Tuproqqa yuza ishlov berish mashinalari - Mashinasozlik - Referatlar

Tuproqqa yuza ishlov berish mashinalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

361 KB

Ko'chirib olish

Tuproqqa yuza ishlov berish mashinalari Reja: 1. Tishli boronalar. 2. Sferik diskli boronalar. 3. Faol ishchi qismli qurollar. 4. Tekislagichlar. 5. Molalar. 6. Kombinatsiyalashgan mashinalar.

Plug bilan shudgorlangan yerlarda yirik kesaklar, govaklar paydo bo’ladi va dala yuzasi yetarli darajada tekis bo’lmaydi. Bunday yerlarga urug’larni sifatli ekib bo’lmaydi. Shu sababli shudgorlangan yerdagi tuprogni ag’darmasdan gushimcha sayoz ishlov berib, uni yumshatish, tekislash ham lozim. Shudgorlangan yerlarda ekish mavsumigacha ayrim begona ut nihol lari paydo bo’lib ulgurgan bo’lsa, ularni yoppasiga yugotish, ildizlari bilan sugurib dala chetiga chigarib tashlash kerak. Kuchli yogingarchilikdan sung havo harorati baland bo’lib ketsagatgalog hosil bo’lishi mumkin, uni esa buzish talab gilinadi. yerdagi namlik buglanib ketishini kamaytirish uchun uning ustki gismini yumshatish zarur. Sugoriladigan yerlardagi dexgonchilikda ekin gator oraligidagi begona utlarni yugotish, tuprogni yumshatish kabi ishlar bajariladi. ¤tlog yerlardagi pichanning rivojlanishini kuchaytirish uchun yer usti sayoz yumshatiladi. Yuqoridagi ishlarni bajarishda tishli, disksimon tirmalar va kul tivatorlardan foydalaniladi. Tirmalar tishli (38- rasm) va disksim o n turlarga bulinadi. Tishli tirmalar bitta tishga tushadigan o girlikka garab o gir (16-20 N), urta (12-15 N) va yengil (6- 10 N) turlarga bulinadi. Tishli tirma shudgorlanib kuyilgan yerdagi kesaklarni maydalab, dala yuzasini ekin ekishdan oldin tekislash, gatgalogni buzish, sepilgan urug’ va sochilgan o’g’itni tuproq bilan aralashtirib kumish, begona utlarni yo’qotish, utlok yerlarni qisman yumshatish uchun ishlatiladi. Tirma tishi ikki yonli pona kabi ishlaydi, agregatning harakat yunalishiga nisbatan o’rnatilganligiga kura, tuproqni yon tomonga surishi, qisman zichlashi, tuprogni maydalab yumshatishi, aralashtirishi mumkin. Dala yuzasining mikrorel yefiga moslanib, yerga bir tekis ta`sir qilishi uchun, tirma kamrov kengligi birmuncha ensiz (1,0 m atrofida) yasalib, ular bir-biriga ±n tomonlari bilan erkin ulangandan keyin, katta kamrov kengligiga ega bo’lgan agregat tuziladi. Tishlar k o nstruktsiyasi buyicha tik, ukyoysim o n ( g ), bukilgan prujinasim o n ( J ) kabilarga bulinadi. Tishlarining kundalang kesimi kvadrat ( A ), dumal o g ( B ),

o valsim o n ( V ), turtburchaksim o n ( E,J ), uchburchaksim o n bo’lishi mumkin (38- rasm). Kesimi kvadrat shaklidagi tishning uchi bir t o m o nidan kiyik kesilgan bo’ladi (38- a rasm). Agar tirma tishi giyig kesilgan S tomonga harakatlansa, tuprogning reaktsiya kuchi ta`sirida tish yugoriga ko’tarilib yerni sayozrog yumshatadi va aksincha, tirma T tomonga harakatlansa, yerga chugurrok botadi. Tishli tirma bilan tupr o gga 3...10 sm chuqurlikda ishl o v beriladi. Tirma bilan yumshatilgan yerdagi kesaklar o’lchami 5 sm dan, tish k o ldirgan izning chugurligi 3...4 sm dan o shmasligi kerak. Tirma ishiga qo’yiladigan ATT. Tishli va tursimon tirmalar bilan erta baxorda kuzgi ekinlar ustidan bostirib ishlov berilib, tuproq yumshatiladi, sulib golgan ekin tuplari esa sidirib olinadi. Bu ishni bajarishda ekinning 3% dan kamr o k gismi shikastlanishiga yo’l kuyiladi. Tirmaning tuproqqa ta`siri sifatli bo’lishi uchun tishning kundalang kesimi kvadrat bo’lganda uning kirrasi, ovalsimon bo’lsa ensiz tomoni harakat yunalishiga karatib o’rnatiladi. Tirmaning yerga botishi uning ogirligi va tishning kiyik kesimini harakat yunalishiga nisbatan tegishli tartibda o’rnatilishiga bog’liqdir. Tishli ogir tirma shudgorlangan yerdagi yirik kesaklarni maydalashda, qo’shimcha yumshatishda, begona utlarni sidirib yigishtirishda, utlok joylarni yumshatishda ishlatiladi. Urta ogirlikdagi tishli tirma dala yuzasini yumshatib tekislash, kesaklarni maydalash, begona utlarni yo’qotish, sochilgan o’g’itni tuproqqa aralashtirib kumish, ekinlarni tirmalash uchun ishlatiladi. Tishli yengil tirma bilan nihol larni tirmalash, tuproq katkalokini buzish, sepilgan o’g’itni tuprogga aralashtirib kumish kabi ishlarni bajariladi. Tursim o n tirmadan yer yuzasini yumshatish, beg o na utlarni yo’q o tish maksadida f o ydalaniladi. Tursim o n tirma mikr o rel yefga yaxshi m o slanib, yer yuzasiga bir tekis ishl o v beradi.

Tishi prujinasimon tirma (38- j rasm) yer yuzasini yumshatib, begona utlarni sidirib yo’qotish uchun ishlatiladi. Undan sertoshli dalalarda foydalanilsa yaxshi natija beradi. Rotatsion yumshatkich (38- z rasm) kuzgi ekin ekilgan yerlarni erta baxorda yumshatish, gatgalogni buzish, begona utlarni yo’qotishda ishlatiladi. R o tatsi o n yumshatkichning ishchi qismi — uzun bukilgan o’tkir tishli diskdan ib o rat. Bir nechta disklarni yagona ukka kiydirib, batareya tashkil gilinadi. Bunday batareya 1 kv.m maydonda 150 ta joyni teshib, katkalokni sifatli buzadi. Disklar rasmda ko’rsatilgandek M yunalishda sudralsa, tishlar tuprogga yaxshirok botib, tuprogni chugurrog yumshatadi, begona utlarni to’liqrok yo’qotadi. Disklar K yunalishida sudralsa, tishlar yuzar o k b o tib, ekin nih o l larini kamr o k shikastlantiradi. 38-rasm Tirmalar Tirma tishlarini joylashtirish. Tirmaning gamrov kengligi tuprogga bir tekisda ishlov berishi uchun har bir tish aloxida iz koldirishi va izlar oraligi bir xil bo’lishi lozim. Yonma-yon joylashgan tishlar orasiga o’simlik qoldiqlari va kesaklar tigilib

kolmasligi uchun ularning oraligi 15 sm dan kam bulmasligi kerak. Tirmaning ravon harakatini ta`minlash uchun har bir tishning ung va chap tomonlaridagi tuproq bir xil holatda bo’lishi kerak. Bu talabni gonigarli amalga oshirish uchun tirma tishlarini ko’p kirimli vint yoyilmasi buyicha joylashtirish kerak. Agar plankalar oraligi m 1 , vint kirimlari soni k q 1 bo’lsa (38- a rasm), vint kadami: t = z pl · v 0 q v, bu yerda, z pl — kundalang plankalar soni; v 0 — tirma tishlari koldirgan izlarning oraligi, mm; v — bir plankada yonma-yon joylashgan tishlar oraligi, mm. Engil tirmalar uchun v 0 =30 - 40 mm, v = 150 - 200 mm, m 1 =200 - 250 mm; urta ogirlikdagi tirmada v 0 = 45 - 50 mm, v= 200 - 250, m 1 = 250 - 300 mm; ogir tirmada v 0 = 50 - 80 mm, v = 250 - 400 mm, m 1 = 250 - 350 mm gabul qilinadi. Izlar oraligi v 0 o’zgarmas bo’lsa, plankalar soni z pl ni ko’paytirib plankadagi yonma-yon tishlar oraligi v ni kesak va o’simlik qoldiqlari tigilib kolmaydigan kenglikkacha yetkazish mumkin. Ammo, tirma uzunligini cheklash magsadida z pl - 6 gabul gilinadi. v 0 = 40-60 mm qabul gilinsa, v =200 - 300 mm bo’lishi mumkin. Tishlarni kirim soni k q1 bo’lgan vint chizigi bo’ylab joylashtirilsa (38- a rasm), birinchi tish ta`sirida maydalanmasdan chap tomonga surilib, golgan kesakka orgadagi tish tegmasdan utib ketishi mumkin, natijada, tuprog yetarli darajada maydalanmay kolishi mumkin. Agar k= 2 gabul gilinsa (39- rasm), bunday kamchilikning oldi olinadi. 39-rasm. Tirma tishlarini joylashishi.

Plankalar soni z pl ni kirimlar soni k ga koldigsiz bulinmaydigan kilib qabul kilgan ma`kul. Plankalar soni z pl tok bo’lishi kerak, aks hol da, oldingi plankadagi tish koldirgan izga nisbatan, orga plankadagi tishlarni simmetrik joylashtirishning iloji kolmaydi, hamda bir izdan bir nechta tish utadigan bo’lib, natijada ishlov berish bir tekis bo’lmaydi. Yuqoridagiga uxshash cheklovlar ko’p bo’lganligi sababli, tirmalarning fagat ikki-uch xil turlari ishlatiladi: 20 ta tishli ( z pl =5); 30 ta tishli ( z pl = 5). Tirmani loyihxalash da, birinchi navbatda, izlar oraligini (gadami) v 0 , tirmaning umumiy kamrov kengligi V va bir plankadagi tishlar oraligi v maxalliy tuprog xossalariga moslab qabul gilinadi. Ikkinchi navbatda, tishlar soni z t = V G’ v 0 aniglanadi, chunki hamma plankalarga bir xil sondagi tishlar o’rnatilishi sababli, z t z pl ga qoldiqsiz bulinadigan bo’lishi kerak. Uchinchi navbatda, vint gadami va vint kirimlari soni topiladi. Tirmaning shaklini agregat tuzishga kulay bo’lgan to’g’ri turtburchakka yaginlashtirish maksadida, unga egri-bugri ko’rinishi beriladi. 38- v rasmda tirmaning tishlarini ikki kirimli ung tomonli vint yoyilmasi buyicha joylashtirish ko’rsatilgan. Ikkinchi planka bilan uchinchi, uchinchi bilan turtinchi plankalarning oraligi m 1 ga kesaklar tigilib kolmasligi uchun uni chetki plankalar oraligi m dan kattarog qilinadi. Bu shartni bajarish uchun tirmaning yoyilmasini chizishda avvaliga, hamma plankalar oraligi m 1 ga teng kilib olinadi, keyin esa, chetki plankalar kadami m gacha — rasmdagidek, birmuncha ichkariga suriladi. Tirma tishi ta`sirida tuproqning deformatsiyalanishi. Uar ganday tish yerga botirib harakatlantirilsa, uning ta`sirida tuproq deformatsiyalanib yumshashi 39- rasmdagidek, tishning old va yon tomonlariga pastdan yuqoriga garab 40- 50° burchak ostida kengayadigan trapetsiya ko’rinishida targalishi izlanishlar natijasida aniglangan. Trapetsiya asosining kengligi tishni eniga teng bo’ladi. Agar tish ingichka bo’lsa, deformatsiyalangan joyning kundalang kesimi uchburchakka uxshaydi. Tish ta`sirida tuproq deformatsiyalanib yumshashining shakli tirma tishlarini joylashtirishda e`tiborga olinishi zarur. Uchburchakning asosi v i tishning kamrov

kengligi xisoblanadi. Tirma tishlari dala yuzasiga uzluksiz ishlov berishi uchun tishlar koldirayotgan yonma-yon izlarning oraligi (gadami) S < v i bo’lishi kerak va ular fe =V = v i — S masofada bir-birini kamrab takroran yumshatib ketadi. Er yuzasi uzluksiz yumshatilsa ham yonma-yon koldirilgan izlar oraligida h balandlikdagi yumshatilmagan dungchalar goladi. Dungcha balandligi h , ishlov berish chugurligi a va izlar oraligi S ga bog’liq, uning miqdori: h = 0,5 S ctg Agrotexnik talablar buyicha bo’lishi kerak. Tuproqqa deformatsiyaning tarkalishi tishning chuqurlashish darajasiga boklik. Uta chuqur botirilgan tishning tuproqqa ta`siri ikki xil bo’ladi. Kritik a 1 chugurlikkacha deformatsiya uchburchak ko’rinishida targalsa, uning pastki a 2 gismida tuproq tilingan tirkishning devorlariga zichlanib, suriladi lekin yumshatilmaydi. Kritik a 1 chuqurlikning migdori maxalliy tuproq sharoitiga bog’liqdir. Shunday kilib, tirma tishini yerga botishining maksimal miqdorini tayinlashda maxalliy tuproq sharoitida deformatsiyaning tarkalish jarayonini e`tiborga olish kerak. Tuproqda deformatsiyaning tarkalishini chizel, kul tivator va chugur yumshatkich ishchi qismlarini tanlashda, ular bilan tuproqqa ishlov berishda va ishlov berish chuqurligini tayinlashda ham e`tiborga olish lozim. Disksimon qurollar Tuproqqa ishlov berishning zamonaviy texnologiyalarida disksimon rotatsion ishchi qismga ega bo’lgan tirma, sayoz yumshatkich lushil nik va pluglar muxim urin eg’alla ydi.

Disksimon tirmalar (40- rasm) har bir diskka tushadigan ogirlikka qarab botkokbop (450…600 N), dalabop (180…350 N) va bogbop (180....450 N) turlarga bulinadi. Dalabop tirmalar serildiz, serkesakli shudgor tuproqini 10 sm chuqurlikkacha maydalab, yumshatish, angizli yer yuzasini yumshatish, utlok yerlar tuproq qatlamini deyarli ag’darmasdan yumshatish uchun ishlatiladi. Botkokbop diskli tirma ogir bo’lganligi tufayli tuproqqa kuchli ta`sir etadi. U shudgorlangan kurik yerlardagi serildiz tuproq palaxsalarini maydalash, angizdagi o’simlik qoldiqlari hamda sochilgan gungni tuproqqa 20 sm chuqurlikkacha kumish uchun ishlatiladi. Dalab o p tirmaning ishchi qismi sferik disk shakliga (diametri 450…510 mm) ega. Botkokbop tirma sferik diskining (diametri 600 mm) chetida uyiklari bo’ladi. Bu uyiklar tufayli dala yuzasidagi yugon poyalarni disk gisib oladi va tula-tukis kesib ketadi. Kundalang kesimi kvadrat shakliga ega bo’lgan ug 5 ga bir nechta disk 6 lar kiydirilib, yagona batareya tuziladi. Disklarni kerakli o ralikda ushlab turish uchun ularning o rasiga kergich 7 lar o’rnatiladi. 40-rasm Disli boronalar. Batareyalar tirma ramasiga ikki kator kilib o’rnatiladi. Birinchi katordagi disklar tuproqni chet tomonga sursa, ikkinchi katordagilari, aksincha, urtaga suradi. Birinchi va ikkinchi katordagi disklar aloxida-aloxida iz koldiradilar. Disk, agregatning harakat yunalishi V ga nisbatan xujum burchagi ostida kuyiladi. Uujum burchagini 10°...25° oraligida o’zgartirib, disklarning yerga botish chuqurligini, tuproqni yon tomonga surish darajasini o’zgartirish mumkin. Nam va yengil tuproqqa ishlov berishda kamrok, kurug’ va ogir tuproqda kuprok kuyiladi.

Oldinga sudralayotgan tirmaning disklari, tuproq bilan tishlashishi xisobiga, aylanma harakatga keladi. Disk tuproq palaxsasini kesib olib, ichki sferik sirti bo’ylab ko’taradi. Ko’tarilgan tuproq muayyan balandlikdan yon tomonga irgitiladi. Natijada, tuproq maydalanadi, qisman ag’dariladi va aralashtiriladi. Uujum burchagi kuprok kuyilsa, disklar chuqurrok botib, tuproqni kuchlirok maydalaydi. Disklarning tuproqqa botishini ko’paytirish uchun tirma ramasiga ballast yuk kuyish ham mumkin. Shunda, disklar oraligiga tishli tirmaga nisbatan, kesak va o’simlik qoldiqlari kamrok tikilib koladi. Yirik va kurug’ kesaklarni tula- tukis maydalaydi, yugon ildizlar ustidan dumalab utib, ingichkalarini esa oson kesib ketadi. Bogbop disksimon tirma mevali daraxtlar kator oraligini 15 sm chugurlikkacha yumshatish va begona utlarni qirqib tashlash uchun ishlatiladi. Bogbop tirma ramasiga batareyalarni nosimmetrik joylashtirilishi va traktorning ung tomoniga surib tirkalishi bilan dalabop tirmadan fark kiladi. Diksimon sayoz yumshatkichlar (lushchil nik) yerni 4...10 sm chugurlikda sayoz yumshatish uchun ishlatiladi. Natijada, tuproqdagi namlik saglanib, ekin qoldiqlari maydalanib tuproqqa kumiladi, begona utlarning unib chigishiga sharoit yaratilib, provokatsiya gilinadi. Usib chikkan begona utlar, keyinchalik yerni plug bilan shudgorlashda to’liqrok yo’qotiladi va sayoz yumshatilgan yerni shudgorlashda plugning sudrashga qarshiligi kamayadi. Sayoz yumshatkichlarda disksimon yoki lemexli ishchi qismlar ishlatiladi. Uning disksimon ishchi qismi sifatida diametri 450 mm bo’lgan sferik disklar, lemexli qism sifatida gamrov kengligi 25 sm bo’lgan ag’dargichli plug korpusi ishlatiladi. Sferik disklar 30...35° li xujum burchagi ostida guyilib ishlatiladi. Ildi poyali begona utlar ko’p tarkalgan, g’alla dan bushagan dalalarga disksimon sayoz yumshatkich bilan ishlov berish yaxshi natija beradi. Disksimon ishchi qismlar uta keng tarkalgan bo’lib, ular pluglar, sayoz yumshatkichlar, tirmalar, kul tivatorlar, seyalka va boshga kurollarda ishlatiladi. Disksimon ishchi qismlarning afzalliklari ko’p bo’lganligi tufayli ular keng tarkalgan. Lemex va kul tivator tishlariga nisbatan diskning tigi uzunrok bo’lib, tez

yeyilmaydi va chidamlidir. Disk sodda tuzilgan bo’lib, tuproqqa botish chuqurligini oson sozlash mumkin. 41-rasm. Borona disklari. Disklar oraligi o’simlik qoldiqlari bilan tikilib kolmaydi. Disksimon ishchi qism tuproq bilan tishlashishi xisobiga uz-uzidan aylanma harakatga keladi. Aylanayotgan diskka ilashib yuqorika ko’tarilayotgan tuproq zarrachalari har xil tezlikka ega bo’lishi natijasida, turli traektoriya bo’ylab harakatlanib o’zaro yaxshi aralashadilar. Eng muximi, disklar tuprog tubini zichlamaydi. Angizli va o’simlik qoldiqlari ko’p bo’lgan yerlarga disk bilan ishlov berilsa, ularni kesib maydalab ketish sifatli bo’ladi. Oddiy diskka uchragan A poya (o’simlik koldigi) uning tigi bilan yer yuzasi orasida sikilib tuxtamasa, kesilib maydalanmaydi (41- a rasm). Bu shartni bajarish uchun burchagini miqdori bo’lishi (bu yerda, poyaning disk tigi bilan ishgalanish burchagi; poyaning yer yuzasi bilan ishgalanish burchagi) kerak. Ammo, diskning tuproqqa botish chuqurligi a kancha ko’p bo’lsa burchagi shuncha katta bo’ladi va, kupincha, sharti bajarilmay goladi. Natijada, diskning poyaga ta`sir kuchi R ning yunalishi poyani ilgari tomonga surishga, ya`ni uni kesishni giyinlashtirishga olib keladi. Disk chetlarining uyig joyidagi tigning R kuchi ta`sirida, A poyasi pastga, tuproqqa garab suriladi (40- rasm). Natijada, poya sikilib tuxtaydi va poyani kesish uchun sharoit tugiladi. Disklarning asosiy parametrlari. Sferik diskning asosiy parametrlariga uning diametri D , egrilik radiusi r , qalinligi va tigning o’tkirlanish burchagi i lar kiradi (73- rasm). Yassi diskning egrilik radiusi r ni cheksiz katta deb gabul qilinadi. Bunda disk radiusi R = 0,5 D ishlov beriladigan maksimal a chugurlikdan katta bo’lishi kerak:

bu yerda, k — proportsionallik koeffitsienti; disksimon plug uchun sayoz yumshatkichlar uchun k = 2,5…3,0; disksimon tirma uchun k = 2,0… 3,0. Diskning egrilik radiusi r gancha kichik bo’lsa, uning tuproqni maydalash, ag’darish va aralashtirish xususiyati shuncha kuchlirok bo’ladi. Disk diametri D bilan uning egrilik radiusi r orasida guyidagi uzviy bog’liqlik bor: Disk tigi tashgi tomonidan i burchagi ostida o’tkirlanadi. Plug uchun tirma va sayoz yumshatkich uchun ga teng bo’ladi. yengil va urta tuproq uchun diskning qalinligi: ogir tuproq uchun qabul qilinadi. Disksimon kurolning texnologik jarayoni. Disk aylanayotgan tekislik bilan uni harakat yunalishi orasidagi xujum burchagi hamda diskning tik tekislikdan ogish burchagi texnologik jarayonga bevosita ta`sir etadigan parametrlar xisoblanadi. Uujum burchagini usishi diskning tuproqqa chuqurrok botib, uni yanada kuprok maydalashga, utlarning qoldiqlarini tula-tukis kumishga olib keladi. Batareyadagi disklar tuproqda ellips shaklida iz koldirib ularning orasida esa h balandlikdagi yumshatilmagan dungchalar bo’ladi (40- rasm). Dungchalar balandligi h tuprogga ishlov berish sifatini belgilovchi asosiy ko’rsatkichlardan bo’lib a dan oshmagani ma`gul. Dungchaning h balandligi disk diametri D , batareyadagi disklar oraligi v va xujum burchagi migdorlariga boklikdir, uchburchak OAV dan: ( D G’2) 2 q ( D G’2 — h ) 2 Q ( C G’2) 2 , aniglanadi. Kuyilgan shartni ikkinchi ildiz koniktirishini va S q v ctg ekanligi e`tiborga olinsa: bo’ladi. (35) (35) formuladan xujum burchagining usishi yumshatilmagan dungcha balandligi h ni kamayishiga olib keladi. Demak, D diametrli disk bilan ishlov berishda tayinlangan h balandlikdagi

dungchani hosil gilish uchun xujum burchagini to’g’ri o’rnatish talab qilinadi. Shu magsadda, 75- rasmdagi nomogrammadan foydalanish tavsiya etiladi. Ishlayotgan disk diametri D q 500, dungchaning joiz bo’lgan balandligi h q 25 mm bo’lsa, rasmdagi A yunalish buyicha 25 mm ga tegishli kiya chizigdagi V nugtasi topiladi. Batareyadagi disklar oraligi v q 185 mm bo’lsa, rasmdagi S nugtadan o’tkaz ilgan vertikal chizikning V nuktadan o’tkaz ilgan gorizontal chizik bilan kesishgan joyi ye yordamida kerakli xujum burchagi topiladi. Sferik diskka ta`sir etuvchi kuchlar (42- rasm). Ishlayotgan diskka tuproqning ko’rsatadigan elementar qarshilik kuchlarini ikkita, bir-biriga ayqash bo’lgan, R  va R kuchlariga ajratish mumkin. R kuchi vertikal tekislikda, pastdan yuqorika qarab, disk ugidan utadigan yunalishda ta`sir etadi. kuchi esa gorizontal tekislikda, disk aylanadigan ugga parallel, taxminan yarim chuqurlik a balandlikda ta`sir etadi. Bu kuchlarning OX, OU va 0Z uglariga proektsiyalari R x , R y va R z larni aniglash osonrok bo’lganligi sababli, ulardan kuprok foydalaniladi. R x kuchini dinamometrlab o’lchash yoki xisoblab aniglash mumkin: R x q k a v, bu yerda, k — disk ishlov berayotgan tuprogning solishtirma qarshiligi, n/sm 2 ; a va v — ishlov berish chuqurligi va diskning gamrov kengligi, sm. Sungra, R y = nR x va R z = mR x xisoblanib topiladi. Bu yerdagi n va m tajriba asosida aniqlanadigan proportsionallik koeffitsientlaridir. Disksimon sayoz yumshatkich uchun n = 0,76… 1,24; m = 0,37… 0,76; tirma uchun n = 0,12...1,2; m = 0,76...1,57 bo’ladi. n ning katta miqdori kam chuqurlik va katta hujum burchagida, m ning katta qiymatlarini esa kattarok chuqurlik va xujum burchagi kamroq bo’lganda aniqlanadi. G’ildirak va g’ildiraksimon zichlovchi qurollar G’ildirak — insoniyatning eng qadimgi va buyuk ixtirosidir. g’ildiraksiz va g’ildirakka uxshab yumalanib ishlaydigan (g’ildiraksimon) qismlarsiz mashinani

tasavvur kilib bo’lmaydi. Shu sababli, mazkur § da g’ildirak va tuproqni zichlovchi g’ildiraksimon galtaklar to’g’risida ma`lumotlar beriladi. G’ildirakning turlari. Bajaradigan ishiga qarab, qishloq xujaligi mashinalarida yurituvchi, yetaklovchi va tayanch g’ildiraklari ishlatiladi. Yurituvchi g’ildirak mashina qismini ko’tarib yurishdan tashqari, uning qandaydir mexanizmiga harakat uzatishni ham bajaradi. yetaklovchi g’ildirak energiya manbai yordamida harakatlantiriladi va yer bilan ishqalanish kuchi hisobiga mashinani ilgarilatib yuritadi. Tayanch g’ildirak esa mashina og’irligining bir qismini ko’tarish uchun xizmat qiladi. G’ildirakning gupchagi 1 ga kegay 2 lar yordamida to’g’in 3 ulanadi (77- rasm). Kegaylar o’rniga disk o’rnatish ham mumkin. yetaklovchi va yurituvchi g’ildiraklarning to’g’ini yer bilan tishlashish kuchini oshirish uchun unga tish (shporalar) 4 , nosimmetrik kuchlar ta`sirida g’ildirak yon tomoniga burilmasdan to’g’ri yurishini ta`minlash uchun reborda 5 o’rnatiladi. Ko’pincha, qattiq to’g’inga elastik (rezinasimon) materialdan tayyorlangan shina kiydirilgan g’ildirakdan foydalaniladi, chunki ularning sudrashga qarshiligi kam bo’lib, mashinani tezroq yuritish imkonini beradi. g’ildirakning asosiy o’lchamlariga diametri va to’g’inining eni kiradi.

43-rasm. G’altak molalar G’ildiraksimon zichlagichlar tsilindrik silliq, qovurg’ali, ponasimon, qoziq tishli, qoziqchali (43- rasm) va boshqa turlarga bo’linadi. G’altaklardan yer yuzasini tekislash, kesaklarni maydalash, tuproqni zichlash kabi ishlarni bajarish uchun foydalaniladi. Bundan tashgari, urug’ ekilgan joyni zichlash uchun zichlovchi g’ildirakchalar ham ishlatiladi. G’ildirak (g’altak) ning yumalanish rejimlari. Ishlash sharoitiga qarab, g’ildirak uchta rejim asosida yumalanishi mumkin: 1. Ideal (sirpanmasdan va toymasdan) yumalanish. 2. Sirpanib yumalanish. 3. Toyib yumalanish. Ideal rejimda yumalanish amaliyotda deyarli uchramaydi. Lekin ilmiy ishlarda undan f o ydalanishadi (79- rasm). Sirpanib yumalanish rejimida tayanch va yurituvchi g’ildiraklar harakatlanadi. G’ildirak to’liq bir aylanganida uning o’qi ilgarilab bosib o’tadigan yuli l c g’ildirak uzunligi 2 r dan ko’proq ( l c > 2  r ) yoki l c — l c q 2 r bo’ladi. Faqat yetakl o vchi g’ildirak t o yib yumalanish rejimida harakatlanadi. Bunday g’ildirak bir marta aylanganida l t < 2 r yo’l bosib bo’ladi. G’ildirak (g’altak) kinematikasi. To’g’in nuqtalarining absolyut tezliklarini aniqlash, ularning miqdori va yunalishlarini hisobga olish ko’p mashinalarning (masalan, seyalkaning) texnologik jarayonini asoslashda talab qilinadi. Ideal rejimda yumalanayotgan r radiusli g’ildirak tuginidagi nugtalar ikki xil harakatda: mashina bilan birgalikda ilgarilama kuchirma va uz ugiga nisbatan aylanma harakatda ishtirok etadi. g’ildirak tuginidagi nugta kuchirma harakatda mashina tezligi V , nisbiy harakatda burchak tezligiga ega bo’ladi. V va

tezliklarning migdori o’zgarmas bo’lsa hamurinma tezligining yunalishi uzluksiz o’zgarib turadi. Natijada, tugin nugtalarining abs o lyut tezliklari ham uzluksiz o’zgarib turadi (44- rasm). Eng yuqoridagi A nuktaning absolyut tezligi 2V ga, pastki V nuktaning absolyut tezligi nolga teng (chunki va V miqdorlar buyicha o’zaro teng, lekin bir-biriga teskari yunalgan). 44-rasm. G’altak kinematikasi sxemasi Faol ishchi qismli kurollar Bu turdagi mashinalarga ishchi qismi majburan aylantiriladigan rotatsion plug, tuproq frezasi, yaganalagich kabilar kiradi. Uzbekiston tuproq sharoitida tuprog frezasi juda keng ishlatiladi. Freza tuproqni intensiv maydalab aralashtirish, begona utlarni yo’qotish maksadida foydalaniladi. Namligi optimal me`yordan ortiq bo’lgan ogir tuproqli yerni ekin ekishga tayyorlashda, ayniksa plyonka ostiga chigit ekishdan oldin tuproqni uta mayin holatga keltirish uchun frezadan foydalanish maksadga muvofikdir. yerga ishlov berish uchun frezani oldinga sudrab, barabani majburan aylantiriladi. Natijada, uning pichoqlari katta tezlikda tuproqni yupka kirindi ko’rinishda qirqib olib maydalaydi va aralashtiradi, lekin bunda quvvat sarfi kupayadi. Agar freza oldiga tuproqni 10...18 sm chuqurlikda yumshatadigan tishlar kuyilsa (aynigsa, paxtachilikda), quvvat sarfini birmuncha kamaytirish mumkin. Freza barabani gorizontal yoki vertikal joylashgan uk atrofida aylanadi. U traktorning quvvat olish vali ( Ј OV) dan aylanma harakatga keltiriladi. Frezaning aylanish tezligini keragicha o’zgartirib, tuproqni sifatli maydalashga erishiladi. U bilan yerga a q 25 sm chuqurlikkacha ishlov berish mumkin.

45-rasm Faol frezalar Frezaning namunaviy tuzilishi 45- rasmda keltirilgan. Uning ishchi qismi: uchi bukilgan pichoq 2 lar disk 3 larga o’rnatilib, barabanni tashkil kiladi. Disk 3 lar barabanni aylantiradigan val 1 ga erkin kiydirilgan bo’lib, ularni bir-biridan ajratib turadigan friktsion disk 4 lar esa mazkur valga shponka yordamida maxkamlangan. Disk 3 va 4 larni bir-biriga sikilib turish darajasini maxsus prujina yordamida o’zgartirish mumkin. Demak, harakat val 1 dan pichogli disk 3 ga friktsion disk 4 ning ishgalanish kuchi xisobiga uzatiladi. Agar biron diskdagi pichoq tusigga uchrab kolsa, diskni toyishi xisobiga vaqtincha aylanmasdan koladi, pichoqlar sinishdan saklanadi. Pichog tusikdan utgandan sung, disk yana aylanib ketadi.

Foydalanilgan darsliklar: 1. A. Xamidov. Qishloq xo’jalik mashinalarini loyixalash. Toshkent, 1994 2. M.Shoumarova, T. Abdillaev. Qishloq xo’jaligi mashinalari. Toshkent, O’qituvchi, 2002. 3. M.Sh o umar o va, T. Abdillaev. G’alla k o mbayni va paxta terish mashinalari. Toshkent, 2000 4. Listopad G.E. Sel skoxozyaystvenno’e i meliorativno’e mashino’. Moskva, 1989 5. Shoumarova M, Abdillaev T. Qishloq xo’jalik mashinalari. Toshkent, O’qituvchi, 2000 6. Klenin N.I. Sel skoxozyaystvenno’e i meliorativno’e mashino’. Moskva, 1980 7. Karpenko A.N., Xalanskiy V.M. Sel skoxozyaystvenno’e mashino’. Moskva, 1989 8. Komaristov V.E., Dunay N.F. Sel skoxozyaystvenno’e mashino’. Moskva, Kolos, 1984

O'xshashlar

Paxta tozalash sanoati mashinalari detallariga termik ishlov berish

Tuproqqa ishlov berishning texnologik asoslari

Mexanik ishlov berilgan yuza sifati

Kesib ishlov berish moslamalari

Kesib ishlov berish uchun qo‘yim