Vegetativ asab tizimi kasalliklari - Psixologiya - Referatlar

Vegetativ asab tizimi kasalliklari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

59 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: a. Vegetativ qon tomirlar distoniyasi b. Klinik manzarasi c. Vegetativ paroksizm.

www.arxiv.uz Barcha tizim va a`zolarning ish faoliyatini vegetativ asab tizimining simpatik va parasimpatik asab tizimi boshqarib turadi. Ana shu ikkalasi birgalikda silliq mushaklarni, qon tomirlarni, ichki a`zolarni, limfa bezlarini va gomeostazni idora qiladi. Ayrim hollarda shu ikki tizimdan bittasi ko`proq vazifani bajarib kasallanadi. Unda ikkita klinik manzara namoyon bo`adi. 1. Agar s i m p a t i k a s a b t i z i m i ustunlik qilsa, unda teri rangi oqargan, oyoq-qo`llarda sovuq qotish, ko`z qorachiqlarining kengayishi, taxikardiya, taxipnoye, qon bosimi ko`tarilishi va ich qotish belgilari kuzatiladi. Bunday odamlar ishchan, ayniqsa, kechqurunlari, lekin eslash qobiliyatlari susaygan, vahimachi, quyoshni, issiqni, tovushni, kofeni yomon his etadilar va uyqusi buzilgan bo`ladi. 2. Agar p a r a s i m p a t i k a s a b t i z i m i ustunlik qilganda, ular vagotoniklar deyiladi. Bunda bradikardiya, ko`p terlash, ko`z qorachiqlarining torayishi, so`lakning ko`p oqishi, qon bosimining pasayishi kuzatiladi. Bundan tashqari, bemorlarning ruhiyati past, hamma narsalarga befarq, e`tiborsiz, qiziqishi kam bo`ladi. Bularda ertalabki ish qobiliyati ko`p bo`ladi. Vegetativ qon tomirlar distoniyasi Vegetativ qon tomirlar distoniyasi kelib chiqishi sabablari ko`p va turli- tuman bo`lib, bular surunkali ichki a`zolarning kasalliklari, ichki sekretsiya bezlari faoliyatining buzilishi, nasl moyilligi, allergiya va nevrozlardir. Klinik manzarasi. Bunda bemorlar, asosan, bosh og`rig`i, bosh aylanishi, uyqusizlik yoki ko`p uxlash, umumiy holsizlik, tez charchab qolishdan shikoyat qiladilar. Bundan tashqari, yurak atrofida noxush sezgilar paydo bo`lishi yoki og`riq, og`izdan so`lak oqishi yoki og`iz qurishi, ishtaha kamayishi, qusish, ich ketishi yoki qotishi, qorin damlanishi, tez-tez siyishdan, nafas olishning tezlashishi, havo yetishmaslik, ba`zi bemorlar o`pkasiga to`liq havo bormasligidan noliydilar. Bemorlarda har xil parezteziyalar, bel, dumg`aza, dum va kuraklar oralig`ida og`riq bo`lib turishi, ish qobiliyatining pasayishi,

www.arxiv.uz boshda og`irlik sezish va xotiraning pasayishi holatlari kuzatiladi. Asab sohasini tekshirganimizda pay reflekslarining kuchayishi yoki kamayishi, qo`l barmoqlarida titrash, dermografik o`zgarish, pilomotor reflekslar susaygan yoki kuchaygan, Ashner belgisi, ortostatik yoki klinostatik sinovlarining buzilishi, qon bosimining o`zgarib turishi, ter ajralishi, subfebril yoki gipotermiya tana harorati, akrosianoz, qo`1- oyoq panjalarining sovuq qotishi kuzatiladi. Bemorlar issiqlikni yomon sezadilar, ob-havo o`zgarishi ularga kuchli ta`sir qiladi. Vegetativ paroksizm. Vegetativ paroksizmning uchta turi mavjud: 1. Simpatik- adrenalin turi birdan boshlanadi, kunning qaysi vaqtiga bog`liq emas, ko`proq his-tuyg`u, aqliy va jismoniy charchashdan keyin boshlanadi. Bunda bemorlarning qon bosimi oshgan, yurak urishi tezlashgan, harorati yuqori – gipertermiya, bosh va yurak atrofida og`riq, sovuq qotish, qo`rqish, qondagi qand miqdorining ko`payishi bilan birga, xuruj oxirida ko`p miqdorda siydik ajralish bilan yakunlanadi. 2. Vagoinsular turida esa qon bosimining pasayishi, yurak urishining sustlashishi, ko`ngil aynishi, umumiy holsizlik, nafas olishga qiynalish, ko`p terlash, bosh aylanishi va bemorning behush holatga tushib qolishi bilan yakunlanadi. 3. Aralash turida esa har ikkala turidagi klinik manzara almashib turishi bilan davom etadi. Vegetativ qon tomirlar distoniyasi kelib chiqish sabablari ko`p va turli-tuman bo`lib, klinik manzaralar ham har xil ko`rinishda bo`ladi. Keltirib chiqaruvchi jarayonlardan biri naslning moyilligi hisoblanadi, bunda yurak urushi va qon bosimining o`zgarib turishi, ko`ngil aynishi, haroratning biroz ko`tarilishi, ko`p terlash, teri rangining o`zgarib turishi hamda aqliy va jismoniy mashqlarni juda sust bajarish bilan ifodalanadi. Davosi. Xuruj vaqtida tinchlantiruvchi dorilar, trankvilizatorlardan – elenium, diazepam, seduksen, rudotel, radidorm; simpatikadrenalin turida dibazol, papaverin, aminazin; vagoinsular xurujida kofein, kordiamin; bosh og`riq, bosh aylanishga bellaspon, betatserk, bellataminal 1 tabletkadan 3 mahal beriladi.

www.arxiv.uz Vitaminlar, psixotrop dorilar: amitriptilin, sonapaks; astenik depressiyada glitsin, mellipramin 0,025 g 1 ta tabletkadan kuniga 3 mahal, nuredal; bulardan tashqari, retabolil, AT F, nikotin kislota buyuriladi. Desensibillovchi dorilardan diazolin 0,05 g, tavegil 1 ta tabletkadan 3 mahal, ovqatdan keyin buyuriladi. Tinchlantiruvchi dorilardan natriy brom, valerian dorilari tavsiya etiladi. Oldini olish choralaridan dam olish, ovqatlanish va mehnat qilish qoidalariga rioya qilish, oilada, ishda aqliy va jismoniy mehnatni to`g`ri yo`lga qo`yish, chekish va ichishga yo`l qo`ymaslik hamda badantarbiya mashqlari bilan shug`ullanish tavsiya etiladi. Migren - Migren juda keng tarqalgan kasallik bo`lib, xurujsimon bosh og`riq (ko`pincha boshning bir tomonida) bilan birga, qusish va teri rangining oqarishi bilan xarakterlanadi. Migren 6 % aholida uchraydigan kasallik, ko`proq xotin-qizlarda kuzatiladi, asosan, nasldan autosomdominant xilida o`tadi. Kasallikning kelib chiqish sababi miyadagi qon tomirlarning disfunksiyasidir. Bu 4 fazaga bo`linadi: 1) qon tomirlarining qisilishi; 2) qon tomirlarining kengayishi; 3) qon tomirlarining devorlarida shish paydo bo`lib, mo`rt bo`lib qolishi; 4) Orqaga qaytish fazasi. Migrenning kelib chiqishiga miya qon tomirlaridagi o`zgarishlarga bosh miyadagi bosim oshishi va biokimyoviy o`zgarishlar, ya`ni serotonin, gistamin, asetilxolinning ko`payishi sabab bo`lib, bular qon tomirlarning o`tkazuvchanligini oshirib yuboradi. Natijada bosh miya va uning pardalaridagi miya qon tomirlari shisha boshlaydi. Bu kasallik, asosan, balog`atga yetgandan keyin ko`proq uchraydi. Kasallik boshlanishidan oldin aura, ya`ni dastlabki belgilar paydo bo`ladi. Xuruj qattiq bosh og`rig`i bilan boshlanib, boshning yarmida, ko`proq chakka qismida, ko`zlarda, peshana-ensa qismida bo`ladi. Og`riq qattiq bo`lib, bemor yorug`likka, tovushga nisbatan bezovta bo`ladi. Bemorning kayfiyati yomon bo`lib, bir o`zi qorong`ilikda yotishga harakat qiladi. Xuruj vaqtida ko`ngil ayniydi, yuzi, ko`zlari qizargan bo`lib, xuruj qusish bilan yakunlanadi. Xuruj bir necha daqiqadan bir necha soatgacha davom etadi.

www.arxiv.uz Migrenning turlari quyidagilar: 1. Ko`z xilida ko`z oldida har xil narsalar paydo bo`ladi. Bunda ko`zoldi tuman bilan qoplanib, bosh og`rig`i xuruji bilan o`tadi. Bu xuruj 6 soatgacha davom etadi. 2. Oddiy xili 85 % gacha uchraydi. Bu xuruj 1 soatdan 1–2 kungacha davom etadi. Bunda bemorning kayfiyati yomonligi, bezovtalik, ish qobiliyatining pasayishi, uyquchanlik, tez jahl chiqishi bilan birga, bosh og`riq ko`proq ertalablari bo`lib o`tadi. 3. Assotsiyalashgan migrenda esa bosh og`riq bilan birga ko`proq miya belgilari kuzatiladi. Bunda III juft KBM asabining zararlanishi bilan birga, gemiplegiya, ataksiya va nutq buzilishlari kuzatiladi. 4. Qorin shakli ko`proq bolalarda bo`lib, kindik atrofidagi og`riq, qo`1-oyoqlarda sovuq qotish, bezovtalik, bosh og`riq qorindagi og`riq bilan kechadi. Bunda bemorning ich ketishi kuzatiladi. 5. Vestibular xilida bosh og`riq xuruji vestibular ataksiya, bosh aylanishi, tura olmaslik, yura olmaslik belgilari bilan kechadi. Davosi. Migren xurujida og`riq paydo bo`lganda, bemorni qorong`I xonaga tinch yotqizib qo`yish, oyoqlariga issiq isitgichlar, ensa sohasiga xantal qo`yish, issiq shirinchoy ichirish kerak. Og`riq qoldiruvchi dorilardan aspirin, baralgin, sitramon, tinchlantiruvchi dorilar; qon tomirlarini kengaytiruvchi dorilar – papaverin, no-shpa tavsiya etiladi. Xuruj vaqtida 40 % li glukoza 20 ml tomir ichiga yuboriladi, strofantin, vitamin B6, qusishga qarshi torekan 1,0 ml teri ostiga, serukal, etaperazin, triftazin, galoperidol buyuriladi. Ergotamin gidrotartrat 0,001 g til ostiga, 20 daqiqadan keyin yana qo`yiladi, bir kunda 3 ta tabletkadan oshmasligi kerak, digidroergotamin 0,1 % 15–20 tomchidan ichishga, kofetamin 1 tabletkadan 3 mahal ichishga buyuriladi. Og`ir xurujlarda furotsemid, prednizolon; yallig`lanishga qarshi ibuprofen, indometatsin, naproksen, nimesil 100 mg dan kuniga 2 mahal, dilseron ichishga beriladi. Xuruj orasida sinnarizin 0,025 g bitta tabletkadan 3 mahal 3 oygacha, metisergit 1/4 yoki 1/2 tabletkadan ovqatdan keyin ichishga beriladi. Bundan tashqari, nikotin kislotasi, kavinton, sermion, 1 ta tabletkadan 3 mahal buyuriladi. Dam olish, ertalabki badantarbiya, toza havoda sayr qilish, to`g`ri ovqatlanishni yo`lga qo`yish zarur. Kechasi yotishdan oldin

www.arxiv.uz oyoqlarni iliq suvda vanna qilish kerak. Zararli odatlar – ichish va chekishni tashlash tavsiya etiladi. Kvinke shishi. Alohida kasallik sifatida 1882-yilda Kvinke tomonidan aniqlangan. Shish birdaniga paydo bo`ladi, asosan, yoshlarda yuzda, qo`l- oyoqlarda, ko`pincha, lablarda, qoshda, qo`l panjalarida paydo bo`ladi. Sabablari. Ayrim ovqatlar iste`mol qilinganidan keyin kelib chiqadi. Har xil yoqmagan ovqatlardan keyin allergen sifatida paydo bo`ladi. Bu kasallikning kelib chiqishida qon tomirlari o`tkazuvchanligining buzilishi, limfa ishlab chiqishi buziladi, ya`ni ko`payadi. Natijada atrofda shish paydo bo`ladi. Klinik manzarasi. Bemorda birdaniga labida, ayniqsa, tepa labida shish paydo bo`ladi, bir necha daqiqa ichida kattalashadi, rangi sariq, barmoq bilan qattiq bosganda izi qolmaydi. Ba`zan butun yuzga shish tarqaladi. Bemor o`sha shish bo`lgan joyda og`irlik sezadi, biroz qichish paydo bo`ladi. Shunaqa shishlar qo`llarda, oyoqlarda, tanada ham kuzatiladi. Agar qizilo`ngachda shish paydo bo`lsa, bemorning yutinishi qiyin bo`ladi, tomoqda bo`lsa, ovoz o`zgaradi, xirillagan nafas eshitiladi. Ichki a`zolarda ham shish bo`lishi mumkin. Ichak, oshqozonda shish paydo bo`lsa, kasallik og`ir o`tadi. Bosh miyada shish hosil bo`lsa, unda meningial belgilar paydo bo`ladi. Bunda bemorda birdaniga bosh og`riq, qusish va qaltirash belgilari paydo bo`ladi. Davolanmasa Kvinke shishi bir necha soatdan bir necha kungacha saqlanishi mumkin. Davosi. Shishni keltirib chiqaruvchi allergenni to`xtatish kerak. Buning uchun kalsiy xlor yoki 5–10 % li kalsiy glukonat 5,0–10,0 ml tomir ichiga sekinlik bilan yuboriladi. Antigistaminlardan tavegil, diazolin, dimedrol, suprastin, og`ir hollarda gormonlar berish zarur. Anafilaktik shok- Organizmning yot jismlarga (antibiotik, vaksina, zardob, ferment, gormonlar, sulfanilamid dorilar va boshqa oziq-ovqatlarga) nisbatan sezgirligi oshib ketishi natijasida ro`y beradi. Birlamchi tushgan allergenga nisbatan organizmda unga qarshi antitana ishlab chiqariladi. Qayta allergen tushganidan keyin esa qonda biologik faol moddalar ishlab chiqariladi. Bularga

www.arxiv.uz gistamin, serotonin, asetilxolin, bradikinin kiradi. Bu moddalar qon tomirlarining falajiga, qon tomirlari devoridagi o`tkazuvchanligining oshib ketishiga, silliq mushaklarning torayishiga olib keladi. Natijada, umumiy qonning butun tanada aylanib yurishi kamayib ketadi va to`qimalarning qon bilan ta`minlanishi buziladi. Natijada to`qimalarda ishemiya yuzaga kelib, nekrozga aylanadi. Ayniqsa, buyrakusti bezlarining yetishmasligi alomatlari yuzaga keladi. Klinik manzarasi quyidagi turlarda kechadi: 1. A s f i k s i y a t u r i d a bronxlar devorida spazm yoki halqumda shish paydo bo`lishi nafas olishni qiyinlashtiradi, nafas shovqinli bo`lib, bemor xirillab nafas oladi. O`pkadan quruq va ho`l xirillashlar eshitiladi. Og`izdan ko`piksimon moddalar keladi. Bemorda yo`talish ko`payadi, terining rangi ko`kara boshlaydi. Tez-tez yuzaki nafas ola boshlaydi. 2. G e mo d i n a m i k t u r i d a yurak qon tomirlar yetishmovchiligi bo`ladi. Bunda yurak tovushi bo`g`iq, tomir urishi ipsimon, kuchsiz, qon bosimi birdan tushib ketgan, teri rangi marmarsimon, sovuq ter bosish, akrosionoz va qon ketish belgilari kuzatiladi. 3. A b d om i n a l t u r i d a qattiq xurujsimon qorin og`rig`i bilan birga qorinning dam bo`lishi, qusish, ichning suyuq ketishi, siyib yuborish va ichaklardan qon ketish belgilari kuzatiladi. 4. S e r e b r a l t u r i d a hushning yo`qolishi, nafas olishning buzilishi bilan birga, bosh miyada shish ko`payib boradi va bemor koma holatiga tushadi, bunda midriaz, talvasa klonik-tonik holda kuzatiladi. Bu holat bosh miyaning organik buzilishlariga olib keladi. Bulardan tashqari, bemor anafilaktik shok holatiga tushganda, bemorning tili, qo`li, yuzi va boshida qichishish paydo bo`ladi. Aksa urish, yo`talish, qo`rquv, birdan toliqish, bosh og`rig`i, yurak va qorin sohasida og`riq, bosh aylanishi, quloqda shovqin bo`lishi, teri rangining oldin qizarib, keyin oqarishi hamda sovuq ter bosish belgilari paydo bo`ladi. Bemorning qon bosimi birdan tushib ketadi va u yiqilib tushadi.

www.arxiv.uz Anafilaktik shokda birinchi tibbiy yordam ko`rsatish. Birinchidan, allergenning organizmga tushishiga yo`l qo`ymaslik va uni to`xtatish zarur. Agar allergen tushsa 0,3–0,5 ml 0,1 % li adrenalin 3,0–5,0 ml novokain bilan shu joyning atrofiga inyeksiya qilinadi va muz qo`yiladi. Bundan tashqari, 0,1 % li adrenalin 0,2–0,5 ml mushak orasiga, 0,2 % li platifillin 0,5–1,0 ml teri orasiga, prednizolon 2–5 mg/kg, tana og`irligiga 4 % li natriy bikarbonat 100,0 ml tomir ichiga tomchilatib quyiladi. Bronxospazm bo`lganda 2,4 % li eufillin 10,0 ml bilan 20 % li glukoza 20,0 ml tomir ichiga yuboriladi. Agar qon bosimi ko`tarilmasa, yana 0,2 % li noradrenalin 1,0 ml yoki 1 % li mezaton 1,0 ml, 5 % li 100,0 ml glukoza tomir ichiga tomchilatib quyiladi. Bulardan tashqari, reopoliglukin, antigistamin dorilardan dimedrol, suprastin, pipolfen, askorbin kislotasi va 10 % li kalsiy xlor 10,0 ml tomir ichiga sekin yuboriladi. Agar anafilaktik shok penitsillindan keyin bo`lsa, unda shu joyning o`ziga penitsillinaza fermentidan 1 mln tb mushak orasiga qilinadi. Bulardan tashqari siydik haydovchi, spazmolitik va talvasaga qarshi dorilar ham qo`llaniladi. Hushdan ketish. Bu vegetativ qon tomiri kasalligi bo`lib, bu bosh miyada qonning juda kam ta`minlanishi natijasida ro`y beradi. Hushdan ketish yoki sinkopalda (grekcha syncope – kesmoq, qirqmoq so`zidan olingan) qisqa vaqtda bosh miyaning qon bilan ta`minlanishi buzilib, hushning yo`qolishi, mushaklar tonusining kamayishi bilan kechadi. Hushdan ketish ruhiy jarohat, og`riqli narsalardan keyin, qon ketish, yuqumli kasalliklardan, organizmning zaharlanishi natijasidan keyin kelib chiqadi. Ba`zan charchash, toliqish, ochlik, issiq joyga kirgandan keyin hamda qon tomirlarini kengaytiruvchi dorilar ichgandan keyin kelib chiqadi. Klinik manzarasi. Anafilakktik shok uch turga bo`linadi: 1.Ye n g i l t u r i hushdan ketish reaksiyasi yoki lipotimiya kuzatilib, bunda kasallarda birdan kuchsizlik (zaiflik), kalla ichida shovqin, hech narsa yo`qdek, bo`m-bo`shlik, bosh aylanishi, ko`z oldida qorong`ilik, qo`l va oyoqlarda uvushish, ko`p terlash, teri

www.arxiv.uz rangining oqarishi, charchash, tomir urishining tezlashishi, qon bosimining pasayishi bilan xarakterlanadi. Bunday xuruj 3–5 soniya davom etadi. 2. O` r t a c h a o g ` i r l i k d a g i turida yuqoridagi yengil shaklidagi aytib o`tilgan belgilar 10 soniya davom etib, qon bosimi pasaygan, tomir urishi tezlashgan, nafas olish yuzaki va kamayishi bilan xarakterlanadi. 3. O g ` i r t u r i d a qaltirash belgilari hamda yuqorida aytib o`tilgan belgilar birgalikda kechadi. Qaltirash klonik-tonik holda butun tanada, ko`z qorachiqlari kengaygan, nistagm, so`lak oqishi ko`paygan va ixtiyorsiz tagiga siyib yuborish kuzatiladi. Bunday xuruj bir necha daqiqagacha davom etadi. Davosi. Hushdan ketish holatida bosh miyada qon aylanishini yaxshilash uchun bemorni tezda yotqizib, bosh tomonini pastga, oyoqlarini esa yuqoriga ko`tarib qo`yish kerak. Bemorning kiyimlarini yechib, toza havo kirishiga yo`l qo`yish lozim. Agar bemor hushiga kelavermasa, unda ammiak yoki nashatir spirtidan burunga hidlatiladi, yuziga sovuq suv sepiladi. Agar bemorning qon bosimi pasayib ketgan bo`lsa, 1 % li mezaton 1,0 ml, kofein natriy 10 % li bezoat 2,0 ml, 25 % li kordiamin 1–2 ml teri ostiga inyeksiya qilinadi. Bemor organizmini chiniqtirish maqsadida toza havoda sayr qilish, shifobaxsh badantarbiya bilan shug`ullanish va dam olish kerakligi tavsiya etiladi.

O'xshashlar

Chaqaloqlarda asab tizimi kasalliklari

Markaziy asab tizimining yuqumli kasalliklari meningitlar

Markaziy asab tizimining o‘smalari

Asab tizimining irsiy –degenerativ va zo `rayib boradigan kasalliklari zo`rayib boradigan mushaklar distrofiyasi. Dushen turi. psevdogipertrofiya

Epilepsiya, bosh miya jarohatida uchraydigan ruhiy o`zgarishlar, bemorlarni parvarish qilish xususiyatlari