Mexanik ishlov berish texnologik jarayonlarini loyixalash - Mashinasozlik - Referatlar

Mexanik ishlov berish texnologik jarayonlarini loyixalash

Yuklangan vaqt:

17.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

81.6748046875 KB

Ko'chirib olish

Mexanik ishlov berish texnologik jarayonlarini loyixalash Reja: 1 Texnologik jarayonni loyihalash uchun dastlabki ma’lumotlar va loyihalash ketma-ketligi 2 Dastgohli operatsiyalarni tuzish 3. Mexanik ishlov berish ketma-ketligi va texnologik vositalarni tanlash 4 Mashinasozlikdagi texnik me’yorlash, texnik asoslangan vaqt me’yorlari. 5. Texnologik jarayonni iqtisodiy samaraga erishish usullarini tanlash

1 Texnologik jarayonni loyihalash uchun dastlabki ma’lumotlar va loyihalash ketma-ketligi Mexanik ishlov berish jarayonini loyihalash uchun dastlabki ma’lumotlar bo’lib detalni ishchi chizmasi va ishlab chiqarish dasturi hisoblanadi. Ishchi chizmada detalni tasniflovchi barcha ko’rsatmalar: kerakli sondagi proyeksiyasi o’lchamlari; joizliklari, ishlov berilgan yuza g’adir-budirliklari, materlal markasi, materlal qattiqligi va termik ishlov berish usuli, bitta buyumdagi detallar soni, detalni xizmat vazifasi talablari kabi ko’rsatkichlar keltirilgan bo’lishi kerak. Yetarli darajada to’la ishlanmagan ishchi chizma qator jiddiy nosozliklarni va nuqson detallar foizini oshishini keltirib chiqarishi mumkin. Shuning uchun texnologik jarayonni loyihalashdan oldin ishchi chizmani yaxshilab o’rganish, tahlil etish va agar kerak bo’lsa berilgan detalni ishlov berish sharoitlariga aniqlik kiritish uchun konstruktor bilan kelishgan holda barcha kerakli o’zgarishlarni amalga oshirish kerak bo’ladi. Ishlab chiqarish dasturi, odatda vaqt birligida (yil, chorak, oy) talab qilingan mashinalar soni ko’rinishida beriladi, bu dastur va mashinaning umumiy chizmalari bo’yicha berilgan sexda vaqt birligi ichida tayyorlanishi kerak bo’lgan u yoki boshqa nomdagi detallar sonini aniqlash mumkin. Bu ma’lumotlar, samaraliroq texnologik jarayonlarni, jihozlar turlarini, asboblar, texnologik ta’minot xajmini, mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish darajalarini tanlash uchun talab qilinadi. Masalan: agar tayyorlanadigan bir nomli detallar soni ko’p bo’lmasa, universal dastgohlardan foydalanishga to’g’ri keladi va avtomatlashtirish darajasi kichik bo’ladi. Agarda detallar soni ko’p bo’lsa maxsuslashtirilgan jihozlar, maxsus moslamalarga extiyoj bo’ladi va alohida jarayonlarni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish uchun katta imkoniyat ochiladi. Shuningdek, tayyorlama va jihozlar to’g’risida ma’lumotlar ham muhim ahamiyatga ega. Texnologik jarayonni loyixalash uchun, asosan ommaviy ishlab chiqarishda detalni ishchi chizmasidan tashqari tayyorlamani ham chizmasi bo’lishi kerak, u

tayyorlama o’rnatiladigan va maxkamlanadigan moslamani konstruksiyalash va hisoblash uchun zarur. Faqat tayyorlama shakli bo’yicha oddiy bo’lgan xollarda va kichik seriyali ishlab chiqarish jarayonlarini loyixalashda berilgan tayyorlama uchun quyim o’lchamlari to’g’risidagi ko’rsatmalar bilangina yoki tayyorlamani ma’lum turlariquyma, bolg’alash, prokat va bosim uchun qo’yimlarni umumiy jadvali bilangina cheklaniladi va tayyorlamani chizmasi berilmaydi. To’g’ri ishlab chiqilgan texnologik jarayon, shuningdek, jihozlarni tasniflovchi ma’lumotlarga ham bog’liq bo’ladi, bu ma’lumotlar dastgoh pasportida beriladi. Masalan, tokarlik dastgohining pasportida quyidagi ma’lumotlar berilgan: markazlar balandiigi, markazlar orasidagi masofa, shpindelning aylanishlar chastotasi, motor quvvati, uzatishlar kattaliklari, shpindelning ruxsat etilgan burovchi momenti va boshqalar. Tayyorlamani tashqi o’lchamlarini bilgan holda va markazlar balandiigi, ular orasidagi masofa bo’yicha, berilgan detalga ishlov berish uchun tegishili dastgohni tanlash mumkin. Mavjud korxona ishlab chiqarishda bor bo’lgan jihozlardan foydalanish, ya’ni texnologik jarayon yangi jihozlarga mo’ljallanmasdan korxonada mavjud bo’lgan jihozlarga moslanishi kerak bo’ladi. Ammo yangi ishlab chiqarishni loyihalashda shuningdek alohida shartlar bo’lishi mumkin. Korxona qurilishi navbatini hisobi bilan texnologik jarayonning loyihalashni olib borish mumkin. Yuqorida sanab o’tilgan asosiy dastlabki ma’lumotlardan tashqari, texnologik jarayonni to’g’ri loyihalash uchun, kesuvchi va o’lchov asboblarning me’yorlari, kesish tartibi bo’yicha me’yoriy ko’rsatkichlar, yordamchi ish turlarining me’yoriy ko’rsatkichlariga ega bo’lish kerak, shuningdek tayyorlashga mo’ljallanayotgan mashinani to’la o’rganish va xizmat vazifalarini yaxshi tushinish kerak bo’ladi. Texnologik jarayonlarning ishlab chiqish asosiga ikkita tamoyil qo’yilgan: texnik va iqtisodiy. Texnik tamoyilga ko’ra loyihalanayotgan texnologik jarayon

berilgan buyumni tayyorlashda ishchi chizmani barcha talablarini va texnik shartlarini bajarilishini to’la ta’minlashi kerak. Iqtisodiy tamoyilga ko’ra tegishli holda buyumni tayyorlash minimal mehnat sarfi va ishlab chiqarishga foydasi bilan amalga oshirilishi kerak . Mexanik ishlov berishda texnologik jarayonlarni loyihalash-detal tayyorlash jarayonini kerakli texnik-iqtisodiy hisoblar bilan to’la tushuntirib berish va qabul qilingan varlantni asoslash maqsadiga ega. Texnologik xujjatlarni tuzish natijasida korxona muxandistexnik xodimlari va ijrochi ishchilari loyihalangan texnologik jarayonni amalga oshirish uchun zarur bo’lgan yo’riqnoma va kerakli ma’lumotlarni oladilar. Texnologik ishlanma buyum chiqarish uchun kerak bo’lgan ishlab chiqarish vositalarini, mehnat xajmini va buyum tayyorlash tannarxini keltirib chiqarish imkonini beradi. Texnologik jarayonlar individual, namunaviy va guruhlilarga bo’linadilar. Individual texnologik jarayonlar o’ziga xos bo’lgan detallar uchun tuzilsa, namunaviy me’yorlashtirilgan va standartlashtirilgan detallar uchun guruhlisi konstruktiv va texnologik o’xshash detallar uchun tuziladi. Namunaviy texnologik jarayon tuzilishini birinchi bosqichida mashina detallarini sinflashtirish bajariladi, bunda detallar ularni tayyorlashda hosil bo’ladigan umumiy texnologik vazifalarga ko’ra quyidagi sinflarga bo’linishlari mumkin: vallar, vtulkalar, disklar, plitalar, ustunlar, tishili g’ildiraklar va hokazolar. Keyingi bosqichda operatsiyalar namunaviy ketma-ketligi va mazmuni, namunaviy asoslash sxemalari va jihozlarni namunaviy konstruksiyalarini belgilash asosida tamoyilli umumiy texnologik jarayon ishlab chiqish amalga oshiriladi. Texnologik jarayonlarni namunalashtirish ishlab berishni yangi ilg’or usullarini joriy etishga, ishlab chiqarishni tayyorlash muddatlari va harajatlarini kamaytirishga, mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish jihozlarini nisbatan keng qo’llashga hamda tez qayta sozlanadigan namunaviy vositalarni ishlatishga sabab bo’ladi.

Oqimli-ommaviy ishlab chiqarish, oqimli bo’lmagan ishlab chiqarishlarga qaraganda texnik-iqtisodiy yutuqlarga ega. Oqimli ishlab chiqarishda eng yuqori ish unumdorligiga va buyumning eng kichik tannarxiga erishiladi, ishlab chiqarish davri qisqaradi va ishlab chiqarish maydonidan foydalanish ortadi. Seriyalab ishlab chiqarishda xar bir ish joyida bir qancha operatsiyalar bajariladi va bir operatsiyadan ikkinchisiga o’tishda dastgohlarni sozlashdagi to’xtab turishlarni keltirib chiqaradi. Ammo tegishli texnologik jarayonlarni qurib va kerakli tadbirlarni o’tkazish orqali seriyalab ishlab chiqarishda oqimli ommaviy ishlab chiqarish tamoyillarini amalga oshirish mumkin. Bunga guruhli oqim tizimida bajariladigan guruhli texnologik jarayonlarni qo’llab erishiladi. Guruhli oqim tizimida jihozlar, tizimga biriktirilgan konstruksiyasi va o’lchami bo’yicha yaqin bo’lgan bir necha nomdagi detallarga ishlov berish yo’nalishi bo’yicha joylashtiriladi. Tizimga biriktirilgan barcha detallar davriy o’tkaziladigan partiyalarda ishlov beriladi va xar bir belgilangan vaqtda tizim uzluksiz-oqimdagidek ishlaydi. Bir detalga ishlov berishdan boshqasiga tizimda sozlashlarsiz o’tish mumkin. Boshqa xollarda qisman sozlashlar amalga oshiriladi. Guruhdagi eng murakkab va mehnat xajmi katta detalga ko’pincha majmuaviy detal deyiladi. Ishlov berish texnologik yo’nalishi bo’yicha to’plamlashtiriladi va joylashtiriladi. Guruhdagi boshqa detallarga alohida o’tishlar yoki operatsiyalarni o’tkazib yuborish bilan ishlov berish mumkin. Guruhli oqim tizim, shu qatorda qayta sozlanuvchi hamda avtomatik bo’lishi mumkin. Dastur bilan boshqariladigan dastgohlardan foydalanishda, detallarni tanlash va vositani konstruksiyalash masalalari soddalashadi, dastgohni qayta sozlash vaqti minimumga keltiriladi. Agar detallar guruhini tayyorlashda alohida operatsiyalarni bitta va shu dastgohni o’zida bir turdagi sozlashda bajarish mumkin bo’lsa, boshqa operatsiyalar turli xil dastgohlar talab qilsa va guruhli texnologik jarayon bo’yicha bajarish mumkin bo’lmasa unda umumiy operatsiyalarga guruhli sozlashni qo’llash maqsadga muvofiq bo’ladi.

Loyihalash jarayoni o’zaro bog’liq va ma’lum ketma-ketlikda bajariladigan bosqichlardan tashkil topadi. Ularga quyidagilar kiradi. -ishlab chiqarish turi va ish usullarini aniqlash; -texnologik jarayon tuziladigan detalni texnologiyabopligini tahlil qilish; -tayyorlamani olish usulini va unga qo’yiladigan talablarni tanlash; -texnologik asoslarni tanlash; -alohida yuzalarga ishlov berishda ketma-ket bajariladigan usullarni (yo’nalishni) tanlash; -detalga to’la ishlov berish yo’nalishini tuzish; -dastlabki operatsiyalarni belgilash; -oraliq quyimlarni hisoblash; -texnologik o’tishlar bo’yicha tayyorlamani texnologik joizliklarini va chegaraviy o’lchamlarini belgilash; -operatsiyalar tarkibiga va texnologik o’tishlarning kontsentratsiyalanish darajasiga aniqlik kiritish; -jihoz, asbob va moslama tanlash; -sozlanuvchi o’lchamlarni aniqlash; -moslamani konstruksiyalashda texnik vazifani ishlab chiqish uchun tayyorlamani o’rnatish va mahkamlash sxemasiga aniqlik kiritish; -ishchilarni malakasini va vaqt me’yorini belgilash; -texnik xujjatlarni rasmiylashtirish. 2 Dastgohli operatsiyalarni tuzish Mashinasozlik ishlab chiqarishida texnologik jarayonni ikkita tamoyil asosida loyihalash mumkin: - operatsiyalarni kontsentratsiyalash tamoyili; - operatsiyalarni differenslallash tamoyili. Kontsentratsiyalash tamoyili dastgoh operatsiyani bitta yoki ko’p sonli detallarni bir nechta yuzalariga bir yoki bir nechta asbob bilan ishlov berish bo’yicha o’tishlarni bitta operatsiyaga biriktirib qurish bilan tasniflanadi.

Masalan: bitta dastgohda bir vaqtning o’zida to’rtta yuzalarga ishlov berish (1-rasm). 1-rasm. Bir vaqtni o’zida bir qancha yuzalarga ishlov berish Shunday qilib bu tamoyilni asosiy maqsadi - operatsiyalarni bir operatsiyaga birlashtirish va vaqtlarini biriktirish hisobiga operatsiyaning umumiy sonini kamaytirishga qaratilgan. Operatsiyalarni kontsentratsiyalash tamoyili unumdorligi yuqori bo’lgan maxsus vazifali dastgohlarni, ya’ni aniq bir detalni bir nechta yuzasiga bir vaqtni o’zida ishlov berish uchun maxsus tayinlangan dastgohlarni qo’llashni talab qiladi. Differenslallash tamoyili bitta yuzaga bir yoki bir qancha asboblar va ishchi yurishda ishlov beradigan dastgohli operatsiyalarni qurish bilan tasniflanadi. Differenslallash tamoyilga misol (2-rasm). 2-rasm. Yuzalarga navbatma-navbat ishlov berish

Bu tamoyil bo’yicha qurilgan texnologik jarayon nisbatan ko’p sonli, lekin birgina ishlov berishdan tashkil topgan oddiy operatsiyalardan tuziladi, qo’llaniladigan jihozlar oddiy. Bu tamoyillarni yutuq va kamchiliklari: -kontsentratsiyalash tamoyilning asosiy yutug’i - detal tayyorlashda ishchi vaqt sarfini kamaytirishdan iborat. Shuning uchun ham ommaviy ishlab chiqarish zavodiarida hamma vaqt operatsiyalarni kontsentratsiyalash tamoyili bo’yicha texnologik jarayonlarni qurishga intilish ko’rinadi; - Operatsiyalarni diferentslatsiyalash tamoyilining asosiy yutug’i sex yoki korhona ishlarini ishlab chiqarishni yangi ob’yektiga tez va oson o’tkazish imkoniyatidan iborat. Chunki nisbatan oddiy dastgohlarni qayta sozlash murakkab dastgohlarga nisbatan oson va tez kechadi, undan tashqari katta ko’lamdagi keng foydalaniladigan dastgohlardan foydalanish va kam maxoratli ishchilarni jalb qilish imkoni bo’ladi. Operatsiyalarni diferentsiyalash tamoyili mayda va oddiy detallarni juda qisqa vaqtda ishlov berish bilan tayyorlashda qo’llash qulay. Agar velosiped ishlab chiqarish zavodiarida keng foydalaniladigan oddiy dastgohlar o’rnatilgan bo’lsa, bunday zavodiarda operatsiyalarni diferentsiyalash tamoyili qo’llaniladi. Texnologik jarayonlarni qurishda ikkala tamoyilni amalga oshirish uchun ko’p o’rinli va ko’p asbobli operatsiya sxemalari qurilgan jihozlarni qo’llash mumkin. 3. Mexanik ishlov berish ketma-ketligi va texnologik vositalarni tanlash Mexanik ishlov berish usullari va ularni ketma-ketligi detalni konstruktiv shakli va o’lchamlaridan aniqlanadi. Detallarni konstruktiv shakllari va o’lchamlari haddan tashqari ko’p bo’lganligi uchun ham ishlov berish usullari va ularni ketma-ketligi ham shunchalik ko’pqirrali bo’ladi. Undan tashqari, bitta detalni o’zi har xil ishlab chiqarish sharoitida turli texnologik jarayonlar bo’yicha tayyorlanishi mumkin. Ishlov berish ketma-ketligini tanlashda birinchi navbatda o’rnatuvchi asos yuzaga ahamiyat berish kerak, chunki detalga mexanik ishlov berish shu yuzadan boshlanadi.

Birinchi holatda kesish operatsiyasi texnologik jarayonni oxirida oshiriladigan bo’lsa, ikkinchi holatda esa boshlanishida. Undan tashqari o’rnatish yuzalari qo’shimcha operatsiya kirtishni talab qilishi mumkin. Masalan keltirilgan holatda markaz teshiklar detalni tayyorlab bo’lingandan keyin olib tashlanishi mumkin [9]. Umuman mexanik ishlov berish ketma-ketiligini tanlashda quyidagi asosiy yondoshuvlarga amal qilish kerak; - pardozlash operatsiyalarini texnologik jarayonni oxiriga joylashtirish kerak; - tayyorlashda nuqson paydo bo’lishi mumkin bo’lgan operatsiyalarni imkoni boricha texnologik jarayonni boshlanishiga ko’chirish uchun harakat qilinishi kerak; - teshiklarni parmalash hamma vaqt mexanik ishlov berishni oxirigi ko’chiriladi, asosiy yuza vazifasini o’tovchi teshiklar bundan mustasno; - ishlov berish turlari bo’yicha joylashgan sexlarda (masalan frezalash sexi, tokarlik sexi va boshqalar) detallarni tashish yo’llarini uzayib ketishini oldini olish uchun ishlov berish turlari bo’yicha operatsiyalar guruhlanishi kerak. (tokarlik operatsiya, frezalash operatsiyasi va boshqalar). Texnologik jarayonni loyihalashda operatsiyani bajarish uchun kerak bo’ladigan texnologik vositalar sifatida dastgohlar, moslamalar, kesuvchi va o’lchov asboblarini tanlash kerak bo’ladi. Ularning to’g’ri tanlanishi ish unumining oshishiga va ishlanayotgan yuza sifatining yaxshilanishiga olib keladi. Dastgoh tanlash. Dastgohni tayyorlamaning o’lchamiga, talab qilinayotgan o’lcham aniqligi va yuza silliqligiga, ish unumdorligiga qarab qabul qilinadi. So’nggi va pardozlov operatsiyalari uchun dastgoh tanlanganda uning bikrligi, aniqligi va tezkorligi inobatga olinadi. Dastgoh tanlash ishlab chiqarishning turiga bog’liqdir. Donalab ishlab chiqarishda universal dastgohlar, seriyalab ishlab chiqarishda esa universal dastgohlar bilan bir qatorda yarimavtomatik va dastur yordamida boshqariladigan dastgohlar qo’llaniladi. Ommaviy ishlab chiqarishda asosan ixtisoslashgan agregat

va avtomatik dastgohlar qo’llanadi. Dastgohni to’g’ri tanlanganini bildiruvchi asosiy ko’rsatkich - dastgohdan foydalanish koeffitsientidir. Moslama tanlash. Texnologik jarayonni bajarish uchun qanday moslamani tanlash asosan ishlab chiqarish turiga bog’liq. Donalab va kichik seriyalab ishlab chiqarishda universal moslamalar (iskanja, qulochli, patron, bo’lish kallagi va boshqalar) qo’llaniladi. Seriyalab ishlab chiqarishda universal-sozlanuvchi (UNG) va universal-yig’ma (USP) moslamalar, ko’p seriyalik va ommaviy ishlab chiqarishda esa asosan iqtisodiy jihatdan o’rinli bo’lgan maxsus moslamalar qo’llaniladi. Kesuvchi asbobni tanlash. Dastgoh tanlash bilan birga kesuvchi asboblari ham tayinlanadi. Tanlangan asbob ish unumdorligini oshishini, keraklik aniqlik va yuza silliqligini ta’minlashi kerak. Asosan standart va normallashgan asboblardan, juda kerak bo’lganda esa maxsus asboblardan foydalanish maqsadga muvofiq. Kesuvchi asbobning materlali, tuzilishi va o’lchamlari tayyorlamaning materlaliga, operatsiyaning turiga, talab qilinayotgan aniqlik va silliqlikka bog’liq. Kesuvchi asboblar kesuvchi tig’ida asosan qattiq qotishma, tezkesar po’lat, mineralkeramik materlallar va sintetik o’ta qattiq materlallardan (olmos, elbor va boshqalar) ishlatiladi. O’lchov asbobini tanlash. O’lchov vositalari ishlab chiqarish korxonalarining turiga va keraklik o’lcham aniqligiga qarab tayinlanadi. Donalab ishlab chiqarishda asosan universal o’lchov asboblaridan (shtangensirkul, mikrometrlar, indikator asboblar va boshqalar) foydalaniladi. Seriyalab va ommaviy ishlab chiqarishda kalibr va shablonlar, yuzalarning o’zaro joylanishini tekshiruvchi moslamalar, hamda avtomatik o’lchov vositalari qo’llanadi. 4 Mashinasozlikdagi texnik me’yorlash, texnik asoslangan vaqt me’yorlari . Alohida operatsiyalarning vaqt me’yorlarini aniqlash texnik me’yorlash deyiladi. Quyidagi me’yorlarni belgilash majburiydir: -ish unumdorligini uzluksiz oshirib borish va ishlab chiqarishni barcha vositalaridan samaraliroq foydalanish talabi;

-ishlab chiqarishni rejalashtirish uchun ishonchli dastlabki ma’lumotlarni ta’minlash zarurati. Berilgan ishlab chiqarish uchun eng qulay, ma’lum tashkiliy-texnik sharoitda texnologik operatsiyani bajarish uchun belgilangan vaqt texnik vaqt me’yori deb ataladi. Texnikani zamonaviy yutuqlariga tayanib, ishlab chiqarishni ilg’or ish tajribalariga asoslanib, ish uslublarini qo’llash sharoitida dastgoh, asbob va boshqa ishlab chiqarish vositalarini ishlatilish imkoniyati, vaqt me’yoriga o’z ta’sirini ko’rsatadi Me’yorlashni uchta usuli mavjud: -tajribaviy – statistik; -hisoblash – analitik; -yig’indi – tenglashtirish: Tajribaviy-statistik usulda me’yorlashda, vaqt me’yori butun bir operatsiyaga uning elementlari bo’yicha hisoblanmasdan, unga o’xshash operatsiyani bajarishdagi haqiqiy vaqtni o’rtacha sarfi to’g’risidagi statistik ma’lumotlarga asoslanib belgilanadi. Bu usulni kamchiligi shundan iboratki, oldingi ish unumdorliklarda erishilgan yutuqlarga asoslangan va ilg’or ish tajribalari hamda texnik yutuqlarini o’zida aks ettirmaydi. Hisoblash-analitik usulida me’yorlashda, jihozning ishlatilish xususiyatlaridan unumli foydalanishda, operatsiya elementlarining davomiyligini hisoblash yo’li bilan vaqt me’yori aniqlanadi. Yig’indi–tenglashtirish usuli bilan me’yorlashda barcha operatsiya uchun yig’indi vaqt me’yori, me’yorlashtirilishi kerak bo’lgan operatsiyani, shunga o’xshash operatsiyalarda, hisoblash – analitik usulida belgilangan vaqt me’yoriga ega bo’lgan boshqa o’lchamdagi tayyorlamalarning ishlov berish operatsiyalari bilan taqqoslash yo’li bilan belgilanadi. Bu usuldan taxminiy vaqt me’yori bilan chegaralanishi mumkin bo’lgan hollarda, sexlarni loyihalashda foydalanish mumkin.

Vaqt me’yorini tarkibi. Operatsiya uchun vaqt me’yori - donaviy va vaqt quyidagi formula orqali ifodalanishi mumkin: Td о n а = Top + T tan + Th . k . bu yerda; Top - operativ vaqt; T tan - tanaffus vaqti; T h . k . - xizmat ko’rsatish vaqti. Operativ vaqt T a asosiy (texnologik) bilan T e yordamchi vaqtlarni yig’indisiga teng: Top = T а + T е U har bir detalga ishlov berishda takrorlanishi bilan tasniflanadi. Asosiy (texnologik) vaqt tayyorlama va detalni o’lchamini, shaklini, yuza qatlamining xususiyatini, materlalini tuzilishini yoki boshqa fizik-mexanik xosasini o’zgarishiga yoki yig’ish jarayonida ularning holatini o’zgarishga sarflanadi. Dastgohda ishlov berishda asosiy vaqt quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi. bu erda; L x - hisobdagi ishlov berish uzunligi (surish yo’nalishi bo’yicha tayyorlama yoki asbobni yo’li) mm.da; S - surish qiymati (surish tezligi), mm/min. Berilgan formuladan foydalanib, har qanday ishlov berish usuli uchun T a ni aniqlash mumkin. Masalan: yo’nish uchun formula quyidagi ko’rinishda bo’ladi (6rasm).

6-rasm. Tokarli ishlov berishda asosiy vaqtni hisoblash sxemasi L - ishlov berilayotgan yuza uzunligi, mm: l 1 - asbobni detalga nisbatan harakatlanishidagi urilishini yo’qotish uchun zarur bo’lgan qo’shimcha masofa, mm texnologik tizimni deformatsiyalanishi va kinematik zanjirdagi oraliq, o’lchamlarni tebranishi natijasida urilish bo’lish extimoli bo’ladi. l 2 - asbobni chiqishi uchun harakatlanish masofasi, mm. Asosiy vaqt mashinali va qo’lli bo’lishi mumkin. Agar barcha tayyorlama xususiyatidagi o’zgarishlari inson ishtirokisiz jihoz yordamida amalga oshirilsa, asosiy vaqt mashinali deb ataladi. Agar barcha ishlar jihozlarsiz qo’lda bajarilsa asosiy vaqt qo’lli deyiladi[7]. Yordamchi vaqt detallarning o’lchamlari va shakl o’zgarishiga to’g’ridan- to’g’ri bog’liq bo’lmagan har xil turdagi uslublarga sarflanadi. Bularga: detalni o’rnatish va mahkamlash, ishlov berib bo’lingandan so’ng detalni bo’shatib yechib olish, dastgohni yuritish va to’xtatish, o’lchovni amalga oshirish, asbobni keltirish va qaytarish va hokazo ishlar kiradi. Yordamchi vaqt asosiy mashinali vaqtni qoplaydigan va qoplamaydigan vaqtlarga bo’linadi. Operativ vaqtga jihozni avtomatik ishlash vaqtida qo’lli ish vaqt sarfi qo’shilmaydi, bundan kelib chiqadiki operativ vaqtga, faqat asosiy mashinali vaqtni qoplaydigan yordamchi vaqt qo’shiladi. Xizmat ko’rsatish vaqti T х . к . asosan ikki qismga bo’linadi – ish joyida texnik xizmat ko’rsatish vaqti va ish joyida tashkiliy xizmat ko’rsatish vaqti. Th . k = Ttex . k + Ttash . Bu vaqtda har qaysi detalga ishlov berish takrorlanmaydi. Texnik xizmat ko’rsatish vaqti dastgoh – moslama – asbob – detal tizimini sozlashga, o’tmaslashgan kesuvchi asbobni almashtirishga, asbobdan qirindilarni olishga va hokazolarga sarflanadi. Ish joyiga tashkiliy xizmat ko’rsatish vaqti jihozni tozalash va moylashga, dastgohdan qirindilarni olishga, ish joyini tartibga keltirishga va hokazolarga sarflanadi.

Berilgan tayyorlama partiyasiga ishlov berishda tayyorlov – yakuniy vaqt T д . к . sarflari amalga oshiriladi. Tayyorlov-yakuniy vaqt, tayyorlama partiyasiga ishlov berish uchun chizmalar va ishlar bilan tanishish, jihoz, moslama va asboblarni tayyorlash va sozlash, berilgan partiya bo’yicha ish tugagandan keyin vositalarni yechish va topshirish hamda ishni topshirish uchun sarflanadi. Tayyorlov – yakuniy vaqt, ish bajaradigan jihozlar, ish tasnifiga, sozlashni murakkablik darajasiga bog’liq bo’lib, partiya xajmiga bog’liq bo’lmaydi, shuning uchun ham partiyalab ish bajarishda, berilgan partiyaning aniqlanadigan vaqt me’yori quyidagicha ifodalanadi: T парт . = T тя . + Tg · n bu yerda: T тя . - tayyorlov-yakuniy vaqt me’yori; T g - donabay vaqt me’yori; n - partiyadagi tayyorlamalar soni. U holda kalkulyatsiyalangan vaqt me’yori deb ataluvchi donaviy vaqt quyidagicha aniqlanadi: T тя T k = T g + n Texnik vaqt me’yori doimo bir xil darajada turmaydi. Ishlab chiqarish jarayonining takomillashtirish, ishchi xodimlarni texnik – madaniyatini o’sish miqdorida, texnik vaqt me’yori kamayadi. 5. Texnologik jarayonni iqtisodiy samaraga erishish usullarini tanlash Texnologik jarayonlarni qurishda odatda korxonada mavjud bo’lgan ish tajribalaridan foydalaniladi va mavjud jihozga qo’llanishi mumkin bo’lgan texnologik jarayonlarni samaradorliroq varlanti tanlanadi. Bunda taqqoslanadigan varlantlarni ob’ektiv baholaydigan ko’rsatkichlarini topish juda zarur. Texnologik jarayon varlantlarini baholovchi bir qancha ko’rsatkichlari mavjud. Asosiy vaqt koeffitsienti ɳ a asosiy vaqtni (T a ) donaviy vaqtga (T d ) nisbati bilan aniqlanadi:

Yuqori ɳ a operatsiyaning muqobil qurilganligini tasnifi, chunki vaqtning asosiy qismi bevosita detalni shakli va o’lchamlarini o’zgartirishga sarflanadi . Ammo texnologik jarayon varlantlarini faqat muqobil kesish tartibidagina taqqoslash mumkin, chunki kamaytirilgan kesish tartibi asosiy texnologik vaqtni ko’paytiradi va o’z navbatida asosiy vaqt koeffitsientini oshiradi. Asosiy vaqtni kichik koeffitsienti yordamchi uslublarga, sozlashga va asbob almashtirishga sarf bo’ladigan vaqtni ko’p bo’lishini tasniflaydi. “ ɳ a ” faqat moslama konstruksiyasi, o’tishlarni ketma-ket bajarilish bilangina farq qiladigan o’xshash operatsiyalarni qurish maqsadga muvofiqligini taqqoslash tasnifi bo’lib xizmat qilish mumkin. Bu ko’rsatkichni turli ishlov berish usullarini baholash uchun qo’llab bo’lmaydi. Seriyalab ishlab chiqarishga tayyorlov-yakuniy vaqt koeffitsientini texnologik jarayonning taqqoslanadigan varlantlarini qandaydir darajada tasniflaydi. bu yerda; n-partiyadagi tayyorlamalar soni Bu koeffitsient partiya o’lchamiga bog’liq va 0.04-0.25 chegarada bo’ladi. Partiya o’lchami qancha katta bo’lsa я ta qiymati kichik bo’ladi. Bu koeffitsientdan faqat operatsiyalarni baholashda foydalanish mumkin. Materlaldan foydalanish koeffitsienti bu yerda; g – tayyor detal og’irligi G – tayyorlama og’irligi Bulardan tashqari bu koeffitsient, tayyorlama tayyorlashda – yaxlit detalni payvandiangan konstruksiya bilan, quymani-shtamplash uchun 0.8-0.95; ayrim xollarda 0.35 oraliqlarda bo’ladi. Berilgan dasturni bajarish uchun zarur bo’lgan, oqimdagi dastgohlarni hisoblangan soni m x quyidagi nisbatdan aniqlanadi: bu yerda: T gi -operatsiyani bajarishda donaviy vaqt; t - ish muddati

Hisoblangan m x qiymatni eng yaqin butun sonni kattasiga m b yaxlitlab dastgohni yuklanish koeffitsienti aniqlanadi.

NAZORAT SAVOLLARI 1. Mexanik ishlov berish texnologik jarayonini tuzish tartibi. 2. Texnologik jarayonni tuzishdagi boshlang’ich ma’lumotlar. 3. Asoslarning birligi tushunchasi. 4. Dastgoh tanlashga ta’sir etuvchi omillar. 4. Moslama tanlashga ta’sir etuvchi omillar. 6. Kesuvchi va o’lchov asboblarini tanlashga ta’sir etuvchi omillar. 7. Kesish tartiblarini aniqlash. 8. Vaqt me’yorini hisoblash usullari. 9. Asosiy vaqt tushunchasi. 10. Donaviy vaqt tushunchasi.

АDABIYOTLAR RO’YHATI 1. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantrishning beshta ustuvor yunalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi. O’zbekiston Respublikasi PrezidEНtinig 2017 yil 7-fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni. 2. F.B.Omonov “Paxtani dasttlabki ishlash spravochnik” “Voris nashriyot” ToshkEНt-2008 3. С otton Ginners Handbook Agricultural Handbook Numer 503 2014 г . 4. Samuel Jackson Gin EfciE Н cy Handbook Tird Edition 2015 5. Э . Зикриёев “ Пахтани дастлабки қайта ишлаш ” Ўқув қўлланма . Тошкент-Меҳнат-2002. 6. Mario Lucertini. Technological Concepts and Mathematical Models in the Evolution of Modern E Н gineering Systems. Germany, 2012 7. Hans-Joachim Bungartz. Einführung in die Computergraphik. Germany, 2013 8. Grous, Ammar, Applied Metrology for Manufacturing e н gineering, John Wiley & Sons, UK 2011. 9. М .Acar, Mechatronic Design in Textile E Н gineering, Germany, 2012 10. А.А.Сафоев ва бошқалар. “Машинасозлик технологияси ва лойихалаш асослари” Дарслик. Тошкент., 2014й. “Сано-стандарт” нашриёти.

O'xshashlar

Mexanik ishlov berish uchun quyum

Kesib ishlov berish moslamalari

Kesib ishlash texnologik jarayonlarini avtomatlashtirish

Mexanik ishlov berilgan yuza sifati

Tuproqqa yuza ishlov berish mashinalari