O’pkaning yiringli kasalliklari - Tibbiyot - Referatlar

O’pkaning yiringli kasalliklari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

33.59765625 KB

Ko'chirib olish

O’pkaning yiringli kasalliklari Reja: 1. O’pka abssessi 2. Bronxoektatik kasallik 3. Plevritlar 4. Quruq plevritlar 5. Ekssudatli plevrit 6. O’pka sili

O’pka abssessi yiringlash, o’pka to’qimasida o’choqli nekroz hamda yemirilish va bo’shliqlarning hosil bo’lishi bilan kechadigan og’ir kasallik. Sabablari. Keyingi o’n yillik ichida antibiotik dorilar ta’siriga chidamli bo’lgan floraning paydo bo’lishi o’pka abssessi kelib chiqishida muhim o’rin tutadi. Ko’pincha o’pka abssessi streptokokklar, stafilokokklar, Fridlender tayoqchasi, ichak tayoqchasi, viruslar va bakteriyalar assotsiatsiyasi keltirib chiqargan o’choqli zotiljamdan keyin rivojlanadi. Sovuq qotish, tamaki chekish, spirtli ichimliklarni iste’mol qilish kasallik rivojlanishiga sabab bo’luvchi omil hisoblanadi. Patogenezi. O’pkada yiringlash jarayonining rivojlanishi, bronxlar drenaj funksiyasining buzilishi, o’pka to’qimalarida qon aylanishining yomonlashuvi va nekroz, organizmning kasalliklarga qarshilik ko’rsatishining kamayishi, reinfeksiya o’tkir zotiljamdan so’ng o’pka abssessini keltirib chiqaradi. Klinik belgilari. Kasallikning kechishini ikki bosqichga ajratish mumkin: 1. Infiltratsiya. 2. Yiringlash o’chog’ining bronx yo’liga yorilishi. Infiltratsiya fazasi (I bosqich). O’pka abssessi zotiljamdan keyin rivojlanganda, infiltratsiya bosqichida bemor ahvolining to’satdan yomonlashuvi, tana haroratining ikkinchi marta juda baland 40°C bo’lishi, bemor og’zidan yoqimsiz hid kelishi, kulrang-yashil rangdagi balg’am ko’chishi (200—300 ml yoki 1—1,5 stakan), qattiq terlash, sovuq qotish, azobli yo’tal, ko’krak qafasida og’riq, adinamiya, artralgiya, taxikardiya kuzatiladi. Infiltratsiya fazasida ko’krak qafasi perkussiya qilinganda o’pka tovushining bo’g’iqlashganligi, paypaslab ko’rilganda tovush tebranishining susayishi, auskultatsiyada bronxial nafas, quruq va mayda pufakchali nam xirillashlar eshitiladi. Qon tekshirilganda: leykotsitoz (15 · 10 9 /l), ECHT—50—60 mm/soat aniqlanadi, peshob (siydik) da oz miqdorda proteinuriya kuzatiladi. Balg’am ko’chishining birdan ko’payishi (500—700—1000 ml gacha), tana haroratining normaga yaqinlashuvi, ko’krak qafasida og’riq, hansirash, qonda leykotsitlar miqdorining kamayishi yiringlash o’chog’ining bronx yo’liga

yorilganligidan va bronxlar drenaj funksiyasining tiklanganligidan, kasallik II bosqichga o’tganligidan darak beradi. Balg’am 2 yoki 3 qavatli bo’lib, 1- qavati ko’pikli, 2- qavati sariq yiringli, 3- qavati har xil mayda elementlardan iborat bo’ladi. Kasallik II bosqichining klinik ko’rinishi kasallikning qanday kechishiga bog’liq bo’ladi. Kasallikning 15—20- kuniga kelib yo’tal va balg’am ko’chishi kamayib, zaharlanish belgilari yo’qolsa, bemor sog’aygan, bemor ahvoli sezilarli yaxhshilanib, o’pkada yupqa qobiq bilan o’ralgan kovak hosil bo’lsa, kasallik surunkali turga aylangan hisoblanadi. Bemorni rentgenologik yo’l bilan tekshirish kasallikning infiltratsiya bosqichida o’pkaning zararlangan qismida qorayish borligini, ikkinchi bosqichda infiltratsiyaning kamayishi va o’pkada bir yoki bir nechta kovakchalar hosil bo’lganligini ko’rsatadi, kovakchalarda gorizontal holatdagi suyuqlik borligi ko’rinadi. Kasallikning II bosqichida, agar bemor sog’aygan bo’lsa, o’pkada bo’shliqlarning yo’qolganligi ko’rinadi. O’pka abssessi plevraga yorilganda, piopnevmotoraks rivojlanishi, yurak va nafas yetishmovchiligi, ko’pincha shok holatlari kuzatilishi mumkin. O’pka abssessi diagnozi kasallikning klinik manzarasi va rentgenogrammalar asosida qo’yiladi. Davolash. O’pkadagi yiringli kasalliklarni davolash bronxlar drenaj xossasini tiklash va o’pkadagi yiringlash o’chog’ini yo’qotish, kasallik qo’zg’atgan mikroorganizmlarga ta’sir qilish, zaharlanish simptomlariga qarshi kurash, bemorning kasallikka chidamliligini oshirish tadbirlarini o’z ichiga oladi. O’pkadagi yiringlash o’chog’i bronxoskopiya, ko’krak qafasini punksiya qilish, bemorni balg’am ko’chishini yengillashtiradigan holatda yotqizib qo’yish, aerozollar bilan davolash, davolash gimnastikasi kabi omillardan foydalanib yo’qotiladi.

Yuqori dozada antibiotiklar: penitsillin, ampitsillin, oksatsillin, klaforan, separin, dalatsin kabilarni bemorga ichirish, mushak orasiga, vena qon tomiriga, traxeyaga yuborish tavsiya qilinadi. Zaharlanish belgilariga qarshi kurashish uchun 400 ml dan glukoza, gemodez vena qon tomiriga yuboriladi. Agar abssessni stafilokokklar keltirib chiqargan bo’lsa, u holda stafilokokka qarshi anatoksin, gammaglobulin va stafilokokka qarshi plazma bilan davolash zarur bo’ladi. Bemor organizmining kasallikka qarshiligini oshirish uchun tarkibida oqsil bo’lgan dori-darmonlar: kazein, aminopeptid, plazmalar qo’llaniladi. O’tkir abssessning piopnevmotoraks, o’pka empiyemasi va o’pkadan qon ketishi kabi asoratlari xirurgik yo’l bilan davolanadi. Kasallikning oldini olish uchun o’tkir va surunkali zotiljam kasalliklarini o’z vaqtida aniqlash, to’g’ri va oxirigacha davolash kerak. O’pkasida abssessi bor kasallar parvarish qilinar ekan, ulardan talaygina balg’am chiqib qolishi mumkinligini esda tutish kerak. Kasalni ko’pincha Kvinke holatida yotqizib qo’yish o’rinli bo’ladi, shunda balg’am chiqib turishi osonlashadi. Kasal Kvinke holatida yotganida balg’am tiqilib qolib, nafasni bo’g’ib qo’ymasligiga e’tibor berish, ayniqsa, kechasi qarab turish kerak. Buning uchun bemorning boshi yon tomonga burib qo’yilishi lozim. Tufdon har kuni bo’shatilishi, tozalab yuvilishi, ayrim hollarda qaynatilishi zarur. Tibbiyot hamshirasi muntazam ravishda bemor pulsini sanashi, arterial bosimni o’lchashi, nafas olishini kuzatishi va bemorning ahvoli yomonlashib qolsa, zudlik bilan shifokorga murojaat qilishi kerak. Bronxoektatik kasallik Bronxoektatik kasallik—bronx devori va atrofdagi to’qimaning chuqur destruktiv o’zgarishga uchrashi natijasida mayda bronxlarning kengayib ketishi hamda yiring to’planishi bilan kechadigan kasallik. Bronxoektazlar deb, bronxlar cheklangan qismlarining kengayib qolishiga aytiladi. Ular tug’ma va ortirilgan bo’lishi mumkin. Tug’ma bronxoektazlar kam uchraydi, ortirilgan bronxoektazlar esa ko’pincha gripp, bronxit, zotiljam va

bolalar kasalliklari (qizamiq, ko’kyo’tal) dan keyin ro’y beradi. Bronxoektazlarda bronxlarda balg’am to’planadi, shuningdek, bronxlar devori va o’pka to’qimasi yallig’lanadi. Bronxoektazlar uzoq vaqt davom etadi, ko’pincha avj olib boradi. Xronik bronxit natijasida bronx devorining muskul to’qimasi biriktiruvchi to’qima bilan almashinib, bronx devori yupqa tortib, cho’zilib qoladi, bronxning cheklangan joylari silindrlar ko’rinishida kengayadi. Bronx kengaygan joylarining shilliq pardasidagi yallig’lanish jarayoni ularda shilimshiq-yiring aralash suyuqlik to’planib borishiga olib keladi. Dastlabki davrida bronxoektazlar hech sezilmasligi mumkin. Kasallikda 3 davr farq qilinadi: I davrda bemor o’zini sog’lom deb hisoblaydi, ahyon-ahyonda yo’tal tutib, shilimshiqli balg’am tashlab turadi, odatda, buni shamollash yoki chekishdan ko’rishadi. Yilning sovuq va zax paytlarida kasallik og’ir o’tadi, odamning madori qurib, lanj bo’laveradi, yo’tal zo’rayadi. Bu davrda perkussiya va auskultatsiyaga xos belgilar kuzatiladi, faqat bronxografiya yoki bronxoskopiyada bronxoektazlar topilishi mumkin. II davrda bronxoektaziyaga xos manzara kuzatiladi. Bemor ertalab yiringli balg’am tashlab, yo’talib turadi, balg’am miqdori asta-sekin ko’payib borib, bir kecha-kunduz davomida 0,5 l gacha yetadi. Bemor bir yonboshi bilan yotganida ikkinchi yonboshi bilan yotganiga qaraganda ko’proq balg’am tashlaydi. Rentgenologik tekshiruvda mayda uyalar ko’rinishidagi qorayib turgan joylar aniqlanadi. Bronxografiya kasallik xarakteri to’g’risida aniq tasavvur berib, unda kengaygan bronxlarning talaygina bo’shliqlari topiladi. III davrda bronxlar bilan o’pkada sezilarli o’zgarishlar, o’pkayurak yetishmovchiligi, har xil asoratlar qayd etiladi. Bemorlarda tana harorati ko’tarilib turadi, doim bir talay (sutkasiga 1 l gacha) qo’lansa balg’am tushishi bilan o’tadigan yo’tal tutadi. Ko’krak qafasi bochkasimon shaklga kirib boradi. Tirnoq falangalari yo’g’onlashib, barmoqlar nog’ora cho’plari ko’rinishiga kiradi, tirnoqlar esa soat oynalari shaklini oladi. Perkussiya mahalida ba’zi joylarda bo’g’iqroq tovush chiqsa, boshqa joylarda “quticha tovushi” eshitiladi. Nafas susaygan, bir talay qattiq, quruq va nam xirillashlar bo’ladi. Qonda leykotsitoz kuzatiladi, eritrotsitlarning cho’kish tezligi kuchayadi.

Bronxoektazlarning III davrida yurak va nafas faoliyati buziladi, bunda ko’pincha anemiya qo’shiladi. Bemorlar mehnat qobiliyatini yo’qotib, ishga yaroqsiz bo’lib qoladilar. Bronxoektazlar bir qancha asoratlar berishi mumkin: o’pkadan takror-takror qon ketishi, pnevmoniyalarning tez-tez qo’zib turishi, sepsis, miya abssessi, buyrak kasalliklari (amilaidoz) shular jumlasidandir. Davolash. Bronxoektazlari bor odamlar poliklinikada dispanser hisobiga olinishlari va shifokor buyurgan rejimga amal qilishlari kerak. Kasalxonada karavotda bunday bemorlarning birmuncha boshqacharoq holati kuzatiladi: karavotning oyoq tomoni biroz yuqori (25—30 sm ga) bo’lishi kerak (Kvinke holati). Bu bronxoektazlarda to’planib qolgan balg’amning oson chiqib ketishiga yordam beradi. Karavotning oyoq tomonini, odatda, 3—4 soatga ko’tarib qo’yib, orada tanaffuslar qilib turiladi. Tibbiyot hamshirasi bemor shunday holatda yotganida o’zini qanday sezayotganini vaqt-vaqtida so’rab turishi kerak. Tana yuqori ko’tarilib qolgani munosabati bilan u o’zini yomon sezadigan bo’lsa, karavotni odatdagi holatga keltirib qo’yish va buni shifokorga ma’lum qilish lozim. Bronxoektatik kasallikda kundalik ratsionni tegishlicha pishirilgan go’sht va baliq mahsulotlariga boyitish yo’li bilan oqsilga mo’l qilib qo’yish kerak. Balg’amni chiqarib tashlash uchun balg’am ko’chiradigan vositalar, jumladan, termopsis o’ti buyuriladi. Hozirgi vaqtda balg’amni so’rib olib tashlab, bronxlarni yuvish va bronxlar ichiga antibiotiklar yuborish usuli qo’llaniladi. Antibiotiklar bronxlar ichiga yuborilishi (endobronxial yo’l bilan bir qatorda mushak ostiga m/o ham) yuborib turiladi. Kasallikning dastlabki davrlarida sanatoriya va kurortlarda davolanish yaxshi natija beradi. Profilaktikasi: bronxit, pnevmoniyaga o’z vaqtida va qunt bilan davo qilish, organizmni chiniqtirib borishdan iborat. Bunday kasallarni parvarish qilishda yuqorida aytilganidek, karavotning oyoq tomonini biroz yuqori (25—30 sm ga) ko’tarib qo’yish kerak (Kvinke holati). Karavotning oyoq tomonini 3—4 soatga ko’tarib qo’yib, orada tanaffuslar qilib turiladi. Tibbiyot hamshirasi bemor shunday holatda yotganida o’zini qanday sezayotganini vaqt-vaqtida so’rab turishi, tana yuqori ko’tarilgani sababli u o’zini

yomon sezadigan bo’lsa, karavotni odatdagi holatga keltirib qo’yish va bu haqda shifokorga ma’lum qilish lozim. Har bir bemorning qopqog’i burab bekitiladigan o’z tufdoni bo’lishi zarurligi ustidan hamshira nazorat qilib borishi va ozoda saqlanishini kuzatishi kerak. Plevritlar Plevrit —plevra pardalarining yuzasida fibril yoki plevra bo’shlig’ida yallig’lanish suyuqligi—ekssudat to’planishi bilan kechadigan yallig’lanish kasalligidir. Plevrit ko’pincha mustaqil kasallik bo’lmay, o’pka yoki, ba’zan plevra pardalariga qo’shni a’zolar kasalliklari asorati sifatida rivojlanadi. Sabablari. Kasallik rivojlanishiga olib keluvchi sabablar turlichadir. Sabablariga ko’ra plevritlarni ikki guruhga bo’lish mumkin: infeksion, ya’ni plevra pardalariga u yoki bu mikroblar ta’sir qilishi bilan bog’liq bo’lgan va mikroorganizmlar bilan bog’liq bo’lmagan (aseptik) plevrit. Infeksion plevritga quyidagilar sabab bo’ladi: — bakterial tayoqchalar (pnevmokokk, stafilokokk va boshqalar); — virus, rikketsiy, mikoplazmalar; — zamburug’lar; — sil; — zaxm, brutselloz, ich terlama va toshmali terlama. Infeksiya bilan bog’liq bo’lmagan plevritga quyidagilar sabab bo’ladi: — o’smalar; — biriktiruvchi to’qimaning sistem kasalliklari; — shikastlanish va jarrohlik yo’li bilan davolash bilan bog’liq rivojlangan plevrit; — o’pka arteriyasining tromboemboliyasi, o’pka infarkti sababli rivojlangan plevrit; — boshqa sabablarga ko’ra (o’tkir leykozlar, gemorragik diatezlar, infarktdan keyingi Dressler sindromi va boshqalar).

Quruq plevritlar Quruq plevritning sabablariga ko’pincha plevra pardalarining yallig’lanishi, u esa o’pka yoki ko’krak ichidagi limfa tugunchalaridagi sil kasalligiga bog’liq bo’ladi. Quruq plevrit revmatizm, kollagenoz, o’pka infarkti va o’sma kasalliklarida ham rivojlanishi mumkin. Quruq plevritda plevraning parietal va visseral qavatlari yallig’lanadi, giperemiya, shish paydo bo’lib, qalinlashadi. Sil kasalligi bilan bog’liq bo’lgan quruq plevrit plevra ostida sil o’chog’i joylashganda yoki u plevra bo’shlig’iga yorilib tarqab ketganda, yoki qon orqali tarqalganda yuzaga kelishi mumkin. Ko’pincha quruq plevrit ekssudatli plevrit rivojalanishidan oldin paydo bo’ladi Klinik manzarasi. Kasallik birdan qattiq og’riq bilan boshlanishi mumkin. Og’riq parietal plevraning qovurg’a sohasi shikastlanganda ko’krak qafasining yallig’lanishi rivojlangan joyida bo’ladi. Plevraning boshqa qismlari yallig’langanda esa og’riq ko’krak qafasidan tashqari sohalarda bo’ladi. Diafragma sohasi plevrasi shikastlanganda og’riq o’ng qovurg’a ostida bo’ladi. Ba’zi hollarda „o’tkir qorin belgilari”ga o’xshaydi. Og’riq chuqur nafas olganda, yo’talganda, so’zlashganda kuchayadi. Eng kuchli og’riq kasallikning boshlanishida kuzatiladi. Visseral plevraning shikastlanishi og’riqsiz o’tadi. Ekssudat paydo bo’lib, plevra qavatlari bir-biridan ajralganda og’riq kamayishi mumkin, ba’zi hollarda quruq yo’tal bo’ladi. Kasal umumiy ahvolining o’zgarishi asosiy kasallikka bog’liq bo’lib, umumiy ahvol qoniqarli bo’lishi yoki bemor o’zini noxush sezishi mumkin. Tana harorati o’zgarmagan, gohida subfebril bo’lishi mumkin. Nafas olganda ko’krak qafasining yallig’langan tomonidagi harakat sog’ tomoniga nisbatan sustroq bo’ladi. Kasal ko’proq sog’ tomonida yotishga harakat qiladi. Ko’krak qafasi paypaslab ko’rilganda shikastlangan tomonda og’riq va mushaklarning qattiqlashganligi aniqlanadi. Perkussiya qilib ko’rilganda o’pka pastki chetining harakati (ekskursiyasi) cheklangan bo’ladi. Auskultatsiyada shikastlangan tomonda asosiy nafas shovqini sustlashadi, plevraning ishqalanish shovqini eshitiladi.

Rentgen usulida tekshirilganda yallig’langan tomonda diafragma harakatining chegaralanganligi kuzatiladi. Qonni tekshirib ko’rganda neytrofilli leykotsitoz va eritrotsitlarning cho’kish tezligi biroz oshganligini aniqlash mumkin. Kasallik 1—3 hafta davom etib, keyin tuzalishi yoki ekssudatli plevrit rivojlanib ketishi mumkin. Uzoq davom etadigan plevrit o’pka yoki limfa tugunchalarida faol sil kasalligi mavjudligidan dalolat beradi. Chuqur nafas olganda kuchayadigan og’riq va plevra ishqalanish shovqiniga asoslanib tashxis qo’yiladi. Lekin quruq plevritning kelib chiqish sabablarini aniqlash murakkab jarayon. Davolash choralari asosiy kasalliklarni (sil, zotiljam, o’pka abssessi va boshqalar) tugatishga qaratiladi va umumiy davolash prinsiplari bo’yicha olib boriladi. Kasallikning belgilariga qarab analgetiklar, yo’talga qarshi dorilar buyuriladi. Kasallikning oqibatlari va bemorning ish qobiliyati asosiy kasallikning kechishiga bog’liq bo’ladi. Ekssudatli plevrit Ekssudatli plevrit plevra pardalarining plevra bo’shlig’iga yallig’lanish suyuqligi (ekssudat) yig’ilishi bilan kechadigan kasallikdir. Ekssudat sifatiga ko’ra seroz, fibrinoz, gemorragik (qon aralash), yiringli, xilyoz va aralash bo’lishi mumkin. Ekssudatli plevritning yuzaga kelish sabablari yuqorida keltirildi. Plevra pardalari yallig’lana boshlashi bilan ulardagi tomirlar devorining o’tkazuvchanligi o’zgaradi. Tomirlardagi qon bosimi ko’tariladi, visseral plevraning kollagen qavati o’zgarib, plevra bo’shlig’ining pastki yonboshlarida manfiy bosim ta’sirida ekssudat to’planadi. Ekssudat asta-sekin o’pkadagi havoni siqib chiqarib, uni zichlaydi. Suyuqlik miqdori ko’p bo’lganda esa ko’ks oralig’idagi a’zolar sog’ tomonga suriladi, oqibatda nafas olish hamda qon aylanish a’zolarining ish faoliyati buziladi. Klinik manzarasi. Kasallik ba’zi hollarda asta-sekin, ba’zida tana haroratining to’satdan ko’tarilishi, ko’krak qafasida sanchiq, qiynaydigan yo’tal bilan birdaniga

boshlanadi. Bemor tekshirib ko’rilganda uning, majburiy holatda, ba’zan kasallangan yonboshida yotganligi, unga havo yetishmayotganligi, ko’karganligi, ko’krak qafasining kasallangan tomonini nafas olishda sust qatnashayotganligini kuzatish mumkin. Ko’krak qafasi paypaslab ko’rilganda kuchsizroq kasallangan tomonda tovush titrashini sezish, perkussiya qilib ko’rilganda esa shu tomonda perkutor tovushning bo’g’iqlashganligini aniqlash mumkin. Ekssudat avvalo qovurg’a-diafragma sinusida yig’iladi. Suyuqlik ko’paygan sayin bo’g’iqroq perkutor tovush dastlab ko’krak qafasining orqa yonbosh tomonlarida aniqlanadi. Shundan so’ng ekssudatning yuqori chegarasi o’ziga xos parabolik qiyiq chiziq, ya’ni asta-sekin pastlashib boradigan Damuazo chizig’i bo’ylab joylashadi. Rentgen usulida tekshirilganda zich, yuqori chegarasi bir tekis qiyiq soya ko’riladi. Ekssudatli plevrit zotiljam asorati sifatida rivojlanganda, qonda leykotsitoz, ECHT oshishi kuzatiladi. Tana harorati yuqori bo’lganda siydikda oqsil ajralganini (proteinuriya) aniqlash mumkin. Ekssudatli plevritning kechishi 1,5—2 oy davom etishi mumkin. Yiringli plevrit juda og’ir o’tadi, qo’shni a’zolarga yorilishi va oqma hosil bo’lishi mumkin. Davolash. Ekssudatli plevrit asosiy kasallikka qarab davolanadi. Yiringli plevritlarda muntazam ravishda yiringni olib, o’rniga— plevra bo’shlig’iga antibiotiklar yuborib turiladi. Yiringli plevritlarni maxsus torakal bo’limlarda davolash maqsadga muvofiq. Hamma hollarda ham, kasallikni qo’zg’atgan sababdan qat’iy nazar, yallig’lanishga qarshi dorilar (salitsilatlar, pirazolon guruhidagi dorilar, indometatsin), analgetiklar, o’ta sezgirlikni kamaytiruvchi va yo’talga qarshi dorilar qo’llaniladi. Suyuqlik miqdori ko’p bo’lib, ko’ks oralig’i a’zolari siljib, o’pka-yurak yetishmovchiligi belgilari paydo bo’lganda plevrani punksiya qilib, ekssudat olib tashlanadi. Oltinchi qovurg’alar orasida kurakdan pastga tomon boradigan chiziq bo’ylab maxsus yo’g’on igna bilan teshik ochiladi. Igna uchi plevra bo’shlig’iga tushgan bo’lsa, u vaqtda ignadan tashqariga ekssudat chiqib keladi. Plevra

punksiyasi uchun Poten apparatidan foydalaniladi. Punksiyani shifokor bajaradi, bu vaqtda hamshira stulda o’tirgan bemor yonida turib, shifokorga qarashadi. Olingan suyuqlik shprisdan probirkalarga quyiladi va mikroskopiya uchun surtmalar qilinadi. Plevrit bilan og’rigan bemor o’rnidan turmasdan yotishi kerak. Ekssudat so’rilayotgan davrda nafas gimnastikasi tavsiya etiladi. Kasallik oqibati va bemorning mehnatga layoqatliligi, ekssudatli plevritga sabab bo’lgan asosiy kasallikka, bemorning yoshiga, nafas olish va yurak-tomirlar a’zolarining ish faoliyatiga bog’liq. Plevritning oldini olishga taalluqli muhim tadbir asosiy kasallik (pnevmoniya, o’pka sili, revmatizm) ni davo qilishdir. Plevrit bilan og’rigan bemorlarni parvarish qilishda tibbiyot hamshirasi kasallikni keltirib chiqargan asosiy sababga e’tibor berishi, bemorning o’rin- ko’rpalari qulay bo’lishi, og’ir hollarda yotoq yaralarining oldini olish uchun chora-tadbirlar ko’rish kerak. Plevra punksiya qilinayotgan paytda tibbiyot hamshirasi hushyor turishi stulda o’tirgan bemor yonida turib shifokorga ko’maklashishi lozim. Mana shu muolaja vaqtida bemor o’zidan ketishi mumkin. Bunda zudlik bilan yurak-tomirlarni quvvatlaydigan dori-darmonlar (kamfora, kofein) inyeksiya qilinadi va bemor doimiy kuzatuvda bo’ladi. O’pka sili Sil surunkali yuqumli kasallik bo’lib, o’pka, turli a’zo va to’qimalarda o’ziga xos o’zgarishlar paydo bo’lishi bilan kechadigan kasallik. Sil kasalligi qadim zamonlardan ma’lum. Silning kelib chiqishida, asosan, ikkita omil: kasallikning yuqumli turi bilan og’rigan odam va shu kasallikka chalingan hayvon, asosan, qoramol epidemiologik jihatdan katta ahamiyatga ega. Sil mikobakteriyalarining qushlarga oid turi kamdan kam hollarda uchraydi. Sichqonlarga xos sil mikobakteriyalari esa odamda umuman kasallik chaqirmaydi. Sil mikobakteriyalari turli xil fizik va kimyoviy ta’sirlarga, issiqsovuqqa, yorug’lik va namlikka ancha chidamli. Quyosh nuri tushmaydigan tabiiy sharoitda

ular bir necha oygacha yashashi mumkin, ko’cha changida 10 kun, kitob sahifasida 3 oygacha tirik turishi mumkin, yorug’lik ta’sirida 1—1,5 oy mobaynida halok bo’ladi, suvda esa 150 kun saqlanadi. Sil mikobakteriyalari chirish jarayonlariga ham chidamli bo’lib, murda ko’milgandan keyin ham bir necha oygacha saqlanib turadi. Etiologiyasi. O’pka silini qo’zg’atuvchisi — sil mikobakteriyasi, Koh batsillasi (BK) dir (Koh nomli nemis olimi nomiga qo’yilgan). Asosiy infeksiya manbayi o’pka sili bilan og’rigan bemor. Sil mikobakteriyalari bemorlarning balg’ami, siydigi, axlati bilan ajralib chiqadi. Sil kasalligi quyidagicha yuqishi mumkin: 1) aerogen yo’l (90% hollarda) — havo tomchi yo’li, chang bilan (yo’talganda, aksirganda); 2) alimentar yo’l — sil bilan kasallangan qoramolning sutidan; 3) transplatsentar yo’l — ona qorinda yo’ldosh orqali sil mikobakteriyalari qog’onoq suvlariga o’tadi; 4) emizganda sut orqali; 5) shikastlangan teri orqali yuqadi (patalogoanatomlarda, sut sog’uvchilarda, laboratoriya xodimlarida); 6) kontakt yo’li bilan (idish-tovoqlar o’rtada bo’lganda). „Birlamchi sil kompleksi” o’smirlik davrida uchraydi. O’pka to’qimasiga tushgan Koh batsilasi „birlamchi o’choqni” keltirib chiqaradi. Birlamchi o’choqdan sil mikobakteriyalari regionar limfa tugunlariga tushib, limfangit rivojlanadi. Birlamchi o’choq va limfangit birlamchi sil kompleksini tashkil qiladi. Organizm yaxshi qarshilik ko’rsatsa, birlamchi kompleks ohaklanib qoladi. O ’ pka silining tasnifi 1. Birlamchi sil kompleksi. 2. To’sh ichidagi limfa tugunlari sili. 3. Disseminatsiyalangan (tarqoq holdagi) o’pka sili. 4. O’pkaning yarim o’tkir va surunkali disseminatsiyalangan sili. 5. O ’ choqli o ’ pka sili.

6. Infiltrativ o’pka sili. 7. O’pka tuberkulomasi. 8. Kavernoz o’pka sili. 9. Fibroz — kavernoz o ’ pka sili. 10. Sirrotik o’pka sili. 11. Sil plevriti. 12. Yuqori nafas yo’llari, traxeya, bronxlar sili. 13. Pnevmokoniozlar bilan birga o’tadigan sil. 14. Boshqa organlar va sistemalar sili (markaziy nerv sistemasi, ichak, suyak va bo’g’imlar, buyrak va siydik yo’llari, teri, limfa tugunlari, ko’z sili). Kompensatsiyalanganligiga qarab: 1) kompensatsiyalangan — A; 2) subkompensatsiyalangan — B; 3) dekompensatsiyalangan — C. Batsilalar chiqib turish-turmasligiga qarab: 1. BK+ musbat (ochiq formali— sil bemor balg’ami bilan batsilalar chiqarib turadi). 2. BK + — sil batsillalari vaqt-vaqti bilan chiqadi. 3. BK — manfiy — sil batsillalari chiqmaydi. Silning avj olish fazalari: 1) infiltratsiya, parchalanish, yoyilib borish; 2) so ’ rilish, zichlashish, chandiqlanish, ohaklanish. Klinikasi. Ko’pchilik bemorlarda tana haroratining ko’tarilishi bilan boradi yoki undan oldinroq anchagina alomatlar paydo bo’ladi. Masalan, tajanglik yoki, aksincha, loqaydlik, bo’shashish, atrofga befarq qarash, uyqusizlik yoki uyquchanlik, salga yig’lash yoki eyforiya kuzatiladi. Bu alomatlarning barchasi sil intoksikatsiyasi zaminida paydo bo’ladigan bosh miya po’stlog’ining maxsus holatini aks ettiradi. Xuddi shu sabab vegetativ nerv sistemasining buzilishiga: terlash, ko’pincha kechasi yoki ertalabga yaqin, taxikardiya, ishtahaning yomonlashuvi, vazomator va dispeptik o’zgarishlarga olib keladi. Undan tashqari, darmonsizlik, tez charchash, ozib ketish kuzatiladi.

Sil kasalligining eng ko’p uchraydigan alomatlaridan biri yo’tal hisoblanadi. U quruq yoki balg’amli bo’lishi mumkin. Yo’talning kelib chiqishiga yallig’lanish jarayoni, nafas yo’llarida shilliq modda, yiring va qon to’planib qolishi, kattalashgan limfa tugunlarining bronxlarni bosishi hamda ko’ks oralig’idagi a’zolarning siljishi sabab bo’ladi. Bu orada halqum, hiqildoq, kekirdak, bronx shilliq qavatidagi va ayrim hollarda plevradagi nerv uchlarining qitiqlanishi cho’zinchoq miyaning tegishli markazida qo’zg’alish paydo bo’lishi va yo’tal refleksiga sabab bo’ladi. Sil kasalligida qon tuflash yoki o’pkadan qon oqish hollari kuzatilishi mumkin. Qon tuflash infiltratli sil yoki faollashgan o’choqli va disseminatsiyali sil kasalligi bor bemorlarda uchraydi. O’pkadan qon ketganda bir choy qoshiqdan bir necha yuz millilitrgacha toza qon ajralishi mumkin. Qon ketish aksariyat hollarda kasallikning destruktiv turida, ayniqsa, surunkali kavernoz va sirrozli sil jarayonlarida kuzatiladi. Silning surunkali turi bilan og’rigan bemorlarda yurak-qon tomir sistemasi ishining susayishi, ayniqsa „o’pka—yurak” alomatlarining yuzaga kelishi tufayli kichik qon aylanish doirasida bosim oshadi, qonning harakati qiyinlashadi, susayadi va oqibatda qon tuflash hamda qon ketishga sabab bo’ladi. Bemor ko’zdan kechirilganda: — badan terisi oqarib turadi; — ko’zlari chaqnab turadi; — ko’krak qafasining torayishi va ichga tortib turishi kuzatiladi; — ozib ketadi; — bo’yin, qo’ltiq osti, chovdagi limfa tugunlari kattalashib, zich bo’ladi (qattiqlashadi). Perkussiyada fibroz sil va plevritda o’pkalar ustida perkutor tovush bo’g’iqroq bo’ladi, o’pka emfizemasi qo’shilgan bo’lsa, „quticha tovush” eshitiladi. Auskultatsiyada o’pkadagi infiltrativ va fibroz o’zgarishlar ustida bronxial nafas eshitiladi. Kavernoz silda yirik pufakchali nam xirillashlar, kavernalar ustida

esa “amforik” nafas eshitiladi. Qonda neytrofil leykotsitoz, ECHT kuchayadi. Balg’am ajralmasa, bronxlarning yuvindi suvlari tekshiriladi. Birlamchi sil kompleksi, asosan, bolalarda va o’smirlarda uchraydi. Rentgenologik tekshirganda va mantu sinamasi musbat bo’lsa, sil borligidan dalolatdir. Rentgenologik tekshirganda o’pkada yallig’lanish o’chog’i va bu o’choqdan o’pka ildiziga tutashgan „o’tkazuvchi yo’lka“ni va o’pka ildizidagi limfa tugunlarining kattalashganligini ko’rish mumkin. Agar birlamchi kompleks ohaklanmasa, infiltrativ sil yoki boshqa silga aylanadi. T a r q o q (disseminatsiyalangan) o ‘ p k a s i l i d a sil infeksiyasi butun o’pkaga qon va limfa tomirlari bo’ylab tarqaladi. Tana harorati 40°C gacha ko’tariladi, hansirash, sianoz kuzatiladi. Perkussiyada timpanik tovush, auskultatsiyada nam xirillashlar eshitiladi. Rentgenologik tekshiruvda shakli har xil bir necha o’choqlar ko’rinadi, ular ko’proq o’pkaning yuqori bo’laklarida joylashgan bo’ladi. Infiltrativ silda rentgenogrammada dumaloq yoki bulutsimon infiltratlar ko’rinadi. Kavernoz o’pka silida rentgenogrammada noto’g’ri shakldagi bo’shliq (kovak) borligi, uning atrofida fibroz to’qima aniqlanadi. Kavernoz o’pka silida quyidagi asoratlar uchraydi: — o’pkadan qon ketishi; — yiringli plevrit (empiyema); — pnevmotoraks; — bronxoektazlar; — buyrak amiloidozi; — o’pka-yurak yetishmovchiligi; — buyrak yetishmovchiligi; — bronxlar teshilishi. Davolash. O’pka silida kompleks davo qo’llaniladi. 1. Ovqat bekam-u ko’st, baquvvat, oqsilga va vitaminlargaboy bo’lishi, kuniga 4— 5 mahal ovqatlanish, ko’p miqdorda sutli mahsulotlar va qimiz ichish kerak.

2. Ochiq havoda ko’proq sayr qilish o’pka ventilatsiyasiniyaxshilaydi. Gelioterapiya — quyosh nurlari bilan davolash yaxshi ta’sir ko’rsatadi, bu muolajalar hamshiralar nazoratida o’tkaziladi. 3. Nafas gimnastikasi tayinlanadi. 4. Silga qarshi preparatlar buyuriladi. Ular 2 guruhga bo’linadi. I. Asosiy guruh preparatlari: tubazid (sutkasiga 0,5—0,9 g), ftivazid 0,5 g dan 2 —3 mahal (sutkada 1—1,5 g); metazid 0,5 g dan 2 mahal, saluzid 5%—10% m/o, v/i yoki intrabronxeal yo’l bilan yuboriladi. Streptomitsin m/o 1 g (1 sut 1 mln TB) yoki intrabronxeal ingalatsiyalar, plevra orasiga. PASK (paraaminosalitsilat kislota) sutkasiga 6—15 g sut bilan ichiladi. Agar asosiy guruh preparatlari yetarlicha kor qilmasa, rezerv guruh preparatlari buyuriladi. II. Rezerv guruh preparatlari: florimitsin (viomitsin) 0,5 g dan 2 mahal m/o, sikloserin 0,25 g dan 3—4 mahal ichiladi, tibon 0,01 g dan 2 mahal ichiladi asta-sekin 0,05 g gacha oshiriladi, rifampitsin 0,15 g kapsulalarda 3—4 mahal, etambutol 0,4 g 2—3 mahal ichishga buyuriladi. Sil jarayoni so’nib turganda tuberkulin bilan 2—4 oy mobaynida davo qilinadi, t/o yoki elektroforez yo’li bilan yuboriladi. Davoni oxirigacha yetkazish uchun bemorlar 2—4 oy davomida sil sanatoriylarida davolanadi, asosiy terapiya kursini davom ettirish uchun y yerda ambulatoriyaga o’tkaziladi va 9 oydan 2 yilgacha davolanadi. Kollapsoterapiya va xirurgik yo’l bilan davolash. O’pka kollapsi—o’pka to’qimasining tarangligini susaytirib, hajmini kichraytirishdan iborat (plevra bo’shlig’iga havo yuborish). Bu usul o’pkadan qon ketganda, bir o’pka zararlanganda buyuriladi. Xirurgik davo — kasallangan o’pka bo’lagini rezeksiya qilishdir (olib tashlash). Ximioprofilaktika quyidagi hollarda buyuriladi: — bemor bilan muloqotda (kontakt) bo’lgan kishilarga; — tuberkulinga sezgir bo’lgan kishilarga; — kasalligi qo’zishi mumkin bo’lgan kishilarga.

Sil profilaktikasi quyidagi maqsadlarda o’tkaziladi: — aholining farovonligini oshirish; — silning oldini olish uchun spetsifik profilaktika, aholini ommaviy ravishda flurografiyadan o’tkazish; — sil bilan kasallangan bemorlarning davolanish sifatini oshirish; — sil o’chog’ida sog’lomlashtirish ishlarini olib borish; — sanitariya- maorif ishlarini olib borish. Spetsifik profilaktika — BTSJ emlash va qayta emlash (vaksinatsiya revaksinatsiya) va ximioprofilaktikadan iborat. BTSJ da yelkaning tashqi yuzasiga 0,1 ml fiziologik eritmada eritilgan 0,05 ml vaksina yuboriladi. 4—6 hafta o’tgach emlash joyida infiltrat paydo bo’ladi, 2—4 oy saqlanadi, keyin chandiq hosil bo’ladi. Shu vaksinatsiya 6—7 yilgacha immunitet hosil qiladi, keyin revaksinatsiya o’tkaziladi. Revaksinatsiya 7—12—17 yoshda, so’ngra 30 yoshgacha har 7 yilda qilinadi. Quyidagi odamlarga mantu qilinmaydi: — reaksiya musbat bo’lganlarga; — o’tkir infeksion kasallik bilan og’riganlarga; — allergik reaksiyalari bor kishilarga; — og’ir yotgan kasallarga. Parvarishi. Sil bilan og’rigan bemor o’ziga alohida e’tiborni talab qiladi. Silga qarshi muassasada ishlaydigan tibbiyot hamshirasi bemorlarga muomala qilishda, ayniqsa, sabr-toqatli va muloyim bo’lishi, u yoki bu muolajalarning zarurligini ularga tushuntirib berishi, ularning shikoyatlarini toqat bilan tinglashi kerak. U balg’amni faqat cho’ntakda olib yuriladigan tufdonga tashlash kerakligini, rejimga amal qilish sil bilan og’rigan kasal uchun eng muhim davo omillaridan biri ekanligini tushuntirishi lozim. O’pka sili bilan og’rigan bemorlar uzoq, ba’zan bir yilgacha statsionarda yotib davolanishadi. Bemorlarga jismoniy, ruhiy osoyishtalik buyuriladi. Bemor ko’proq toza havoda bo’lishi yoki u yotgan xona havosi tez-tez almashtirilib turilishi kerak, xona chang bo’lmasligi, nam latta bilan tez-tez artib turilishi lozim. Balg’amni

dezinfeksiya qilish uchun tufdon tubiga ozroq 0,5 % li xloramin eritmasi solib qo’yiladi. Surunkali obstruktiv bronxit Etiologiyasi. Bu kasallik har xil zararli omillarning bronxlarga ta’siri natijasida bronxlarning shilimshiq ishlab chiqarishi va drenaj funksiyasi buzilishi, yo’tal, balg’am ko’chishi va hansirash bilan o’tadigan bronxlar shilliq pardasining xronik diffuz yallig’lanishi bilan xarakterlanadi. Kasallikni keltirib chiqaruvchi sabablarning talaygina qismini bakterial agentlar: pnevmokokklar, gemolitik streptokokklar, tillarang streptokokklar, gripp virusi, Fridlender tayoqchasi va shu kabilar tashkil qiladi. Kasallik rivojlanishiga moyillik ko’rsatadigan sabablarga sovuq qotish, spirtli ichimliklarni iste’mol qilish, tamaki chekish, ba’zi kimyoviy moddalardan surunkali zaharlanish kiradi. Yuqori nafas yo’llarida infeksiya o’chog’ining borligi (sinusit, gaymorit) ham bronxit rivojlanishiga sharoit yaratuvchi omillardan hisoblanadi. Bu kasallik bilan ko’proq erkaklar kasallanadilar. Patogenezi. Bakterial agent yuqori nafas yo’llari va bronxlarning shilliq qavatini, simpatik nerv tolalari tugunlarini zararlaydi, bu zararlanish, o’z navbatida, bronxlar trofikasining buzilishiga olib keladi. Bakterial agentlar va ular ishlab chiqargan zararli moddalar nafas yo’llarining himoya xususiyatlarini, spetsifik va nospetsifik chidamlilik qobiliyatini keskin kamaytiradi va natijada bronxlar yallig’lanadi. Surunkali obstruktiv bronxit—bu bronxlarning tarqoq holdagi obstruksiyasi, ya’ni qisqarishi bilan o’tadigan surunkali kasallikdir. Klinikasi. Nafas siqilishi kasallikning eng asosiy belgisi hisoblanadi. Kasallikning dastlabki davrlarida nafas siqishi faqat jismoniy zo’riqish, sovuq havo ta’siri ostida, namgarchilik tufayli paydo bo’ladi. Bemor ko’proq ertalab bezovta bo’ladi, balg’am ajralishi esa nafas siqishini ozgina bo’lsa ham yengillashtiradi. Kasallikning yana bir simptomi yo’taldir. Yo’tal oz miqdorda qiyin ajraladigan balg’am bilan bo’ladi.

O’pka eshitib ko’rilganda juda ko’p quruq xirillash aniqlanadi. O’pkada asta- sekin emfizema belgilari paydo bo’ladi. Ko’krak qafasi biroz kengaygan, perkussiyada „qutichasimon tovush“ga yaqin bo’lgan o’zgarishlar eshitiladi. Teri qoplamining ayrim sohalari ko’karib turadi. Kasallik kuchaygan davrda qon tahlilida leykositlar ko’payib, ECHT oshgani qayd qilinadi. Bronxoskopiya traxeya va bronxlar shilliq pardasini ko’zdan kechirish uchun, o’smalar diagnostikasi uchun, yot jismlarni chiqarib olish va poliplarni olib tashlash, bronxoektazlarga davo qilish uchun qo’llaniladi. Davolash. Bemorga vitaminlarga boy, to’laqonli parhez buyuriladi. Dori- darmonlardan antibiotiklar, sulfanilamid preparatlar (sulfomonometoksin, sulfaperidazin, sulfalen, balg’am ko’chiruvchi preparatlar, bronxolitiklar (efedrin, teofedrin, salbutamol va boshqalar) buyuriladi. Og’ir hollarda gormonal preparatlar, prednizalon, prednizon maxsus sxema bo’yicha tavsiya etiladi Bronx yo’llarini balg’amdan tozalashda nafas gimnastikasining ahamiyati katta. Ko’krak qafasini massaj qilish va fizioterapevtik muolajalar (diatermiya, ko’krak qafasiga UVCH, kalsiy xloridli elektroforez va boshqa) zarur. Parvarishlash. Ko’pgina hollarda bemorlar tibbiyot xodimlari parvarishiga muhtoj bo’ladilar. Ayniqsa, nafas siqilishi bilan boradigan kasalliklarda bemorni o’rniga qulay yotqizish, bemor yotgan xonaning havosini almashtirib turish, yelvizaklardan xoli bo’lishi, bemor yotgan xona iliq va yetarli darajada nam bo’lishi kerak. Ahvoli og’ir bemorlarning o’rin-ko’rpasi, oqliklari, ich kiyimlari tez-tez almashtirib turilishi, yotoq yaralar hosil bo’lishining oldi olinishi kerak. Profilaktikasi. O’pka surunkali kasalliklarining oldini olishda tibbiyot hamshirasining o’rni muhim. O’pkaning o’tkir kechadigan kasalliklari — yuqori nafas yo’llarining virusli kasalliklari, o’pka sili, zotiljam kasalliklarining eng dastlabki belgilari paydo bo’lgandayoq shifokorga murojaat qilish surunkali kasalliklarning oldini olishda katta ahamiyatga ega. Chekish, alkogolli ichimliklarni ko’p iste’mol qilish nafaqat nafas yo’llari kasalliklari, balki boshqa kasalliklarni ham keltirib chiqarishi haqida aholi o’rtasida tushuntirish ishlarini

olib borish kerak. Hozirgi zamon tibbiyot hamshirasi faoliyatini ko’proq profilaktik yo’nalishda olib borilishi ko’zda tutilmoqda. O’pka raki O’pka raki (saraton kasalligi) xavfli kasallik bo’lib, bronxlar va bezlar epiteliy to’qimasida o’sib, rivojlanadi. Keyingi vaqtlarda rivojlangan mamlakatlarda o’pka raki birdan rivojlanib ketdi. O’pka raki o’sma kasalliklari ichida 2- o’rinni egallaydi, ayniqsa, erkaklar o’pka raki bilan ko’p kasallanadilar. Kasallikning kelib chiqishiga surunkali bronxit, bronxoektatik kasalliklar, changlarning nafas yo’llariga ta’siri, kimyoviy birikmalar, ishlab chiqarish korxonalarining chiqindi mahsulotlari sabab bo’ladi. Zararli odatlardan—sigaret chekish ham rakning kelib chiqish sababchisidir. Kashandalarga qaraganda chekmaydigan odamning o’pka raki bilan kamroq og’rishi aniqlangan. Klinikasi. O’pka rakidagi klinik belgilar o’smaning joylashuvi (markaziy, periferik), uning o’sish turi (endofit, ekzofit, infiltrativ), o’pkadagi ikkilamchi yallig’lanish bo’yicha turlicha rivojlanganligidir. Markaziy rakda shilliq qavatlarning ta’sirlanishi, suyuqlikning ko’p ishlab chiqarilishi, nafas o’tkazuvchanligining buzilishi, quriq yoki oz miqdorda balg’am ajralishi bilan o’tadigan yo’tal, oz miqdorda qon tuflash, vaqt-vaqti bilan tana haroratining ko’tarilib turishi, ko’krak qafasida og’riq kuzatiladi. Periferik rak—uzoq vaqt simptomsiz o’tadi, ayrim hollarda rentgenologik tekshiruvda aniqlanib qolinadi. Bemorda yo’tal, qon tuflash, ko’krak qafasida og’riq, etining uvishib turishi kabi belgilar aniqlanadi. Uni ko’zdan kechirganda ko’krak qafasidagi teri osti venasi kengayganligi, bo’yin sohasidagi teri osti yog’ qavati shishib qolganligi kuzatiladi. O’pka rakida bemorlarda ozib ketish belgilari, ovozning chiqmay qolishi (afoniya), ovqatni yaxshi yuta olmay qolish (disfagiya) kabi belgilar paydo bo’ladi. O’pka auskultatsiya qilib ko’rilganda susaygan vezikular nafas eshitiladi yoki mutlaqo eshtilmay qo’yadi. Kasallik 1—2 yil davom etadi. Bemorning ahvoli asta-sekin yomonlashib, tobora darmoni qurib, ishtahasi pasayib, ozib ketadi. Laboratoriya tekshiruvida qonda leykotsitlar miqdorining oshganligi ma’lum bo’ladi. Balg’amda qonning shaklli elementlari, atipik rak hujayralarini topish mumkin bo’ladi.

Davolash. O’pka rakini davolash o’smaning joylashuvi, rivojlanish bosqichi va tuzilishiga bog’liq. Asosiy davo choralaridan biri—jarrohlik yo’li bilan o’pkani limfa tugunlari bilan qo’shib olib tashlash (pnevmoektamiya), o’pka rakining III bosqichida esa nur va kimyoterapiya yo’li bilan davolashdir. Kimyoterapevtik vositalarga metatreksat, siklofosfanlar kiradi. Nur bilan davolashda gamma nurlar 50—60R miqdorda qo’llanadi. Konservativ davo vaqtida bemorga ruhiy osayishtalik, tinchlik yaratiladi. Og’riqni bartaraf etish uchun norkotik analgetiklardan foydalaniladi. Parvarishi. Tibbiyot hamshirasi etika va estetika talabiga rioya qilgan holda bemorning azob-uqubatlarini mumkin qadar yengillashtirishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yishi kerak. Bemor doimiy ravishda kuzatuv va nazorat ostida bo’ladi. Shifokor tamonidan buyurilgan muolajalarni o’z vaqtida bajarish hamshiraning asosiy vazifasi hisoblanadi. Bemor ahvolidan umid yo’qligini o’zi bilmasligi kerak. Nogahon aytilgan so’z dunyodan ko’z yumib borayotgan odamga ortiqcha azob berishini hamshira yoddan chiqarmasligi, uning ahvolini yengillashtirishi lozim. O’pka rakida qon ketish xavfi bo’lgani uchun hamshira shoshilinch yordam ko’rsatish choralarini, shifokorga o’z vaqtida xabar berishni bilishi zarur.

Adabiyotlar : 1. O’. B. Sharapov. Ichki kasalliklar. Abu Ali ibn Sino. T., 1994. 2. K. Bahodirov. Ichki kasalliklarda tashxis va diagnostika. T., 1993. 3. L.S. Zalikina. Bemorlarning umumiy parvarishi. T., 1995. 4. N.M. Kamolov. Ichki kasalliklar. T., 1996. 5. V.A. Galkin. Ichki kasalliklar. T., 1989. 6. E.Y. Qosimov. Ichki kasalliklar propedevtikasi. T., 1998. 7. „Hamshira“ jurnali, T. 2000. 8. V.M. Majidov. Yuqumli kasalliklar. T., 1993. 9. V.I. Porkovskiy. Infeksion kasalliklar. T., 1990. 10. E.I. Salimov. Xatarli allergik holatlar. T.,1993.

O'xshashlar

Terining yiringli kasalliklari

Yiringli – rezorbtiv isitma. Sepsis

Nafas olish a`zolarining anatomo-fiziologik xususiyatlari

O’zbekistonda allergologik markazning ahamiyati

Suyak kasalliklari