Markaziy asab tizimining yuqumli kasalliklari meningitlar - Psixologiya - Referatlar

Markaziy asab tizimining yuqumli kasalliklari meningitlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Markaziy asab tizimining yuqumli kasalliklari meningitlar Meningit – bosh va orqa miya yumshoq pardalarining o`tkir yallig`lanishi. Meningitlar, asosan, yuqumli kasalliklar qatoriga kiradi. Chaqirilishiga qarab birlamchi va ikkilamchi meningitlarga bo`linadi. Birlamchi meningit kasalligi to`g`ridan-to`g`ri pnevmokokklar, meningokokklar, stafilakokk va viruslardan keyin kelib chiqadi. Ikkilamchi meningitlar esa ba`zi kasalliklardan keyin quloq, burun-halqumning yiringli kasallikari, tif, zaxm, sil kasalliklarining asorati sifatida paydo bo`ladi. Yallig`lanish jarayoniga va orqa miya suyuqligining tarkibiga qarab yiringli va seroz meningitlarga bo`linadi. Hamma meningitlarda quyidagi meningial belgilar kuzatiladi: 1. B osh og`riq, miya pardalaridagi sezuvchi retseptorlarning ta`sirlanishidan kelib chiqadi. Bosh og`riq hamma vaqt boshning barcha tomonida, ko`proq ensa va peshana qismida bo`ladi. Bosh og`riq V–X juft KBM nervlarining toksik yoki mexanik ta`sirlanishi (bosh miya bosimining oshishi) dan keyin paydo bo`ladi. 2. Qusish – markaziy xarakterga ega bo`lib, ovqat yeyishga bog`liq bo`lmaydi. 3. Giperesteziya – bemorlar yorug`likni, tovushni, shovqinni juda yomon his qiladi. 4. Ensa mushagining tarangligi – bo`yin mushaklari tarang tortilib qoladi. Orqa miya ildizlarining ta`sirlanishi natijasida kelib chiqadi. 5. Kernig va Brudzinskiy (yuqori, o`rta, pastki) belgilari. 6. Yangi tug`ilgan chaqaloqlarda katta liqildoq tarangligi. 7. Lessaj (osiltirish) belgisi – bolani qo`ltig`idan ko`targanda oyoqlarini bukib tizzasini qorniga tekkizadi. 8. Uch oyoq belgisi – bemor qo`lini orqasiga qilib o`tirgan vaqtda oyoqlarini tizzasidan bukib oladi (20-rasm). Yiringli meningit . Uning qo`zg`atuvchilari meningakokk, pnevmakokk, stafilokokk, streptokokk, salmonellalar, ichak tayoqchalaridir. Bolalarda ko`proq uchraydi, sababi gematoensefal baryer to`liq yetilmagan bo`ladi. Bu meningitlarning qo`zg`atuvchilari yuqori nafas yo`llari orqali organizmga kirib, u yerda ko`payadi va yuqori nafas yo`llarining yallig`lanish belgilarini namoyon qiladi. Keyinchalik limfa tugunlarida ko`payib, qon orqali bosh miya pardalariga boradi. Meningit boshqa surunkali kasalliklar (otit, zotiljam, abssess, sepsis) dan keyin ham paydo bo`ladi. Kasallikning yashirin davri 3–5 kun davom etadi. Klinik manzarasi. Kasallik to`satdan, o`tkir boshlanib tana haroratining 39 – 40°C gacha ko`tarilishi, qusish, titrash, yosh bolalarda sababsiz baqirib yig`lash bilan kuzatiladi, katta yoshdagilar kuchli bosh og`riqdan shikoyat qiladilar. Bemorning hushi karaxt, ruhiy bezovtalik, alahsirash va og`ir hollarda hushning yo`qolish holatlari bo`ladi. Agar yallig`lanish miyaning tepa

www.arxiv.uz qismida (konveksital) bo`lsa, qaltirash belgilari meningial belgilar bilan kechadi. Qaltirash belgilari ko`proq yosh bolalarda uchraydi. Kasallikning 2–3-kunidan boshlab meningial belgilar paydo bo`ladi (ensa mushagi tarangligi, Kernig, Brudzinskiy belgilari). Bemor boshni orqaga tashlab, oyoqlarini qorin bo`shlig`iga yaqinlashtirib yotadi. Yosh bolalarda katta liqildoq taranglashgan bo`ladi. Giperesteziya, pay reflekslari oshgan, III – IV –VII –VIII –XII juft bosh miya nervlarining zararlanishi kuzatiladi. Agar yallig`lanish miyaning asosida bo`lsa, unda bemorlarda g`ilaylik, ko`zga narsalarning ikkita bo`lib ko`rinishi, yuqori qovoqning osilib qolishi, yuz mushaklarida asimmetriya kuzatiladi. Bu mahalliy belgilar faqat miya shishgan vaqtlarda paydo bo`ladi. Bemorning rangi oqargan, og`iz atrofi ko`kargan, nafas olishi va tomir urishi tezlashgan, qon bosimi biroz ko`tarilgan, ishtahasi yo`qolgan bo`ladi. Ba`zi bemorlarning oshqozon-ichak yo`llarida buzilish bo`lib, jigar va taloq kattalashadi. Yosh bolalarda sababsiz bezovtalik, qichqirib yig`lash, tana haroratining ko`tarilishi, ich qotish meningitning asosiy belgilari hisoblanadi. Qon tarkibida leykotsitoz neytrofillar hisobiga ko`paygan, ECHT tezlashgan bo`ladi. Orqa miya suyuqligida bosim oshgan, rangi loyqa, sariq-ko`k rangda, oqsil 0,66 dan 6 g/1 gacha va undan ham yuqori bo`ladi. Pandi, Nonne-Apelt reaksiyasi musbat, sitoz 1000– 10000 gacha 1 mm 3 , shundan neytrofillar 80–100 % ni tashkil etadi. Davosi. Bemorni tezda shifoxonaga yotqizib davolash zarur. Yiringli meningitlarda asosan antibiotiklarni maksimal dozada birinchi kundan boshlab berish kerak. Statsionar sharoitda qon va orqa miya suyuqligi olib antibiotikka sezgirligi tekshiriladi hamda etiotrop davo o`tkazish zarur. Og`ir kechishlarda antibiotiklarni parenteral yuborish kerak. Agar bemorda tana harorati uzoq saqlansa, orqa miya suyuqligida o`zgarish bo`lmasa, qonda yallig`lanish jarayoni saqlansa hamda meningial belgilar uzoq saqlansa antibiotiklarni almashtirish zarur. Parvarish qilish. Qat`iy ravishda to`shakda yo`tib davolanish tartibi, tez-tez yengil ovqatlantirib turish. Meningitlarda bosh miyada gipertenziya belgilari bo`ladi. Bunda bemor shovqin, yorug`likni yoqtirmaydi. Shuning uchun bemorlarni alohida tinch, unchalik yorug` bo`lmagan xonaga yotqizish, xonani toza havo bilan ta`minlash, yostiq yumshoq bo`lishi, ko`rpa-to`shaklari ozoda bo`lishi kerak. Sil meningitis Sil meningiti barcha yoshda, ko`proq bolalar va o`smirlarda uchraydi. Kasallik paydo bo`lishidan oldin boshqa a`zolarda sil jarayoni (o`pka sili, bronxial bezlar yoki boshqa a`zolar sili) bilan og`rib o`tgan bo`ladi. Klinik manzarasi. Sil meningiti ko`pincha asta-sekin avj olib boradi. Kasallik dastlabki belgilari o`tkinchi bosh og`riq, umumiy holsizlik, lanjlik, darmonsizlik, tajanglik, ishtaha yo`qolishi, o`qish saviyasining yomonlashishi,

www.arxiv.uz doimiy bo`lmagan tana haroratining 37,2– 37,8°C gacha ko`tarilishi. Keyinchalik bosh og`riq kuchayib boradi. Uyqu buzilishi, nafas tutilishi, yorug`likdan qo`rqish, kichik yoshdagi bolalarda ich ketishi va behushlik, yuqori tana harorati, teri rangining oqarib, ko`ngil aynishi, qayt qilib turishidir, katta yoshdagilarda toliqish, ish qobiliyatining keskin kamayishi yoki yo`qolishi, asabiylashish, tajanglik kuzatiladi. Mana shu alomatlarning hammasi 1–2 hafta davom etib, keyin meningial belgilar kuchayib boradi. Bunda bemorlarda umumiy lohaslik belgilari kuchayadi, ozish, doimiy yuqori tana harorati, parishonlik yoki hushsizlik, anglash va so`zlash qobiliyatining buzilishi, uyquchanlik, savollarga xohishsiz javob qaytarish, kuchaygan davomli bosh og`riq, sababsiz ko`ngil aynish yoki qusish, alahsirash, tirishish, umumiy og`riqni sezish va turli xildagi gallutsinatsiyalar kuzatiladi. Bemorni tekshirganda meningial belgilar: ensa mushagining tarangligi, Kernig va Brudzinskiy belgilari, pay reflekslarining kuchayishi yoki yo`qolishi, Babinskiy, Oppengeym, Gordon, Rossolimo patologik reflekslarining borligi, miya asosidan chiquvchi 12 juft KBM nervlarida o`zgarishlar kuzatiladi. II juft ko`ruv KBM nervi zararlanganda ko`rish pasayishi, ko`z tubida o`zgarishlar kuzatiladi; III juft ko`zni harakatlantiruvchi KBM nervi zararlanganda yuqori qovoqning osilib qolishi, tashqariga qarab qolgan g`ilaylik, ko`z qorachig`ining kengayishi, ko`z olmasining o`ynoqiligi va narsalarning ikkita bo`lib ko`rinishi; VI juft ko`zni tashqariga harakatlantiruvchi KBM nervi zararlanganda ichkariga qaragan g`ilaylik, doimiy diplopiya; VII juft yuz KBM nervi zararlanganda yuz mushaklari falajlanadi, og`iz burchagi pastga tushgan, burun-lab burmasi silliqlashgan bo`ladi, peshana burmalari silliqlanishi natijasida ko`z tirqishi bekilmaydi (logoftalm); XII juft til osti KBM nervi zararlanganda til og`iz bo`shlig`idan chiqarilganda zararlangan tomonga qiyshaygan bo`ladi. Vegetativ o`zgarishlar ham kuzatiladi: yurak urishining sekinlashishi, yuz rangining vaqti-vaqti bilan qizarishi yoki oqarishi, kech paydo bo`ladigan turg`un qizil, yoyilgan dermografizm. Sil meningiti 3 ta klinik shakldan iborat: 1. Sil meningitining bazillar shaklida meningial belgilar bilan barcha 12 juft KBM nervlarining zararlanish alomatlari kuzatiladi. 2. Meningoensefalit shaklida meningial belgilar bilan bir qatorda bosh miya to`qimasining o`choqli jarohatlanishi (afaziya – nutq buzilishi, afoniya – ovozning bo`g`ilishi, afagiya – ovqatni yuta olmaslik yoki qalqib ketish), qo`1-oyoqlarda gemiparez alomatlari kuzatiladi. 3. Serebro-spinal shaklida, miya to`qimasining, pardalarining zararlanish belgilari bilan birga orqa miya ildizlarida periferik asab falajligi belgilari va chanoq a`zolari faoliyatida ham o`zgarishlar kuzatiladi. Sil meningitida orqa miya suyuqligini olish uchun maxsus xonada aseptik va antiseptik qoidalarga rioya qilgan holda punksiyani bajarish zarur. Punksiyani bajaruvchi shifokor qo`llarini zararsizlantirilgan cho`tka va sovun bilan yuvib tozalaydi, so`ngra zararsizlantirilgan salfetka bilan

www.arxiv.uz artib quritadi va spirt-yod-spirt bilan tozalaydi, ayniqsa barmoqlarni. Boshini ko`krak qafasiga va oyoqlarini qorin tarafga eggan, gorizontal holatda yotgan bemorning bel umurtqa sohasini spirt-yod- spirt bilan artiladi. III –IV –V umurtqa pog`onasi oralig`i (asosan, III –IV ) maxsus mandrenli igna bilan punksiya qilinadi (bolalarda oddiy qon tomirga dori yuboradigan ignani ishlatish mumkin). Orqa miya suyuqligi 3 ta shisha idishga kamida 3 ml olinadi. 1- va 2-shisha idishlar umumiy tahlil – oqsil, hujayralar, qand, xloridlar miqdorini aniqlash uchun va bakterioskopik tekshirish uchun laboratoriyaga yuboriladi, 3-shisha idish esa o`rgimchak inisimon pardaning hosil bo`lishini kuzatish uchun (12 soat) xonada qoldiriladi. Agarda parda hosil bo`lsa, uni darhol chayqatmasdan bakterioskopik usul bilan tekshirishga yuboriladi. Bemor punksiyadan keyin 2 soat davomida tepaga qarab yotishi kerak va hech qanday ovqat hamda dori vositalari buyurilmaydi. Orqa miya suyuqligi tiniq, sarg`ish, sal tovlanib turadigan bo`ladi. Suyuqlik tarkibida oqsil va limfatsitlar ko`p miqdorda uchraydi. Orqa miya suyuqligida 24–28 soatdan keyin yupqa parda paydo bo`lib, shu pardadan sil tayoqchalari topilishi mumkin. Mana shu davrda bemorning tana harorati 38–39°C ga ko`tariladi. Eshushi vaqti-vaqti bilan karaxt bo`lib turadi. Davosi. Sil meningiti bo`lgan bemorlar darhol shifoxonaga yotqizilishi kerak. Shifoxonada kasallik shakliga qarab 6 oydan 1 yilgacha davolanadilar. Shifoxonada davolanish vaqti tugagandan so`ng, bemorlar sil sihatgohida to`liq davolanishni davom ettiradilar. Bu joydan davolanib chiqqandan keyin bemorlar yashash joyidagi silga qarshi kurashish dispanseri nazoratida kuzatiladi va keying o`tkaziladigan davolash, oldini olish choralari olib boriladi. Hamma sog`aytirilib uyga chiqarilgan bemorlar dispanser shifokori tomonidan, kasallikning qaytalanmasligi maqsadida, 5 yildan kam bo`lmagan nazorat kuzatuvida bo`ladilar. Bemorlarga tarkibida oqsillar, yog`lar va vitaminlarga boy bo`lgan yuqori kaloriyali oziq- ovqatlar berish kerak. Antibakterial dorilar: rifampitsin (tibinil R ) (0,15 g) 3–4 dona kapsulasi kattalarga och qoringa 1 mahaldan 3–4 oygacha, streptomitsin 0,5–1,0 g 3–4 oygacha, tubazid (izoniazid) 10 % lisi 5,0 ml dan tomir ichiga, bundan 15 daqiqa oldin vitamin B 6 5 % li 2,0 ml qilish tavsiya etiladi yoki izoniazid 0,6–0,9 g kuniga 1 mahal ichishga beriladi; pirazinamid 0,5 g dan 3 mahal kuniga, ftivazid 1,5–2,0 g, etam – butal 0,4 g dan 2 mahal ichishga beriladi; siydik haydovchi dorilardan magniy sulfat 25 % li 7– 10 ml, 2,0 ml 0,5 % li novokain bilan mushak orasiga 10– 15 kun yuboriladi, furotsemid yoki laziks, mannit 15 % li 200,0 ml tomir ichiga 4–6 kun; tutqanoqqa qarshi dorilar benzonal, fenobarbital buyuriladi. Falaj bo`lgan holatlarda dibazol kuniga 0,05 g dan 3–4 hafta, galantamin 0,5 % li 1,0 ml dan 30 kun, prozerin 0,05 % li 1,0 ml dan kuniga 2 marta 20 kun (dibazol va prozerinni bir vaqtning o`zida ishlatish mumkin emas). Og`ir holatlarda antibakterial davoni 3–4 kundan boshlab, yallig`lanishga qarshi prednizolon kattalarga 7,5 mg (1,5 tabl) dan 2 mahal 7 kun beriladi. Agar og`riq bo`lsa, og`riq qoldiruvchi dorilar–analgin,baralgin, agar falajlik kuzatilsa,

www.arxiv.uz qo`1-oyoqlarni fiziologik vaziyatga keltirib, kontrakturalarning oldini olish uchun bo`g`imlarga yumshoq shakldagi yostiqchalar qo`yilishi kerak. Og`riq kamaygandan so`ng yengil uqalash, bu to`qimalarda qon aylanishni yaxshilash, shishlarni kamaytirish va yotoq yaralarning oldini olish uchun tavsiya etiladi. Epidemik (letargik) ensefalit . Bu kasallikning epidemik ensefalit deb atalishiga sabab, 1917–1928 yillarda u jahonning butun mamlakatlariga epidemiya holida tarqalgan. Bu ensefalitning letargik yoki uxlatadigan ensefalit deb atalishiga esa kasallikda bemor ko`p uxlaydigan bo`lib qoladi (21-rasm). Sabablari. Epidemik ensefalitni filtrlanuvchi viruslar qo`zg`atadi. Ensefalit o`tkir va surunkali turda kechadi. Klinik manzarasi. Kasallikning yashirin davri 2–14 kungacha, ba`zan bir necha oygacha davom etishi mumkin. Kasallikning o`tkir davrida bemorning tana harorati 38°C gacha ko`tarilib, 15–20 kungacha davom etadi. Bemorning darmoni quriydi, boshi og`riydi, ko`ngli buziladi. Bemor uyquchi bo`lib, kecha-yu kunduz ko`zini ochmasdan uxlaydi. Ularni ovqat yoki dori berish uchun zo`rg`a uyg`otish mumkin. Bunday hol 2–3 hafta davom etishi mumkin. Keyinchalik esa uyqu kelmaydi, natijada, bemor kechasi uxlolmasdan, kunduz kunlari uyquga ketadi. Bemorlarni ko`p esnash bezovta qiladi. Ensefalitda aksariyat bemorlarning ko`z olmasini harakatlantiruvchi va uzoqlashtiruvchi nervlari zararlanadi. Bunda ko`zning yuqori, qovoqlarning pastga tushib qolishi, narsalarning ko`zga ikkita bo`lib ko`rinishi, ko`z qorachiqlarining katta-kichik bo`lishi (anizokoriya) kuzatiladi. Ba`zi hollarda vestibular belgilar (bosh aylanishi, ko`z oldining qorong`ilashishi, ko`ngil aynishi) hamda vegetativ o`zgarishlar (so`lak oqishi – gipersalivatsiya, bosh, qo`1-oyoq panjalarining me`yoridan ortiq terlashi, yog` bezlari faoliyatining kuchayishi) paydo bo`ladi. Epidemik ensefalitning o`tkir davri 2–4 kundan 4 oygacha davom etadi. Kasallikning ikkinchi davri bir necha oy, hatto yildan keyin avj olib boradi. Kasallikning bu davri surunkali kechadi va parkinsonism alomatlari paydo bo`ladi. Bunda bemorlar sustkash, kam harakat bo`lib qoladi. Bemorning mimikasi kam ifodali bo`lib qoladi, yuzi qotib qolgandek bo`lib turadi. Bemorning nutqi tushunarsiz, ovozi past chiqadi. Mushaklar tonusi kuchayib, harakatlar esa kamayib boradi. Bemor boshi bilan tanasini oldinga bukkan holda, qo`llarini gavdaga yaqinlashtirib va tirsakdan bukib, mayda qadam tashlab yuradi. Bemorning qo`l barmoqlari, panjasi, boshi o`z-o`zidan qimirlab turadi. Ko`pincha og`izdan so`lak oqib turadi. Parkinsonizm miya qon tomirlari aterosklerozidan keyin ham kelib chiqadi. Kasallikning bu davrida xotiraning pasayib qolishi va ruhiy o`zgarishlar yuzaga keladi. Davosi. Kasallikning o`tkir kechishi davrida bemor o`rnidan turmay yotishi kerak. 40 % li 5,0 ml urotropinni 40 % li 15,0 ml glukoza eritmasiga qo`shib, har kuni tomir ichiga yuboriladi. Miya shishlariga qarshi mannitol, furotsemid; antigistamin dorilar (tavegil, suprastin, diazolin, dimedrol)

www.arxiv.uz tavsiya etiladi. Antibiotiklar (penitsillin, ampitsillin, oksam, sefamezin, gentamitsin), kasallikning o`tkir davrida prednizolon 1–2 mg/kg dan kuniga bir mahal tomir ichiga yuboriladi. Organizmning umumiy quvvatini oshiruvchi dorilar vitamin B guruhi, AT F, kokarboksilaza, solkoseril, aktovegin, sermion, kavinton, askorbin kislotasi va suyuqlikni ko`proq ichish tavsiya etiladi. Kasallikning ikkinchi davrida mushaklar tonusi va umumiy taranglikni kamaytiruvchi dorilardan L – D OFA, artan, nakom, romparkin (0,005 g dan kuniga 3 mahal), siklodol (0,002 g yoki 0,005 g dan kuniga 3 mahal), midokalin (0,05 g 2 tabletkadan kuniga 3–4 mahal) tavsiya etiladi. Gripp va uning asab tizimini zararlashi Gripp – o`tkir virusli infeksiya bo`lib, yuqori nafas yo`llarining zararlanishi bilan o`tadi. Gripp viruslari, asosan, havo-tomchi yo`llari orqali yuqadi. Gripp bilan og`rigan bemorlar yo`talganda, aksa urganda kasallik sog`lom odamlarga o`tadi. Klinik manzarasi. Yashirin davri 1–3 kungacha, ba`zan qisqa vaqt bir necha soat bo`lishi mumkin. Kasallik o`tkir, birdan tananing sovuq qotishi, qo`l va oyoqlarning uvishishi hamda bosh og`riq bilan boshlanadi. Keyinchalik tana harorati to`satdan 39–40°C gacha ko`tariladi. Bunda bosh og`riq, asosan, peshana va peshanachekka qismlarda ko`proq bo`ladi. Butun mushaklar, bo`g`imlar va suyaklarning qaqshab og`rishi, qovoq va ko`z kosasi atrofida og`riq, bosh aylanish, yorug`likka qaray olmaslik, umumiy giperesteziya, anoreksiya, qusish va qisqa vaqt hushdan ketish holatlari kuzatiladi. Bundan tashqari, nistagm, bosh va quloqlarda shovqin, mushaklar va nerv ustunlari paypaslab ko`rilganda og`riq, yengil meningial belgilar kuzatiladi. Kasallikning birinchi kunidan boshlab tomoq qurishi, burundan issiq shilimshiq oqishi, quruq yo`tal, teri rangining oqarishi, labning ko`karishi, tomoq yo`llarining qizarishi, bradikardiya belgilari kuzatiladi. Qon tekshirilganda leykopeniya, neytropeniya, ECHT me`yorda bo`ladi. Grippdan keyingi meningit. Bunda qisqa vaqt meningizm belgilari paydo bo`ladi. Bosh miya yumshoq pardalarida shish, qon tomirlar to`laqonligi va mahalliy mayda-mayda qon ketishlar kuzatiladi, bular miya to`qimalarini ham egallaydi. Bunda kasallik og`ir o`tadi, bosh og`riq, ko`ngil aynish, qusish, bosh aylanish, yorug`likni yoqtirmaslik, umumiy giperesteziya belgilari namoyon bo`ladi. Bemorni tekshirganda meningial belgilar (ensa mushagining tarangligi, Kernig, Brudzinskiy yuqori va pastki) va bosh miya nervlari chiqish joylarida og`riq, ko`z tubi vena qon tomirlarida dimlanish, giperemiya yoki so`rg`ichida dimlanish bo`ladi. Ko`z olmasining o`tib ketuvchi parezi, nistagm, yuz asimmetriyasi (VII juft KBM nervining markaziy falaji), muvozanatning yengil buzilishlari, pay reflekslarining anizorefleksiyasi, tizza va tovon reflekslarining pasayishi, oyoq panjasining noaniq patologik reflekslari uchraydi. Orqa miya suyuqligi tekshirilganda bosimi yuqori, ya`ni 250–300 mm suv ustuni, hujayralar, oqsillar, qand, xloridlar soni me`yorda bo`ladi. Uning yengil va o`rtacha og`ir shakllarida astenik alomatlar bir necha oygacha davom etishi mumkin.

www.arxiv.uz Grippdan keyingi ensefalit. Ensefalitning bu turi gripp epidemiyasi vaqtida ko`p uchraydi, asosan, yosh bolalar o`rtasida kuzatiladi. Ensefalit bilan og`rigan bola aqliy va jismoniy rivojlanishda o`z tengqurlaridan orqada qoladi. Grippdan keyingi ensefalit asab tizimining toksik-infeksion zararlanishi tufayli sodir bo`ladi, gripp avjiga chiqqanda rivojlanadi. Bunda bemor harorati 39–40°C ga ko`tariladi. Klinik manzarasi. Grippga xos belgilar bilan bir qatorda miya faoliyatiga aloqador boshqa alomatlar ham yuzaga keladi, bosh og`riydi, bosh aylanadi, ko`ngil ayniydi, es-hush turli darajada buziladi. Ensefalitning bu turida miyaning qaysi bo`limi ko`proq zararlanishiga qarab tegishli belgilar paydo bo`ladi. Miya ustuni zararlanganda bosh miya nervlariga tegishli belgilar, vestibular apparat yallig`langanida bosh miya aylanishi, qusish kabi belgilar kuzatiladi. Ba`zi bemorlarda esa meningial belgilar, parezlar, falajliklar, har xil turdagi afaziyalar paydo bo`lishi mumkin. Ye n g i l e n s e f a l i t t u r i d a bosh og`riq, bosh aylanish, ko`ngil aynish, ba`zan qusish, mushak va bo`g`imlarda hamda nerv yo`llari bo`ylab og`riq, qo`1- oyoqlarning distal qismlarida uvishish, qisqa vaqt hushdan ketish holatlari yuz beradi. Tekshirganda anizokoriya, nistagm, yuz nervining markaziy falaji, gemigipesteziya yoki giperesteziya, pay reflekslarining anizorefleksiyasi, teri refleksining asimmetriyasi yoki yo`qolishi, doimiy bir yoki ikki tomondan oyoq panjasining patologik reflekslari, orol avtomatizm refleksi va yengil meningial belgilar kuzatiladi. O` r t a c h a o g ` i r e n s e f a l i t shaklida o`qtin-o`qtin bosh og`riq, ko`ngil aynish, qusish, bosh aylanish, qo`1-oyoqlarning uvishishi va sovuq qotishi, ba`zan bosh va quloqlarda shovqin paydo bo`lishi kuzatiladi. Bunda bemorlar ko`proq uyquchan yoki qo`zg`aluvchan bo`lishadi. Yengil gemiparez, pay reflekslar oshgan, patologik reflekslari va giperkinezlar paydo bo`ladi. O g ` i r e n s e f a l i t d a kuchli, ba`zan chidab bo`lmaydigan bosh og`riq, qayta-qayta qusish natijasida, bemor tezda hushdan ketadi va sopor, keyinchalik koma holatiga tushadi. Bunda ruhiy qo`zg`alishlar, tutqanoq xurujlari, gemiparez, gemiplegiya, qorin reflekslari yo`qolgan, mushaklar tonusi pasaygan, patologik reflekslari hamda meningial belgilar, og`ir koma holatlarida deserebratsion o`zgarishlar paydo bo`ladi. Grippdan keyingi meningomiyelopoliradikulitda ko`proq orqa miyaning ko`krak qismi zararlanadi. Bunda miya to`qimalari, qon tomir devorlari shishadi, mayda qon tomir devorlarida spazm, maydamayda qon quyilishlar kuzatiladi. Grippdan keyin periferik asab tizimining zararlanishi. Bunda ko`proq ko`ruv nervi zararlangan bo`ladi: ko`zoldi qorong`ilashadi, xira ko`radi va narsalar ko`zga ikkita bo`lib ko`rinadi. Yuz nervi zararlanganda: quloqning orqa tomonida kuchli og`riq, tilning oldingi 2/3 qismida ta`m buzilishi, yuzning bir tomonida mimik mushaklarning zararlanishi kuzatiladi. Uch shoxli nerv nevralgiyasida uning chiqish joylarida og`riq, bu joylardagi nuqtalar bosib ko`rilganda yuzdagi og`riq kuchayadi. Kasallik ko`proq 25–45 yoshdagi odamlarda uchraydi. Bunda beldagi og`riq chidamsiz bo`lib, sonning orqa yuzasiga, tizza va oyoq panjasigacha boradi. Harakat og`riq tufayli

www.arxiv.uz kamaygan, giperesteziya yoki giperpatiya, tizza va Axill reflekslari susaygan. Tananing orqa mushaklarida mushaklarning reflektor ravishda tonusi oshgan, oyoqlarda nerv ustuni bo`ylab og`riq seziladi va vegetativ o`zgarishlar: sovuq qotish, oyoq terisining oqarishi, gipergidroz yoki terining qurishi. Polinevropatiyada paresteziya, qo`l va oyoqlarning distal qismlarida og`riq, keyinchalik parez va mushaklarda atrofiya paydo bo`ladi. Grippdan keyingi leptomeningit. Gripp viruslari bosh miyaning qaysi qismlari zararlanishiga qarab: orqa miya chuqurchasi, bazal qismi (optikoxiazmal va miya oyoqchalari) va konveksital qismlarni zararlaydi. Optikoxiazmal leptomeningitda bosh og`riq ko`proq ko`z kosasi va peshana qismlarda, ko`zda ko`rishning kamayishi, gemianopsiya, ko`z oldining qorong`ilashuvi, ko`ruv maydonining kamayishi bo`ladi. Tekshirganda ko`z tubida shish, so`rg`ichda giperemiya va dimlanish, mayda-mayda qon quyilishlar kuzatiladi. Orqa miya chuqurchasi leptomeningiti surunkali kechadi. Umumiy miya belgilari – bosh og`riq ko`proq ensa sohasida va ko`z kosasi tomon beriluvchan bo`ladi. Bosh og`riq bezovta qilganda bemorda qusish va ko`ngil aynish kuzatiladi. Davosi. Kasallikning o`tkir davrida asosiy kasallikka davo qilinadi. Grippni davolash, asosan, uyda o`tkaziladi. Og`ir va asoratli hollarda esa shifoxonaga yotqiziladi. Kasallikning birinchi kunidan boshlab, bemorni alohida xonaga yotqizish shart. Idishlari, sochig`i va boshqa narsalari alohida bo`lishi kerak. Bemorga sut va ko`proq suyuqliklar ichiriladi. Grippga qarshi remantadin katta kishilarga 1-kuni 300 mg, 2–3-chi kunlari esa 50–100 mg dan 4–5-kun beriladi va antigrippin ichiriladi. Burun bo`shlig`iga 0,25 % li oksalin mazi surtish yoki interferon tomizish kerak. Og`ir hollarda gripp yoki qizamiqqa qarshi gammaglobulin 3–5 ml dan qilinadi. Yo`talga qarshi soda bilan tomoq yo`llariga ingalatsiya, pektussin, bromgeksin dorilaridan berish tavsiya etiladi. Agar zotiljam boshlansa, antibiotiklar – oksam, seporin, sefamezin, gentamitsin, dezintoksikatsion terapiya-plazma, reopoliglukin, gemodez, 5 % li glukoza eritmalaridan tomir ichiga quyiladi. Og`ir hollarda gormonlar buyuriladi. Grippdan keyin asab tizimida asoratlar bo`lsa, unda penitsillinni 12 mln ED dan kuniga, 40 % li 8–10 ml urotropin, birinchi kundan boshlab askorbin kislota, rutin, kalsiy dorilaridan beriladi. Agar grippdan keyin meningoensefalitlarda qon ketish bo`lsa, 1 % li vikasol 1,0–2,0 ml, 5 % li 100,0 aminokapron kislota, miya shishlarida laziks, mannitol, diakarb buyuriladi. Qaltirashga qarshi dorilardan 2,5 % li seduksen 1,0–2,0 ml dan, fenobarbital, benzanol, finlepsin; kuchli bosh og`riqqa baralgin, analgin, pentalgin; qusishga qarshi platifillin, aminazin; bosh miyada metabolik jarayonlarni yaxshilash uchun aminalon, serebrolizin, ensefabol, piratsetam, aktovegin, agapurin, oksibral, glutamin kislota, nimotop 1 ta tabletkadan 2–3 mahal ichishga, B guruh vitaminlar, nikotin kislota beriladi. Astenik holatlarda 5 % li retabolil 1,0 ml haftada 1 mahal 3–4 marta, ksanaks 0,25 mg, glitsin, fitin, umumiy quvvat va mushaklar tonusini oshiruvchi dorilar qo`llaniladi. Uyqusizlikda valium, elenium, rudotel, trioksazin bilan birga novopassit, glitsin 1 ta

www.arxiv.uz tabletkadan 2 mahal beriladi. Serebral leptomeningitda boshlang`ich davrida qisqa muddatga gormon berish bilan birga antibiotiklar, desensibilizatsiyalovchi dorilar: dimedrol, tavegil, askorbin kislota, kalsiy, yallig`lanishga qarshi bioxinol, B guruh vitaminlar, nikotin kislota, aloe, FiBS , shishasimon tana, gumizol 1,0 ml, lidaza 64 ED kunaro m/o; gipertenzion-gidrotsefal shaklida magneziy sulfat, 40 % li 20,0 ml glukoza askorbin kislota bilan t/i; galantamin 0,5 % li 1,0 ml, kokarboksilaza, AT F, elektroforez kalsiy xlor bilan ensa sohasiga, uqalash, shifobaxsh badantarbiya tavsiya etiladi. Oldini olish choralari. Grippga qarshi barcha aholini emlashdan o`tkazish, epidemiya bo`lgan vaqtda burun ichiga 0,25 % li oksalin mazidan surtish yoki interferon tomizish, remantadin ichirish kerak. Ish joylarida va ko`chada niqoblar taqib yurish tavsiya etiladi. Barcha aholiga gripp kasalligi xatarli ekanligi to`g`risida tushuntirish ishlarini olib borish lozim. Qizamiqdan keyingi ensefalit. Bu kasallik o`tkir boshlanib, infeksion-allergik ensefalitlar guruhiga kiradi. Qizamiqdan keyingi ensefalit o`tkir boshlanadi, ko`proq toshma paydo bo`ladi, keyin 3–5 kun o`tgach rivojlanadi. Ensefalit boshlanishida tana harorati me`yorida bo`lishi, ba`zan bexosdan yuqori darajaga ko`tarilib ketishi mumkin. Es-hushi kirarli-chiqarli bo`lib qoladi. Bemorda meningial belgilar, har xil parezlar, falajliklar, harakat mutanosibligining buzilishi, ixtiyorsiz harakatlar, II –III –VII –juft bosh miya nervlarining zararlanishi kabi belgilar paydo bo`ladi. Ayrim hollarda esa bemorda sezuvchanlik buziladi, chanoq a`zolarining faoliyati buziladi. Davosi. Miya shishining oldini oladigan, tana haroratini pasaytiradigan, organizmni desensibilizatsiya qiladigan, tutqanoqqa qarshi dori-darmonlar buyuriladi. Revmatik ensefalit- Revmatizm bu infeksion-allergik kasallik bo`lib, uning ta`sirida bir qancha ichki a`zolar va asab tizimining zararlanishi kuzatiladi. Sabablari. Asosan, betta-gemolitik A-guruhidagi streptokokklar hisoblanadi. Angina va tonzillit bilan kasallanib yurgan bemorlarda kelib chiqadi. Bunda bemorlarning asab va ruhiy tizimida o`zgarishlar bo`ladi. Bosh va orqa miya to`qimalari, po`stloqosti tuzulmalari, pardalari, qon tomirlari hamda periferik asab tizimida ham degenerativ yallig`lanishlar kuzatiladi. Asab tizimi yallig`lanishiga qarab: po`stloqosti tugunlari zararlanishi kichik xoreya yoki revmatik ensefalit deb ataladi. Bulardan tashqari meningit, meningoensefalit, miyelit, nevrit, polinevrit, diensefalit, leptomeningit, tik va tutqanoq xurujlari ko`rinishida bo`ladi. Shulardan eng ko`p tarqalgani kichik xoreyadir. Xoreya fanga birinchi bo`lib Parasels tomonidan kiritilgan. 1686-yili angliyalik shifokor Sidengam xoreyaning klinik belgilarini aytib o`tgan. Klinik manzarasi. Kichik xoreya 6–15 yoshdagi bolalarda, asosan qiz bolalarda ko`proq uchraydi. Kasallik, asosan, bosh og`riq, darmonsizlik, tez charchab qolish, bezovtalik, xotiraning pasayishi va o`zi bilmagan holda har xil ixtiyorsiz harakatlar qilishi bilan boshlanadi. Bunda xoreyasimon giperkinezlar – qo`llarda majburiy harakatlar, yurishning o`zgarishi, bemor bola bir daqiqa ham tinch tura olmaydi, ixtiyorsiz harakatlar kuchayadi. Bu harakatlar ko`proq

www.arxiv.uz qo`llarda, yuzda va tilda kuzatiladi. Bemorlar o`zi mustaqil ovqat yeya olmaydilar, nutqi tushunarsiz, uyqusi va yozishi buzilgan bo`ladi. Uyqu vaqtida giperkinezlar to`xtaydi. Bemorlar tekshirilganda mushaklar tonusi pasaygan, pay reflekslari chaqirilmaydi, muvozanatda tura olmaydi. Filatov (ko`z-til) belgisi – bemor ko`zini yumgan holatda uzoq vaqt tilini chiqarib tura olmaydi. Revmaensefalitning boshqa xillari quyidagilar: paralitik shakli – ko`proq maktabgacha bo`lgan bolalarda uchraydi. Bunda harakatning buzilishlari, ya`ni mushaklar tonusining birdan pasayishi natijasida bemorlar ixtiyoriy harakat qila olmaydilar, bu psevdoparalich deb ataladi. Bemorning qo`l va oyoqlari falajlangan holda bo`ladi, harakatlar chegaralangan, pay reflekslari pasaygan bo`ladi. 10–15 kundan keyin esa giperkinezlar paydo bo`ladi, 2–3 haftadan keyin esa yo`qoladi. Bilinmaydigan yoki yengil shakli – emotsional buzilishlar bilan birga yuzaki uyqu, yengil nutq buzilishlar, xoreasimon giperkinezlar – qovoqning uchishi, yuz mushaklarida fibrilyar qaltirashlar va III –VII –XII juft KBM nervlarining harakat faolligida o`zgarishlar bo`ladi. Psevdoisterik shakli – bu juda kam uchraydi, lekin darmonsizlik, tez charchab qolish, yig`loqilik, ruhiy o`zgaruvchanlik, qo`rqish, apatiya, duduqlanish, tez jahl chiqishi, giperkinezlar, klonik qaltirashlar, atetoid harakatlar va isterik xuruj ko`rinishi bilan birga davom etadi. Psixotik shakli – bu o`tkir psixozlar ko`rinishi bilan boshlanadi. Bunda ruhiy qo`zg`aluvchanlik, gallutsinatsiya, hushning buzilishi, alahsirash va fikr buzilishlari bilan kechadi. Kichik xoreyada gipertenzion belgilar ham kuzatiladi. Bular bosh og`riq, ko`ngil aynish bilan va qusish, yorug`lik va shovqinni yoqtirmaslik, ko`z tubida yengil o`zgarishlar (ko`ruv nervi so`rg`ichida shish) kuzatiladi. Davosi. To`shakda yotish, parhez tutish, ovqatlar vitaminlar va oqsilga boy bo`lishi kerak. Hamma shakllarida antibiotiklar: penitsillin 600–800 TB dan kuniga 3–4 mahal 12–14 kun davomida, keyin bitsillin – 3 haftada 1 mahal 6–7 marta qilinadi; askorbin kislotasini uzoq vaqt berish; prednizolon 1 mg/kg, kokarboksilaza, AT F, B guruh vitaminlar, glitsin 1–2 tabl. dan til ostiga 1 oygacha, rutin, nikotin kislota, kalsiy dorilaridan tavsiya etiladi. Antigistamin dorilari dimedrol, tavegil, diazolin, suprastin; revmatizmga qarshi dorilar: indometatsin, butadion, aspirin; giperkinezlarga natriy brom, valerian, fenobarbital 0,02–0,05 g kunduzi va kechasi, aminazin 0,01– 0,025 g kuniga 1–2 mahal qisqa vaqt davomida berish tavsiya etiladi. Giperkinezlar 3–4 haftadan keyin yo`qolishi mumkin. Umumiy davo kursi 2–2,5 oyga cho`ziladi. O`tkir poliomiyelit Markaziy asab tizimining yuqumli kasalligi bo`lib, bosh miyaning turli bo`limlari va orqa miya kulrang moddasining oldingi shoxlarini zararlaydi. Bu kasallik ko`proq yosh bolalar (4–5 yoshgacha)da uchraydi. Poliomiyelitni filtrlovchi viruslar keltirib chiqaradi. Kasallik bemor bola

www.arxiv.uz yoki shu kasallik virusini tashib yuruvchilardan o`tadi. Viruslar oshqozon, ichak, nafas yo`llari orqali organizmga kiradi. Bu joydan limfa to`qimalariga borib joylashib ko`payadi. Keyin qon orqali orqa miya kulrang moddasining oldingi shoxiga boradi va shu joyni zararlaydi. Kasallikning yashirin davri 10–14 kun. O`zbekiston Respublikasida 1–1,5:100000 har bolaga bir yilda to`g`ri keladi. Kasallikning falajlikdan oldingi birinchi davri. Abortiv shaklida kasallik o`tkir boshlanib, haroratning ko`tarilishi, bosh og`riq, yuqori nafas yo`llarining yallig`lanish belgilari bilan kechadi. Bunda yo`tal, tumov, tomoq og`rishi bo`lsa, boshqa bemorlarda qorinda og`riq, ko`ngil aynish, qusish, ishtaha yo`qolishi, ich ketish belgilari namoyon bo`ladi. Bu shaklida bola 3–7 kunda sog`lom bo`lib ketadi. Meningial shaklida poliomiyelit viruslari serozli meningit kasallik belgilarini namoyon qiladi. Kasallik birdan o`tkir boshlanib, harorat yuqori ko`tariladi, bemor 2–3 marta qayt qiladi, bosh og`riq xuruji paydo bo`ladi. Meningial belgilar ensa mushagi tarangligi, Kernig va Brudzinskiy belgilari kasallikning 2–3-kunlari paydo bo`ladi. Orqa miya suyuqligi bosimi me`yorida yoki biroz ko`tarilgan, rangi tiniq bo`ladi. Bemor bo`yin va tanasining orqa tomonida hamda qo`1-oyoqlardagi mushaklarda og`riq, ko`p yig`lash, bezovtalik, tez charchashdan shikoyat qiladi. Tekshirganda nistagm yoki nistagmoid topiladi. Pontin shakli to`satdan boshlanib, yuz nervining periferik asab falajlanishi kuzatiladi. Bulbar va orqa miya (spinal) shaklida orqa miya bilan birga bir necha bosh miya nervlarining (IX–X–XII juft nervlari) zararlanishi oqibatida nafas va yurak faoliyati buzilib, og`ir asoratlar qoldiradi. Bemorning harorati 38–39°C ga ko`tarilib, ko`pincha haroratning egri chizig`i ikki o`rkachli bo`ladi. Birinchi ko`tarilish 1–4 kun bo`lsa, so`ngra pasayib 2–3 kun me`yorida bo`ladi. Keyin yana harorat ko`tarilib ketadi. Kasallikning ikkinchi falajlik davri 6–7-kunlari qo`l yoki oyoqda, ba`zan bir tomonda hamda bo`yin, yuz mushaklarida bo`ladi. Falajlanish ko`proq ertalab – bola uyg`ongan paytlari kuzatiladi. Bunda falajlanish periferik asab xilida bo`ladi. Mushaklar tonusi pasaygan, pay reflekslari yo`qoladi. Bir necha haftadan keyin qo`l va oyoqlarning proksimal qismlarida mushaklar atrofiyasi kuzatiladi. Sezuvchanlik va chanoq a`zolarining faoliyati buzilmaydi. Kasallikning uchinchi harakat tiklanish davri. Bunda falajlik boshlangandan bir necha kun o`tgach, ba`zi mushaklarda harakatlar tiklana boshlaydi va 3–4 oygacha tiklanish juda tez boradi. Bunga sabab orqa miyaning kulrang moddasidagi zararlangan joyda shishning qaytib ketishidir (22- rasm). Kasallikning to`rtinchi davri kasallik asoratlari bo`lib, bir yildan keyin boshlanadi. Bunda zararlangan qo`l yoki oyoq o`sishdan orqada qoladi. Turg`un falajlik, mushaklar atrofiyasi, ba`zan esa qo`l yoki oyoqda, oyoq panjalarida mushak kontrakturasi boshlanib, qo`l yoki oyoq shakli o`zgarib qoladi (deformatsiya). Davosi. Bemor tinch, o`rnidan turmasdan yotishi kerak. Yuqumli kasalliklar shifoxonasida alohida xonada yotishi lozim.

www.arxiv.uz Oldini olish. Mamlakatimizda profilaktik emlashlar taqvimi 2002- yil 11-avgustdagi 0132–02- sonli buyruqqa asosan quyidagi emlashlar o`tkaziladi: poliomiyelitga qarshi chaqaloq bolaning 2–5- kunidan boshlab OPV–0; 2 oyligida OPV–1; 3 oyligida OPV–2; 4 oyligida OPV–3; 16 oyligida OPV–4; 7 yosh (1- sinf)da OPV–5. Miyelit O`tkir miyelit – orqa miya oq va kulrang moddasining zararlanishi. Sabablari: b i r l a m c h i m i y e l i t n i neyrotrop viruslar (poliomiyelit, gripp, quturish) keltirib chiqarsa, i k k i l a m c h i – miyelit yuqumli kasalliklardan keyin (qizamiq, ko`kyo`tal, tif) paydo bo`ladi. Ba`zi zaharli moddalar (mishyak, alkogol) ta`siridan keyin ham yuzaga keladi. Klinik manzarasi. Birlamchi miyelit haroratning ko`tarilishi, bosh og`riq, toliqish, butun mushaklarda og`riq bilan boshlanadi. Qo`1- oyoqlarda uvishish, qo`1-oyoq va belda og`riq bo lib, keyinchalik bu og`riq kamayib boradi va orqa miyaning zararlanish belgilari paydo bo`la boshlaydi. Eng ko`p zararlanadigan joy ko`krak qafasining o`rta qismi, keyin pastki qismidir. Orqa miyaning bel-dumg`aza, bo`yin bo`limlarida zararlanish kamroq uchraydi. Agar orqa miya bo`yin kengligining yuqori qismi zararlangan bo`lsa, unda bemorda tetraplegiya ikkala qo`l va oyoqda spastic falajlik xilida, ya`ni markaziy neyron zararlangan bo`ladi. Bo`yin kengligi zararlanganda ham tetraplegiya bo`ladi. Faqat qo`llarda falajlik periferik asab xilida, oyoqlarda esa markaziy asab tizimi falajligi kuzatiladi. Agar orqa miyaning ko`krak qismi zararlansa oyoqlarda spastik falaj bo`lib, markaziy asab tizimi falajlanish belgilari paydo bo`ladi. Bemor siydik va axlatni tuta olmaydi. Agar orqa miyaning bel kengligi zararlansa faqat oyoqlarda periferik asab tizimi xilida falajlik bo`ladi. Bemorda siydik va axlat ushlanib qolishi yoki tutolmaslik belgilari paydo bo`ladi. Davosi. Bemorni o`rnidan turg`izmay, to`g`rilab taxta ustiga yotqizib qo`yish shart. Kasallikning o`tkir davrida antibiotiklar, vitaminlar B 1 –B 6 –B 12 , askorbin kislotasi beriladi. Kasallikning birinchi kunidan boshlab prednizolon, gidrokortizonni yuqori dozadan bera boshlash zarur. Kasallik belgilari to`xtagandan keyin gormonlarni berichni ham aytirish tavsiya etiladi. Zararlangan joyga birinchi kundan boshlab UVCH , yengil badantarbiya, iliq margansovkali yoki sovunli suvga 5 daqiqaga oyoqlarni solib turish tavsiya etiladi. Erta tiklanish davridan boshlab navbat bilan B 1: va B 12 vitaminlarni qilib turish kerak. Mushaklar tonusi pasayganda 2–3 haftadan keyin prozerin, galantamin, dibazol buyuriladi. Mushaklarda spastika kuchayganda midokalm, melliktin, kichik dozada trankvilizatorlar beriladi. Faol tiklanish davrida pirogenal, lidaza, elektroforez kaliy yod, kalsiy xlor, prozerin bilan bel sohasiga qo`yiladi. Spastik falajda parafin, ozokerit, iliq vannalar hamda faol badantarbiya, kech tiklanish davrida 4–6 oydan keyin vodorod sulfidli vanna, balchiq bilan davolash (bo`shashgan falajlarda uglekisliy, spastik falajda vodorod sulfidli) tavsiya etiladi. Leptomeningit- Leptomeningit bosh miya qattiq va yumshoq pardasining yallig`lanishidir.

www.arxiv.uz Sabablari. Leptomeningitning kelib chiqishiga turli xil infeksiyalar (gripp, zotiljam, sil), zaharlanishlar, jarohatlar va boshqa kasalliklar (gaymorit, frontit, otit) sabab bo`lishi mumkin. Kasallikning o`tkir, o`rtacha o`tkir va surunkali turlari farqlanadi. Klinik manzarasi. Leptomeningit bosh miyaning tepa qismida bo`lsa, mahalliy miya belgilari – Jekson ko`rinishidagi tutqanoq xurujlari kuzatiladi (bunda alohida mushaklar guruhida klonik qaltirashlar bo`ladi). Bu xurujlar keyin katta tutqanoq xuruji va hushdan ketish bilan davom etadi. Leptomeningit bosh miya ensa chuqurchasida bo`lsa, mahalliy miya belgilaridan miyacha ataksiyasi, mushaklar tonusining pasayishi, adidoxokinez, dizmetriya, bosh aylanish, nistagm paydo bo`ladi. Umumiy miya belgilari ham uchraydi. Ko`rish nervining so`rg`ichida dimlanish, bosh og`riq, qusish bilan davom etadi. Leptomeningit miyacha-ko`prik burchagida bo`lsa, unda V–VII – VIII KBM nervlarining zarar lanish belgilari kuzatiladi. Optikoxiazmal leptomeningitda qattiq bosh og`riq bilan birga ko`rishning pasayishi, ko`ruv nervining so`rg`ichida dimlanish kuzatiladi. Ko`rish maydoni toraygan bo`lib, oq va boshqa ranglarni sezish kamaygan bo`ladi. Ba`zi bemorlarda ko`zni harakatlantiruvchi nervning zararlanishi, ko`zga narsalarning ikkita bo`lib ko`rinishi, g`ilaylik, yuqori qovoqning pastga tushib qolishi belgilari namoyon bo`ladi. Bemorda haroratning biroz ko`tarilishi, bosh og`riq, ko`z olmasida og`riq, titrash, butun tananing qaqshab og`rishi, oyoqlarda holsizlik, yurakning tez urishi, leykotsitoz, ECHT baland bo`ladi. Orqa miya suyuqligi tarkibi o`zgarmagan bo`ladi. Davosi. Antibiotiklar, 3–5–10 ml 40 % li urotropin tomir ic higa glukoza bilan yuboriladi. C, B guruh vitaminlar, nikotin kislota, magneziy sulfat, glitserin, laziks, diakarb, lidaza, shishasimon tanacha, bioxinol buyuriladi. Og`riq va qaltirashga qarshi dorilar qo`llaniladi. Konservativ davo yordam bermasa, jarrohlik yo`li bilan (kista, chandiq) davolanadi. Kasallikning tiklanish davrida radonli vannalar, ozokerit, balchiq bilan davolash, shifobaxsh badantarbiya, uqalash tavsiya etiladi. OITS- OITS (ruscha SPID , inglizcha AIDS , fransuzcha SIDA ) – orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi. Bu kasallik virusi birinchi bo`lib, 1983-yilda fransuz olimi Montane va AQSH olimi Gallo tomonidan topilgan. Virusni jinsiy aloqada shu bemor bilan bo`lgan kishilardan topdilar. Virus elektron mikroskop orqali ko`rilganda tashqi muhitga chidamsiz, ya`ni uni 57°C issiq, spirt, aseton, efir tez o`ldiradi. Viruslar asosan hujayralar, limfotsitlar, spermatozoidlar ichiga kiradi, genetic apparatga ta`sir qilib, uni buzadi. Bu kasallik butun dunyoda juda keng tarqalgan. Yuqish yo`Ilari. Kasallikka OITS bilan kasallangan bemorlar bilan jinsiy aloqada bo`lganlar, fohishalar, gomoseksualistlar (bir xil jinsdagi kishilarning jinsiy aloqa qilishi), giyohvandlar, donorlar chalinadilar; agar teri zararlangan bo`lsa, teri orqali ham yuqadi. Klinik manzarasi. Yashirin davri 1 oydan 1 yilga, hatto 10–15 yilgacha. Kasallik o`tkir boshlanadi, haroratning ko`tarilishi, darmonsizlik, ishtaha yo`qolishi, ozib ketish, 10–20 % bemorlarda limfa bezlari kattalashgan bo`ladi. Asosan bo`yin, o`mrovusti va qo`ltiq tagidagi limfa

www.arxiv.uz bezlari kattalashadi. Bemorlarda bosh og`riq, uyqu buzilishi, ich ketish kabi holatlar kuzatiladi. Tanasiga har xil toshmalar chiqadi. Ahvoli kundan-kunga og`irlashib, zotiljam boshlanadi. Bemor kun sayin ozib ketadi. Ko`pchilik bemorlarning boshida, tanasida, og`iz bo`shlig`ida, ichki va tashqi jinsiy a`zolarida o`smalar hosil bo`ladi. Bu o`sma Kaposha o`smasi ham deyiladi. Buning rangi och qizil yoki qizilroq, teridan biroz ko`tarilgan holatda bo`ladi. Asosan virus odam organizmidagi immun xususiyatni pasaytiradi, shuning uchun ham organizmda kuzatiladigan og`ir o`zgarishlar qaytmaydi. OITSning asab tizimini zararlashi. OITS organizmning hamma joyiga ta`sir qiladi, shu jumladan, asab tizimini ham zararlaydi. Bu zararlash dastlab miya pardalarida bo`lib, meningitlarni keltirib chiqaradi. Bunda bemorning ahvoli og`ir bo`lib, hushi karaxt, qattiq bosh og`riq, qusish, barcha meningial belgilar ijobiy bo`ladi. Orqa miya suyuqligi tekshirilganda bosimi baland, rangsiz tiniq, hujayralar soni limfatsitlar hisobiga ko`paygan, chunki yallig`lanish seroz xarakterga egadir. Ko`p hollarda yallig`lanish bosh miya to`qimasiga ham o`tadi, bunda meningoensefalit belgilari kuzatiladi. Bu vaqtda meningial belgilar bilan birga bosh miya asablarining yallig`lanishi, gemiparez yoki gemiplegiya va ataksiya kuzatilishi mumkin. Bunda ham orqa miya suyuqligi seroz xarakterga ega bo`ladi. Ba`zan bosh miya pardalari, to`qimasi bilan birgalikda orqa miya ham zararlanadi, unda meningoensefalomiyelit belgilari kuzatiladi, shuningdek orqa miya zararlana boshlaydi. Qo`l va oyoqlarda para yoki tetraplegiya, chanoq a`zolarining buzilish holatlari kuzatiladi. Ko`pincha bir vaqtda bosh miya, orqa miya bilan birgalikda periferik nervlar ham, ildizlar ham yallig`lanadi. Bunda pardalar, bosh miya, orqa miya zararlanish belgilariga periferik asab tizimi yallig`lanish belgilari qo`shiladi. Qo`l va oyoqlarda og`riq bilan birga tortilish belgilari (Lasseg, Vasserman, Neri) ham ijobiy bo`ladi. Bunda meningoensefalomiyelopoliradikul onevrit deb tashxis qo`yiladi. Kasallik juda og`ir kechib, asta-sekin bemorning ahvoli yomonlashib boradi va o`limga olib keladi. Davosi. Hozirgacha bu kasallikning davosi topilmagan, lekin butun dunyo olimlari izlanish olib bormoqdalar. Oldini olish yo`llari. Giyohvandlik va giyohvandlikka qarshi tushuntirish ishlarini olib borish, chet eldan keladigan emmigrantlarni, donorlar qonini OITS ga tekshirish. Har bir bemorga bir martalik shpritslardan foydalanish tavsiya etiladi.

O'xshashlar

Markaziy asab tizimining o‘smalari

Vegetativ asab tizimi kasalliklari

Chaqaloqlarda asab tizimi kasalliklari

Asab tizimining irsiy –degenerativ va zo `rayib boradigan kasalliklari zo`rayib boradigan mushaklar distrofiyasi. Dushen turi. psevdogipertrofiya

Epilepsiya, bosh miya jarohatida uchraydigan ruhiy o`zgarishlar, bemorlarni parvarish qilish xususiyatlari