Машиналар таснифи ва уларни яратишнинг асосий босқичлари - Mashinasozlik - Referatlar

Машиналар таснифи ва уларни яратишнинг асосий босқичлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

184.5146484375 KB

Ko'chirib olish

Машиналар таснифи ва уларни яратишнинг асосий босқичлари Режа: 1.Машиналар таснифи 2.Машиналарга қўйиладиган асосий талаблар

Машиналар таснифи Биз илгарилари машина инсоннинг бажарадиган ишини осонлаштирувчи, унинг меҳнат қобилиятини оширувчи ва умуман инсон қўл меҳнатини осонлаштириш учун хизмат қиладиган механикавий система деб қараган бўлсак, эндиликда эса машина инсоннинг фақат ишлаб чиқариш жараёнидаги қобилиятинигина эмас, балки унинг ақлий (интеллектуал) соҳадаги ишларини ҳам бажара олади ва баъзи ҳолларда, машина инсоннинг физиологик вазифасини бажариш учун ҳам хизмат қилмокда. Ҳақиқатан, шу кунгача барча машиналарни асосан технологик, транспорт ва энергетик гурухларга бўлиб ўкитилган бўлса, эндиликда эса бу етарли бўлмай қолди. Ҳозир назорат-бошқарувчи машиналар ва қурилмалар, математик ва кибернетик машиналар ҳаётимизга кириб бормоқда. Назорат-бошқарувчи машиналар - машина системаси мажмуасида маҳсулот олишда қатнашаётган объектларни назорат қилиш ва бошқариш ишларини, математик машиналар эса турли хил типдаги логик операцияларни бажаради, аммо кибернетик машиналар инсоннинг баъзи органларининг ишини ҳам бажаради, яъни протез мосламалар, сунъий юрак, сунъий буйрак вазифасини бажарадиган ва образларни пайқаб оладиган машиналар шулар жумласидандир. Шундай қилиб, машинага биз қуйидагича таъриф берсак бўлади: “Машина - инсон меҳнатини осонлаштириш ва унумдорлигини ошириш, ишлаб чиқаришнинг интеллектуал (ақлий ҳамда физиологик) вазифаларини бажариш йўлида ишлатиладиган ва инсон томонидан яратилган сунъий мосламадир”. Машиналарнинг катталаштирилган функционал классификацияси 1-жадвалда берилган. Биз машинага берилган янги таъриф асосийда ҳозирги ишлаб чиқаришга қанчалик маданият киритилиши ҳамда қандай асосий техникавий йўналишларини ҳал этиш кераклигини имкон борича гапириб ўтмокчимиз. Бу таъриф заминида зўр имкониятлар ётади, бу таъриф билан машина

тўғрисидаги тушунчамизга сифат ўзгартиришлар киритилади, бу таъриф билан ишлаб чиқаришда иштирок этадиган алоҳида машинадан автоматик машиналар системасига ўтиш муаммоси ҳал этилади. Бундай автоматик машиналар системаси энергетик, транспорт, технологик, назорат–бошқарув ҳамда математик машиналарнинг рационал йиғиндисидан иборат бўлиши керак. Шундай қилиб, автоматлашган ишлаб чиқаришдаги ишларни бажариш учун ишлатиладиган автоматик машиналар системасини яратиш замонавий техника тараққиётининг асосий йўналишларидан биридир. Ҳар қандай машина ва жиҳозлар таркибига турли тарзда ҳаракат қилувчи қисмлар киради. Ўз навбатида бу қисмлар ҳам узеллар ва деталлардан ташкил топган. Машиналар чизмалари конструктив, кинематик, гидро-, пневмо- ва электр схемалари кўринишида бўлиши мумкин. Конструктив схемада машиналар тузилиши принципиал кўрсатилса, кинематик схемада эса механик юритма элементларининг ўзаро боғланганлиги кўрсатилади. Гидро, пневмо ва электр схемалар машиналардаги гидравлик, пневматик ва электрик юритмаларнинг ўзаро боғланишини кўрсатади. Улар махсус белгилар билан белгиланади. Кўпчилик машиналарининг иш жиҳозларидан кўп қисмлари умумий бўлиб тузилиш жиҳатидан бир-бирига ўхшайди. Машиналар яратишда қурилмаларнинг умумий таркибий қисмлари қуйидагилардан иборат: - таянч қисми; - танаси; - ишчи жиҳозлари, иш аъзоси (майдалаш жағи, аралаштиргич, ағдаргич, кескич, тўқув дастгохининг игнаси, шпиндел, чўмич (кўрак)), иш аъзоси махкамланадиган узел ва деталлар (экскаватор стреласи ва дасталари), иш органини ҳаракатга келтирувчи йиғиш бирикмалари (гидравлик, пневматик қурилмалар ва ҳ.)

1-расм. Машиналарнинг таркибий қисмлари схемаси 1-куч қурилмаси; 2-трансмиссия; 3-ишчи жиҳозлари; 4-юриш жиҳозлари; 5-бошқариш қисмлари.2 43 51

- куч қурилмалари (қувват манбалари) машинанинг механизмларини ҳаракатга келтирувчи қисмидир. У юритмадан ва ёрдамчи системалардан: таъминлаш системаси (ёнилги ва мойлаш идишлари, сўзгичлар, трубопроводлар); совўтиш системаси (сув насосий, трубопроводлар); бошқариш системаси (технологик жараёнини, юритма иш тартибини, совўтиш- иситишни бошқариш пултлари); иситиш системаси; мойлаш системаси; - ўзатиш механизмлари (трансмиссия) ҳаракатни юритмадан иш жиҳози, юриш қисми ва машинанинг бошқа йиғма бирликларига ўзатади; - машинанинг юриш қисми уни ҳаракатлантириш, рамани ушлаб туриш вазифасини бажаради ва ҳосил бўладиган босимни ерга ўтказиб юбориш учун хизмат қилади; - олиб юрувчи тузилма (рама) машинанинг барча қисмларини ўрнатиш ва уларни тўғри жойлаштириш учун хизмат қилади; рама мустаҳкам ва бикр бўлиши керак. - бошқариш системаси машинанинг куч манбаини, иш жиҳозларини ва йиғма бирликларини бошқариш ва ростлаш учун хизмат қилади. Иш унумдорлиги ва ишлаш давомийлиги шу системанинг яхши ва сифатли ишлашига боғлик. Асосий ишни машинанинг иш органи бажаради. Масалан, тикув машинасининг ишчи органи унинг игнаси, қоришма аралаштиргич машинасининг ишчи органи унинг кўракчалари, ер қазиш машинасининг ишчи органи унинг чўмичи (кўраги), лентали пресснинг ишчи органи унинг прессловчи шнеки, токарлик дастгоҳининг ишчи органи унинг кирқгичи ва бошқалар. Айрим машиналарнинг (энергетик, назорат-бошқарув, логик, кибернетик машиналар) таркибий қисмлари бир-биридан фарқ қилади.

Машиналарга қўйиладиган асосий талаблар Машинага қўйиладиган талаблар даражаси ва уларнинг сифат жиҳатидан баҳоси фан- техника тараққиетига боғлик. Машина яратишда ва уни янгилашда конструктив, технологик, фойдаланиш талабларига, шунингдек иқтисодий ва ижтимоий (эргономик) талабларга риоя қилиш керакки, уларнинг бажарилиши машинанинг юқори сифатли бўлишини таъминлаши зарур. Аввало, қурилмада маълум бир жараённи амалга ошириш учун энг қулай шарт-шароит мавжуд бўлиши зарур. Бу шароитлар жараённинг турига, жараёнда қатнашаётган массаларнинг агрегат ҳолатига, уларнинг кимёвий таркиби ва физик ҳоссаларига боғлик. Қурилманинг шакли технологик жараённи амалга ошириш учун мос бўлиши керак. Машиналарга қуйидаги асосий талаблар қўйилади: Конструктив талаблар шундан иборатки, машина муайян иш шароитларида маълум функционал вазифаларни бажара олиши, ҳозирги стандартларнинг барча кўрсаткичларига жавоб бериши, ватанимизда ва чет элларда ишлаб чиқарилган машиналарнинг энг яхши намуналари қаторида туриши, унумли ишлаши, мустаҳкам бўлиши ва ишончли ишлаши керак. Технологик талаблар деталлар, йиғма бирликлари ва умуман машинани тайёрлаш оддий, қулай ва арзонга тушиши кўзда тутилади. Машинанинг тузилиши уни тайерлашда ва йиғишда илғор технологиялардан фойдаланиш имкониятларини бериши керак. Фойдаланиш талаблари шундан иборатки, машинадан фойдаланиш жараёнида унга техникавий хизмат кўрсатишда ва йиғма бирликлари, агрегатлар ҳамда деталларни алмаштиришда қийинчиликлар бўлмаслигини кўзда тутилади. Машина ўз вазифасига монанд бўлиши ва ишлаб чиқариш шароитларида белгиланган кўрсаткичларни бериши керак. Иқтисодий талаблар – машинанинг ўзининг нархини ва ундан фойдаланишда кетадиган ҳаражатларни иложи борича камайтириш. Машина

режаланган иқтисодий самарани бериши, уни яратишга ва жорий этишга кетган ҳаражатларни тез қопланишини таъминлаши керак. Ижтимоий талаблар - хавфсиз ишлашни ва хизмат кўрсатаётган ҳодимларнинг қулай ишлашини таъминлаш; ишловчиларни титрашдан, чангдан, шовқиндан, ҳароратдан (меёъридан ортиқ ёки паст ҳароратдан) ва бошқа зарарли таъсирлардан ҳимоя қилиш; бошқариш пишанглари ва назорат ўлчов асбобларининг қулай жойлаштирилиши; атрофни яхши кўзатишни ва кам чарчашни таъминлаш. Машинада ишлаб чиқариш эстетикаси элементлари - пардози, буёғи, ташқи кўриниши ҳисобга олиниши зарур. Ижтимоий талаблар машинанинг эргономик сифатларида ўз аксини топади (ГОСТ 229-73."Одам - машина" системаси. Умумий эргономик талаблар). Ишлаб чиқариш фаолияти жараёнида "оператор-машина-муҳит" системаси иштирок этганлиги туфайли система бутун элементларининг эргономик монандлиги тўғрисида гапирилади. Эргономика - меҳнат шароитини инсонга мослаш ҳақидаги фан. Янги техника яратишга бўлган талабларни аниқлашда қуйидагиларга амал қилиш тавсия этилади: - механизм ҳаракати вақтида шу механизм звеноларида содир бўладиган қўзгалиш, тезлик, тезланиш, инерция кучларининг ўзгариш қонунларини маълум бир давр ичида ўрганиш, машина механизмидаги айрим нуқталарнинг юрган йўли, тезлиги, тезланиши шу механизм таркибига кирувчи айрим звеноларнинг бурчак тезликлари, бурчак тезланишлари ва уларнинг инерция кучлари, инерция кучининг моментлари ва бошқа физик катталикларни билиш, улар шу механизмда мавжуд жараёнларнинг ҳарактерини билдиришини эътиборга олиши, ана шу физик катталикларни топиш ва ўзгариш қонунларини ўрганишда механизм ва машиналар назарияси , назарий механика фанларидан фойдаланиш;

- машиналашган жараёнларнинг тухта, ўзлуксиз ишлаши учун улар таркибидаги машина қисмларини илмий жиҳатдан тўғри ҳисоблаш, уларнинг пухта, ишончли ишлашини таъминлаш. Машиналарнинг асосий кўрсаткичларига қуйидагилар киради: юқори унумдорлик, иқтисодий фойдалилиги, мустаҳкамлик, тухталик, кўпга чидамлилик, оғирлиги ва ҳажми кичиклиги, габаритлари, энергия ҳажми, таъмирлаш ишларининг ҳажми ва қиймати, ишчи меҳнатига ҳак тўлаш сарфи, юқори техник ресурс ва автоматизациялаш даражаси, соддалиги ва техник хизмат кўрсатишнинг қулайлиги, бошқаришнинг қулайлиги, ажратиш ва йиғишнинг қулайлиги.

Адабиётлар рўйхати: 1. И. Каримов. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент: Шарқ ,1997. 2. Правовая охрана изобретений и полезних моделей. Сборник нормативних актов. Государственное Патентное ведомство Республики Ўзбекистан. Ташкент, 2000. –63 с. 3. Ўзбекистон ихтирочилар ва рационализаторлар жамиятининг Республика Кенгаши. Расмий ҳужжатлар тўплами. №2. Тошкент-1994. 4. Я.Х. Закин., Н.Р. Рашидов Основ научного исследования. Тошкент: Ўқитувчи, 1981.

O'xshashlar

Машиналар яратишнинг асосий босқичлари прогнозлаш лойиҳалаш ва ишлаб чиқаришга тайёрлаш

Машиналар яратишнинг техник асослари хақида умумий маълумотлар

Механизм ва машиналар динамикасининг асосий масалалари

Мeханизм ва машиналар назарияси ммн фани вазифалари унинг машинасозликдаги роли ва асосий тушунчалар

Машиналар яратишда ихтирочилик ва рационализаторлик фаолияти