Kesib ishlov berish uchun qo‘yim

Kesib ishlov berish uchun qo‘yim

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1439.560546875 KB

Ko'chirib olish

Kesib ishlov berish uchun qo‘yim Reja: 1. Qo‘yim haqida tushuncha 2. Qo‘yimni aniqlash usullari

1. Qo‘yim haqida tushuncha Detalning avvaldan belgilab qo‘yilgan aniqligi va sifatini ta’minlash uchun zagotovkaning yuzasidan ma’lum qalinlikdagi qatlam ishlov natijasida olib tashlanadi. Ana shu qatlamga qo‘yim deyiladi. Qator hollarda, detal zagotovkasini kesib ishlash jarayonida massaning 50 foiz metali qirindiga chiqarib tashlanadi. Bu — zagotovka yasashdagi chiqindilardan tashqari. Avtomobil va traktor zavodlarida quyma detallarning o‘rta hisobda 20 foiz, bolg‘alangan detallarning 30 foiz metali qirindi bilan chiqib ketadi. Me ’ yordan ortiq qo ‘ yim zagotovkaga ko ‘ p ishlov berishni talab qiladi, uni tayy orlashni qiyinlashtiradi, kesuvchi asbob va metall xarajatini, detal tannarxini oshirib yuboradi. Shuning uchun qo‘yim qancha bo‘lishini ilmiy jihatdan asoslash zarur. Uni kamaytirish uchun zagotovkani aniq qilib tayyorlash usullari qo‘llanadi. Masalan, qobiqli qoliplarga quyish, erib ketadigan modellar bo‘yicha quyish, yopiq shtamplarda bosish, g‘ildirak tishlarini issiq va sovuq holda botirib tayyorlash va h.k. Ishlov qatlami yetarli bo‘lmasa ham chatoq, chunki kesib ishlov berish jaray onida zagotovka yuzasidagi nuqsonlarni yo‘qotish mumkin bo‘lmay qoladi, ishlanadigan yuza aniq va sifatli chiqmaydi, ishlov berish jarayonida nuqsonli detallar (áðàê) ko‘payishi mumkin. Bulardan ko‘rinadiki, kesib ishlashdagi qo‘yimni optimallashtirish muhim texnik- iqtisodiy masala ekan. Yuqori sifatli va kam tannarxli detalni tayyorlash imkonini beradigan qo‘yimga optimal deyiladi. Detallarni tayyorlash texnologik jarayonlarini loyihalashda oraliq va umumiy qo‘yim aniqlanadi. Oraliq qo‘yim deb kesib ishlov berishdagi texnologik o‘tishni bajarishda olib tashlanadigan metall qatlamiga aytiladi. U ishlov berilayotgan yuzaga tik yo‘nalishda o‘lchanadi va oldingi ishlov bilan bajarilayotgan o‘tishdan keyin qoladigan o‘lchamlar orasidagi farqqa teng. Texnologik amalda qirib tashlanadigan metall qatlamiga amal qo‘yimi (îïåðàöèîííûé ïðèïóñê) deyiladi. U alohida o‘tishlar yoki mazkur amalni bajarishdagi bir necha marta kesishlarga tegishli qo‘yimlarning yig‘indisiga teng. Umumiy qo‘yim deb zagotovka bilan detal o‘lchamlari o‘rtasidagi farqqa aytiladi.

Aylanalarning tashqi va ichki yuzasidan yoki bir-biriga parallel tekis yuzalardan biryo‘la, bir xil o‘lchamda olib tashlanadigan qatlam simmetrik qo‘yim deyiladi (1, a, d-rasm) . Qarama-qarshi yuzalarga alohida-alohida, birbiriga bog‘liq bo‘lmagan holda ishlov berilsa, olib tashlanadigan qatlam asimmetrik deyiladi (1,e-rasm) . Agar qarama-qarshi tomonlarnig biriga ishlov berilmasa, ishlangan tomondan olib tashlangan qatlam asimmetrik qo‘yimning xususiy ko‘rinishi bo‘ladi. 1, a, d-rasmlarga muvofiq quyidagi ifodalarni yozish mumkin: Z tsh = ( d 1 — d 2 )/2 yoki 2Ztsh = d 1 — d 2 Z ich = ( d 2 — d 1 )/2 yoki 2Zich= d 2 — d 1 Z = ( l 1 — l 2 )/2 yoki Qo‘yim asimmetrik bo‘lganda (1,g- rasm) : 2Z = l 1 — l 2 Z 1 = l 1 — l 2 Z 2 = l 1 — l 2 ifodalardagi 2Z tsh , 2Z ich , 2Z, Z 1 , Z 2 — bajarilayotgan texnologik o‘tishlarning qo‘yimi; d 1, l 1 — avvalgi texnologik o‘tishda hosil qilingan o‘lchamlar; d 2, l 2 — bajarilayotgan texnologik o‘tishda hosil qilinadigan o‘lchamlar. Kesib ishlashning umumiy qo‘yimi Z y boshlang‘ich zagotovkadan tayyor detal hosil bo‘lguncha hamma texnologik o‘tishlarning oraliq qo‘yimlari yig‘in- disiga teng: 1- r a s m. Kesib ishlashdagi qo‘yimlar: a,b) aylanadigan jismlarning tashqi va ichki yuzalarida; d) birvarakayiga ishlov beriladigan yuzalarda; e) qarama-qarshi joylashgan va alohidaalohida ishlov beriladigan yuzalarda.l1l2l3 a) b) d) e)Z H Z Z δ d 2 l1d 1 Z 1 Z 2

n Σ Z y = Z i =1 i B u y e r d a: n — texnologik o‘tishlar soni. Qo ‘ yimga joizlik beriladi. Tex- nologik jarayonlarni loyihalashning muhim vazifasi ham shu — oraliq (amallar) o ‘ lchamlarga joizliklarni belgilashdir. Ularning juda kichik qiymati ishni qimmatlashtirib yuborishi va yuzada nuqsonli joylar qolib ketishi tufayli brakka sabab bo‘lishi mumkin. Haddan tashqari katta qiymati esa stanokni o‘sha o‘l- chamga mosl ash tirishni va ishlatishni murakk ab lashtiradi, chunki bu holda kesish chuqurligi katta bo‘ladi, natijada detal o‘lchamlari katta chegaralarda o‘zgarib turadi. 2. Qo‘yimni aniqlash usullari Ishlovga beriladigan qo‘yim tajriba va analitik yo‘llar bilan aniqlanadi. Birinchisida statistik ma’lumotlar to‘planadi, ikkinchisida — formulalar bo‘yicha hisoblanadi. Tajriba usuli mashinasozlikda keng qo‘llanadi. To‘plangan statistik ma’lumotlar asosida zagotovkaga beriladigan ishlovning jami qiymati tayinlanadi. Ularning me’yorini ko‘rsatuvchi jadvallar oqimli — avtomatlashtirilgan sexlar va zavodlarni loyihalashda qo‘llanadi. Qolgan hollarda qo‘yimlar hisoblab to- piladi. Analitik hisob usuli har qaysi ishlov usuliga xos bo‘lgan xatoliklarni, avvalgi ishlovda yo‘l qo‘yilgan ishlab chiqarish xatoliklarini kamaytirish qonuniyatlarini tahlil qilishga va yo‘qotishga, shuningdek, ishlab chiqarish xatoliklarini jamlash qoidalariga asoslanadi. Ishlov usullari xatoliklarini tahlil qilish qo‘yimlarning optimal qiymatini aniqlash imkonini beradi. Avvalgi ishlov xatoliklarini kamaytirish qonuniyatlarini bilish tufayli har bir texnologik o‘tishning xatolarini va navbatdagi o‘tishning qo‘yimini hisoblab topish mumkin. Avvalgi ishlov xatoliklarini bartaraf etish uchun ishlov berilayotgan yuzadan o‘lcham, shakl va o‘zaro joylashuv xatoliklarini o‘z ichiga olgan hamda nuqsonlarni yo‘qotish bilan bog‘liq bo‘lgan metall qatlami olib tashlanadi. Shunda qalinlik (chuqurligi) yetarli bo‘lib, kesishni barqaror qiladi va yuqori sifatli ishlovni ta’minlaydi.

Ti-1Kesib ishlashda paydo bo‘ladigan ishlab chiqarish xatolarini keltirib chiqaradigan sabablarni o‘rganish asosida xatolarni jamlash qonuniyati aniqlanadi. Bu masalalar 4- bobda mukammal o‘rganilgan. Haqiqiy umumiy xatoni aniqlash keyingi kesib ishlash uchun qo‘yimni aniqlash imkonini beradi. Ishlov qatlami jami xatolarni yo‘qotishga xizmat qiladi. Zagotovkalarning aniqligi, uning o‘lchamlari va shakli xatolari bilan, yuza notekisligining balandligi bilan, nuqsonlarning chuqurligi bilan va ishlanadigan yuza holatidagi og‘ish bilan tavsiflanadi. Berilgan o‘lchamdan og‘ish joizlik maydoni ichida bo‘lishi kerak. Shakl xatoliklari (ellipslik, konuslik, botiqlik, qavariqlik va sh.k.) ham shu maydondan chiqmasligi yoki uning ma’lum bir qismichalik bo‘lishi kerakki, bu haqda chizmada ilova qilinadi. Shunday qilib, berilgan o‘lchamdan og‘ish va shakl xatoliklari avvalgi texnologik o‘tishda shu o‘lcham joi zligi — d a bilan qoplab yuboriladi (kompensatsiyalanadi). Zagotovka sirtining N a balandlikka ega notekisligi (u profil notekisligining balandligi Rzi-1 ga teng olinadi) va nuqson chuqurligi Ti-1 avvalgi texnologik o‘tishda yo‘qotilishi kerak, shuning uchun ham bajarilayotgan texnologik o‘tishda qo‘yimni tashkil etuvchi qismlar bo‘lib qoladi. 2- r a s m. Kesib ishlangandan so‘ng yuza qatlam sxemasi: A) nuqsonli qatlamning olinadigan qismi; B) nuqsonli qatlamning qoldiriladigan qismi; C) dastlabki tuzilma. Kulrang cho‘yandan tayyorlangan zagotovkalarga keskich bilan ishlov berilganda birinchi texnologik o‘tishdayoq nuqsonli qatlam to‘laligicha olib tashlanadi. Bolg‘alanib tayyorlangan zagotovkalardan ham uglerodsizlantirilgan qatlam bir inchi texnologik o‘tish paytida qirib tashlanadi. Yuza qatlamda zichlanish hosil bo‘ladi, uni keyingi o‘tishda butkul olib tashlamasdan, faqat tarkibi buzilgan yuqori qismni olib tashlash kerak. Rzi-1 A B C

2-rasmda kesib ishlashdan so‘ng sirt yuzada hosil bo‘lgan qatlamlar sxemasi ko‘rsatilgan. Olib tashlanadigan nuqsonli qatlam — A, uning qoldiriladigan qismi (zichlangan va o‘tish 3- r a s m. Bikir opravkada tirqish bilan bazalash. tashqi yuzasi bilan o‘rnatib, ichki teshigini yo‘nib kengaytirilayotganda tashqi yuzasi asos (baza) bo‘lib xizmat qiladi. Diametri d0 bo‘lgan dastlabki teshik tashqi yuzaga nisbatan bir muncha suriladi, uni ra bilan belgilaymiz. Teshik kengaytirilgandan keyingi diametr d1, bu surilishni hisobga olganda quyidagicha bo‘ladi: d1=d0+2ra. Shunday qilib, bajarilayotgan texnologik o‘tish (teshikni kengaytirish)ga beriladigan qo‘yimning bir qismi ichki va tashqi yuzalar bir o‘qda yotmasligini tuzatib ketadi va 2ra ga teng bo‘ladi. Kesib ishlashning oraliq qo‘yimini aniqlashda bajarilayotgan texnologik o‘tishdagi o‘rnatish xatosi eo‘ ni ham hisobga olinadi. U asoslash (bazalash) xatosi eb va qotirish hatosi e q lardan tashkil topadi. O‘rnatish xatosi ishlov ε b d on d o2Δ max

]beriladigan yuzaning nazariy holatdan og‘ishi bilan tavsif lanadi. Qo‘yimni hisoblashda asoslash xatosi ishlanadigan yuzaning jami surilishi bilan aniqlanadi. Surilishlar sababi quyidagilardan iborat: o‘rnatuvc hi va o‘lchanuvchi asoslarning mos tushmasligi, o‘rnatuvchi asos bilan moslama-ning o‘rnatuvchi elementlari o‘rtasida qolib ketadigan tirqishlar. Bularni zagotovkaning tashqi yuzasiga ishlov berish misolida tushuntiramiz. Zagotovka qattiq (bikir) qisqichga ko‘ndalang yuzasi (bir uchi) bilan qotirilgan va ma’lum darajada tirqishga ega (3-rasm) . Bunda asoslash xatosi sozlangan stanokda ishlangan zagotovka yuzasining mazkur texnologik o‘tishdagi eng katta va eng kichik og‘ishlari farqi bilan o‘lchanadi. Sxemada zagotovkaning surilishi — 2D max bir tomonda ko‘rsatilgan; asoslash xatosi (tirqish): 2 e b = 2D max yoki e b = D min + d o /2 + d on /2 B u y e r d a: D min — kafolatlangan eng kichik tirqish; d o — zagotovka teshigining eng katta og‘ishi; d on — opravka (qisqich) diametrining eng kichik og‘ishi. Asoslash xatosi (e b )ni tuzatib yuborish uchun eng katta tirqishdan ikki marta ortiq bo‘lgan metall qatlamini olib tashlash kerak: 2 e b = 2Dmax + d o + d on Qotirish (o‘rnatish) xatosi ( e q ) o‘rnatish sxemasi va qotirish kuchiga bog‘liq bo‘lib, hisoblab topiladi. Fazoviy chetlanish ( r a ) va qotirish xatosi ( e q ) vektor kattaliklar hisoblanadi, ularni ma’lumotnoma (ñïðàâî÷íèê)lardagi jadvallardan topiladi. Shunday yo‘llar bilan tayyor detaldan tortib, to boshlang‘ich zagotovkagacha bo‘ladigan texnologik o‘tishlar uchun qo‘yimlarning eng kichik oraliq qiymatini aniqlash mumkin. Aylanuvchi kuchlar diametrining qo‘yimi: 2Zmin = 2 (R z i-1 + T i -1) + √ r i-12 + eyi2] Tashqi va ichki silindrli yuzalarga ishlov berilganda fazoviy chetlanish ( r i-1 ) va o‘rnatish xatosi ( e o‘i ) oldindan aytib bo‘lmaydigan holatda bo‘lib qolishi mumkin. Ular tasodifiy kattalik sifatida kvadrat ildiz qoidasiga ko‘ra jamlanadi. Parallel ishlanadigan, qarama-qarshi joylashgan yuzalarning qo‘yimi:

i-1 2)] 2Zi max = 2[(R Z + T i -1) + ( r i-1+ e yi Qarama-qarshi tomonlarni bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan holda (ya’ni alohida- alohida) ishlangandagi bir tomonga beriladigan (asimmetrik) qo‘yimi: 4- r a s m. Tashqi silindr yuzada qo‘yimlar va joizliklarning joylashishi. i-1 Zi min = (R Z + T i -1) + ( r i-1+ e yi) Tekisliklarga ishlov berilganda r i-1 va e o‘i vektorlari mos tushadi, shuning uchun ular arifmetik jamlanadi. Ba’zan qo‘yimning ayrim tashkil etuvchilari e’tiborga olinmaydi, masalan, teshiklarga surilib yuruvchi asboblar , kengaytiruvchi plastinalar) yordamida ishlov berilganda, dumaloq tayanchni teshikdan o‘tkazganda shunday qilinadi. Bunda qo‘yim formulasi bunday ko‘rinishga ega bo‘ladi: 2Zi min = 2(R Z i-1 + T i -1)

Oraliq (amallar bo‘yicha) qo‘yimlarni aniqlab, detal zagotovkasining barcha texnologik o‘tishlardagi chegaraviy o‘lchamlarini hisoblab chiqish mumkin. Oraliq qo‘yim joizlik maydonining va ishlanayotgan zagotovka chegaraviy o‘lchamlarin ing grafik ko‘rinishda tasviri — ishlovning turli bosqichlaridagi joylashuvi 4rasmda ko‘rsatilgan. U silindr yuzani yo‘nish, silliqlash va chizmadagi o‘lchamga yetkazish maqsadida yana bir silliqlash uchun qo‘yimlarni ko‘rsatadi. Sxemani chizish uchun dastlabki ma’lumot, bu — tayyor detalning eng katta va eng kichik chegaraviy o‘lchamlaridir. Detalni tayyorlash uchun joizlik: dd = Dd.kt – Dd.kch Oraliq va umumiy qo‘yimlarni hisoblash uchun ham xuddi shunday sxema qabul qilingan. Detalning eng kichik o‘lchami D d.kch ustiga silliqlash amali uchun eng kichik qo‘yimni bersak, zagotovka yo‘nilgandan keyin eng kichik o‘lcham (D y.kch )ni topiladi. Shu o‘lchamga yo‘nish uchun belgilangan eng kichik qo‘yim (Z y.kch )ni qo‘shsak, zagotovkaning eng kichik o‘lchami (D z.kch ) hosil bo‘ladi. Zagotovkaning eng katta o‘lchami (D z.kt )ni topish uchun D z.kch o‘lchamga uning joizligi (d z )ni qo‘shish kerak. Shu yo‘llar bilan valni yo‘ngandan so‘ng uning silindr sirtini silliqlash uchun qo‘yimlarni va oraliq o‘lchamlarni topish mumkin: 2 Zs min = Dy.kch. – Dd.kch. 2 Zs min = 2 Zs min + d y. – d d Qo‘yimning joizligi: dz.s = 2 (Zs max — Zs min) Oraliq o‘lchamlar: Dy.kt = Dd.kch. + 2 Zc min + dy.; Dy.kt = Dd.kch. + 2 Zs.min Silindr yuzani yo‘nish uchun qo‘yim: 2 Zy.min = Dz.kch. – Dy.kch.; 2 Zy.max = 2 Zy.min + dz — dy. Zagotovkaning chegaraviy diametrlari: Dz.kt. = Dy.kch. + 2 Zy.min + d`z; Dz.mr. = Dy.kch. + 2 Zy.min; Dz.mr. = Dy.kch. + 2 Zy.min + d``z;

B u y e r d a: d` z — zagotovka joizligining musbat qismi; d` z — zagotovka joiz ligining manfiy qismi; D z.mr . — detal zagotovkasining me’yoriy (íîìèíàë) diametri. Zagotovka joizligi GOST bo‘yicha ikki tomonlama beriladi. Qo‘yimlarni topishning analitik hisob usuli sozlangan stanoklarda detal o‘lchamlarini avtomat tarzda olib ishlov berganda va har bir o‘lchamni olish uchun o‘ziga xos yo‘sinda ishlov berganda qo‘llanadi. Farqi shundaki, keyingi holatda o‘rnatish xatosi — e o‘ zagotovkani to‘g‘rilash xatosi bilan almashtiriladi. To‘g‘rilash xatosi esa ma’lumotnomalardan olinadi.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. S.M. Q odirov, O.V.Lebedev, A.M.Xakimov «Mashina detallarini tiklash texnologiyasi» Toshkent-2001 y. 284 bet. 2. S.M.Babusenko « Traktor va avtomobillar remonti» Toshkent-« О ‘qituvchi» 1990 y. 366 bet. 3. J.R. Q ulmuxamedov, E.Karimov, H.H.Muxamedov, A.A.Oxunov , T.A.Toshkentov «Avtomobil va dvigatellarni ta’mirlash» Toshkent-«FAN»-2003 y. 536 bet. 4. Y.I.Borisevskix, Y.V.Buralev, K.A.Morozov, V.M.Nikiforov, A.I.Fetsenko «Avtomobillarning tuzilishi, texnik xizmat k о ‘rsatish va ta’mirlash» Toshkent-«Mehnat»-2001 y. 574 bet. 5. S.I.Rumyansev «Remont avtomobiley» Moskva «Transport» 1981 g. 462 bet. 6. L.V. Dexiterinskiy «Remont avtomobiley» Moskva «Transport» 1992 y. 296 bet.

O'xshashlar

Kesib ishlov berish moslamalari

Tuproqqa yuza ishlov berish mashinalari

Detallar zagotovkasi yuzasiga ishlov berish usullari

Kesib ishlash aniqligi

Zagotovka turlari va ularni yasash usullari