Umumiy veterinariya xirurgiyasi fanining rivojlanish bosqichlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53.5 KB

Ko'chirib olish

Kirish. Umumiy veterinariya xirurgiyasi fanining rivojlanish bosqichlari. Reja: 1 . Umumiy xirurgiya fanining mavzui, maqsadi va vazifalari. 2 . Bugungi kunda xirurgiya fani erishgan muvafaqiyatlari, rivojlanish bosqichlari. 3 . Hayvonlarda uchraydigan shikastlanishlar. Shikast va shikastlanishlik to’g’risida tushuncha. Tasniflinishi. 4 . Shikastlanishliklardan kelib chiqadigan iqtisodiy zarar. Asosiy adabiyotlar: 1. Belov A.D., Plaxotin M.V. va boshq. Ob sh aya veterinarnaya xirurgiya. M., Agropromizdat, 1990 . 3 – 28 b. 2. Shakalov K., Bashkirov V.A., Kalashnik I.A. va boshq. Chastnaya veterinarnaya xirurgiya. L., Agropromizdat, 1986. 3 – 4 b. 3. Kalashnik I.A., Peredera B.Ya., Rusinov A.F. Praktikum po obshyey i chastnoy veterinarnoy xirurgii. M., Agropromizdat, 1988. 265 – 269 b. Qo’shimcha adabiyotlar: 4. Belov A.D., Belyakov I.M., Luk’yanovskiy V.A., Fizioterapiya i fizioprofilaktika bolezney jivotnix. M., Kolos, 1983. 3 – 4 b. 5. Narziyev D.X. Hayvonlar anatomiyasi. Toshkent, Mehnat, 1986 . Tayanch iboralar: davolash kompleksi. Dispanserizasiya. Stress holati. Xirurgik infeksiya. Organizm rezistentligi, regeneratsiya. Reaktivlik. Himoya – moslashuv reaksiyasi. Patogenez, etiologiya, semiotika. Refleksoterapiya. Patogenetik davolash tamoyillari. Shikastlovchi omillar, shikast, shikastlanishlik. Monotravma. Iqtisodiy zarar. Ozuqali shikastlanishliklar. 1. Veterinar xirurgiya kasalliklarning oldini olish (profilaktika) va davolash birligi tamoyiliga asoslanadi va bunda oldini olish ishlari yetakchi hisoblanadi. Kasalliklarni oldini olish ishlari hayvonlarni oziqlantirish, saqlash va ekspluatatsiya texnologiyalarni hisobga olgan holda bajariladi. Xirurgiya so’zi ikki yunon so’zidan kelib chiqqan bo’lib, chier – qo’l va ergo – ta’sir, harakat ya’ni qo’l bilan harakat qilish ma’noni bildiradi.

Hozirgi vaqtda qishloq xo’jalik chorvachiligi oldiga yangi vazifalar qo’yilishi, ko’pgina yangi antibiotiklar, preparatlar va patologik jarayonlarni normallashtiruvchi usullarning ishlab chiqarilishi xirurgiyada yangi yo’l tanlashni da’vat etmoqda. Bu esa o’z navbatida profilaktika usullari va vositalarini qo’llab, hayvonlar shikastlanishini, xirurgik infeksiya va yiringli kasalliklar rivojlanishini kamaytirish, chorvachilik fermalar sharoitida o’tkazish mumkin bo’lgan xirurgik operatsiyalarni, qon quyish usullarini, to’qima terapiyani joriy qilish, lazer va ultratovush apparatlar, hamda polimer materiallardan foydalanishni talab qiladi. Umumiy xirurgiya fani shikast va shikastlanishlarning barcha turlarini va sabablarini; hayvon reaktivligini; klinik immunologiya aspektlarini; etiologik va patogenetik davolash tamoyillarini o’rganadi. Umumiy xirurgiya quyidagilarni aniqlaydi va tavsiya qiladi: 1. Xirurgik kasallikni keltirib chiqaruvchi tashqi va ichki sabablarini (etiologiya). 2. Obyektiv qonuniyatlarga asoslangan holda kasallikning rivojlanish mexanizmini (patogenez). 3. Xirurgik kasalliklarning umumiy klinik belgilarini, kechish qonuniyatlarini va kasallikning o’ziga xos xususiyatlarini (semiotika). 4. Kasallikni aniqlash usullarini va ularning umumiy tamoyillarini (diagnostika). 5. Bitish va tuzalish jarayonlar (regeneratsiya) qonuniyatini. 6. Tuzalishga to’sqinlik qiluvchi ichki va tashqi sharoit jarayonlarni. 7. Kasallik oqibatini. 8. Shikastlanish, infeksiya va modda almashinuvining buzilishidan kelib chiqadigan kasalliklarni davolash tamoyillarini. 9. Hayvonning umumiy holatini, patologik jarayonning kechishini hisobga olgan holda uni diyetik (parҳez) oziqlantirish va saqlashni. 10. Xirurgik kasalliklarning umumiy profilaktika usullarini. Profilaktika va davolash ishlari samarali bo’lishi uchun zamonaviy veterinariya vrachi birgina klinik omillarni to’plash bilan chegaralanib qolmasdan – organizmda kechayotgan murakkab biologik va fiziologik jarayonlarni tushunadigan holda, kasal hayvon holatini to’g’ri analiz qilib ularni bir – biriga solishtirib va umumiy belgilarni hisobga olib, to’g’ri vrachlik xulosasini chiqarishni bilishi shart. Veterinariya vrachi kasal hayvonni davolaganda organizmning himoya – moslashuv reaksiyasini boshqara bilishi kerak. Xirurgiyani o’rganuvchi talabalar esa xirurgik operatsiyani o’tkazish tamoyillarini o’rganishi zarur, bu esa doimiy mashq qilishni talab qiladi. Xirurgik usul bilan davolashda kimyoviy terapiya va biologik preparatlarning qo’llanilishi hayvon fiziologiyasiga uzviy bog’lanishi lozim. Umumiy veterinariya xirurgiyasi fani quyidagi fanlar bilan chambarchas bog’langan: hayvonlar anatomiyasi, gistologiya, operativ xirurgiya, fiziologiya, patologik fiziologiya, biokimyo, biofizika, zoogigiyena, oziqlantirish, farmakologiya, mikrobiologiya, parazitologiya, ichki yuqumsiz kasalliklar, akusherlik, epizootologiya va boshqalar. 2. Bugungi kunda xirurgiya fanining erishgan muvafaqiyatlari.

O’tgan davr mobaynida xirurgiya fanini rivojlantirish sohasida ko’p ishlar qilingan, ammo xozirgi vaqtda ham shu yo’nalishdagi sa’y harakatlar pasaygani yo’q. Kompleks dispanserizasiya asosida profilaktika va davolash tadbirlar texnologiyasi tadbiq etilmoqda. Mahsuldor hayvonlar tuyoqlari yiringli – nekrotik kasalliklarini oldini olish va davolashning samarali usullari taklif qilindi. Yirik shoxli hayvonlar va qo’ylarni flyuorodispanserizasiya qilish uslubi va katta formatli veterinar flyuorografni qo’llanishi, hamda moddalar almashinuvining buzilishidan kelib chiqadigan o’pka kasalliklari, suyak – bo’g’im va boshqa patologiyalarni davolash samaradorligini nazorati ishlab chiqildi (R.G. Mustakimov va boshq.). Patogenezni aniqlash, diagnostika, oldini olish, davolash, mahsuldorlikni oshirish va qishloq xo’jalik hayvonlarni stress omillarga chidamligini o’rganib chiqish maqsadida radioaktiv izotoplar, lazer, ultratovush generatorlar, elektron va boshqa apparaturalarni qo’llash borasidagi tekshirishlar olib borilmoqda (M.V. Plaxotin, A.D. Belov). Oxirgi o’n yilliklarda veterinar xirurgiya tomonidan quyidagilar ishlab chiqildi: 1. Yirik chorvachilik xo’jaliklarida shikastlanishlarni kamaytirishga va sanoat chorvachiligi samaradorligini oshirishga qaratilgan oldini olish va davolashning texnologik asoslari va tamoyillari (M.V. Plaxotin). 2. Mahsuldor hayvonlar tuyoqlari kasalliklari va boshqa patologiyalarda oldini olish va davolash maqsadida sapropelni texnologik qo’llashning ilmiy asoslanishi (A.N. Yeliseyev). 3. Mastitlarning oldini olish va davolashga imkoniyat yaratadigan sigirlarni mashinali sog’ish texnologiyasiga kiritilgan elektropunkturaning texnologik tizimi. 4. Jarohatlar bitish jarayonini tezlashtiruvchi va o’lgan to’qimalarni jarrohlik yo’l bilan kesib tashlashni almashtiruvchi jarohatlar va boshqa yiringli– nekrotik o’choqlarning fermentoterapiyasi. 5. O’pka kasalliklarida ko’krak ichki nervlarning samarali novokain qamali. 6. Bo’rdoqiga boqiladigan buqalarda jadal ravishda rivojlanadigan kollagenozning patogenezi, klinik kechishi va oldini olishning yangi shakllari. 7. Saqlash va oziqlantirishning har – xil texnologiyalarida, ratsionlarida va sut mahsuldorligi darajasida yirik shoxli hayvonlar tuyoqlari deformatsiyasining patogenezi va etiologiyasi sinchiklab o’rganilgan; profilaktikaning ortopedik va boshqa choralari taklif qilingan. 8. Nasldor buqalarda sakrash bo’g’imlar artrozi etiologiyasi, patogenezi, bosqichlari, xirurgik patologiyalarda biomutanosib polimer materiallarni qo’llash usullari, sutchilik komplekslarda profilaktik va davolovchi ortopedik tadbirlar texnologiyasi. 3. Shikast – trauma yunon tilidan jarohat, to’qimaning buzilishi deb tarjima qilinadi. Ko’pincha shikastlovchi omillar tashqi muhit ta’sirida ya’ni ekzogen va kam miqdorda hayvon organizmining ichki muhitidan kelib chiqadigan – endogen omillarga bo’linadi. Masalan: modda almashinuvining buzilishi, qon aylanishining buzilishi, autointoksikatsiyalar va ozuqa bilan tushgan yod jismlarning ta’siri. Undan tashqari ichki a’zolarda toshlar hosil bo’lishi ham shu turkumga kiradi. Shikastlovchi omillarga ko’ra asosan 5 tur shikastlar kuzatiladi .

$1. Mexanik shikastlar – bo’lishi mumkin – ochiq (jarohat) va yopiq (lat yeyish). Shikast ta’sirida kontuziya, lat yeyish (contusio), cho’zilish (distorsio), bo’g’imlar chiqib qolishi (luxatio), suyaklar sinishi (fractura), tebranish (commotio) va siqilishlar (compressio) hosil bo’ladi. 2. Fizik shikastlar – yuqori va past darajali harorat, nurlar, radiatsiya, elektr toki va chaqmoq ta’sirida hosil bo’ladi. 3. Kimyoviy shikastlar – ishqor va kislotalar ta’sirida kelib chiqadi. 4. Biologik shikastlar – chaqiruvchilari: viruslar, patogen mikroblar (infeksiya), makroparazitlar (invaziya) va ularning toksinlari, hayvonlar va o’simliklar zaharlari. 5. Ruxiy – stressli shikastlar hayvonlarning adaptasion xususiyat–lariga rioya qilmasdan chorva texnologiyasini noto’g’ri tashkillashtirishdan kelib chiqadi. Masalan: akustik shikast, optik shikast, joydan joyga tez – tez ko’chirish va boshqalar. Shikastni chaqiruvchi omillarning kuchiga va ta’sir qilish vaqtiga ko’ra shikastlar o’tkir va surunkalilarga bo’linadi. Ikki va undan ziyod shikastlovchi omillar ta’sirida murakkab shikastlanish hosil bo’ladi. To’qimalar buzilishi shikastlash omili ta’sir qilgan joyda kuzatilsa – bevosita, aksi esa – bilvosita shikastlar deb ataladi. Masalan: sakraganda, yiqilganda paylarning uzilishi, cho’zilishi, bo’g’im chiqishlari kuzatiladi. Biron bir organ shikastlanganda – monotravma va bir nechtasi shikastlanganda – politravma kuzatiladi. Shikastlanishlik – hayvonlarni ma’lum bir sharoitda oziqlantirish, saqlash va ekspluatatsiyasida ularda hosil bo’ladigan bir yoki har xil shikastlanishlar yig’indisi. Shikastlanishliklarning asosan 7 turi uchrab turadi . 1. Sanoat – texnologik shikastlanishlik. Bu xildagi shikastla–nishliklar yuqori darajali mexanizasiya va avtomatizatsiyalashtirilgan xo’jaliklarda uchraydi. Hayvonlarni saqlash maydonchalari kichik bo’lgani va hayvonlar tig’iz saqlanganligi sababli yangi xirurgik va boshqa kasalliklar paydo bo’lishiga sabab bo’ladi (Rustergolts yarasi). 2. Ozuqali shikastlanishliklar. Chaqiruvchi sabablari – yem – xashakka metal parchalarining tushib qolishi, dag’al xashakka ishlov bermasdan hayvonga yegizish (aktinomikoz), yaylovda zaharli o’tlarning o’sishi. Qoramollarga mo’ljallangan yemni cho’chqa va parrandaga yegizish va boshq. 3. Ekspluatatsion shikastlanishliklar . Sigirlarni sog’ish apparatlarni noto’g’ri ishlatish, nasldor buqalardan urug’ olishda qoidalarga rioya qilmaslik va sharoit yaratmaslik, ishchi otlarga egar – jabdug’ini noto’g’ri taqish va ularni o’z vaqtida taqalamaslik, hayvon tuyoqlarini tozalamaslik (qirqmaslik) va boshq. kelib chiqadi. 4. Ot sporti shikastlanishliklari. Sabablari – sportchining saviyasizligi, poyga otlarning musobaqaga tayyor bo’lmagani. Sport otining yoshini, konstitusiyasini va qobiliyatini hisobga olmaslik. Taqalash sifatini va to’g’ri egarlashni tekshirmaslik. 5. Jinsiy shikastlanishliklar . Ko’pincha yirik chorvachilik xo’jaliklarda bo’rdoqiga boqilayetgan buqachalarni katta guruhlarda saqlash natijasida$

kuzatiladi. Bunda 4–5 oylik buqachalarda jinsiy reflekslari qo’zg’alib, 7–10 oyda avjiga keladi. Shu davrda ko’p hayvonlar bir – birining ustiga sakrab yiqilishi natijasida shikastlanadi, undan tashqari ularda to’g’ri ichak yirtilishi va jinsiy a’zoning sinishi kuzatiladi. 6. Transportli shikastlanishliklar. Ko’pincha qoramol va qo’ylarni yaylovga va go’sht kombinatiga haydashda, avtomashina va vagonlarda noto’g’ri tashishda kuzatiladi. 7. Xarbiy shikastlanishliklar. Haddan tashqari ko’psonli va o’limga olib boradigan shikastlanishlarga kiradi. Ayniqsa yadro quroli ishlatilganda. O’qlar va zambarak snaryadlaridan hosil bo’lgan jarohatlar qiyin bitadi, undan tashqari zarba to’lqini ko’p miqdorda to’qimalar buzilishiga, hatto yorilishiga olib keladi. Zaharli ilonlar va xasharotlar chaqishi Ilon chaqqanda birinchi navbatta nafas olish markazi zararlanadi. Undan tashqari qon tarkibi buziladi, falajlar kuzatiladi, gematoensefalik va boshqa gistiogematik to’siqlar va gemostatik mexanizmlar ishlamay qoladi. 4. Shikastlanishlardan kelib chiqadigan iqtisodiy zarar. Shikastlanishlar natijasida davlatimiz xalq xo’jaligi katta zarar ko’radi. Chunki kasal hayvonning go’sht, sut, jun va boshqa mahsuldorligi kamayadi va mahsulot sifati pasayadi. Masalan: yirik sut ishlab chiqarish xo’jaliklarida yuqumsiz kasalliklardan 66–88 % i xirurgik kasalliklariga to’g’ri keladi. Shundan tuyoq kasalliklari 10–20 % ni tashkil qiladi. Tuyog’i zararlangan sigir 70–80 % mahsuldorligini yo’qotadi. Avstraliyada bo’rdoqi buqalarning oyoq kasalliklari tufayli har yili 2500 tasi vaqtdan oldin go’shtga so’yiladi. Avstraliya davlati qoramollarning tuyog’i o’sib ketishi natijasida har yili 100 mln. f.s. zarar ko’radi. Undan tashqari shikastlanishlar mahsuldor hayvonlarning rezistentligini susaytirib, infeksiyaga sezuvchanligini kuchaytiradi va xo’jalikda infeksion va invazion kasalliklar qo’zg’alishiga sabab bo’ladi. Oyoq shikastlanishlari natijasida nasldor buqalarning urug’ berish faoliyati buziladi, ular tez go’shtga topshiriladi. Yosh mollarni sog’lom o’stirish qiyinlashadi.

O'xshashlar

Gigiеna fanining rivojlanish tarixi.

Potologiya fanining rivojlanishi, umumiy va xususiy potologiya psixologiya eksperimentiningroli

Vеtеrinariya preparatlari veterinariya amaliyotida ishlatiladigan yumshoq dori turlari

Vеtеrinariya preparatlari veterinariya amaliyotida ishlatiladigan suyuq dori turlari

Vеtеrinariya preparatlari veterinariya amaliyotida ishlatiladigan qattiq dori turlari