Oyoq kasalliklari - Tibbiyot - Referatlar

Oyoq kasalliklari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

49.5 KB

Ko'chirib olish

Oyoq kasalliklari. Reja: 1 . Q.h. hayvonlarda oyoq kasalliklarining sodir bo’lish darajasi va ulardan kelib chiqadigan iqtisodiy zarar. 2. Harakat е еa’zolarining statikasi va dinamikasi. 2.1. Harakat apparati faoliyatining buzilish sabablari. 2.2. Q.x. hayvonlar oyoqlarining asosiy faoliyatlari. 2.3. Hayvon oyoqlarining statikasi va dinamikasida muskul, fassiya, suyak, bo’g’im, pay va paychalar faoliyati. 2.4. Tana muskullarining hayvon harakatidagi ishtiroqi. 2.5. Harakat a’zolarining amortiza t sion xususiyati. 3. Oqsoqlanish turlari. Tayanch iboralar: iqtisodiy zarar. Statika va dinamika. Lokomotor apparat. Pay–paycha apparati. Tayanch va harakatlanish. Protraksiya, retraksiya. Harakat sikli. Qadam. “Osilib turish” fazasi, Tayanch fazasi Birlamchi kontakt. Tana og’irligini qabul qilish. Ekstenzor, fleksor, adduktor, abduktor, rotator, tenzor. Fibrozli qin. Bukish va yozish. Ko’krak kamari. Ikki yelkali richag. Harakat koordinatsiyasi. Amortizatsion faoliyat. Harakat aritmiyasi. “ Osilib turgan oyoq” oqsoqligi. Tayanib turgan oyoq oqsoqligi. Aralash oqsoqlik. “Shpat” oqsoqligi, “xo’roz yurish” oqsoqligi. Vaqti – vaqti bo’ladigan oqsoqlik. 1. Chorvachilikni sog’lomlashtirish yo’lidagi veterinariya faoliyatida uy hayvonlarining oyoq kasalliklarini davolash va oldini olish muhim ahamiyat kasb etadi. Yuqumsiz kasalliklar orasida oyoq kasalliklari o’rtacha 15 – 30 % ni, katta sutchilik xo’jaliklarda esa 66 – 88 % ni tashkil qiladi. Shulardan barmoqlararo yorig’iga – 1,4 %, tuyoq aylanasi flegmonasiga – 15 %, barmoq yumshog’ining flegmonasiga – 14 %, tuyoq devori pododermatitlariga – 9,1 %, tuyoq yorilishiga – 5 %, tuyoqning sanchilgan jarohatlariga – 3 %, eksungulyatsiyaga – 1,5 %, barmoq suyaklarining kariyesiga – 5 %, oyoq distal qismining dermatitlariga – 1,2 %, yiringli artritlarga 10,3 %, periostitlarga – 1,2 % to’g’ri keladi (A.G. Sanin). A.N. Yeliseyev ko’rsatishicha, shikastlanishlarning umumiy sonidan suyak va bo’g’im ichi sinishlari 10 – 14 % ni tashkil qiladi. A.M.Atayeva ma’lumot berishicha yirik cho’chqachilik xo’jaliklarda hayvonlarning tos – son bo’g’imining chiqishlari yuqumsiz kasalliklarning 33 % ni tashkil qiladi. Qo’ylar oyoqlaridagi shikastlanishlar 25 – 42 % larda uchraydi. Q.x. hayvonlar oyoq kasalliklarining asosiy xususiyatlaridan biri – ular ko’pincha surunkali kechadi. Natijada hayvonlar uzoq vaqt mobaynida ishchanligini va mahsuldorligini yo’qotadi va bularning barchasi albatta sezilarli iqtisodiy zarar keltiradi.

Oyoq kasalliklaridan kelib chiqadigan iqtisodiy zarar ko’p omillardan kelib chiqadi; masalan: sog’in sigirlarning tuyoqlari zararlanganda ularning sut mahsuldorligi 70 – 80 % ga kamayadi, hayvonlar oriqlaydi. Nasldor erkak hayvonlar qochirish xususiyatini yo’qotadi. Hayvonlardan sog’lom bola olish qiyinlashadi. Qo’ylar keskin oriqlaydi va hatto o’ladilar. 2.1. Harakat apparati faoliyatining buzilishi quyidagi sabablardan kelib chiqadi: terida – ekzema, dermatit, kuyishlar; teri osti kletchatkasida – flegmona, abssess, yotoq yarasi; fassiyalarda – yallig’lanish, uzilishlar; muskullarda – cho’zilish, uzilish, atrofiyalar; pay – paycha apparatida – tendinit, desmoidit, kontraktura, uzilishlar; bursa va pay qinida – bursit va tendovaginitlar; nervlarda – nevrit, parez, falaj; suyak pardasi, suyak va suyak iligida – periostit, ostit, kariyes, nekroz, osteomiyelit, aktinomikoz, sinishlar; bo’g’imlarda – artrit, artroz, periartrit, ankiloz, chiqishlar; tuyoq sohasining kasalliklari. Undan tashqari lokomotor apparatining faoliyati boshqa a’zolarning kasalliklarida (qon tomirlar, oshqozon, ichak, endokrin bezlar kasalliklari); modda almashinuvining buzilishida (raxit, osteomalyatsiya, avitaminoz); infeksion (oqsil, brutsellyoz, paratif va boshq.) va invazion kasalliklarda (onxotserkoz) ham buzilishi mumkin. Eksteryer kamchiliklaridan tashqari noto’g’ri oziqlantirish, motsion yo’qligi, tuyoqlarni noto’g’ri yoki kechiktirib qirqish, hayvonni noto’g’ri ekspluatatsiya qilish ham oyoq kasalliklarini chaqirishi mumkin. 2.2. Q.x. hayvonlar oyoqlarining asosiy faoliyati – tayanch va harakatlanishdir. Hayvon tinch turgan vaqtda, oyoqlar uning tanasini ko’tarib turadi, harakatda esa oyoqlar hayvonni bir joydan ikkinchisiga o’tishini ta’minlaydi. Hayvonning harakatlanishi skelet muskullarining qisqarishi va old hamda orqa oyoqlarning navbatma – navbat bajariladigan ishi natijasida amalga oshadi. Bunda ikkita oyoq (diagonal bo’yicha) yerga tayansa, qolgan ikkitasi havoda “osilib” turadi. Harakat a’zolarining yuqorida ko’rsatilgan fiziologik faoliyati ularning anatomik tuzilishiga bog’liq bo’lib, markaziy nerv sistema, birinchi navbatda bosh miyaning katta yarim sharlar po’stlog’i orqali boshqariladi. Lokomotor apparat suyak, muskul, pay va paychalardan tuzilgan. Oyoq suyaklari hayvon tanasi bilan ko’krak (yelka) va tos (qorin) kamarlari orqali birikadi. Oyoqning yuqorigi segmenti massiv muskulatura rivojlanishi bilan harakterlanadi. O’rta va pastki segmentlar suyak – bo’g’im va pay –paycha apparatlaridan va kam miqdorda muskullardan tuzilgan. Oyoq suyaklari o’zaro burchak hosil qilib birlashadi va muskullarning pay uchlari hamda paychalar bilan fiksatsiya qilinadi (ushlab turiladi). Oyoqlarning alohida bo’g’imlar harakatini ko’rib chiqqanda, harakat quyidagilardan tashkil topganligi aniqlanadi: protraksiya – butun oyoqning oldinga (kranial) harakatlanishi va retraksiya – oyokning orqaga (kaudal) siljishi. To’rtala oyoqlarning tugallangan harakati harakat siklini tashkil qiladi. Bir oyoqning tugallangan harakati esa qadam deb ataladi. Harakatni analiz qilish maqsadida qadam fazalarga bo’linadi. Qadam bosish vaqtida hayvon oyog’i ikki fazadan o’tadi: “ osilib turish” fazasi

(protraksiya) va tayanch fazasi (retraksiya). Havoda “osilib turish” fazasida to’liq retraksiyadan so’ng har bir oyoq 3 davrni kechib o’tadi: bo’g’imlarning bukilishi va oyoqning ko’tarilishi; kranial aylanish, ya’ni oyoq oldinga chiqarilayotganda u yelka yoki tos – son bo’g’imida aylanadi; oyoqning to’g’rilanishi va yerga qo’yilishi. Tayanch fazasi mobaynida oyoq yana 3 davrdan o’tadi: yer bilan birlamchi kontakt; o’ziga tana og’irligini qabul qilish; oldinga harakatlanish. Hayvon harakatining turli allyurlarida o’zgarishi, oyoq bo’g’imlari burchaklarining o’zgarishi, davr davomiyligi hamda faza va davrlar orasidagi o’tgan vaqtga bog’liq. Oldingi oyoqlar hayvon tanasini oldinga tortadi, orqa oyoqlar esa uni ittaradi. 2.3. Hayvon oyoqlarining statika va dinamikasida muskul, fassiya, suyak, bo’g’im, pay, pay qinlari, paycha va bursalar yetakchi ahamiyatga ega. Ayrim muskullar bitta bo’g’im faoliyatida qatnashsa, boshqalari bir nechta bo’g’imlar ishida ishtiroq etadi. Uzun muskullar gistologik tuzilishi jihatidan faqatgina muskul tolalardan iborat bo’lib qolmasdan, ayrim joylarida paysimon to’qima bilan mustahkamlanadi. Bu ularning chidamliligini oshirib charchashini ancha kamaytiradi. Muskullar bajaradigan ishi bo’yicha quyidagi guruhlarga bo’linadi: – Ekstenzorlar (yozuvchi) va fleksorlar – oyoqning ko’ndalang o’qi bo’ylab faoliyat qiladi. Ekstenzorlar bo’g’imning tashqi burchagidan o’tadi, fleksorlar esa uning ichki burchagida joylashadi. – Adduktorlar (yaqinlashtiruvchi) – oyoqning ichki (medial) yuzasida va abduktorlar (uzoqlashtiruvchi) – oyoqning tashqi (lateral) yuzasida joylashadi. – Rotatorlar – oyoqni tashqariga yoki ichkariga aylantiruvchi muskullar. Ular oyoqning uzanasiga bo’ylab o’tgan o’qiga nisbatan qiya joylashadi. Oyoqni tashqariga qarab aylantiruvchi muskullar supinator, ichkariga aylantiruvchi muskullar esa pronator dab ataladi. – Tenzorlar – fassiyalarni taranglashtiruvchi muskullar. Oyoq fassiyalari , ayniqsa chuqurlari alohida muskul va muskul guruhlari uchun fibrozli qinni hosil qiladi, muskullar orasidagi o’zaro bog’liqlikni ta’minlaydi, ularni skelet bilan bog’laydi, muskullar va tana ishini koordinatsiya qiladi, pay – paycha apparatining ishida ishtiroq etib, hayvon toliqishini va charchashini kamaytiradi . Erkin oyoqlar skeleti hayvonning tana og’irligini o’ziga oluvchi va uni ko’tarib turuvchi passiv tayanch apparati bo’lib hisoblanadi. Hayvon harakatlanganda o’zaro burchak shaklida birikkan va muskullarning payli uchlari hamda paychalar bilan yaxshi fiksatsiya qilingan suyaklar, muskullar va paylar oyoqni harakatga keltiruvchi richaglar rolini bajaradi. Oyoq suyaklarining anatom – gistologik tuzilishi ularning fiziologik faoliyati bilan tig’iz bog’liq. Uzun suyaklar zich to’qimadan tuzilgan bo’lib, ustun va richaglar rolini o’ynaydi. Suyakning g’ovak to’qimasidan iborat qismlari bo’g’im uchlarida joylashib, mustahkam va yengil bo’ladi. Ular nisbatan katta xajmga ega bo’lganligi sababli suyaklarning bo’g’im yuzalarini keng bo’lishini ta’minlaydi.

Bo’g’imlar harakat a’zolarining orasida alohida o’rin tutadi. Bo’g’imlar ikki va ko’proq suyaklarning o’zaro birikishida eng yaxshi differensial shakli hisoblanadi. Oyoqning asosiy harakatlari (bukish va yozish) bo’g’imlarning ko’ndalang o’qi atrofida bajariladi. Boshqa harakatlar (pronatsiya, supinatsiya va rotatsiya) ularning uzunasiga o’tadigan o’qi atrofida amalga oshiriladi. Adduksiya va abduksiya faqat ko’p o’qli bo’g’imlar (tos – son va yelka – kurak) orqali bajariladi. Pay – paycha apparati bir tarafdan o’zaro birikadigan tayanch suyak segmentlarini (bo’g’imlar) ishonchli ushlab turadi, ularning tana og’irligidan bukilib ketishiga yo’l qo’ymaydi, ikkinchi tarafdan esa statika (qisman dinamikada ham) davrida oyoq muskullari ishini qisman bajaradi. Pay qinlari va bursalarning oyoqlar statika va dinamikasidagi roli – muskul, pay va bo’g’imlarni shikastlanishdan himoyalash va o’zaro ishqalanishini kamaytirishdir. 2.4. Hayvon tanasi (bosh bilan birgalikda) har bir oyoqlar juftiga nisbatan ikki yelkali richag faoliyatini bajaradi. Oldingi kalta yelka rolini bo’yin va bosh, orqa yelkani esa sag’rin va dastlabki 2–3 chi dum umurtqalari o’ynaydi. Har bir oyoqlar juftiga nisbatan tananing ko’ndalang aylanish (ko’tarilish va tushish) o’qi vazifasini o’ng va chap oyoqlarni birlashtiruvchi ko’ndalang o’qlar bajaradi (kuraklarning yuqorigi uchlari, tos – son bo’g’imlari). Bosh va bo’yin tana og’irligini oyoqlar orasida taqsimlaydi va old oyoqlar bilan tig’iz bog’langanligi sababli barcha harakatlarda ishtiroq etadi. Bu bog’lanish muskullar bo’yin umurtqalari, bo’yin usti payi va kalla suyagi bilan bevosita tig’iz birlashishi orqali bajariladi. Ikkala juft oyoqlar harakatining koordinatsiyasi tananing orqa – ko’krak va bel – qorin bo’linmalari orqali bajariladi. Bu ish asosan ko’krak kamari, tos, son, va tizzaning bir qator muskullari ko’krak, bel, sag’ri, dum umurtqalariga va qovurg’alarga bevosita fiksatsiya qilinishi hamda orqa, ko’krak va qorin muskullarning o’zaro tig’iz birlashishi natijasida amalga oshiriladi. Hayvon tanasi og’irliginining o’ng va chap oyoqlar orasida markazlashtirilishi kamarlar va tana muskullarining bir tomonlama qisqarishi orqali bajariladi. 2.5. Harakat a’zolarining amortizatsion yoki buferli faoliyatini anatom – fiziologik moslama – suyak – pay – muskul va paychalar apparatlari ta’minlaydi. Bu apparatlarning fiziologik vazifasi – tana va harakat a’zolarini harakat vaqtida kuchli tebranish va mikroshikastlardan saqlash, oyoqlarning o’rta segmentlariga tana og’irligini elastik qabul qilishdir. Hayvon oyog’ida 3 asosiy amortizatorlar mavjud: proksimal, o’rta va distal. Proksimal amortizator rolini ko’krak oyog’ining yuqorigi segment muskullari, kurak – yelka va tirsak bo’g’imining paychalari; orqa oyoqlarda – tog’ay menisklar hamda tizza va sakrash bo’g’imlarning paychalari o’ynaydi. O’rta amortizator rolini barmoq falangalari va kunjutsimon suyakchalarning paycha apparati, hamda barmoqni bukuvchi paylar o’ynaydi. Distal amortizator yoki ressorli mexanizm rolini tuyoq bajaradi.

Qo’shimcha amortizatorlarga bo’g’im tog’aylari va paychalari, fassiya, bursa, pay qinlari, sakrash va bilaguzuk bo’g’imlarining kalta suyakchalari kiradi. 3. Oqsoqlanish turlari. Oyoqlarning ko’pgina kasalliklari faoliyatlar buzilishi va harakat aritmiyasi bilan kechadi. Kasal hayvonning oqsash turi patologik jarayonning anatom – topografik joylashishi va uni keltiruvchi sabablar bilan bog’liq. Oqsashlarni tasniflash katta amaliy ahamiyatga ega, chunki u oyoq kasalligining tabiati va harakterini ko’rsatib, tashhis qo’yishni osonlashtiradi. Oyoq faoliyatining buzilishi uning havoda “osilib” turgan yoki yerga tayanib turgan davriga to’g’ri keladi va qadam qismlarining qisqarishi yoki uzayishi bilan harakterlanadi. Sog’ va kasallangan oyoqning qadami ikki qismlardan (yarim qadamlar) iborat – birinchi yoki orqa va ikkinchi yoki old qismlar. Oqsoqlanmaydigan hayvonda qadamning ikkala qismlari bir uzunlikda, oqsaydiganda esa har – xil, qadamning umumiy uzunligi esa sog’ va kasal hayvonda bir xil bo’ladi. Oqsoqlikning 3 asosiy turi mavjud: “osilib turgan” oyoq oqsashi, tayanib turgan oyoq oqsashi va aralash oqsash. Undan tashqari vaqti – vaqti bo’ladigan, abduksiya yoki adduksiya bilan kechadigan, oyoqni oldinga chiqarib yoki orqaga uzatib oqsoqlanish kabi oqsoqliklar kuzatiladi. “ Osilib turgan” oyoq oqsoqligi oyoqni oldinga ko’tarib chiqarishda aniq namoyon bo’ladi. Ko’pincha bunday oqsoqlik oyoqni oldinga chiqaradigan maskullar kasallanganda rivojlanadi. Hayvonning kasallangan oyog’i sekin harakatlanadi, yerdan yetarlicha ko’tarilmaydi va oldinga qarab to’liq chiqarilmaydi. Hayvon uni sog’ oyoqga yaqin qo’yadi, ya’ni qadamning ikkinchi – old qismi qisqaradi. Tayanib turgan oyoq oqsoqligi amortizasiya davrida, u yerdan uzilgancha og’riq sezilishi sababli paydo bo’ladi. Bu oqsoqlik tuyoqning barcha kasalliklarida, barmoq suyaklarining sinishida, statik apparatning paylari uzilganda, tayanish uchun oyoqni yozadigan muskullar falajida namoyon bo’ladi: old oyoqlarda – bilak nervi (yelkaning uch boshli muskuli), orqa oyoqlarda – son nervi (sonning to’rt boshli muskuli). Tayanganda og’riq sezilishi tufayli, hayvon tayanish fazasini qisqartirishga intiladi va natijada sog’ oyog’ini oldinga to’liq chiqarmay, uni kasal oyoqning yoniga qo’yadi. Bunda qadamning orqa ya’ni birinchi qismi qisqaradi. Aralash oqsoqlik ikkala fazada ham namoyon bo’lishi mumkin. Uni proksimal – kurak – yelka va tos – son bo’g’imlar zararlanganda, yelkaning ikki boshli muskuli va do’ngliklararo bursa yallig’lanishida yaqqol kuzatish mumkin. Ammo ko’pincha bu xildagi oqsoqlik oyoqning distal qismlari zararlanganda rivojlanadi. “Shpat” oqsoqligi yoki “xo’roz yurish” (kasallangan oyoq bo’g’imlarining tez bukilishi va sekin, notekis yozilishi) barcha surunkali noekssudativ artritlarda, ayniqsa orqa oyoqlarda kuzatiladi. Vaqti – vaqti bo’ladigan oqsoqlik asosiy arterial stvollar trombozi va emboliyasining kardinal (asosiy) belgisidir. Old oyoqlarda – qo’ltiq va yelka arteriyalar; orqa oyoqlarda – tashqi yonbosh arteriyasi yoki qorin aortasi. O’rta va son arteriyalarning o’tkazuvchanligi pasayganda oqsoqlik bilinmaydi.

Bunday oqsoqlik faqat hayvon chopganda 3–4 daqiqadan so’ng bilinadi. Bu holat muskullar ishi jadallanishi sababli ularda ishemiya va kontraktura paydo bo’lishi bilan bog’liq. Chopib ketadigan hayvon birdaniga to’xtaydi yoki yiqiladi. Bir necha daqiqadan so’ng u dam olib yana o’rnidan turadi, uning yurak – qon tomir faoliyati yaxshilanadi va oqsoqligi yo’qoladi. Tez chopganda paydo bo’lgan oqriq shokga olib kelishi mumkin.

O'xshashlar

Etiologiyasi noaniq oyoq kasalliklari

Suyak kasalliklari

Asab ruhiyat kasalliklari

Ko’z kon’yunktivasi kasalliklari

Qon sistemasi kasalliklari