surunkali, og’ir oyoq kasalliklarida rivojlanadi. Uni to’g’rilab bo’lmaydi. Hayvon ayrim hollarda faqat naslchilik ishlarida qo’llanilishi mumkin. Yalpoq tuyoqning harakterli belgilaridan – kaft qismida (o’qchasida) tabiiy botiqliq bo’lmasligidir; tuyoq devori yerga nisbatan yotibroq joylashadi va u bilan 25–30 0 ni hosil qiladi. Shuning uchun bunday tuyoq enli bo’lib ko’rinadi. Tuyoqning orqa devori past bo’lib, ayrim hollarda kaft yuzasi tomonga qayriladi. Shoxsimon strelka yaxshi rivojlangan, keng bo’ladi. Yalpoq tuyoqlar asosan oldingi oyoqlarda rivojlanadi. Sabablar: tuyoq devorini ko’p qirqish, oq liniya chirishi, oyoqlarning noto’g’ri qo’yilishi. Bunday otlarni qattiq yerda ishlatish chegaralanadi. Og’ir yuk tortuvchi ot tuyoqlari ham yalpoq, ammo mustahkam bo’lishi mumkin. Bunday deformatsiyani to’g’rilab bo’lmaydi. Ot ishchanligini oshirish maqsadida tuyoqning tovon qismi devorini kesmaydilar, taqa shoxlari keng qilib yasaladi va orasi temir plastinka bilan yopiladi. Bo’rtiq tuyoq – yalpoq tuyoqning murakkablashgan bosqichi. Tuyoqning kafti pastga bo’rtgan holda chiqqan bo’lib, devor chetlaridan ham chiqib turadi. Qisiq tuyoq. Otlarda uch xil qisiq tuyoqlarni ajratish mumkin: kaft qismi, tuyoq aylanasi va tovoni qisilgan tuyoqlar. Sabablar: harakatning kamligi, tuyoqlarni parvarish qilmaslik; old devorlarni ko’p kesish, noto’g’ri taqalash, strelka chirishi, tuyoq shoxi namligining pastligi (15 % dan past). Bunday deformatsiya faqat boshlang’ich bosqichlarda to’g’rilanadi. Asosiy sabablarni yo’qotish lozim. Yumaloq taqa qo’llanadi.

O'xshashlar

Veterinar oftalmologiya fanining maqsadi va vazifalari

Umumiy veterinariya xirurgiyasi fanining rivojlanish bosqichlari

O’smadan oldingi teri kasalliklarining tasnifi

Bolalarning yuqumli kasalliklari darslik

Асосий аъзоларининг анатомияси ва физиологияси