O’zbekistonda allergologik markazning ahamiyati - Tibbiyot - Referatlar

O’zbekistonda allergologik markazning ahamiyati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

33.5390625 KB

Ko'chirib olish

O’zbekistonda allergologik markazning ahamiyati Reja: 1. O’tkir zotiljam 2. Krupoz zotiljam 3. O’tkir o’choqli zotiljam

O’zbekistonda allergologik markazning ahamiyati Allergik kasalliklar bilan og’rigan bemorlarni faqat shifokor davolaydi. Davolash tadbirlari sababchi allergenni aniqlab, bemorni shu allergendan xoli qilish hamda uning o’sha allergenga sezgirligini pasaytirishga qaratilgan. O’zbekistonda sog’liqni saqlash organlari allergik kasalliklar bilan bemorlarga ixtisoslashgan yordam ko’rsatishga katta ahamiyat bermoqdalar. Poliklinikalarda allergologik kabinetlar, ko’pgina kasalxonalarda allergologiya bo’limlari hamda Respublika allergologiya markazi ishlab turibdi. Respublikamizda allergolog mutaxassislarni tayyorlashga ham katta ahamiyat berilmoqda. Allergolog — allergik kasalliklarni oldini olish va davolash choralarini bajaradigan mutaxassis shifokor. Allergik kasalliklarga moyilligi bor bemorlar allergologiya markazida dispanser hisobida (tekshiruvida) bo’lishlari zarur. Allergologiya markazida allergik sinash usullari o’tkaziladi va bemorlarga spetsifik gidosensibilizatsiya o’tkaziladi. Allergologik kabinet tibbiyot hamshirasi allergenlar inyeksiyasi vaqtida nihoyatda hushyorlik bilan ishlashi kerak. Buning uchun dori flakonlaridagi yozuvlar aniq bo’lishi, hamshira dori yuborishdan oldin ularni albatta o’qishi, shifokor tayinlangan davolash tartibiga qattiq amal qilishi zarur. Allergik kabinetlarda bemorlar bilan tushintirish ishlari olib boriladi va tavsiyalar beriladi. Allergologik markazlarda kuzatuvlar va ilmiy ishlar olib borilib, yangi davolash usullari izlab topiladi. Kasallikning oldini olish chora-tadbirlari ishlab chiqiladi va amalda qo’llanadi. O’tkir zotiljam O’tkir zotiljam nafas olish a’zolari kasalliklari orasida ko’p uchraydigan, asosan, o’pka to’qimalari (alveola, oraliq to’qima, mayda qon tomirlari) ning o’tkir yallig’lanishi bilan kechadigan kasallikdir. Bu kasallik o’rta hisobda har 10000 aholiga 16 tadan to’g’ri keladi. O’tkir zotiljam bilan har qanday yoshdagi odam kasallanishi mumkin. Ammo bu kasallik yosh bolalar va qariyalarda ko’proq uchraydi. Kasallik o’z vaqtida davolansa, asorati qolmaydi. Agar kasallik o’z vaqtida aniqlanmasa, to’g’ri

davolanmasa, har xil og’ir asoratlarni keltirib chiqarishi, hatto o’limga olib kelishi mumkin. Sabablari (etiologiyasi). O’tkir zotiljam kasalligini keltirib chiqaruvchi sabablar quyidagilar: — bakteriyalar: pnevmokokklar, stafilokokklar, streptokokklar, Frindlender tayoqchasi, enterokokk, protey, ichak tayoqchasi va boshqalar; — viruslar, gripp, paragripp, rinosinsitial viruslar, adenoviruslar; — mikoplazmalar; — rikketsiyalar: Ku—rikketsiyalari; — zamburug’lar: kandidozlar, aspergilloz, koksidioz; — o’tkir zotiljam turli yuqimli: a) virus kasalliklar (ortinoz, psittakoz, ko’kyo’tal, qizamiq, suvchechak), b) bakterial kasalliklar (brutselloz, tularemiya, ich terlamasi va b.) ko’rinishi yoki asorati sifatida ham rivojlanishi mumkin; — allergiya: Lyoffler sindromi, gijjalarga, dorilarga, mog’or zamburug’lari va har xil changlarga nisbatan allergiya mavjudligi; — fizik va kimyoviy omillar: aspiratsiya, jarohat, radioaktiv nurlar ta’siri. O’tkir zotiljamga, asosan, 54% dan 74% gacha hollarda pnevmokokklar sabab bo’ladi. Gripp epidemiyasi vaqtida kasallikni virus va bakteriyalar (ko’pincha stafilokokklar) birgalikda keltirib chiqaradi. 1- jadval Etiologiyasi bo’yicha o’tkir zotiljamning tasnifi ¹ Etiologiyasi bo’yicha Patogenezi bo’yicha Klinik- marfologik belgilariga asosan Rivojlanishi 1 Bakteril Birlamchi Krupoz (bo’lak) O’tkir 2. Viruslar Ikkilamch i O’choqli Sust 3. Mikoplazma va Ku- rikketsioz

davomi 1 2 3 4 5 4. Allergik 5 . Fizikva kimyoviy omillar ta ’ sirida 6. Har xil omillarning birgalikdagi ta’siri 7. Sababi noma’lum Klinik belgilari. Kasallik to’satdan boshlanib, bemorning tana harorati 39—40 0 C ga ko’tariladi, eti qattiq junjikib, qaltiraydi, darmoni qurib, boshi og’riydi, terlaydi. Avval quruq , so ’ ngra shilliq rangli qizg ’ ish balg ’ am ajratib yo ’ taladi . O ’ tkir zotiljamning rivojlanishiga qattiq sovuq qotish , jismoniy va ruhiy o ’ ta toliqish , tananing zaharlanishi hamda kasallikka qarshi kurashish qobiliyatining susayishi va boshqa bir qancha omillar sabab bo ’ ladi . Rivojlanish jarayoni ( patogenez ). Kasallik qo ’ zg ’ atuvchi bakteriya va viruslar o ’ pkaga uch xil yo ’ l bilan kirishi mumkin : — nafas yo ’ li ( bronx ) orqali ; — qon tomirlari orqali ; — limfa yo ’ llari orqali . Bakteriyalar o ’ pkaga , asosan , nafas yo ’ llari — bronxlar orqali nafas olganda tashqaridan kirishi ( ingalatsiya ) yoki burun og ’ iz bo ’ shlig ’ idan ( aspiratsiya ) tarqalishi mumkin . Infeksiyaning o ’ pkaga qon orqali tarqalishi esa ko ’ proq sepsisda kuzatilib , bunda ikkilamchi zotiljam rivojlanadi . Bakteriyalarning limfa yo ’ llari orqali tarqalishi ko ’ krak qafasi jarohatlanganda kuzatiladi . Yurak va qon tomirlar sistemasi yetishmovchiligi bor yoki uzoq muddat majburan yotib qolgan bemorlarda o ’ pka to ’ qimalaridagi mavjud mikroflora faollashib , ikkilamchi zotiljamning gipostatik xili rivojlanishiga olib kelishi mumkin . O ’ tkir zotiljamning rivojlanishi , uning klinik manzarasi mikroblar virulentligiga , organizmning o ’ zini himoya qilish xususiyati qay darajada ekanligiga bog ’ liq . Tashqi va ichki ta ’ sirlar ( sovuq qotish , bronxlar drenaj faoliyatining buzilishi , nafas yo ’ llarining virus infeksiyasidan zaharlanishi immun

sistemasidagi yetishmovchilik , alkagol va boshqa zaharli moddalar ta ’ siri , gipoksiya , ko ’ krak jarohati ), organizmning himoya qiluvchi omillari ( kekirdak usti tog ’ ayi va tovush yo ’ lining o ’ z vaqtida berkilishi , yo ’ tal refleksi , bronxlar ichki devorida immunoglobulinli yupqa shilliq qavat borligi , xilpillab turuvchi epiteliy harakati , alveola makrofaglari va leykotsitlari fagotsitar faolligi ) faoliyatini sustlashtirib , o ’ tkir zotiljam rivojlanishiga moyillik qilishi mumkin . Nurlar , zaharli moddalar , dorilar kasb bilan bog ’ liq bo ’ lgan va bo ’ lmagan zararli ta ’ sirlar natijasida rivojlangan aseptik yallig ’ lanishga tezda ikkilamchi infeksiya qo ’ shilishi mumkin . Ba’zi hollarda o’tkir zotiljam rivojlinishida allergik va autoallergik reaksiyalar ham ishtirok etishi mumkin. Mikrob antigenlarga qarshi paydo bo’lgan antitelalar bo’lgan nafas yo’llari qavatida joylashib qoladi. Natijada antigen—antitana kompleksi hosil bo’lib, to’qimalarni shikastlaydi va yallig’lanish rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Agar mikroblar va o’pka to’qimasining umumiy antigen determinanti bo’lsa yoki o’pka to’qimasi mikroblar, viruslar, zaharli moddalar ta’sirida zararlanib, antigenlik xususiyatlarini namoyon qilsa, autoallergik jarayon rivojlanadi. Bu holat o’pkadagi patologik o’zgarishlarning uzoq vaqt, surunkali davom etishiga sabab bo’ladi. 2- jadval O ’ tkir zotiljamning turkumlarga bo ’ linishi T/r Etiologiyasi bo’yicha Klinik-morfologik belgilariga ko ’ ra Rivojlanishi bo’yicha 1 Bakterial Parenximatoz: a) o’pka bo’lagining shikastlanishi (krupoz); b) o ’ pka bo ’ lakchasining shikastlanishi (o ’ choqlar) O’tkir 2 Virus va Ku- riketsiyasi Interstitsial Sust rivojlanuvchi

davomi 1 2 3 4 3 Mikoplazma va zamburug’lar Aralash zotiljam 4 Fizik-kimyoviy omillar ta ’ sirida O ’ tkir zotiljam kasalligi har xil sabablarga ko ’ ra yuzaga kelishi hamda o ’ pkaning har xil qismlarida joylashishi , yallig ’ langan qismlarining katta - kichikligi va boshqa belgilariga ko ’ ra bir - biridan farq qiladi . O ’ tkir zotiljamning A . S . Molchanov taklif qilgan tasnifi terapevtlarning XV anjumanida qabul qilingan . Keyinchalik (1978) o ’ tkir zotiljamning tasnifi O . V . Korovina qo ’ shimchasi bilan to ’ ldirildi . Krupoz zotiljam Krupoz zotiljamda o ’ pkaning bitta yoki bir nechta bo ’ lagi yoki segmenti yallig ’ lanadi . O ’ pkadagi patomorfologik o ’ zgarishlar uzluksiz davom etadigan 4 bosqichda o ’ tadi . 1. Qonga to ’ lish ( gi ð eremiya ) bosqichida o ’ pka to ’ qimasida giperemiya paydo bo ’ lib , kapillarlarning o ’ tkazuvchanligi oshishi natijasida alveolalar ichida yallig ’ lanish ekssudati to ’ planadi . Bu bosqich 12 soatdan 3 kungacha davom etadi . Ko ’ krak qafasida sanchiqli og ’ riq , havo yetishmasligi paydo bo ’ ladi . Yo ’ talganda , chuqur nafas olganda og ’ riq kuchayadi . Bemorning nafas olishi ( ayniqsa , o ’ pkaning katta qismi yallig ’ langanda ) tezlashadi va yuzaki bo ’ ladi ; labi , burni , qulog ’ i biroz ko ’ karadi ; labi , og ’ iz , burun atrofiga uchuqlar toshadi . Kasallikning klinik manzarasini patomorfologik o ’ zgarishlar davri bilan taqqoslaganda I bosqichga to ’ g ’ ri keladi . Qonga to ’ lish davri kasallikning boshlang ’ ich — dastlabki kunlariga to ’ g ’ ri keladi . Bunda bemorning umumiy ahvoli og ’ ir , tana harorati yuqori darajada (39— 40° C ) bo ’ lib , eti junjikadi . Ko’krak qafasining sanchib og’rishi va havo yetishmovchiligidan shikoyat qiladi. Bemorda avval quruq, so’ngra shilimshiq balg’am ajraladigan yo’tal paydo bo’ladi.

Tez-tez nafas oladi, nafas olishi ko’krakdagi sanchiq kuchaygani sababli sayoz bo’ladi, yo’taladi. Qon aralash shilliq balg’am ajraladi. Perkussiya qilinganda o’pkaning yallig’langan qismi sohasida qisqargan perkutor yoki bo’g’iq timpanik tovush eshitiladi. Auskultatsiya qilinganda o’pkaning yallig’langan qismi sohasida vezikular nafasning susaygani, bundan tashqari, qisqa muddatli erta paydo bo’ladigan krepitatsiya eshitiladi. Ayrim vaqtlarda plevra ishqalanishining shovqini eshitiladi. Kasallikning II bosqichida bemor yo’talganda temir zangi rangidagi balg’am ajraladi (o’zgargan gemoglobin borligi sababli). Bemorning umumiy holati anchagina og’ir bo’lib, o’pkani yallig’langan tomonida paypaslab ko’rilganda ko’krak qafasi elastikligi kamayganligi, og’riq borligi, tovush dirillashi kuchayganligi aniqlanadi. Perkussiya qilinganda esa o’ta bo’g’iq tovush eshitiladi. Auskultatsiya qilinganda esa bronxial nafas shovqini eshitiladi. III bosqichda shilliqli va yiringli balg’am ajrala boshlaydi, paypaslaganda, perkussiyada va auskultatsiyada bu o’zgarishlar II bosqichdagiga o’xshash bo’ladi. Kasallikning IV bosqichida esa tana harorati krizis yoki lizis yo’li bilan pasayib, shilliqli balg’am ko’proq ajrala boshlaydi. Bemorning umumiy holati yaxshilana boshlaydi. Paypaslaganda og’riqning kamayganini yoki yo’qolganini, tovush dirillashi pasayganligini, ko’krak qafasi rezistentligining tiklanayotganini aniqlash mumkin. Perkussiya qilinganda biroz bo’g’iq tovush, auskultatsiya qilinganda bronxovezikular nafas shovqini dag’al krepitatsiya va ho’l xirillashlar eshitilishi mumkin. Krupoz zotiljamda nafas olish a’zolaridan boshqa a’zolarda ham sezilarli o’zgarishlar sodir bo’lishi mumkin. Yurak-tomirlar sistemasida yurak urishi tezlashishi, arterial qon bosimi pasayishi mumkin. Yurak tonlari susayadi. Bu o’zgarishlar qari, holsizlangan bemorlarda jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Markaziy nerv sistemasida bo’ladigan patologik o’zgarishlar ko’proq spirtli ichimliklarni iste’mol qiladigan bemorlarda uchraydi.

Buyrak sistemasida quyidagi o’zgarishlar yuz beradi: kasalning siydigi kamayadi, uning solishtirma og’irligi oshadi, ayrim hollarda siydik bilan oqsil ajralib chiqadi. Kasallikni to’liq aniqlash uchun bemorning qoni, balg’ami, siydigi, qon oqsili laboratoriyada tekshiriladi. Bemorning qoni umumiy analiz qilinganda qonda leykotsitlar soni neytrofillar hisobiga ko’payadi (leykotsitoz). Leykotsitlar formulasi chap tomonga siljiydi, eritrotsitlar soni ko’payadi. Eritrotsitlarning cho’kishi tezlashadi. Qonda yirik dispers oqsillarning miqdori nisbatan oshadi. Bemorning balg’amidagi o’zgarishlar kasallikni kechish bosqichlariga bog’liq ravishda 1- bosqichda shilliqli, 2- bosqichda qon aralash (temir zangiga o’xshash), 3—4- bosqichlarda shilliqli va yiring aralash bo’ladi. Krupoz zotiljam kasalligini aniqlashda rentgen usuli bilan tekshirish muhim rol o’ynaydi. Old va yon tomondan tushirilgan rentgen tasvirlarda kasallangan o’pka bo’lagi soyasining zichlashganligini ko’rish mumkin. Rentgenogrammada yallig’lanish o’pkaning qaysi bo’lagidaligini, hajmini aniqlash mumkin. O’tkir zotiljam kasalligining klinik manzarasini quyidagi sindromlarga ajratish mumkin. 1. Intoksikatsion (zaharlanish) sindromi: umumiy bo’shashish, loxaslik, bosh og’rishi, tananing qaqshab og’rishi, ishtahaning pasayishi, nafas olishning va yurak urishining tezlashishi. 2. Umumiy yallig’lanish sindromi: badan haroratiningko’tarilishi, et junjikishi, qondagi o’zgarishlar (leykotsitoz, leykotsitar formulaning chapga siljishi, eritrotsitlar cho’kishining tezlashishi, C—reaktiv oqsilning paydo bo’lishi). 3. O’pka to’qimalarning yallig’lanish sindromi, tovush tebranishi o’tkazuvchanligining o’zgarishi, perkussiya qilinganda bo’g’iq perkutor tovush eshitilishi, auskultatsiyada krepitatsiya, ho’l xirillash eshitilishi, rentgen tasviridagi o’zgarishlar. 4. Nafas olish sistemasidan boshqa ichki a’zo va sistemalardagi o’zgarishlar (yurak-qon tomirlar sistemasi, hazm sistemasi, buyrak—siydik ajratish sistemasi, nerv sistemasi). Krupoz zotiljam kasalligining asoratlari o’pkada va o’pkadan tashqarida bo’lishi mumkin:

— o’pkadagi asoratlari: o’pkada absess, plevraning yallig’lanishi, nafas qisish belgilarning paydo bo’lishi, o’pkaning surunkali yallig’lanishga o’tishi; — o’pkadan tashqaridagi asoratlar: infeksion toksik shok, o’tkir yurak-qon tomirlar sistemasi yetishmovchiligi, buyrak yetishmovchiligi, oshqozon-ichak shilliq qavatida yaralar vujudga kelishi, DVS sindromi, infeksion-allergik miokardit, endokordit, perikardit, meningit, nefrit, gepatit kiradi. Tashxisi. Krupoz zatiljam bilan og’rigan bemorga tashxis qo’yishda kasallikning boshlanishi, klinik manzarasi, rentgen, labaratoriya tekshiruvi natijalari asos bo’ladi. Asosiy va qo’shimcha belgilarga quyidagilar kiradi: 1. O ’ pka to ’ qimasining cheklangan yallig ’ lanishidan kelib chiqadigan belgilar , perkussiya , auskultatsiya , rentgenologik tekshiruv natijasida aniqlanadigan belgilar . 2. Yallig ’ lanishga xos bo ’ lgan bemor haroratining ko ’ tarilishi , holsizlanish , terlash , qondagi umumiy o ’ zarishlar kabi umumiy belgilarning paydo bo ’ lishi . 3. Zaharlanishdan kelib chiqadigan belgilar. 4. Boshqa organlarda bo ’ ladigan belgilar . Kasallikning sababi ko ’ pincha kasallikning rivojlanishi , klinik manzarasi , rentgenologik o ’ zgarishlar va bakteriologik tekshirishlar natijasida aniqlanadi . Tashxis tasnif ( xarakteristika ) asosida qo ’ yilgan tartibda ko ’ rsatiladi : 1) etiologiyasi ; 2) klinik - morfologik turi ; 3) patologik jarayon sohasi ; 4) kasallikning kechishi ( o ’ tkir yoki sust rivojlanishi ); 5) kasallikning og ’ ir yoki yengil o ’ tishi ; 6) asoratlari . Davolash. Krupoz zotiljam bilan og’rigan bemor, albatta, kasalxona sharoitida davolanishi kerak. Davolanish tadbirlari har xil usullarda olib boriladi. I. Bemorni kasalxona rejimiga rioya qilishini ta’minlash va unito’g’ri ovqatlantirish. II. Dorilar yordamida davolash: 1) etiologik; 2) patogenetik;3) simptomatik davolash. III. Fizioterapevtik davolash. IV. Dispanser ko’rigidan vaqt-vaqtida o’tkazib turish vaambulatoriyada davolash.

Bemor, asosan, kasalxonada davolanishi yoki uyda kasalxona sharoiti yaratilishi kerak. Ayniqsa, tana harorati yuqori ko’tarilgan bemor o’rinda yotishi, ko’p suyuqlik ichishi, vitamin va oqsillarga boy ovqatlarni iste’mol qilishi lozim. Etiologik davolash uchun bemorga, asosan, antibiotiklar, sulfanilamid preparatlari va nitrafuran birikmalari beriladi. Bular ichida antibiotiklar bilan davolash asosiy usul bo’lib, bunda uchta asosiy shartga e’tibor beriladi: a) antibiotiklar bilan davolashni, kasallik qo’zg’atgan mik- roblar aniqlanishini kutmasdan, iloji boricha barvaqt boshlash; b) antibiotiklar miqdorini yetarli belgilash va ularning qondagiva o’pka to’qimalaridagi konsentratsiyasi bir xilda saqlanib turishiga erishish; d) dori ta’sirini klinik va bakteriologik tekshirishlar yordamida kuzatib borish. Antibiotiklarni bemorga tayinlashdan oldin kasallik qo’zg’atgan mikrob turlarini va bemorning antibiotiklarga sezuvchanligini hisobga olish kerak. Antibiotiklarni bemorlarga tayinlashdan oldin kasallik qo’zg’atgan mikrob turlarini va bemorning antibiotiklarga sezuvchanligini hisobga olish kerak. Agar grammusbat mikroblar bo’lsa, penitsillin, yarimsintetik penitsillin va sefalosporinlar; grammanfiy bo’lsa, aminoglikozid, levomitsetin tavsiya qilinadi. Virus —bakteriya ishtirokida kelib chiqqan o’tkir zotiljam kasalligida ta’sir doirasi keng bo’lgan antibiotiklarni yarimsintetik penitsillin bilan birgalikda yuborish tavsiya etiladi. 2—3 kun qabul qilingandan so’ng antibiotiklarning ta’sirini baholash mumkin. Antibiotiklar har qancha yaxshi ta’sir ko’rsatsa-da, 10 — 12 kundan so’ng ularni boshqasi bilan almashtirish lozim. Antibiotiklarni bemorning tana harorati normaga tushgandan keyin 5 kundan ortiq qo’llash tavsiya etilmaydi. Ayrim hollarda antibiotiklarni sulfanilamid preparatlar bilan birgalikda ishlatish tavsiya etiladi. Sulfanilamid preparatlar: norsulfazol, sulfadimezin, etazol katta dozalarda 6—7 g dan 1—2 kun beriladi. Kasallikning 3—5kunlari kuniga 5—4 g dan beriladi. Uzoq vaqt ta’sir etuvchi sulfanilamid preparatlaridan sulfadimetoksin, sulfamonometoksin kuniga 1—2 g dan 7 kun davomida beriladi.

Biseptol sulfanilamidni 0,96 g dan har 12 soatda ichish tavsiya etiladi. Bemor antibiotiklarni yaxshi ko’tara olmasa, ajratilgan mikroblar nitrofurun birikmalarga sezuvchan bo’lsa, ularga furazolin bir kunda 0,1 g dan 4 mahal ichish, furaginning 0,1 % li 300—500 ml eritmasini venaga tomchilab yuborish mumkin (davolash kursi davomida bu eritma 3—7 marta yuboriladi). Bemorga uzoq vaqt antibiotiklar berilganda, kandidoz, zamburug’ kasalligi kelib chiqishining oldini olish uchun levorin (500 000 TB dan kuniga 4 marta) ichish tavsiya etiladi. Patogenetik davolash. O’tkir zotiljam og’ir, sust rivojlanganda immunomodulator preparatlar (interferon, levomizol, T-aktivin) tavsiya qilinadi. Viruslar ta’sirida kasallangan bemorlar griðpga qarshi ishlatiladigan globulin, stafilokokk zotiljamida stofilokokk plazma yoki stafilokokk antitoksinlar yuboriladi. Bemor organizmining qarshiligini oshirish uchun C, E, B guruh vitaminlari, biogen stimulatorlar, adoptogen dorilar beriladi (aloe, jenshen, limonnik va eleuterokokk damlamalari). Bronx yo’llarini ochish uchun bronxolitik dorilar qo’llaniladi (eufillin, efedrin), balg’amni yumshatuvchi dorilar (mukaltin, bromgeksin, termopsis) beriladi. Simptomatik davolash. Bemorni quruq yo’tal bezovta qilganda yo’talga qarshi dorilar (kodein, libeksin, tusupreks, altey, termopsis damlamalari) beriladi. Bemorda intoksikatsion sindrom boshlangan bo’lsa, dezintoksikatsion davolash olib boriladi (bemor venasiga reopoliglukin, gemodez tomchilatib yuboriladi). Kasal tanasida kislorod yetishmasligi belgilari paydo bo’lsa, kislorod beriladi. Krupoz zotiljam kasalligida fizioterapevtik muolajalarni (banka, xantal) qo’llash mumkin. Bemorning harorati normallashgandan so’ng diatermiya, induktotermiya, SVCH, UVCH va hokazo qo’llanadi. Yuqorida ko’rsatilgan dorilar qo’llanilgandan keyin bemorning umumiy holati, o’zini sezishi yaxshilansa, tana harorati normallashsa, kasallikning klinik, laboratoriya, rentgenologik belgilari yo’qolsa, kasal sog’aygan hisoblanadi. O’tkir zotiljam oqibati ko’p omillarga bog’liq bo’lib, bulardan asosiysi yallig’lanishning o’pkada qanchalik tarqalishiga, bemorning o’z

vaqtida va to’g’ri davolanishga, kasallik qo’zg’atgan mikrob virulentligiga va bemor organizmining umumiy qobiliyatiga bog’liq. O’tkir zotiljam yengil va o’rtacha og’irlikda o’tsa, bemor o’z vaqtida to’g’ri davolanganda 3—4 hafta davomida sog’ayib ketadi. Kasallik og’ir o’tsa, cho’zilib, sust davom etsa, bemorning immunologik himoya qobiliyati past bo’lgan taqdirida har xil asoratlar kelib chiqishi mumkin. Kasallikning oldini olish tadbirlari (profilaktikasi). Bemorning sanitariya- gigiyena tadbirlarini to’g’ri bajarishi (to’g’ri mehnat rejimi, havoni chang-gazlar, kimyoviy bug’lar bilan ifloslanishdan saqlash), bemorga yuqori va past haroratli havo, yelvizak ta’sir qilishining oldini olish lozim. Tanani chiniqtirish, o’z vaqtida to’g’ri va yetarli ovqatlanishni rejalashtirish kerak. Nafas yo’llarining har xil yallig’lanish kasalliklarini o’z vaqtida davolash; o’tkir zotiljam kasalligini keltirib chiqaruvchi omillardan: tamaki chekish, spirtli ichimliklarni iste’mol qilishga qarshi kurashish kasallikning kamayishiga imkon beradi. O’tkir o’choqli zotiljam O’tkir o’choqli zotiljam kasalligi o’pka bo’lagi va bir necha bo’lakchalarning o’tkir yallig’lanishidan kelib chiqadi. Yallig’lanish jarayoni, asosan, bronxlardan boshlangani uchun bronx zotiljam deb ataladi. Yallig’langan o’choqlarning kata kichikligiga qarab, mayda o’choqli, yirik o’choqli va tutashgan o’choqli zotiljam farqlanadi. Yallig’langan o’choqlarning tutashishi natijasida o’pkaning segmenti, bo’lagi zararlanishi mumkin. Etiologiyasi va patogenezi. O’tkir o’choqli zotiljam ko’pincha turli kasalliklar va shikastlanishlar oqibatida kelib chiqadi. Bu kasallik bronxit, gripp, yuqori nafas yo’llarining yallig’lanishi oqibatida vujudga keladi. Shuning uchun qish vaqtida gripp epidemiyasi, aholi o’rtasida o’tkir o’choqli zotiljam bilan kasallanish ko’payadi. Bu kasallik paydo bo’lishiga stafilokokklar, streptokokklar, pnevmokokklar, Fridlender tayoqchasi, viruslar, mikroplazma, rikketsiyalar sabab bo’ladi. Bundan tashqari, o’tkir o’choqli zotiljam qon aylanishi buzilganda, buyrak kasalliklarida, ko’kyo’tal, ich terlama, revmatizm, kollagenoz kasalliklarida,

sepsis, ayrim gazlardan zaharlanganda, narkozdan so’ng (aspiratsiya), ko’krak qafasi, qorin, bosh jarohatlanganda yuzaga kelishi mumkin. Kasallik kelib chiqishida mikroblar ko’pincha nafas yo’llari orqali o’tib, alveolalarga boradi. Bunga bronx shilliq pardalarining to’siqli faoliyati pasayib ketganligi sabab bo’ladi. Kasallikning klinik manzarasi. Keltirib chiqaruvchi sabablar yallig’lanish o’chog’ining katta-kichikligiga, bemorning umumiy ahvoli, yoshiga qarab turlicha namoyon bo’ladi. Ayrim hollarda o’choqli zotiljam o’tkir boshlanib, bemorning tana harorati birdan 38—39°C darajaga ko’tarilib, bemor sovuq qotadi yoki, ko’pincha, kasallik asta-sekin biror kasallikdan (gripp, bronxitdan) so’ng boshlanib, bemor, asosan, umumiy holsizlik, boshi og’rishi, yo’tal, balg’am ko’chishi, ayrim hollarida ko’krak qafasida sanchiq qo’zg’atuvchi quruq yo’tal, ishtahasining sustligidan shikoyat qiladi. Bemorning tana harorati 4—5 kungacha notekis, 37—38°C ga ko’tarilib turadi. Qari, holsizlangan bemorlarda tana harorati subfebril yoki me’yorida bo’lishi mumkin, lekin ular ko’p terlashdan shikoyat qiladilar. Bemorning nafas olishi tezlashib, lablari ko’karishi mumkin. Ko’krak qafasi palpatsiya qilinganda ovoz titrashida o’zgarish sezilmaydi. Perkussiya qilinganda o’zgarishlar kam bo’ladi. Yallig’lanish o’chog’i o’pka markazida bo’lsa, perkussiya qilinganda o’zgarish mumkin. Yallig’lanish o’chog’i o’pkaning chetki qismida joylashgan yoki bir necha o’choqlar tutashgan bo’lsa, bo’g’iq perkutor tovush eshitiladi. Auskultatsiya qilinganda o’pkaning yallig’lanish sohasi ustida ho’l xirillagan hamda tarqalgan quruq xirillash eshitiladi. Albatta, bu auskultativ o’zgarishlar yallig’lanish o’chog’ining katta-kichikligiga bog’liq bo’lib, tutashgan o’tkir o’choqli zotiljamda ho’l xirillashlar o’pkaning katta qismida eshitilishi mumkin. Yurak-tomirlar sistemasi tekshirilganda yurak tonlarining bo’g’iqlanishi, pulsning tezlashganligi, arterial bosimning pasayishga moyilligi kuzatiladi. Rentgenologik tekshirish natijasida bemor o’pkasida har xil kattalikdagi notekis chegarali qora dog’lar ko’rinadi. O’pkada qonning dimlanishi, bronxlar va bronxlar usti yallig’lanishi hisobiga o’pkaning tomir qismi kengayganligi qayd qilinadi.

Bemor qoni umumiy tekshirilganda qondagi leykotsitlar soni neytrofillar hisobiga ko’paygan, leykotsitar formulaning chapga siljigani, ECHT ning biroz tezlashgani ko’rinadi. Bundan tashqari, qonning oqsillari tarkibi hamda gammaglobulin fraksiyasining ko’paygani, albumin fraksiyasi kuzatiladi. Bemorning balg’ami uncha ko’p emas, biroq yiringli shilimshiq bo’ladi. O’tkir o’choqli zotiljam o’z vaqtida to’g’ri davolansa, ko’pincha butunlay tuzalib ketadi. Hozirgi vaqtda kam uchraydigan asoratlar: quruq, ekssudativ plevrit, o’pka abssessi, o’pka gangrenasi, pnevmoskleroz. Bemor yaxshi davolanmasa, hozirgi vaqtda ko’p uchraydigan asoratlar kuzatiladi: kasallik sust rivojlanadi, kasallik belgilari uzoq davom etib, surunkali zotiljamga o’tishi mumkin. O’tkir o’choqli zotiljam qo’zg’atuvchi sabablariga qarab klinik rivojlanishida va klinik manzarasi o’ziga xos belgilari bilan farqlanishi mumkin. Stafilokokklardan kelib chiqqan zotiljam. Kasallangan bemorlarning 10—15 % ini stafilokokkdan kelib chiqqan zotiljam tashkil qilib, ko’pincha qariyalar va turli surunkali kasalliklar bilan (qandli diabet, alkogolizm, gripp, yiringli kasalliklar, immunitet yetishmasligi) og’rigan bemorlarda uchraydi. Stafilokokk zotiljamning aholi o’rtasida ko’payib ketayotganiga sabab stafilokokklarning patogen (virulent) hamda antibiotiklarga chidamli shtammlaridan ko’payishidir. Bundan tashqari, aholining shifokorlar nazoratisiz antibiotik hamda glukokortikoid garmonlarni ko’plab qabul qilayotgani ham sabab bo’lyapti. Kasallik ko’pincha yuqori nafas yo’llarining asta-sekin yallig’lanishi bilan boshlanadi. Ayrim hollarda to’satdan boshlanib, “yashin tezligida” rivojlanadi, bir necha kun, hatto bir necha soat mobaynida infeksion — toksik karaxtlikka (shokka) olib kelishi mumkin. Bunday bemorda birinchi galda intoksikatsiya (zaharlanish) belgilari namoyon bo’ladi. Bemorda qattiq bosh og’rig’i, tana haroratining yuqori darajaga ko’tarilishi, et uvishib, sovuq qotish, qattiq terlash kuzatiladi. Bemor hansiraydi, terisi oqarib, lablar ko’karadi. Kasallik belgilari turlicha kechadi, so’ngra o’pkadan stafilokokklar infiltratining so’rilib borishi bilan birga, bemorning umumiy ahvoli yaxshilanib boriladi. Ammo ko’p bemorlarda

o’pkaning yallig’lanishi yiringlanishiga aylanib, o’pkada bir necha yiringli bo’shliqlar paydo bo’lib, o’pka to’qimalarida o’choqli yemirilish kuzatiladi. Umumiy zaxarlanish belgilari ortacha borib, nafas yetishmovchiligini keltirib chiqaradi va bemorning umumiy ahvoli keskin yomonlashadi. Bunday kasallik, ko’pincha, surunkali alkogolizm bilan og’rigan bemorlarda kuzatiladi. Bemorning nafas olish sistemasi tekshirilganda o’pkaning yallig’langan bo’lagi sohasida perkutor tovush to’mtoqlashganini, eshitib ko’rilganda va qattiq vezikular nafas bilan birga, har xil kalibrdagi nam xirillashlar, bo’shliqlar paydo bo’lgan taqdirda amforik nafas, ayrim bemorlarda plevralar ishqalanishida paydo bo’lgan shovqin eshitiladi. Rentgen yordamida tekshirilganda avvaliga bir necha segment bo’laklarga tarqalgan infiltrativ soyalar ko’pincha o’pkaning ikki tomonida kuzatiladi. O’pka yiringlagan bo’lsa, quyuqlashgan katta soyalar ustida har xil shakldagi katta-kichik yupqa devorli bo’shliqlar ko’rinadi. Qon umumiy tekshirilganda leykotsitlarning soni neytrofillar hisobiga ko’payganini, metamiyelotsit, miyelotsitlarning paydo bo’lgani, kamqonlik va ECHT tezlashgani kuzatiladi. Ayrim hollarda bemorlar qonida tillarang stafilokokklar ajratib o’stirish mumkin. Stafilokokk zotiljamning qaytishi juda sekinlik bilan bo’ladi. Asoratlari: abssess, o’choqli pnevmoskleroz, surunkali zotiljam, piotoraks, sepsis, o’pkadan qon ketishi. Bu asoratlar hatto o’limga olib kelishi mumkin. Grammanfiy bakteriyalar (Fridlender tayoqchasi, influensiya tayoqchasi) dan kelib chiqqan zotiljam. Bunday zotiljam bilan qariyalar, holsizlangan surunkali bemorlar ko’proq kasallanadilar. Kasallik og’ir, kuchli zaharlanish bilan o’tib, tez rivojlanadi va ko’pincha yiringlanishga olib keladi. Bemorning balg’ami quyuq, yopishqoq, yiringli, qon aralash bo’ladi. Penitsillin guruhidagi antibiotiklar bilan davolash naf bermaydi. Parvarishi. Kasallik avj olgan davrda bemorga qat’iy yotoq rejimi buyuriladi, bemorning kiyimlari, choyshablari tez-tez almashtirib turiladi, mo’l-ko’l suyuqliklar ichiriladi, bemor yuqori kaloriyali, vitaminlarga boy ovqatlar iste’mol

qilishi, u yotgan xona tez-tez shamollatib turilishi kerak. O’rinda uzoq yotgan bemorlarda yotoq yaralarning oldini olish uchun chora-tadbirlar ko’rish maqsadga muvofiqdir. Bu kasallik ko’pincha isitma va et junjikishi bilan o’tadi. Bu holda bemorni isitish, yon-atrofiga grelkalar qo’yib chiqish, qaynoq, achchiq, shirin choy ichirish kerak. Tana harorati ancha ko’tarilganda muzli xaltacha qo’yish mumkin. Haroratning pasayishi aksari ko’p ter ajralishi bilan o’tadi. Bunday hollarda hamshira bemor badanini quruq sochiq bilan artishi, ich kiyimini alishtirishi va bir daqiqa ham ho’l ich kiyimda bo’lmasligini kuzatib borishi lozim.

Adabiyotlar : 1. O’. B. Sharapov. Ichki kasalliklar. Abu Ali ibn Sino. T., 1994. 2. K. Bahodirov. Ichki kasalliklarda tashxis va diagnostika. T., 1993. 3. L.S. Zalikina. Bemorlarning umumiy parvarishi. T., 1995. 4. N.M. Kamolov. Ichki kasalliklar. T., 1996. 5. V.A. Galkin. Ichki kasalliklar. T., 1989. 6. E.Y. Qosimov. Ichki kasalliklar propedevtikasi. T., 1998. 7. „Hamshira“ jurnali, T. 2000. 8. V.M. Majidov. Yuqumli kasalliklar. T., 1993.

O'xshashlar

O’tkir allergozlar

Dorilar farmakokinetikasining klinik ahamiyati

BEMOR PARVARISHINING AHAMIYATI VA USULLARI

Tabiiy radioaktivlik va uning gigiеnik ahamiyati

Yordamchi moddalarni tabletka ishlab chiqarishdagi ahamiyati