Деталларни базалашда ишлов беришда деталларни дастгоҳларда ўрнатиш - Mashinasozlik - Referatlar

Деталларни базалашда ишлов беришда деталларни дастгоҳларда ўрнатиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

285.4521484375 KB

Ko'chirib olish

Д еталларни базалашда ишлов беришда деталларни дастгоҳларда ўрнатиш Режа: 1. Ишлов берилаётган деталнингнг юзалари ва базалари 2. Базаларни доимийлик ва қўшилиш тамойиллари 3. Деталларни дастгоҳларда ўрнатиш усуллари. Олти нуқта қоидаси

Ишлов берилаётган Деталнингнг юзалари ва базалари Деталларни дастгоҳларда ўрнатиб ишлов беришда қуйидаги юзалар ва базалар мавжуд: а) ишлов берилаётган юза , бу юзадан ишлов бериш натижасида маълум қатламдаги металл олиб ташланади; б) базавий юзалар , бу юзалар ишлов бериш жараёнида Деталнинг ҳолатини белгилайди; в) ишлов беришда таъминланадиган ўлчам учун ўлчов боши юзаси ; г) маҳкамлашда қисиш кучини қабул қилувчи юза ; д) ишлов берилмайдиган юза ; База вазифасини юзалар чизиқлар, нуқталар ва уларнинг йиғиндиси бажариши мумкин. Базаларнинг нимага мўлжалланганлигига кўра қуйидагича бўлиши мумкин. Технологик базалар ўрнатиш ва ўлчов базаларига бўлинади. Ўрнатиш базаси деб Деталнинг ишлов бериш учун дастгоҳга ёки кесуви асбобга нисбатан ўрнатишда фойдаланилган юзага айтилади. Ўрнатиш базаси сифатида ишлов берилган ва ишлов берилмаган юзалар қўлланилади. Механик ишлов берилмаган юза қора, ишлов берилгани эса тоза база деб юритилади. Ўрнатиш базалари асосий ва ёрдамчи бўлади. Асосий ўрнатиш базаси деб Деталнинг ишлов бериш жараёнида ўрнайдиган ва бошқа юзалар билан туташ ҳамда туташ юзалар билан йиғилган машинада биргаликда хизмат бажарувчи деталлар юзасига айтилади. Масалан, тишли ғилдиракни марказий тешиги. Ёрдамчи ўрнатиш базаси деб фақатгина деталга ишлов бериш жараёнида ўрнатиш юзаси бўлиб хизмат қиладиган ва уни бошқа юзалари билан биргаликда йиғилган машина иш бажармайдиган юзасига айтилади. Бундай юзалар сунъий ўрнатиш базаси ҳам деб юритилади. Механик ишлов беришда ўз вазифасини бажаргандан сўнг бу юзалар қирқиб юборилади.

Ўлчов базаси деб Деталнинг бошқа юзасини жойлашишини ифодаловчи ўлчам учун ўлчов боши бўлиб хизмат қилувчи юзага айтилади. Йиғиш базаси деб - деталнинг йиғилган машинада бошқа деталларга нисбатан ҳолатини белгиловчи юзасига (юзалар, чизиқлар, нуқталар йиғиндиси) айтилади. 2.1-расм. Базалар ва уларни кўринишлари. а - шестерняларнинг асосий базалари I , II , III ; б – шпонкали валнинг ёрдамчи базалари I , II , III , 1-қўшиладиган детал; в – деталнингнг ўлчов базаси А; г – жуфт йўналтирувчи база I ; д – жуфт таянч база I ; 1- детал: е – ўрнатиш аниқ (аён) база I , йўналтирувчи кўринмас база II , заготовканинг таянч кўринмас базаси III , 1…6 – таянч нуқталар, 7 – заготовка, 8 – ўзи марказловчи исканжа қисқичлари. Конструктив (тузилишни ифодаловчи) база деб конструкцияни (тузилмани) ишлаб чиқишда бошқа деталларни ўлчамларини ва ҳолатларини

белгиловчи юзасига (юзалар, чизиқлар, нуқталар йиғиндиси) айтилади. Конструктив юза реал, агарда у материал юзани ифодаласа, ёки геометрик, агарда у геометрик ўқдан иборат бўлса, кўринишда бўлади. Базаларнинг эркинлик даражасини йўқотиш бўйича қуйидаги кўринишлари бўлиши мумкин. Ўрнатиш базаси – заготовкани учта эркинлик даражасини битта координата ўқи бўйича харакатланиш ва бошқа ўқи бўйича айланиши йўқотилади. Таянч базаси – заготовкани битта эркинлик даражасини – битта координата ўқи бўйича харакат ёки 111 – ўқ атрофида айланишини йўқотилади. Базалар кўриниши бўйича қуйидаги базалар бўлади. Кўринмас – (беркитилган) база – бунда заготовка базаси кўзда тутилган юза, ўқ ёки нуқта кўринишида бўлади. Аниқ (аён) база – бунда заготовкани база реал текислик белгиланган нуқта ёки белгилар кесишган нуқта кўринишида бўлади. Базаларни доимийлик ва қўшилиш тамойиллари Деталларга механик ишлов бериш усуллари билан тайёрлашда юқори аниқликка эришиш учун уларнинг битта юзасини доимий равишда ўрнатиш базаси сифатида фойдаланилса мақсадга мувофиқ бўлади. Чунки ўрнатиш базаси алмашиши билан ишлов бериш аниқлиги пасайди. Буни асосий сабаби ҳар бир ўрнатишда Деталнинг юзаларини ўзаро жойлашувини ифодаловчи ўқлар силжиб қолади. Табиийки, қатор амалларни бажаришда фақат битта юзадан ўрнатиш базаси сифатида фойдаланиш мумкин эмас. Бунга сабаб детал юзаларининг ўзаро жойлашиш тартиби, дастгоҳнинг технологик имкониятлари ва кесувчи асбобларнинг тузилиши бўлади. Базаларнинг доимийлик тамойили деб технологик жараённинг барча амалларини бажаришда Деталнингнг битта юзасидан ўрнатиш базаси сифатида фойдаланишга айтилади.

Агарда юқоридаги тамойилга амал қилиш қийин бўлса, у ҳолда ўрнатиш базаси сифатида бошқа юзаларга нисбатан аниқ ўлчам билан белгиланувчи хизмат вазифасига бевосита таъсир этувчи юза олинади. Худди шунингдек, битта юза турли хил база вазифасини бажара оладиган қилиб танлаб олиш керак, чунки бу ҳам Деталнинг тайёрлашда юқори аниқликни таъминлайди. Шу мақсадда битта юзани ҳам ўлчов, ҳам ўрнатиш базаси сифатида фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади. Агарда бу жуфтликка йиғиш базаси ҳам қўшилса янада юқори механик ишлов бериш аниқлигига эришиш мумкин. Худди шу ёндашиш базаларни қўшилиш тамойили деб юритилади. Ўлчов базасини ўрнатиш базаси сифатида фойдаланиш тўғрисидаги қарор Деталнинг қайси ўлчами аниқ таъминланиши ва қайси юзани ўлчов боши сифатида қабул қилиш кераклигига боғлиқ бўлади. Масалан, 2.1,а-расмда кўрсатилган ҳолат учун Х ўлчам аниқ таъминланиши керак, бу ўлчам учун ўлчов боши А-А юза. Ушбу юза бир вақтда ҳам ўлчов ҳам ўрнатиш базаси бўлиб хизмат қилади. 1,б-расмда Y ўлчам аниқ таъминланиши керак, унинг учун ўлчов боши юза Б-Б, қайсики Б- Б юза шу ҳолат учун ўлчов базаси, А-А юза эса ўрнатиш базасидир. Бундан кўриниб турибдики, иккинчи мисолда базаларни қўшилиш тамойили амал қилмайди. Щлчаш базаси Щрнат иш базасиЩрнат иш ва щлчаш базаси Щлчаш базаси Щрнат иш базасиЩрнат иш ва щлчаш базаси 2.1-расм. Ўрнатиш ва ўлчаш базалари Базаларнинг ўлчамлари деталнинг ишончли, мустаҳкам маҳкамлаш учун, натижада ишлов бериш жараёнида ўз ҳолатини ўзгартирмаслиги учун етарли бўлиши керак. Базавий юза қисиш (маҳкамлаш) кучлари таъсирида

деформацияланмайдиган бўлиши ва имконияти борича кесиш ва қисиш кучларини бир ўйналишда қабул қилиб, ишлов берилаётган юзага яқин жойлашган бўлиши керак. Деталларни дастгоҳларда ўрнатиш усуллари. Олти нуқта қоидаси Деталларга ишлов бериш учун улар турли усуллар ёрдамида ўрнатилиши мумкин. 1) Деталнинг бевосита дастгоҳ столига ўрнатиш . Бу усул донали ва кичик серияли ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Бу усулни қўллашнинг асосий сабаби махсус мослама тайёрлашни иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ эмаслигида. 2) Аввалдан белгилаб олиш усули билан Деталнинг дастгоҳ столига ўрнатиш. Аввалдан белгилаб олишда ишлов бериладиган юзаларнинг ҳолатини белгиловчи ўқ ва бошқа чизиқларни хомашё юзасида ҳосил қилинади.Бунинг учун хомашё юзаси бўёқ билан бўяб олинади. Чизиқлар штангенциркуллар, штангенрейсмуслар, бурчаклилар, парраклар ёрдамида ўтказилади. Аввалдан белгилаб олиш юқори малакали ишчининг кўп вақтини талаб қилади. Бу усл ёрдамида юқори аниқликка эришиш қийин. Шунинг учун бу усулдан катта ўлчамдаги мураккаб қуйма деталларга ишлов беришда фойдаланилади. 3) Деталларни махсус мосламаларга ўрнатиб ишлов бериш . Бу усулдан фойдаланилганда махсус мослама ёрдамида деталга кесувчи асбобга нисбатан аниқ ҳолатда берилади. Махсус мосламалардан фойдаланилганда хомашё аввалдан чизиқлар ўтказиш уни дастгоҳга ўрнатишда созлаш ишларини бажариш керак эмас. Махсус мосламалар ёрдамида Деталнинг дастгоҳга ўрнатиш тез ва осон бажарилади. Мосламалардан фойдаланишнинг мақсадга мувофиқлиги донали ва кичик серияли ишлаб чиқариш шароитида кўриб чиқилиши мумкин. Кўп серияли ва ялпи ишлаб чиқариш шароитида мосламалардан фойдаланиш мажбурий кўринишга эга. Акс ҳолда ишлаб чиқариш

самарадорлигини оширишга эришиш мумкин эмас. Бу ишлаб чиқариш шароитларида ҳар-бир амални бажариш учун алоҳида мослама лойиҳалаш тақозо этилади. Махсус мосламаларда деталларни базалаш учун ўрнатиш юзалари назарда тутилади. Қаттиқ жисмлар механикасидан маълумки, улар фазода олтита эркинлик даражасига эга. Бу ихтиёрий танланган учта ўзаро перпендикуляр X , Y , Z ўқлар бўйича илгариланма-қайтма ва шу ўқлар атрофида айланма харакатлардан иборат (2-расм). Деталнинг ҳар бир эркинлик даражасини йўқотиш учун уни маълум бир қўзғалмас нуқтага қисиш (жипслаш) керак. Бу нуқталар ўз навбатида мослама ёки дастгоҳ столининг қўзғалмас нуқталари бўлиши мумкин. Ҳар бир қўзғалмас бир нуқтали таянч Деталнинг битта эркинлик даражасини йўқотади. Деталнинг барча олтита эркинлик даражасини йўқотиш учун уни олтита қўзғалмас таянчга базалаш демакдир. Бу олти нуқта учта ўзаро перпендикуляр текисликда жойлашган бўлиши керак: 1,2,3, нуқталар X О Z да; 4 ва 5 Y О Z да; ва 6эса X О Y да. 2.2-расм. Деталларни базалаш схемаси (олти нуқта қоидаси): Р1,Р2,Р3- Деталнинг базалашда таъсир этувчи кучлар. Учта 1,2,3 нуқталар Деталнинг X О Z текислигига нисбатан ҳолатини ифодалайди ва бу текислик ўрнатиш текислиги деб юритилади. Учта таянч нуқта Деталнинг Y ўқи бўйича силжишини ва X , Y ўқлари атрофида айланишини йўқотади.

Иккита 4 ва 5 нуқталар Деталнинг X О Z текислигига нисбатан ҳолатини ифодалайди ва бу текислик йўналтирувчи текислик деб юритилади. Иккита таянч нуқта Деталнинг Х ўқи бўйича силжишини ва Y ўқи атрофида айланишини йўқотади. Битта 6 - нуқта деталнинг X О Y тексилигига нисбатан ҳолатини белгилайди ва бу текислик таянч текислик деб юритилади. Бу таянч нуқта Деталнинг Z ўқи бўйича силжиши бўлган охирги эркинлик даражасини йўқотади. Масалан, цилиндрик Деталнинг призмага базалашда (2.3-расм) унинг 4 та эркинлик даражаси тўртга (1,2,3,4) қўзғалмас нуқталар ёрдамида йўқотилади, қолган икки эркинлик даражаси призма бўйлаб силжиши ва ўз ўқи атрофида айланиши 5 ва 6 таянчлар ёрдамида йўқотилади. Бунинг учун 5 нуқтада таянч қўйилса, 6 нуқтада шпонка ўрнатилади.2.3-расм. Цилиндрик Деталнинг призмада базалаш схемаси: 1,2,3,4,5,6 – таянч нуқталари.

Адабиётлар рўйхати : 1. Технология машиностроения: в 2 т. Т.1. Основ технологии машиностроения: Учебник для вузов / В.М. Бурцев и др.; под ред. А.М. Дальского-М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана 1998-564 с. 2. Технология машиностроения: в 2 т. Т.2. Производство машин: Учебник для вузов / В.М. Бурцев и др.; под ред. Г.Н. Мелникова -М.: Изд-во МГТУ им. Н.Э. Баумана 1998-640 с. 3. Егоров М.Е., Демент p ев В.И., Дмитриев В.А. Технология машиностроения. М.: Вусшая школа, 1976-534 с. 4. Каратаев С.А. Технология машиностроения (специальная част p ). Киев: Вусшая школа, 1984-272с.

O'xshashlar

Технологик мосламаларни вазифалари ва таснифи

Машинасозликда ишлаб чиқариш жараёнлари

Деталларни бошқа усулларда тиклаш

Қутисимон деталларни тайёрлаш технологияси

Дастгоҳ мосламалари ва ёрдамчи асбоблар