Мосламаларни ўрнатиш, маҳкамлаш элементлари - Mashinasozlik - Referatlar

Мосламаларни ўрнатиш, маҳкамлаш элементлари

Yuklangan vaqt:

13.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

615.5 KB

Ko'chirib olish

Мосламаларни ўрнатиш, маҳкамлаш элементлари Режа: 1. Мосламаларни ўрнатиш элементлари 2. Мосламаларни маҳкамлаш қурилмалари 3. Маҳкамлаш кучларини ҳисоблаш услублари 4. Мосламаларнинг қисиш қурилмалари турлари

Мосламаларни ўрнатиш элементлари Ўрнатиш элементлари (таянчлар)ни асосий ва ёрдамчи турлари мавжуд. Заготовкани ўрнатилганда ҳамма ёки бир неча эркинлик даражасини йўқотувчи элементлар асосини таянчлар деб юритилади ва улар заготовкани фазодаги ҳолатини аниқлайди. Улар асосан қўзгалмас бўлади. Ишлов бериш жараёнида фақатгина заготовкага қўшимча бирлик ёки қўзғалмасликни таъминлаш учун хизмат қилувчи деталлар ёки механизмлар ёрдамчи таянчлар деб юритилади. Ёрдамчи таянч заготовкани асосий таянчларга ўрнатилгандаги ҳолатини бузмаслиги шарт, бунинг учун фақат асосий таянчларга ўрнатилгандан сўнг бикрликни таъминловчи созланувчи бўлади. Ўрнатиш элементларига қуйидаги умумий талаблар қўйилади: 1. Ўрнатиш элементларини сони ва жойлашуви заготовкани тўғри базалаштиришни, маҳкамланганда қўзғалмаслиги ва бикрлигини таъминлаш керак. Ортиқча ўрнатиш элементлари базалаш ноаниқлигига олиб келади. Масалан, йўналтирувчи база бўйича 2 та асосий таянч ўрнига 3 та кўзда тутилса, заготовка юзаси 2 та таянчга тегади ва 3 чи таянч базалаштириш хатолигига олиб келиш мумкин. Заготовкани қўзғалмас ҳолатини таъминлаш учун таянчлар орасидаги масофа иложи борча узоқ қилиб қўйилади. 2. Ўрнатиш элементлари ишчи юзаларини ўлчамлари катта бўлмаслиги керак. Чунки технологик базани тайёрланишдаги хатоликлари ва нотекисликлар базалаштириш хатолигини кўпайтириб юборади. 3. Заготовкаларни ишлов берилган юзалар бўйича ўрнатилганда унинг юзасини бузмаслиги (ёзмаслиги) керак. 4. Ўрнатиш элементи бикр бўлиши ва асосий танага тўғри ва аниқ маҳкамланиши зарур. 5. Ўрнатиш элементи конструкцияси ейилганда ёки синганда уни тезда алмашинувчилигини таъминлаш керак. 6. Ўрнатиш элементи ишчи юзаси ейилишига чидамли бўлиши

зарур. Заготовкаларни ишланмаган ясси база сиртлар бўйича ўрнатиш учун ДСТ 13440-88, ДСТ 13441-88 ва ДСТ 13442-88 бўйича тайёрланган доимий таянчлар ишлатилади (3.1-расм). Доимий таянчлар одатда икки томони ҳам очиқ қилиб ишланган мослама танасидаги тешикларга ўрнатилиб ейилгандан кейин алмаштирилади. Танага резьба билан ўрнатилиб талаб қилинган ҳолатда контргайка билан маҳкамлаб қўйиладиган созланувчан таянчлар ҳам ишлатилади (ДСТ 4084-88, ДСТ 4086-88). 1-расм. Ўрнатиш пластиналари ва бармоқлари конструкциялари. Тоза ишланган ясси сиртлар бўйича заготовкалар ДСТ 4743-88 бўйича ишланган таянч пластиналарга ўрнатилади (3.1-расм). Таянчларнинг ўрнатиш сиртлари ейилишга чидамли бўлиши керак. Шунинг учун таянчлар У7А ёки 20Х пўлатлардан тайёрланиб Н RC 50-55 гача тобланади, кейинчалик 0,8... 1,2 мм чуқурликгача цементация қилинади. Кўп холларда таянчларнинг баландлиги бўйича 0,2...0,3 мм қалинлигидаги ўйим қолдирилади. Бу ўйим мослама йиғилгандан кейин таянчлар баландлигини жилвирлаб бир ўлчамга келтириш учун ишлатилади. Таянч турини танлаш масаласи заготовка оғирлигига, ўлчамларига ва база юзаларини ҳолатига боғлиқ. Баъзи холларда асосий таянчлар сифатида ўзи ўрнатилувчан таянчлар ишлатилади. Ҳар ҳолда

мосламаларни лойиҳалаётиб ўрнатиш сиртларидан металл ўриниларини осон тозалаш шароитлари таъминланиши керак. Заготовкаларни ташки цилиндрик база юзалари бўйича таянч призмаларга ва ўзи марказлаштирувчи патронларга ўрнатилади. Тоза ишланган база сиртлари учун энли таянч призмалар, ишланмаган сиртлар учун энсиз призмалар ишлатилади (2-расм). Мосламаларда бурчаги а - 90° бўлган призмалар ишлатилади. 2-расм. Призмалар Заготовкани база буйинчалари I Т 8-10 квалитетлар бўйича ишланган бўлса, втулкага ўрнатиш усули ишлатилиши мумкин. призмалар ва втулкалар 20Х пўлатидан тайёрланади ва Н RC 55-60 гача тобланиб, 0,8...1,2 мм чуқурликка цементация қилинади. призмалар мослама танасида назорат штифтлари билан ўрнатилиб винтлар билан маҳкамланади. призмалар ўлчамлари ва уларга техник талаблар стандартларда келтирилган. Заготовкалар тешиклар бўйича базаланганда бармоқлар ва оправкаларга ўрнатилади. Ёрдамчи базалар сифатида заготовканинг сирти ва шпонка фаскаси, ҳар хил тешиклар кўринишидаги элементлар хизмат қилади. Оправкалар кенгаювчан ва кенгаймас бўлиши мумкин. Кенгаймас оправкалар конуссимон, оралиқли ва тарангликли цилиндрик турларга бўлинади (3-расм).

3-расм. Оправкалар Конуссимон оправкалар конуслиги 1/2000 1/4000 қилиб тайёрланади. Конуссимон оправкада марказлаштириш аниқлиги тарангликли оправка билан бир хил бўлиб 0,005...0,01 мм тенг. Заготовкалар оралиқли оправкага базаланса уларнинг база тешиги I Т8-10 квалитет бўйича ишланган бўлиши керак. Бу оправкаларда марказлаштириш аниқлиги 0,02…0,03 мм дан ошмайди. Оправкалар 20Х пўлатидан тайёрланиб Н RC 55…60 гача тобланади ва 1,2… 1,5 мм чуқурликгача цементация қилинади. Сериялаб ва кўплаб ишлаб чиқариш турларида турли конструкцияли кенгаювчи оправкалар ишлатилади. Қолгани кенгаювчан оправкага база тешиги IT 10-14 квалитет бўйича ишланган заготовкалар ўрнатилади. Бунда марказлаштириш аниқлиги 0,02…0,04 мм тенг (4- расм). Учта муштчали оправкада марказлаштириш аниқлиги 0,05…0,1 мм (4-расм). Гидропластмассали оправкада база тешиги IT 8-10 квалитет бўйича ишланган заготовкалар ўрнатилиб марказлаштириш аниқлиги 0,005…0,01 мм тенг. Энг юқори марказлаштириш аниқлигини втулкали оправка таъминлайди: 0,002…0,003 мм. Бу аниқликни олиш учун втулкалар 30ХСА, У10А пўлатлардан тайёрланади, сиртлар тепиши 0,005 мм дан ошмайди. Бу оправкада ўрнатиш учун база тешиклари IT 6-8 квалитет бўйича ишланиши керак.

Стационар мосламаларга заготовкаларни база тешиги бўйича ўрнатиш учун ДСТ 12209 12211-86 талаблари билан ишланган цилиндрик бармоқлардан фойдаланадилар ўрнатиш бармоқлари доимий (5, а-расм) ва алмашувчан (5, б-расм) бўлиши мумкин. Улар бурт билан (5, а-расм), ёки бурcиз (5, б-расм) тайёрланади. 5-расм. Ўрнатиш бармоқлари. Доимий бармоқлар мослама танасига Н7/ h 6 ўтқазиш билан прессланади. Алмашувчан бармоқлар эса втулкаларга Н7/ h 6 ўтқазиш билан ўрнатилади. Бармоқларнинг ишчи сиртлари g 6 дан f 8 гача асосий четланишлари билан ишланади. Тана кўринишидаги деталлар ўрнатилганда иккита бармоқ ишлатилади ва уларнинг биттаси кертилган (ромбик) бўлиши керак (6-расм). Бундай деталларнинг база текислиги тоза ишланган, тешиклари эса IT 8 квалитет

бўйича ишланган бўлиши керак. Кертилган бармоқлар ҳам доимий ва алмашинувчан бўлиши мумкин ва ДСТ 12210-86 билан 12212-86 талабларига биноан тайёрланади. -расм. Кертилган ўрнатиш бармоғи Вал кўринишидаги деталлар марказ уяси бўйича ўрнатилганда бурчаги 50…600 марказлар ишлатилади (7- расм). Марказлар олдинги (7 г. д-расм) ва кетинги (7 а, б, в-расм) бўлиши мумкин. Вал ўқи бўйлаб аниқ ўрнатиш талаб қилинганда олдинги марказ ўзгарувчан бўлиши керак (7- расм).

Цилиндрик ва конуссимон тишли ғилдиракларни марказ тешиклари жилвирлаб ишланганда уларни ишчи сиртлари бўйича базалаш усулидан фойдаланадилар. Ўрнатиш элементлари сифатида тўғри тишли цилиндрик ғилдираклар учун роликлар цилиндрик ғилдираклар учун шариклар, тишли секторлар ва тебранувчан ричаглар ишлатилади. Шариклар ва роликлар ишлатилганда махсус патронлардан фойдаланадилар. Ўрнатиш элементлари бу патронларнинг обоймаларида ўрнатилади. Мосламаларни маҳкамлаш қурилмалари Маҳкамлаш қурилмалари (элементлари)нинг асосий вазифалари қаторига заготовкани ўрнатиш элементлари билан ишончли маҳкамлаш ва ишлов бериш даврида уни силжишлардан сақлаш вазифасини бажаради. Шу сабабли заготовкани ишлов бериш жараёнида юзага келадиган барча кучлар (кесиш, инерция, марказдан қочма, оғирлик ва бошқа) таъсирида силтиш ва титрашлардан сақловчи қурилмаларни маҳкамлаш элементлари деб юритилади. Айрим холларда маҳкамлаш элементлари ишлатилмаслиги мумкин. Масалан: оғир ва қўзғалмас заготовкаларга ишлов беришда, ишлов беришда хосил бўлган кучлар оз бўлган ҳолларда; ишлов жараёнида ҳосил бўлган кучлар шундай йўналганки, улар заготовкани базалангандаги ҳолатини ўзгартира олмайди. Қисиш қурилмаларига асосий талаблар. Заготовкани маҳкамлаш элементлари қуйидаги талабларга жавоб бериши керак: 1) қисиш жараёнида базалашда таминланган заготовканинг ҳолати бузилмаслиги керак; 2) қисиш кучлари иложи борича минимал лекин заготовкани ишончли маҳкамланишини таъминлаши керак; 3) қисиш механизмлари тез ишлайдиган ва енгил бошқариладиган бўлиши керак;

4) маҳкамлаш элементлари заготовка юзаларини эзмаслиги ва деформацияланмаслиги зарур; 5) қисиш куриламлари конструкциялари оддий, ишлатишга қулай ва хавфсиз бўлиши керак; 6) қисиш қурилмаларига кесиш кучлари иложи борича тўғридан тўғри таъсир этмаслиги керак; 7) қисиш қурилмалари қисиш кучларини тенг тақсимланишини таъминлаши керак. Бу талаблар айниқса кўп ўринли мосламаларда бир неча заготовка ўрнатилганда мухим аҳамиятга эга. Заготовкани маҳкамлаш схемаси иложи борича кесиш кучларини қисиш қурилмаси эмас ўрнатиш элементлари қабул қиладиган қилиб тузилиши керак. Қисиш кучларини таъсир қилиш жойлари заготовкани минимал деформациясини, юқори турғунлигини ва бикрлигини таъминлаш шартларига жавоб бериши керак. Қўшимча қисиш қурилмалари киритиб технологик системанинг бикрлигини ошириш мумкин. Бу эса ишлов бериш аниқлигини сиртлар сифатини ва иш унумдорлигини ошишига олиб келади. Қисиш қурилмалари заготовкаларни тўғри ўрнатиш ва марказлаштириш учун ҳам ишлатилади. Бундай қурилмалар ўрнатиш- қисиш қурилмалари дейилади ва булар қаторига ўзи марказлаштирувчи патронлар, қолгани қисиш механизмлари ва бошқалар киради. Демак, оғир заготовкаларга ишлов берилганда кесиш кучлари уни оғирлигига нисбатан кичик бўлса, қисиш қурилмалари ишлатилишга хожат қолмаслиги мумкин. Баъзи холларда кесиш кучлари заготовкани ўрнатиш элементларига босиб турса маҳкамлашга зарурият колмайди.

Маҳкамлаш кучларини ҳисоблаш услублари Маҳкамлаш кучлари ҳисоби қаттиқ жисм (заготовка)ни ташқи кучлар тизими таъсирида қўзғалмаслигини таъминлаш бўйича статик масаласи кўринишида бажарилади. Заготовкага бир томондан оғирлик кучи ва ишлов жараёнида хосил бўладиган кесиш кучлари, иккинчи томондан маҳкамлаш кучлари ва таянчлардаги реакция кучлари таъсир этади. Бу кучлар таъсирида заготовка ўзининг мувозанатини сақлаши керак. Ҳисоблаш жараёнида силжитишга таъсир этаётган кучларни энг катта миқдори бўлган ҳолати аниқланиши ва улар бўйича максимал маҳкамлаш кучини аниқлаш зарур. Маҳкамлаш кучларини ҳисоблаш учун бошланғич маълумотлар: ишлов жараёнида хосил бўладиган кучлар миқдори, йўналиши ва таъсир жойи; заготовкани маҳкамлаш схемаси, маҳкамлаш кучини йўналиши ва таъсир жойини билиш зарур бўлади. Ушбу бошланғич маълумотларни тўғри танланиши, маҳкамлаш қурилмаларини лойиҳаларини энг мухим босқичи бўлиб, бу босқичдаги хатолик заготовкани ишончли маҳкамланишини таъминлайди. Заготовкага таъсир этувчи кесиш кучларини миқдори, йўналиши ва таъсир жойи ўзгарувчан бўлади. Масалан, кесиш асбобини кесишга киришиши ва ундан чиқишида кесиш кучлари ўзгаради. пармани тешигини пармалаб чиқиш вақтида ҳам буровчи момент кескин кўпайиши мумкин. Бундан ташқари, кесиш асбобини ўтмасланиши, ишлов берилаётган материалнинг физик-механик хоссаларини ва ишлов учун қолдирилган қўйимларни бир хил эмаслиги ҳам кесиш кучларини ўзгариб туришига олиб келади. Айрим ишлов услублари (рандалаш, ўйиш, узилишли юзаларни йўниш ва бошқалар) да кесиш кучлари зарбий ҳарактерига эга. Кесиш кучлари металларни кесиб ишлаш назарияси формулалари бўйича ҳисобланади ёки нормативларидан танланади. Аммо юқорида келтирилган кесиш

кучларини ўзгарувчанлигини ҳисобга олган ҳолда, маҳкамлаш кучларини ҳисоблаш чоғида кесиш кучларини К эхтиёт коеффициент киритиш билан кўпайтириб олинади. Бу билан заготовкани маҳкамлаш ишончлилиги оширилади. Бу коеффициент юқорида келтирилган кесиш кучларини ўзгарувчанлигига олиб келувчи омилларини ҳисобга олади. Бунинг учун муайян технологик амал учун К эхтиёт коеффициентини дифференциалланган ҳолда аниқланади. К ни миқдорини қуйидаги коеффициентлар кўпайтмаси кўринишида ёзиш мумкин. бунда, К 0 =-1,5 -кафолатланган эхтиёт коеффициенти; К 1 –технологик базаларни ҳолатини ҳисобга олади (қора базалар бўйича К 1 =1,2, тоза базалар бўйича К 1 =1,0); К 2 – кес иш асбобини ўтмасланишини ҳисобга олади; К 3 –кесиш асбобига таъсир этувчи зарбий кучларни ҳисобга олади (узилишли юзаларга ишлов беришда К 3 =1,2); К 4 - куч юритмасидаги кучларни барқарорлигини ҳисобга олади (ўқларда маҳкамланганда К 4 =1,3, механизацияланган маҳкамлашда К 4 =1,0); К 5 -ўқларда маҳкамлаш механизмини ҳарактерлайди (қулай маҳкамлашда К 5 =1, ноқулай маҳкамлашда К 5 =1,2); К 6 - заготовкани буровчи момент кучлари таъсирида, таянч нуқтларини жойлашувини аниқлигини ҳисобга олади. Контакт юзаси чегараланган ҳолда ўрнатилганда (штоклар, пластиналар) К 6 =1,0 контакт зонаси чегараланмаган базавий юзага ўрнатилганда (таянч- шайбалар) К 6 =1,5. Заготовкани вертикал ёки бурчак остида жойлашган ўрнатиш базаларига ўрнатилганда заготовканинг оғирлигини ҳам ҳисобга олиш зарур. Оғирлик кучи яна заготовкани айлантирувчи мосламаларга ўрнатилганда ҳам ҳисобга олиниши зарур. Марказдан қочма кучлар заготовка оғирлик марказини айланиш ўқидан силтиниб қолган ҳолда хосил бўлади. Уларнинг миқдори юқори тезликда ишлов беришда катта қийматга эга бўлади.

Инерция кучлари заготовкани илгариланма-қайтма ҳаракатида ёки ҳаракат тезлигини тезда ўзгартириш вақтида содир бўлади ва катта қийматга эга бўлади. Марказдан қочма ва инерция кучлари назарий механикани формулалари ёрдамида ҳисобланади. Марказдаги ишқаланиш кучлари, пармани чиқишидаги кучлар кўпинча бошқа кучларга нисбатан унча катта бўлмагани сабабли ҳисобга олинмайди. Маҳкамлаш кучларини миқдори кўпинча уни йўналишига боғлиқ. Маҳкамлаш кучи йўналишини аниқлашда қуйидаги қоидаларга амал қилиш зарур: 1. Маҳкамлаш кучи ўрнатиш элементи юзасига перпендикуляр йўналган бўлиши зарур. 2. Бир неча базавий юзаларга базалаштирилган чоғда, маҳкамлаш кучи энг катта контакт юзага эга бўлган ўрнатиш элементига йўналтирилади. 3. Маҳкамлаш кучи йўналиши заготовкани оғирлик кучи йўналишига тушиши керак, бу маҳкамлаш қурилмаси ишини енгиллаштиради. 4. Маҳкамлаш кучи йўналиши кесиш кучлари йўналишига тушиши керак. Енгил заготовкаларга ишлов беришда кесиш кучларини, оғир заготовкаларга ишлов беришда уларни оғирлигини ҳисобга олиш зарур бўлади. Айрим холларда заготовкани маҳкамлаш схемасида таянчлар кўзда тутилади. Бу таянч заготовкага таъсир қилаётган кучларни ўзига қабул қилиш билан бирга маҳкамлаш кучларини камайишига олиб келади. Маҳкамлаш кучларини қўйилиш жойи ҳам қуйидаги қоидаларга асосан аниқланиши зарур: 1. Маҳкамлаш кучи заготовкани ўрнатиш элементи юзасида силжитмаслиги ёки айлантириб юбормаслиги зарур. Бунинг учун маҳкамлаш кучи қўйилиш жойи: а) ўрнатиш элементини марказда олиниши ёки ўрнатиш таянчларини бирлаштирувчи чизиқлар туташган жойда бўлиши мақсадга мувофиқ (8- расм). б) маҳкамлаш кучини қабул қилувчи юза ўрнатиш элементи юзасига параллел бўлиши зарур.

2. Маҳкамлаш кучи таянчлардаги реакция кучлари билан эгувчи момент хосил қилмаслиги керак (8-расм). 8-расм. Маҳкамлаш кучини йўналиши ва қўйилиш нуқтасини аниқлаш. 3. Маҳкамлаш кучини қўйилиш нуқтаси ишлов бериш жойига яқин бўлиши керак, бу айниқса бикрлиги оз заготовкаларни маҳкамлашда ўта мухимдир. Маҳкамлаш кучини ҳисоблаш бўйича мисол келтирамиз: Танада берилган тешикни кенгайтириш амали учун маҳкамлаш кучини аниқлаш шартларидан келиб чиққан ҳолда уни ҳисоблаш талаб этилади (9-расм). 9-расм. Маҳкамлаш кучини ҳисоблаш схемаси. Бу холларда кесиш кучлари заготовкани силижитишга олиб келиши мумкин. Бу схемадан кўриниб турибдики кенгайтириш каллагини ҳар бир айланишида кескич учидаги Р з ва Р у кесиш кучлари ўз йўналишларини ўзгартириб боради, хатто бир бирига қарама қарши йўналишларга эга бўлади. Кенгайтириш каллагини 4 та ҳолати (1-4 нуқталар) (9-расм) да келтирилган. Кескич 1 ва 2 нуқталарда жойлашганда Р з кучи заготовкани О 1

таянч нуқтадан, О 1 нуқта атрофида айлантирган ҳолда кўтаради. Кескич 4 нуқтада бўлганда заготовкани О 2 нуқтадан, О 1 нуқта атрофида айлантирган ҳолда кўтаради. Бундай тахлиллардан кўринидики заготовкага кесиш кучини энг максимал миқдорга эга бўлган ҳолатини аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Умумий кўринишда О 2 нуқтага нисбатан таъсир этаётган кучлардан момент олиб мувозанат шарти қуйидаги тенглама кўринишида ёзилади. Ушбу формула ёрдамида кенгайтирувчи кескични ҳар хил ҳолатлдари учун Қ маҳкамлаш кучи аниқланади. Қ кучи энг катта қийматини маҳкамлаш қурилмасини лойиҳалаш учун олинади . Қисиш кучларининг қиймати янги мослама лойиҳаланганда лойиҳа ҳисоби , мавжуд мосламадан фойдаланиш масаласи турганда эса текшириш ҳисоби асосида аниқланади . Лойиҳа ҳисоби бажарилганда заготовкани ўрнатиш ва маҳкамлаш схемаси хамда уни силжитувчи кучларни қиймати , йўналиши ва таъсир нуқталари маълум бўлиши керак . Қисиш кучлари қийматини аниқлаш заготовкани барча таъсир қилувчи кучлар натижасидаги мувозанат шартини кўриб чиқиш статика масаласига келтирилади . Кўп учрайдиган ўрнатиш ва маҳкамлаш схемалари учун заготовкаларни қисиш кучларини аниқлаш мисолларини кўрамиз . 1. Кесиш кучлари Р ва қисиш кучлари Q заготовкаларни таянчларга қисиб турибди (3.10 а - расм ). Кесиш кучи Р нинг қиймати доимий бўлса, Q =0.

10-расм. Заготовкани маҳкамлаш кучини ҳисоблаш схемалари. Агар ишлов бериш даврида иккиламчи силжитиш кучлари N пайдо бўлса, ва улар йўналиши қисиш қурилмасига карши бўлса, бунда: К - эхтиётлик коеффиценти (К>1). Бундан ташқари кесиш учун Р қиймати ностабил бўлганда хам Q >0 деб қабул қилиш керак. 2. Кесиш кучлари қисиш қурилмасига қарши йўналган (3.10 б-расм). Бунда шартни бажарилиши керак. . Кесиш кучлари заготовкани ўрнатиш элементларига нисбатан силжитишга ҳаракат қилади (маятникли ва берк контурли фрезалаш) (3.10 в-расм). Заготовка силжишига уни ўрнатиш элементлари ва қисиш элементлари билан контакт жойларидаги ишқаланиш кучлари қаршилик кўрсатади. Шунинг учун бунда қуйидаги шарт бажарилиши керак:

Бу ҳисоблаш схемаси заготовкани иккита бармоқ ва уларга перпендикуляр текисликка ўрнатиш ҳолати учун хам ишлатилиши мумкин. Чунки ишлов бериш аниқлигини таъминлаш ва тешиклар сиртларини емирилишдан сақлаш учун бармоқлар кесиш кучлари таъсиридан озод қилиниши керак. 4. Кесиш кучлари хам таянчларга карши (Р 41 2), хам заготовкани ён томонда силжитишга (Р 42 2) ҳаракат қилади (10 г-расм). Қисиш кучи қиймати қуйидаги шартдан аниқланади: 5. Кесиш кучлари қисиш қурилмасига қарши заготовкани ён томонга силжитишга ҳаракат қилади. Заготовка таянчлардан узилмаслиги учун, қуйидаги шарт бажарилиши керак (3д-расм).

Ўқ бўйича Р кучи қиймати катта бўлса, заготовка сиртида қўшимча ишқаланиш кучлари пайдо бўлиши мумкин. Бундай ҳолда агар Р/3 > f 1 Q бўлса, қуйидаги шарт бажарилиши керак:

f 1 , f 2 -заготовкани кулачаклар бўйлаб ва сирти билан кулачоклар поғонасидаги ишқаланиш коеффицентлари; R 1 -кулачаклар поғоналарининг ишқаланиш майдончаларнинг радиуси; 2. Заготовка марказий тешик бўйича ўрнатилиб қисқичлар билан маҳкамланган (11 б-расм). Қисқичларнинг тангенсиал йўналишдаги бикрлиги етарли бўлса, қуйидаги мувозанат шарти бажарилиши керак: Қисқичларнинг тангенциал бикрлиги етарли бўлмаганда мувозанат шартининг охирги аъзоси ҳисобга олинмайди. 3. Заготовка халқасимон сиртга ўрнатилган (11 в-расм). Заготовкани мувозанат шарти қуйидагича бўлади: Олдинги мисолда каби қисиш элементларининг бикрлиги паст бўлганда f, q, r параметрлари ҳисобга олинмайди .

4. Цилиндрик заготовка, а бурчакли призмада маҳкамланган (11 г-расм). Заготовка сиртидаги ишқаланишни ҳисобга олинмаса мувозанат шарти қуйидагича бўлади: Агар қисиш кучи таянчлар учбурчагини оғирликлар марказида жойлашмаса ҳар бир таянчнинг реакцияси топилиши керак. Қисиш кучлари ҳисобланганда ишқаланиш коеффицентининг қиймати заготовкани база сиртларининг ҳолатига караб олинади . Агар заготовка таянчларга ишланган сирти билан ўрнатилса f=0,16 қилиб қабул қилиш мумкин .

База сирти ишланмаган заготовка сферасимон каллагли доимий таянчга ўрнатилган бўлса, f=0,2…0,25. Агар ўрнатиш ёки қисиш элементининг ишчи сиртида тишчалар бўлса, ишқаланиш коеффицентининг қиймати катта миқдорда нормал кучга боғлиқ . Бу кучнинг қиймати катта бўлган холларда ишқаланиш коеффиценти катта бўлиши мумкин. Ҳисоб формулаларга кирувчи эхтиётлик коеффиценти ишланадиган заготовкалар бир хил эмаслигини, кесиш асбоби ейилиб кесиш кучлари ошиб кетишни ва заготовкаларни ўрнатиш ва маҳкамлаш шароитлари ўзгариб туришини ҳисобга олади. Коеффицентнинг қиймати ишлов беришни муайян шароитларига караб олинади ва унинг қиймати доим К>1,5. Мосламаларнинг қисиш қурилмалари турлари Мосламаларнинг қисиш қурилмалари оддий ва комбинацияланган турларга бўлинади. Оддий механизмлар қаторига винтли, эксцентрикли, понали, ричагли ва бошқа турлари киради. Булар заготовкаларни қисиш учун ёки мураккаброқ қисиш системаларида оралиқ звенолар сифатида ишлатилади. Комбинациялашган қисиш қурилмалари турли элементларнинг қисиш механизмлари йиғиндисидан ташкил топади. Булар қисиш кучи қийматини ошириш, қисиш элементининг юриш масофасини ошириш, қисиш кучи йўналишини ўзгартириш, қисиш қурилмаси габаритларини кичрайтириш ва бошқариш кўрсаткичини ошириш мақсадида ишлатилади. Комбинациялашган қисиш қурилмалари заготовкани бирданига бир нечта жойидан маҳкамлашга хам имконият беради. 1. Винтли қисиш механизмлари. Булар ўқлар ёрдамида ишлайдиган ва механизациялашган мосламаларда, ундан ташқари йўлдош мосламалар ва позицияли ишлов бериш усули ишлатилганда автоматик қаторларда ҳам ишлатилади. Бу механизмлар содда ва ишончли. Винтли механизмлар ичида энг содда ва тез ишлайдиганлари бу қирқилган шайбали (13 а-расм) ва қайтариладиган қирқилган планкали механизмлардир (13 б-расм).

13-расм. Тез ишлайдиган винтли қисиш механизмлари. Винтли қисиш механизмларида М6-дан М48 гача резьбалар ишлатилади. Талаб қилинган Қ кучини механизм дастагида қуйидаги момент таъсир қилиши керак.

Ўқлар кучи билан ишлайдиган винтли механизмлар ишчининг ўқлар кучи 15 кг дан ошмайди деган шартдан келиб чиқиб лойиҳаланади. Шунинг учун қисиш қурилмаси дастагининг узунлиги қуйидагича топилади: 2. Эксцентрикли қисиш механизмлар. Бу механизмлар тез ишлайдиган лекин қисиш кучи қиймати бўйича винтли механизмларига кўра кам. Ундан ташқари буларни юриш масофаси ҳам чекланган. Эксцентриклар айланиш ўқи эксцентрикли L масофасига силжитилган кулачоклар ёки валиклар кўринишида бўлади (16 а-расм). Думалоқ дисксимон эксцентрикларни (16 б-шакл) 20Х пўлатидан тайёрлаб Н RC 55-60 гача

Адабиётлар: 1. Андреев Г.Н., Новиков В.Ю., Схиртладзе А.Г. Проектирование технологической оснастки машиностроительного производства. -М.: Высшая школа, 1999. -415с. 2. Ансеров М.А. Приспособления для металлорежущих станков. 4-е изд. - М.: Машиностроение, 1975, -656 с. 3. Белоусов А.П. Проектирование станочных приспособлений. -М.: Высшая школа, 1980. -240с. 4. Горошкин А.К. Приспособления для металлорежущих станков: Справочник. -М.: Машиностроение, 1979. -303с. 5. Корсаков В.С. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1983. -277. 6. Кузнецов Ю.И. Конструкции приспособлений для станков с ЧПУ. -М.: Высшая школа, 1988. -303с. 7. Перегудов Л.В., Хошимов А.Н., Шалагуров И.К. Перегудов С.А. Автоматлашган корхона станоклари -Т.: «Узбекистон», 1999. 488б. 8. Терликова Т.Ф., Мельников А.С., Баталов В.И. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1980. -119. 9. Алексеева Н.А., Джайман В.В., Серпичева Е.В. Основы проектирования и конструирования узлов и деталей машин и механизмов. - М.: Издательство. МАИ. 2006. - 104 с. 10. Базаров Б.С. Основы технологии машиностроения. -М.: Машиностроение, 2007. - 380 с.

O'xshashlar

Технологик мосламаларни вазифалари ва таснифи

Махсус мосламаларни лойиҳалаш услубияти

Дастгоҳ мосламалари ва ёрдамчи асбоблар

Назорат ва йиғиш мосламалари

Деталларни базалашда ишлов беришда деталларни дастгоҳларда ўрнатиш