Технологик мосламаларни вазифалари ва таснифи - Mashinasozlik - Referatlar

Технологик мосламаларни вазифалари ва таснифи

Yuklangan vaqt:

13.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

326 KB

Ko'chirib olish

Технологик мосламаларни вазифалари ва таснифи Режа: 1. Технологик мосламаларнинг вазифалари 2. Технологик мосламларни таснифи 3. Заготовкаларни мосламаларда базалашнинг асосий тамойилари 4. Мосламаларда ўрнатиш хатолиги 5. Мосламани аниқликка ҳисоблаш

Технологик мосламаларнинг вазифалари Машинасозликда технологик мосламалар механик ишлов бериш, йиғиш ва деталларни назорат қилишда кенг қўлланилади. Мосламаларни қўлланиши ва ишлатилиши қуйидаги масалалар- ни ижобий ҳал қилади ёки вазифаларни бажаради. Заготовкалар дастгоҳларда мослама ёрдамида қўшимча ишларсиз ўрнатилади. Бунда анчагина меҳнат сарфига олиб келувчи заготовкаларни ишлов юзаларини белгилаб олиш амалларининг зарурати қолмайди, дастгоҳда ишлов берилаётган детални тўғрилаб олиш шарт бўлмай қолади, ўлчамлар аниқлигини автоматик равишда олинишига эришилади, булар эса белгилаб олиш тўғрилаб ўрнатиш билан боғлиқ бўлган, хатоликларни камайтиради ва ишлов аниқлиги ошади. Мосламаларда механизациялаш, автоматлаштириш, тез ишловчи юритмалар, кўп ўринли, кўп позицияли узлуксиз ишлов бериш усулларини қўллаш ҳисобига ёрдамчи вақт кескин камаяди, бу эса ўз навбатида иш унумдорлигини ошишига олиб келади. Дастгоҳларни технологик имкониятларини кенгайтирувчи махсус мосламалар, айрим дастгоҳларда бундай дастгоҳда бажариш мўлжалланмаган амалларни бажариш имконияти яратилади. Кейинги йилларда мосламаларни механизациялаш ва автоматлаштириш даражаси анча ошиб бормоқда, улардан ташқари буларни нормаллаштириш ва стандартлаштириш йўналишида катта ишлар амалга оширилмоқда. Ўрта серияли ишлаб чиқариш шароитида ҳам мосламаларни кенг механизациялаш ва автоматлаштириш янги иккита тамойил асосида олиб борилмоқда: 1) индивидуал механизациялашган юритмали (пневматик, гидравлик, электромеханик) созланадиган (гуруҳлар учун, универсал) мосламаларни яратиш; 2) бир қатор махсус ва универсал мосламаларга қайта-қайта хизмат қилувчи универсал (агрегатлаштирилган) юритмалар яратиш. Шуни билан бирга сериялаб ишлаб чиқаришда универсал-йиғма мосламалар тизими кенг қўлланилмоқда. Созланувчан ва универсал-йиғма мосламаларни

ишлатилиши ва универсал юритмалардан фойдаланиш ишлаб чиқаришни технологик тайёрлаш муддатини ва сарф-харажатларини кескин қисқартиради. Технологик мосламларни таснифи Технологик мосламалар бир неча белгиларига кўра таснифланади. I. Мосламаларни бажарадиган вазифасига кўра 5 та гуруҳга бўлинади. 1.1. Дастгоҳ мосламалари. Технологик жараён талабларига биноан ишлов бериладиган заготовкаларни дастгоҳда ўрнатиш ва маҳкамлаш учун ишлатилади. Ишлов бериш турига кўра булар пармалаш, токарлик ва бошқа турларга булинади. Махсус вазифали мосламалар (букиш, рихтовка қилиш ва бошқа махсус амаллар учун) ҳам шу гуруҳга киради. Бу гуруҳ мосламалари барча гуруҳ мосламаларини 70 80% ни ташкил қилади. 1.2. Ишчи асбобларни ўрнатиш ва маҳкамлаш учун мосламалар. Биринчи гуруҳдаги мосламалар заготовка билан дастгоҳни боғлаш звеноси сифатида хизмат қилса бу гуруҳ мосламалари асбоб билан дастгоҳни боғлаш ролини ўйнайди. Биринчи ва иккинчи гуруҳлар мосламалари дастгоҳ- заготовка-асбоб технологик тизимига киради. Иккинчи гуруҳ мосламалари учун ёрдамчи асбоблар деган ном билан ҳам юритилади. Ишчи асбобларни кенг нормаллаштирилгани ва стандартлаштирилгани учун иккинчи гуруҳ мосламалари таркибида хам нормаллаштирилган қурилмалар кўп. 1.3. Йиғиш мосламалари. Деталларни бириктириб, бирикмалар ва махсулот йиғиш учун ишлатилади. Бириктириш туридан ва усулларидан қатъий назар йиғиш мосламаларини қуйидаги турлари ишлатилади: йиғилаётган объектни бирикмасини маҳкамлаш учун; Бириктириладиган эластик элементларни йиғишдан олдин деформациялаб туриш учун (пружиналар, халқалар ва хоказолар); пресслаш ва бошқа йиғиш даврида катта кучлар талаб қилувчи амаллар учун. 1.4. Назорат мосламалари. Заготовкаларни назорат қилиш учун деталларни механикавий ишлов бериш жараёнида ишловдан кейин якуний

назорат ва йиғилган бирикмалар ва машиналарни назорат қилиш учун ишлатилади. 1.5. Ишланаётган заготовкаларни маҳкамлаб олиш, силжитиш ва ташиш ва зарур ҳолда оғдириш учун мосламалар. Ишчининг кучи билан силжитиш қийин бўлган оғир объектлар учун ишлатилади. Автоматлаштирилган ишлаб чиқаришларда бу гуруҳ мосламалари заготовкаларни позициядан позицияга силжитиш учун ҳам ишлатилади. II. Махсуслик (ихтисослашганлик) даражаси бўйича мосламалар универсал, созланувчан ва махсус турларга бўлинади. Доналаб ишлаб чиқариш турларида ишлатиладиган универсал мосламаларни стандарт ва махсус конструкцияли турларга бўлиш мумкин. Биринчилари марказлаштирилган равишда нормаллар ёки стандартлар бўйича ишлаб чиқарилиб корхоналар томонидан тайёр ҳолда сотиб олинади. Булар қаторига машина исканжа (тиска) ларини, патронларини, буриш столларини ва хоказоларни киритиш мумкин. Бу мосламалар кенг номенклатурадаги ва турли ўлчамлардаги деталларга ишлов беришда ишлатилади. Иккинчилари кўпроқ муайян турдаги, лекин турли ўлчамли деталларга ишлов бериш учун лойиҳаланиб ишлаб чиқилади. 2.2. Универсал созланмайдиган мосламалар кенг турдаги ва хар хил шаклдаги заготовкаларни маҳкамлаш учун ишлатилади. Уларга ажралмайдиган муштчали универсал патронлар, фрезерлик исканжалари мисол бўла олади. 2.3. Универсал созланадиган мосламалар ҳар хил шаклдаги (конфигурациядаги) заготовкаларни маҳкамлаш учун ишлатилади, масалан, алмаштириладиган муштчали патронлар, алмаштириладиган тишли исканжалар. 2.4. Махсуслашган (ихтисослашган) созланмайдиган мосламалар. Бундай мосламалар бир хил ишлов бериладиган, конструктив-технологик белгилари бўйича яқин бўлган, бир хил фазовий юзаларга эга бўлган зогатовкаларни маҳкамлашда ишлатилади. Масалан, валик, фланец, диск, кронштейн кўринишидаги деталларга гуруҳли ишлов бериш мосламалари. 2.5. Ихтисослашган созланадиган мосламалар. Бир хил кўринишдаги

амалларни, умумий базавий юзалар бўйича, конструктив-технологик белгилари яқин заготовкаларни маҳкамлаш учун хизмат қилади. Улар ихтисослашган созланмайдиган мосламаларга мос келсада, имконияти кенгроқ . 2.6. Универсал йиғма мосламалар - турли конструкцияли мосламаларни кўп марта қайта-қайта йиғишга имкон берадиган нормаллаштирилган деталлар ва бирикмалар тўпламидан ташкил топади. 2.7. Махсус мосламалар. Муайян технологик амалларни бажариш учун мўлжалланган бўлиб, созланмайдиган якка мақсадли кўринишда кўпроқ кўп сериялаб ва ялпи ишлаб чиқаришларда ишлатилади. Махсус мосламалар серунумлиги билан ажралиб туради, лекин буларни ишлаб чиқиш доналаб ишлов усуллари билан амалга оширилгани сабабли нархи баланд бўлади. Ҳар қандай мосламада бир хил вазифани бажарувчи деталлар гуруҳи ёки механизмларни аниқлаш мумкин. Уларни элементлар деб юритилади. III . Мослама элементларини бажарадиган функционал вазифалари бўйича қуйидагиларга ажратиш мумкин: ўрнатиш; маҳкамлаш (қисиш); куч хосил қилувчи юритмалар; кесиш асбобини ҳолатини ва йўналишни аниқловчи; таналар; ёрдамчи механизм (қурилмалар) (бўлувчи, ҳолатини аниқловчи ва бошқалар); ёрдамчи ва маҳкамлаш деталлари (дастаклар, шпонкалар, штифтлар ва бошқалар). Заготовкаларни мосламаларда базалашнинг асосий тамойилари Ҳар бир ишлов бериладиган жисм ўз ўрнатиш базасига эга бўлиши шарт. Ўрнатиш базаси заготовкани дастгоҳда кесиш асбоби траекториясига нисбатан тўғри жойлаштириш учун ишлатиладиган заготовканинг элементлари йиғиндиси кўринишида бўлади. Ўрнатиш базаси таянч база ёки текшириш базаси кўринишида бўлиши мумкин, шунинг учун базалашнинг икки усули мавжуд: 1) текшириш ўрнатиш базалари бўйича; 2) таянч ўрнатиш базалари бўйича.

Текшириш ўрнатиш базаси бу заготовкани дастгоҳда жойлашиш ҳолатини тўғри таъминлайдиган унинг элементлари йиғиндисидан иборат бўлади. Таянч ўрнатиш базаси сифатида мосламада ўрнатиш учун хизмат қиладиган заготовканинг элементлари йиғиндиси хизмат қилади. Текшириш базалари сифатида заготовка сиртларидан ташқари разметка (белгилаб чиқиш) даврида чизилган чизиқлар, ўқлар, марказлар, баъзи холларда ишлов бериладиган сиртларнинг ўзлари хам хизмат қилади. Текшириш базалари бўйича базалаш кўп вақт талаб қилиши сабабли одатда доналаб ишлаб чиқишда ишлатилади. Таянч базалар бўйича заготовкалар базаланадиган бўлса, уларни ҳолатини текширишга зарурият қолмайди. Заготовкани база сиртлари мосламани ўрнатиш элементлари билан контактга кириши билан талаб қилинган ҳолатга келтирилади. Ишлов бериш шартларига қараб заготовка дастгоҳда кесиш асбоби траекториясига нисбатан тўлиқ ёки нотўлиқ ориентацияланади (тўлиқ ёки соддалаштирилган базалаш). Биринчисида заготовка мосламада барча йўналишлар бўйича аниқ ҳолатга келтирилади (2.1 расм). Бу энг кўп ишлатиладиган усул. Заготовкани тўлиқ ориентация қилиш учун базалар таянчлардан узилмаслик шарти бажарилиши билан бирга таянчлар сони ва жойлашиши заготовканинг учта координата ўқларига нисбатан силжишлардан ва буралишлардан сақлаш имконини бериши керак. Шу шартлар бажарилса заготовка барча эркинлик даражаларидан маҳрум бўлади. Заготовкани мосламада турғунлигини ошириш учун таянчлар сони олтига тенг бўлиб улар орасидаги масофалар иложи борича катта бўлиши керак.

1-расм. Деталларни тўлиқ базалаштириш варианти Нотўлиқ (соддалаштирилган) базалашда ишлов бериш шартларига биноан баъзи йўналишлар бўйича заготовкани аниқ ўрнатилиши шарт бўлмайди (2; 3 расм).

Соддалаштирилган базалашда заготовка 1,2 ёки 3 эркинлик даражаларига эга бўлиши мумкин, ёки 5,4 ва 3 таянч нуқталри бўйича ўрнатилиши мумкин. Бикрлиги паст ёки турғунлиги етарли бўлмаган заготовкаларга ишлов берилганда таянч нуқталар сонини олтитадан оширишга зарурият туғилиши мумкин (расм 4). 3-расм. Қўшимча созланувчи таянчлар билан базалаштириш варианти Бундай холларда олтита асосий таянчлардан ташқари кушимча таянч 1 ишлатилади. Бу таянчга заготовка ёрдамчи қисиш қурилмаси ёрдамида кучи билан қисиб турилади. Қўшимча таянчлар сони чекланмайди, лекин булар созланувчан, келтирилувчан ёки ўзи ўрнатилувчан бўлиши шарт. Заготовка тешик ва уни сирти бўйича базаланадиган бўлса, асосий база сифатида тешик сирти ишлатилиши мумкин. Асосий база сифатида тешик ишлатилса базаловчи бармоқ баланд тўрт кулачокли махсус патрон қилинади (4 расм). Асосий база заготовканинг сиртида бўлса, ўрнатиш бармоғи паст бўлиши керак (5 расм). Заготовка текислик, сирт ва ўқи текисликка параллел бўлган тешик бўйича базаланса, текисликни мослама таянчларига тегиб туриши таъминланиши керак (расм 6).

Бармоқ 1 билан тешик орасидаги оралиқ ўлчами кичик бўлса, заготовкани пастки текис сирти мослама таянчларига тегиб тураолмайди. Тегиб туришини таъминлаш учун кертилган (ромбик) бармоқ ишлатилади. Шуни ҳисобига бурчак ўлчами йўналишидаги бармоқ билан тешик оралиги катталаштирилади. Плита, тана, қопқоқ кўринишидаги деталларга ишлов берилганда текислик ва унга перпендикуляр ўқли иккита тешик бўйича базалаш кўп ишлатилади. Бунда текислик асосий база, иккита тешик эса йўналтирувчи ва тирак базалар сифатида ишлатилади. Базаловчи бармоқларнинг биттаси, олдинги мисол сингари, ўқлар орасидаги масофа хатолигини компенсация қилиш учун киритилган бармоқ бўлиши керак, иккинчиси эса цилиндрик тўлиқ бармоқ бўлади (расм 7).

7-расм. Текислик ва тешик бўйича паст тўла ва кертилган бармоқлар билан базалаштириш. Мосламаларда ўрнатиш хатолиги Заготовкани мосламада ўрнатиш хатолиги е ишлов берилаётган ўлчам хатолигининг ташкилий қисми бўлиб ўз навбатида базалаш хатолиги е б , маҳкамлаш хатолиги е м ва мосламани ўзини хатоликлари билан боғлиқ бўлган ўрнатиш хатолиги s мс дан иборат бўлади. Базалаш хатолиги деганда ўлчаш базаси билан ўлчамга созланган кесиш асбоби орасидаги масофани чегаравий қийматлари айирмасига айтилади. Заготовкани шу ўрнатилиши сақланиб В ўлчамига ишлов берилса базалаш хатолиги С ўлчамини допускига тенг бўлади. Заготовка қамровчи ёки қамралувчи сиртларга оралиқ билан ўрнатилса, ўлчаш базасини силжиши билан боғлиқ қўшимча хатолик пайдо бўлади (2.8- расм). Заготовка 1 база тешиги билан бармоқ 2 га ўрнатилганда бирикмада оралиқ бўлмаса, А ўлчамнинг базалаш хатолиги нолга тенг. Бирикмада оралиқ бўлса, бу хатолик максимал диаметрал оралиқ қийматига ошади.

Маҳкамлаш хатолиги деганда заготовкага таъсир қилувчи қисиш кучлари натижасида ишлов берилаётган ўлчам йўналишига ўлчаш базаси чегаравий силжишлари айирмасининг проекцияси тушунилади: 8-расм. Заготовкани мосламада (оправкада) ўрнатиш схемаси. бунда: J мах , J мин - заготовка силжишларининг чегаравий қийматлари; а - ўлчаш базасининг силжишлари йўналиши билан ишланаётган ўлчам йўналиши орасидаги бурчак. Силжиш қиймати доимий бўлса, заготовкалар партияси учун маҳкамлаш хатолиги нолга тенг. Ўлчаш базасининг силжишлари заготовкани, ўрнатиш элеменларини, мослама танасини деформациялари натижасида вужудга келади, чунки булар орқали қисиш кучи узатилади. Шунинг учун маҳкамлаш хатолигини «мослама таянчлари-заготовкани база сирти» бирлигининг бикрлигини, мослама

бирикмаларининг бикрлигини ва база сиртларининг ташқи қатламини бир хиллигини ошириш ҳисобига камайтириш мумкин. Мосламани ноаниқликлари билан боғлиқ ўрнатиш хатолиги бир неча ташкил этувчилардан ташкил топади. е - ташкил қилувчи қисми мослама ўрнатиш элементларининг жойланиш ноаниқликларини билдиради. Битта мослама ишлатилганда е c систематик хатолик бўлиб, у дастгоҳни созлаш мобайнида бартараф қилиниши мумкин. Хозирги даврда мосламани тайёрлаш ^ хатолигини 0,01… 0,005 мм чегараларида олишга имконият беради. е c ташкил қилувчи қисми ўрнатиш элементларини контактда ишловчи сиртлари ейилишини билдиради. Талаб қилинган ўрнатиш аниқлигига биноан бу хатоликни қиймати олдиндан ҳисобланган ва чекланган бўлиши керак. Ейилиш даражаси режа бўйича даврий назоратлар мобайнида текширилади ва у рухсат қилинган чегарага етган бўлса, мосламани ўрнатиш элементлари алмаштирилиб таъмирланади. Ташкилий қисми мослама танасини дастгоҳ столида, дастгоҳ шпиндели таъсирида силжишлари ва буралишлари натижасида келиб чиқади. Мосламани дастгоҳда силжишларини ва буралишларини йўналтирувчи элементлар қўллаш ( Т -симон пазлар учун шпонкалар, марказлаштирувчи бўйинчалар) уларни мослама корпусида тўғри жойлаштириш ҳисобига камайтириш мумкин. Кўрсатилган тадбирлардан тўғри фойдаланилса ушбу қийматни 0,01… 0,02 мм гача камайтириш мумкин. қийматлари умумий тарзда тасодифий қийматларни тақсимланиш майдонларини билдиради. Биринчи яқинлаштирувда булар Гаусс тақсимланиш қонунига бўйсунади деб ҳисобласак б^йиғма хатолик қиймати қуйидагича аниқланади.

Заготовкани ўрнатиш хатолиги эса, тасодифий ташкил қилувчиларнинг йиғма тақсимланиш майдони сифатида қуйидагича топилиши мумкин: Мосламани аниқликка ҳисоблаш Мосламани аниқликка ҳисоблаш заготовкани мосламада ўрнатишнинг энг афзал схемасини танлаш мақсадида бажарилади. Мослама талабларга жавоб бериши учун қуйидаги шарт бажарилиши керак. Рухсат этилган ўрнатиш хатолигининг қиймати бажарилаётган ўлчам учун детал чизмасида кўрсатилган технологик допуск қийматидан келиб чиққан тарзда топилади. Агар допуск қиймати ишлов бериш давридаги хатоликларнинг йиғиндисига тенг деб ҳисобласак, у ҳолда:

Адабиётлар: 1. Андреев Г.Н., Новиков В.Ю., Схиртладзе А.Г. Проектирование технологической оснастки машиностроительного производства. -М.: Высшая школа, 1999. -415с. 2. Ансеров М.А. Приспособления для металлорежущих станков. 4-е изд. - М.: Машиностроение, 1975, -656 с. 3. Белоусов А.П. Проектирование станочных приспособлений. -М.: Высшая школа, 1980. -240с. 4. Горошкин А.К. Приспособления для металлорежущих станков: Справочник. -М.: Машиностроение, 1979. -303с. 5. Корсаков В.С. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1983. -277. 6. Кузнецов Ю.И. Конструкции приспособлений для станков с ЧПУ. -М.: Высшая школа, 1988. -303с. 7. Перегудов Л.В., Хошимов А.Н., Шалагуров И.К. Перегудов С.А. Автоматлашган корхона станоклари -Т.: «Узбекистон», 1999. 488б. 8. Терликова Т.Ф., Мельников А.С., Баталов В.И. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1980. -119. 9. Алексеева Н.А., Джайман В.В., Серпичева Е.В. Основы проектирования и конструирования узлов и деталей машин и механизмов. - М.: Издательство. МАИ. 2006. - 104 с. 10. Базаров Б.С. Основы технологии машиностроения. -М.: Машиностроение, 2007. - 380 с.

O'xshashlar

Мосламаларни ўрнатиш, маҳкамлаш элементлари

Махсус мосламаларни лойиҳалаш услубияти

Машиналарнинг технологик жараёндаги ўрни ва аҳамияти

Автомобилсозликда йиғиш технологик жараёни ва ахамияти

Машиналар таснифи ва уларни яратишнинг асосий босқичлари