Дастгоҳ мосламалари ва ёрдамчи асбоблар - Mashinasozlik - Referatlar

Дастгоҳ мосламалари ва ёрдамчи асбоблар

Yuklangan vaqt:

13.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

615.5 KB

Ko'chirib olish

Дастгоҳ мосламалари ва ёрдамчи асбоблар Режа: 1. Турли дастгоҳларда қўлланиладиган мосламалар 2. Пармалаш ва йўниб кенгайтириш мосламалари 3. Фрезерлик дастгоҳлари учун мосламалар 4. Тиш йўниш дастгоҳлари учун мосламалар 5. Шаклдор юзаларга ишлов бериш учун мосламалар 6. Ёрдамчи асбоблар 7. Мосламаларнинг ёрдамчи элементлари

Турли дастгоҳларда қўлланиладиган мосламалар Мосламалар вазифаси ва кўриниши бўйича қуйидаги асосий турларга бўлинади: токарлик, жилвирлаш ва ички жилвирлаш; пармалаш ва йўниб кенгайтириш дастгоҳлари; фрезерлик дастгоҳлари; тиш фрезалаш дастгоҳлари; протяжкалаш дастгоҳи; шаклдор ишлов бериш; кўпмақсадли РДБ дастгоҳлари; агрегат дастгоҳлари ва автомат линиялар мосламалари. Юқоридаги ҳар-бир гуруҳ мосламалари ўзига хос хусусиятлари, афзалликлари ва камчиликларига эга. Ихтисослашганлик даражаси бўйича мосламалар универсал, махсуслашган ва махсус турларига бўлинади. Универсал мосламалар (УМ) металл кесувчи дастгоҳларнинг технологик имкониятларини ошириш учун қўлланилади. Уларга, универсал, бурилувчи ва бўлиш столлари, ўзимарказловчи патронлар, планшайбалар ва бошқалар киради. Уларни кенг номенклатурдаги ва турли ўлчамли деталларга механик ишлов беришда қўланилади. УМ созланмайдиган (уч кулачокли патронлар) ва созланувчи (бўлиш каллаклари) бўлиши мумкин. Универсал созланмайдиган мосламалар (УСМ) якка ва майда ишлаб чиқариш шароитида бир турдаги заготовкаларни базалаш ва маҳкамлаш учун қўлланилади. Ушбу гуруҳдаги мосламаларга; универсал патронлар, универсал фрезерлик ва чилангарлик тискилари киради. Универсал созланувчи мосламаларни (УСИМ) кўпноменклатурали ишлаб чиқаришда заготовкаларни базалаш ва маҳкамлаш учун қўлланилади. Уларга, алмашувчи кулачокли универсал патронлар, универсал тискалар, сирпанувчи кондукторлар киради. Махсуслашган созланмайдиган мосламаларни (МСМ) бир ҳил ишлов беришни талаб этадиган конструктив белгилари бўйича бир ҳил ва ўхшаш бўлган заготовкаларни ўрнатиш ва маҳкамлаш учун қўлланилади. Бундай мосламаларга поғонали валлар, втулкалар, фланецлар, дисклар, корпус деталлари ва бошқаларга ишлов беришда қўлланиладиган мосламалар киради.

Махсуслашган созланувчи мосламалар (МСМ). Уларни конструктив- технологик белгилари бўйича бир ҳил бўлган заготовкаларни ўрнатиш ва маҳкамлаш, уларга ишлов бериш учун бир типли жараёнлар ва маҳсус созлашни талаб этилганида қўлланилади. Универсал йиғилувчи мосламаларни (УЙМ) алоҳида деталларни базалаш ва маҳкамлаш учун қўлланилади. УЙМ деталлари йиғмасидан маҳсус мослама йиғилади, деталга ишлов бериб бўлинганидан сўнг бир- бирдан ажратиб қўйилади. УЙМ деталларини бошқа жараён учун мослама йиғишда кўп маротаба қўлланилади. УЙМ деталларига қуйидагилар киради: 1) база деталлари (тўғри бурчакли олиталар, планшайбалар, база угольниклар) уларни олд юза қисмида турли деталларни маҳкамлашни таъминлаш учун Т –кўринишли пазлар ишланади; 2) корпус ва таянч деталлари (призмалар, угольниклар, турли формали таянчлар). Улар ҳам Т-кўринишли пазлар билан таъминланган; 3) ўрнатиш деталлари (шпонкалар, бармоқчалар, ўтиш втулкалари); 4) йўналтирувчи деталлар (кондуктор втулкалари, кондуктор планкалари); 5) қисиш деталлари (турли қисқичлар); 6) деталларни бириктириш учун деталлар (винтлар, болтлар, резъбали шпилкалар, шайбалар); 7) турли деталлар (қўлтутқичларпланкалар, эксцентриклар пружиналар ва бошқ). Махсус мосламалар (ММ). Аниқ бир жараён учун алоҳида деталга механик ишлов беришда қўлланилади ва уларни бир мақсадли деб аталиб, йирик серияли ва оммавий ишлаб чиқариш турларида қўлланилади. Уларда тез ҳаракатли ўрнатувчи ва қисувчи элементларни қўлланилганлиги учун юқори унумлидир. 3. Механизациялашган ва автоматлашган даражасига кўра мосламалар қўл кучли, механизациялашган, ярим автоматлашган ва автоматлашган турларига бўлинади. Технологик жараёнларни, ишлов берилувчи деталларни конструктив шакллари ва ўлчамларини турли туманлиги ва бошқа омилларга асосан қўлланилаётган мосламалар ҳам турличадир. Аммо фарқланишига қарамай мосламалар бир ҳил структурага эга ва улар турли элементлар, механизмлар ва деталларни ўз ичига олган. 1. Ўрнатувчи элементлар (таянчлар). Деталларни ишлов бериш, йиғиш ёки

назорат қилиш учун, уларни йўналтириш учун хизмат қилади. 2. Қисувчи элемент ва қурилмалар. Заготовкаларни база юзаларини мосламани ўрнатувчи элементлари билан ишончли бирикишини таъминлаш ва уларни ишлов бериш вақтида силжиб ёки сурилиб кетишини бартараф этиш учун мўлжалланган. 3. Куч юритмалари қисувчи элементларни заготовкага берилган куч остида таъсир этишини таъминлайди. 6. Ёрдамчи қурилма ва элементлар. Улар дастгоҳларнинг технологик имкониятларини ошириш, мосламаларни тез ҳаракатлилигини таъминлаш, бошқариш ва ҳизмат кўрсатишни қулайлигини таъминлаш учун ҳизмат қилади. Токарлик ва жилвирлаш дастгоҳлари мосламаларига патронлар, планшайбалар, люнетлар ва бошқалар киради. Патронлар калта заготовкаларни ташқи ва ички диаметрлари бўйлаб маҳкамлаш учун ишлатилади. Юритмалари бўйича уларни қўл кучли ва механизациялашган, кулачоклар сонига қараб-икки, уч, тўрт кулачокли, марказлаш усули бўйича-универсал, махсус, ўзимарказловчи ва кулачокларни ҳаракатланиши бири-бирига боғлиқ бўлмаган, конструкцияси бўйича-понали, ричаг-понали, махсус, винтли ва спирал- рейкали турларига бўлинади. Планшайбалар дастгоҳ шпиндели элементларига ўрнатилувчи диск кўринишида бўлиб, унга қисувчи элементлари ўрнатилади. Люнетлар узун заготовкаларга ишлов беришда ишлов берилувчи заготовкани бикрлигини ошириш мақсадида қўшимча таянч вазифасини бажаради. Уларни айланма жисм шаклидаги d / l =1(10...12) бўлган заготовкаларга ишлов беришда кесиш кучи таъсири остида заготовканинг эгилишини олдини олиш мақсадида қўлланилади. Люнетлар ҳаракасиз ва ҳаракатланувчи қилиб тайёрланади. РДБ токарлик ва жилвирлаш мосламаларига қуйидаги асосий талаблар қўйилади: юқори аниқлик ва бикрлик; заготовкаларни тез қисиш ва бўшатиш; заготовкани талаб қилинган диаметри учун кулачокларни ва бошқа қисувчи механизмларни тез созланиши; оруток кўринишидаги заготовкаларга ишлов

бериш имконияти; зарур бўлганида дастгоҳни ўчирмаган ҳолда заготовкани автоматик бурилиши; кенг универсаллик. Уч кулачокли патронлар. Уч кулачокли ўзи марказловчи ричагли патронни қисиш механизми (1-расм) марказий втулка 5, ричаг 2, патрон корпуси 4даги ўқ 3 ва корпусни Т –кўринишли пазларига ўрнатилган асосий кулачок 1лардан ташкил тўган. Юритмадан узатилаётган кучни кучайтириш учун ричаг елкаларининг нисбати 3:1 дан кам бўлмаган ҳолда танланади. Юритмадан келаётган ҳаракат винт 6 орқали боғланган тортқи ёрдамида узатилади. 1-расм. Уч кулачокли ричагли патрон Пона ричагли патрон (2-расм) ричагли патрондан қуйидагича фарқ қилади: ишлов берилувчи заготовка ёки детал ричаг 1 ёрдамида қисилади. Заготовка ёки детални втулка 3 охирида маҳкамланган гайка 2 ёрдамида бўшатилади. Гайка 2 15º остида жойлашган учта қияликка эга бўлиб, улар асосий кулачоклар 5нинг поналар жуфтлигини ташкил қилади. Ричаглар 1 патрон корпуси 4 даги ярим цилиндрик юза А тираладиган жилвирланган таянч юзага эга. Ричагларни бундай ўрнатилиши патронни ричагли патронга нисбатан бикрлигини оширади. 1-жадвалда пона ричагли патронларнинг асосий ўлчамлари келтирилган.

2-расм. Уч кулачокли пона-ричагли патрон Пармалаш ва йўниб кенгайтириш мосламалари Пармалаш ва йўниб кенгайтириш мосламалари дастгоҳ мосламалари умумий паркининг 20% ни ташкил этади. Уларга турли юритмали машинали тискилар, призмалар, угольниклар, кондукторлар, бурилиш столари ва бошқалар киради. Пармалаш мосламаларининг конструкцияси улардаги кондукторлик плитасини борлиги ва ҳолати билан фарқланади, бунда заготовка ишлов бериш вақтида қисилади. Шунга асосан мосламалар стационар, ҳаракатланувчи ортга очилувчи ва бурилувчи турларига бўлинади. Ишлов бериш вақтида ҳаракасиз қолувчи мосламалар стационар дейилади. Ортга очилувчи пармалаш мосламалари-кондукторлар-турли текисликда ётувчи тешикларни пармалашда, кондуктор втулкаси ва кесувчи асбоб ўқларини мос тушириш учун кондукторни заготовка билан биргаликда буриш керак бўлади. Бурилувчи мосламалар (3-расм) кўпсонли тешикларга эга бўлган заготовкаларга айлана бўйлаб ишлов беришда қўлланилади. Ушбу мосламаларнинг барчасида, стационар мосламалардан ташқари камчиликлари мавжуд: силжиш ва заготовкани буриш учун қўшимча вақт сарфланади, бу эса оператив вақтни ортишига ва деталларни тайёрлаш учун маҳнат сарфини ортишига олиб келади. Ушбу камчиликни бартарф этиш учун кўошоинделли пармалашкаллаклари қўлланилади. Улар махсус ва универсал турларига бўлинади (4-расм).

Махсус каллакларда шпинделлар орасидаги масофа ўзгармайди. Кесувчи асбоб ҳолатини ўзгариши мумкин эмас. Универсал кўп шпинделли каллакларни ўқларининг орасидаги масофалар турлича бўлган тешиклар тизимига ишлов бериш учун қўлланилади. Уларга ўқлар орасидаги масофани кичик ўлчамга (диапазонга) ўзгартириш мумкин (5- б расм). Фрезерлик дастгоҳлари учун мосламалар Фрезерлик дастгоҳларида стандарт мосламалар кенг қўлланилади. Уларга машинали тискалар (турли қисиш ва юритмали) турли шаклли ва

ўлчамли заготовкаларга ишлов беришда қўлланилади ва бўлиш каллаклари ҳамда бурилиш столлари киради. Бундан ташқари узлуксиз фрезалаш ва махсус кўп жойли параллел, кетма-кет ва параллел-кетма-кет ишлов бериш схемали мосламалар ҳам қўлланилади. Мосламаларни кўпчилик ҳолларда алмашувчи созлагичли қайта созланувчи қилиб тайёрланади. Бўлиш каллакларини кичик заготовкаларни ўрнатиш ва даврий буриш учун қўлланилади. Заготовкалар марказларда, цангали ёки кулачокли патронларда ўрнатилади. Каллакларни горизонтал ёки вертикал айланувчи ўқли қилиб тайёрланади. Бурилиш столларини ясси заготовкаларни тўхтовсиз фрезалаш учун қўлланилади.

Тиш йўниш дастгоҳлари учун мосламалар Тиш йўниш дастгоҳлари учун мосламаларнинг конструкцияларини заготовка конструкциясига боғлиқ ҳолда базалаш схемаси асосида танланади. Мосламаларни асосий вазифаси-тиш кесиш вақтида заготовкани мустаҳкам ҳолатини таъминлашдир. Шунинг учун мосламалар етарли даражада бикрлик ва мустаҳкамликка эга бўлиши керак; юзаларининг аниқлиги юқори бўлиши керак; заготовка марказловчи элементларга нисбатан силжиб кетмаслиги керак; мосламаларнинг конструкцияси заготовкаларни ўрнатиш ва ечиб олиш учун содда, қулай ва тез ҳаракатли бўлиши керак (ёрдамчи вақт қисқаради). Ушбу мосламаларни асосий хусусиятларидан бири-уларда керилувчи марказловчи элементларни мавжудлиги ва заготовкани қисишдир. Тишли ғилдиракларни хонинглаш ва жилвирлашда қўлланиладиган мосламалар соддалиги билан ҳарактерланади ва улар универсал, нормаллашган бўлади. Буларга; патронлар, марказлар, втулкалар, оправкалар киради ва заготовка уларга тирқишсиз ҳолатда ўрнатилади. Шаклдор юзаларга ишлов бериш учун мосламалар Шаклдор ва мураккаб профилли юзаларга ишлов бериш учун копир билан жиҳозланган мосламалар қўлланилади. Копирни вазифаси -кесувчи асбобни заготовкага нисбатан унинг ҳаракатини берилган траекторияга асосан таъминлаш учун хизмат қилади. Копир билан жиҳозланган мосламалар ёрдамида ишлов беришни фрезерлик, токарлик, йўниб кенгайтириш, жилвирлаш ва бошқа дастгоҳларда амалга оширилади. Махсус дастгоҳларни (фрезерлик-копирлаш ва РДБ дастгоҳлари) қўлланиши оддий ўрнатувчи қисувчи элементларни қўллаб шаклдор юзаларга ишлов беришга имкон беради.

6-расм. Загатовкага ишлов бериш жараёни Автоматлаштирилган ва РДБ дастгоҳларининг мосламалари Турли механикавий ишлов ва йиғиш амалларини тахлили ёрдамчи вақтни кўп холларда 40% ошишини кўрсатади. Шу сабабли мосламаларни автоматлаштиришнинг аҳамияти катта. Мосламалар қисман автоматлаштирилганда иш жараёнини маълум бир қисми автоматлаштирилади; турли юклаш қурилмалари ёрдамида заготовкани олиб қўйиш; заготовкани маҳкамлаш ва бўшатиш; амал бажарилгандан кейин заготовкани иш зонасидан суриб чиқариш; кўп позицияли мосламаларни буралувчи қисмини буриш, фиксациялаш, маҳкамлаш, ишлов бериш даврида заготовкани ўлчаш. Мосламада иш цикли тўлиқ автоматлаштирилганда ишчида назорат функцияси билан бункерни заготовкалар билан тўлдириб туриш функсиялари қолади. Автоматлаштирилган мосламалар лойиҳалаганда қириндиларни иш зонасидан чиқариб ташлашга алохида эътибор қаратилиши зарур. Бунда қиринди қисилган хаво оқими билан суриб олиб ёки совутиш суюқлиги билан ювиб ташлаш йўллари билан олиб ташланади. Автоматлаштирилган мосламаларда заготовкани нотўғри базаланиш ҳолатларига йўл қўйилмаслиги керак. Бунинг учун турли блокировка ва сақлаш

қурилмалари ишлатилади. Заготовкани ҳолати нотўғри бўлса, ишлов бериш тўхтайди. Автоматик линияларда зоготовкаларни ўрнатиш учун йўлдош мосламалар ишлатилади. Йўлдош мосламаларни ўрнатиш учун мўлжалланган ўрнатиш элементлари тўртбурчак палеталар кўринишида бўлиб, уларни ишчи сиртлари автоматик линияни ташиш қурилмасининг давоми ҳисобланади. Бунда автоматик линия соддалашиб заготовка бир теккислик бўйлаб ҳаракатланиб боради. Заготовка ҳолати асос текислиги ва иккита ўрнатиш бармоқлари билан аниқланади. Автоматик линияни ташиш қурилмасида мосламаларга ўрнатилгандан кейин бу бармоқлар учларини конусли қисми заготовка ҳолатини тўғрилаб қўяди, цилиндрик қисми эса заготовкани аниқ базалайди. Қўзгалувчан ўрнатиш элементларида базалаш хотолиги кўп бўлади. Шу сабабли мослама аниқлиги лойиҳалаш босқичида тўғри ва аниқ ҳисобланиши зарур. Йўлдош мосламани содда кўриниши тўртбурчак плита шаклида бўлиб, заготовка бу мосламаларда маҳкамланиб автоматик линияларни бошидан охиригача қадамли ташиғич билан позициядан -позицияга кўчирилиб ўтилади. Заготовка мосламага линияни бошида маҳкамланиб, охирида ечиб олинади. Йўлдош мосламалар махсус ташиғич ёрдамида линияни бошига қайтарилади. Қайтариш чоғида мосламалар кириндидан тозаланиб турилади. Линиядаги йўлдош мосламалар сони линия позицияларнинг сонидан 20...30% кўп бўлади, бунга захирада турган 5... 10% мосламалар хам қиради. Ҳар бир амал вақтида йўлдош мослама гидроцилиндр ёрдамида қисилади. Йўлдош мосламалар кўп; позицияли ишлов бериш учун бурилувчи хамда кўп ўринли бўлиши мумкин. Бир қатор йўлдош мосламалар узароалмашинувчан бўлиши керак. Ишлов бериш аниқлигича таъсир қилувчи асосий ўлчамлар аниқлиги ишланаётган ўлчам аниқлигини 0,1… 0,2 қисмига тенг қилиб олинади.

Йўлдош мосламалар ишлатиладиган линиялар камчиликлари қаторига ташиш қурилмаларини мураккаблашишини (линия бошига кайтариш зарурлиги учун), линияни нархини ошиши (йўлдошлар сони кўплиги учун), ва оралиоқ захираларни кўплиги киради. Рақамли дастур билан бошқариладиган дастгоҳларда (РДБ) турли кўринишдаги деталлар кичик партиялар билан ишланади. Ишланадиган деталлар мураккаб ва юқори аниқликда бўлади. Шунинг учун бу дастгоҳлар мосламалари содда ва ишончли бўлиб, заготовкани тез ўрнатиб ечишга ва гуруҳлаб ишлов беришга қулай бўлиш керак. Мураккаб конструкцияли деталларга кўп амалли ишлов бериш имкониятини яратиш учун ишчи асбоблар заготовкаларига ҳар тамонлардан яқинлаша оладиган бўлиши керак. РДБ дасгохларда заготовка билан асбобларнинг ҳаракатлари олдиндан киритилган координаталар системасида аниқланади. Шунинг учун заготовка мосламада тўлиқ базаланиши керак. Заготовка базалари дастгоҳ координаталарнинг бошланғич нуқтасига нисбатан аниқ ҳолатда жойлашиши керак. Худди шунингдек мосламани ўзи хам дастгоҳ столида бошлангич координата нуқтасига нисбатан аниқ жойлашиши керак. Қуйида кўп амалли РДБ дастгоҳларида ишлатиладиган махсус йиғма мосламалар конструкциялари келтирилган (8.7, 8.8-расм).

Ушбу махкамлагич созланадиган УЙМларда ҳар хил қалинликдаги зоготовкаларда махкамлаш учун ишлатилади. Махкамлагич, 2-ўққа ўрнатилган, шпилка-3 ичидан ўтган ричаг-1 ва шунингдек 4-ўқ ёрдамида шарнирли уланган 5- балдоқдан иборат. Балдоқ-5 гидроцилиндр штокига боғланган. Гидроцилиндр 6 таянч билан шарнирли боғланган. Шпилка 7 суҳарғ ва 8-гайка ёрдамида мосламани базавий танасидаги Т-симон чуқурчасига махкамланади. Махкамлагични мухим универсаллигини (махкамлагични) баландлигини ўзгартириш шпилка резьбаси ёрдамида амалга оширилади. Махкамлагич зоготовкаларни гуруҳлаб ишлов беришда мухим ўрин тутади. Зоготовкани бир неча жойидан махкамлаш учун бир неча махкамлагичларни ўрнатиш мумкин. Масалан, 10.2. расмда Фрезерлаш -пармалаш РДБ дастгоҳларида ишлатиш мўлжалланган 2 та гидроцилиндрли (маҳкамлагичли) мослама келтирилган. Бу мосламани базавий танасида йўналтирувчи база сифатида 5-таянчлар ўрнатилган, шунингдек 6-маҳкамлагич таянч базаси вазифасини бажаради. Зогатовка-3 иккита гидроцилиндрли маҳкамлагич ёрдамида маҳкамланади. Гидроцилиндрларга мой 2 новлар ёрдамида узатилади. Кўп амалли (вазифали) РДБ дастгоҳлари асосида ташкил қилинган мосланувчан ишлаб чиқариш модуллари учун универсал ва созланувчан йўлдош мосламалар ва уларни магазинлари ҳам ишлатилади (9, 10- расм)

Йўлдош мосламани автоматик алмаштириш қурилмаси (8.9-расм) 3 та позицияли (ҳолатли) столдан иборат бўлиб А позициядаги йўлдош мослама 4 - дастгоҳ столига ва столдаги йўлдош мослама 5 эса Б позицияга ўтади. Дастгоҳ ишловни бошлайди. Бу вақтда Б позицияда ишлов берилган детал олинади ва янги заготовка ўрнатилади, ҳамда маҳкамланади. Ишлов тугагандан сўнг йўлдош мослама-ўринлари Б позициядан дастгоҳга ва дастгоҳдан А позицияга 6- гидроцилиндр ёрдамида алмаштирилади. Мосланувчан ишлаб-чиқариш модулларида дастгоҳ ёнида жойлашган йўлдош мосламалар магазинидан дастгоҳга бирин -кетин узатиш учун икки пазицияли махсус йўлдош мосламаларни автоматик алмаштириш қурилмаси кўзда тутилиди(8.9 в-расм). Бу қурилмада йўлдош мослама -11, иккита гидроцилиндр ва Т-симон ушлагич -14 ёрдамида бир позициядан иккинчи позицияга узатилади. Мосланувчан ишлаб -чиқариш модулларида йўлдош мосламалар магазини доиравий шаклда тайёрланиши мумкин (8.10-расм). Йўлдош мосламаларга ўрнатилган зоготовкалар доиравий магазинда тайёр ҳолда туради. Уларни йўлдош мосламани алмаштириш қурилмаси дастгоҳга узатади, ишлов берилган деталли йўлдош мослама магазинга қайтарилади. Магазиндаги палеталар сони бир сменада одамсиз тўлиқ ишлов бериш вақтига кўра аниқланади. Шу сабабли бундай мосланувчан ишлаб чиқариш модули 3 -сменада тўлиқ одамсиз «автоматик» равишда ишлаши мумкин.

Технологик жараёнларни мосламалар билан таъминлаш масаласи янги махсулотлар ишлаб чиқаришни технологик тайёрлашда мухим ўрин тутади. Мосламаларни лойиҳалаш ва ишлаб чиқариш жараёнлари кескин тезлаштиришнинг юлларидан бири бу мосламаларни автоматик лойиҳалаш тизимларидан фойдаланилган ҳолда лойиҳалашдир. Дастлабки вақтларда дастгоҳ

мосламаларни лойиҳалашни автоматлаштириш масаласи қуйидагича хал этилган. Ҳар бир сонли кодлар системаси билан ифодаланувчи ишлов бериладиган деталлар синфлари учун зарур бўлган мосламалар конструкциялари тўплами кутубхонаси ташкил қилинади. Шундай автоматик лойиҳалаш системасида, лойиҳалаш жараёни қуйидаги тартибда ўтади. Берилган амалда мосламани ишлатиш системаси ва деталнинг ўзи хақидаги информация ЭҲМга киритилади. ЭҲМда лойиҳалаш жараёни конструкцияларини синтез қилиш праграммалари асосида. Мосламани информацион ифодаси сонлар массивлари кўринишида ишлаб чиқилади. Ундан кейин уни натижаларини чизма чизиш қурилмасига чиқарилади. Бунда мосламани умумий бошқариш спецификацияси тузиш блокига берилиб йиғма ва деталлари чизмалари автоматик тарзда ишлаб чиқилади. Хозирда компьютерда берилган детал чизмаси ва амалини бажариш маълумотлари асосида мослама нафақат танланиб чизмаси чизилади, балки уни асосий параметирлари ҳам бирин - кетин хисобланиб асосланган ҳолда лойиҳалаш тўлиқ компьютерга юкланмоқда. Ёрдамчи асбоблар Замонавий технологик тизимларда созланган асбобларда уларни аниқ ўрнатилиб ва фиксацияланган ҳолда ишлов берилади. Олдиндан созланган технологик тизимда заготовка ҳолатини мослама белгилайди. Кесиш асбоби ҳолати эса дастгоҳни ҳолатига мувофик аниқланади. дастгоҳга асбобни ўрнатиш ва фикациялашни тезлаштириш учун турли мосламалар ишлатилади ва улар ёрдамчи асбоблар дейилади. Қурилмаларнинг энг содда турлари қаторига дастгоҳлар асбоблари учун конусли втулкалари, цилиндрик оправкалар, токарлик дастгоҳи кескич тутгичлари, револвер каллаклар уялари киради. Буларни кўпчилиги нормаллаштирилган ва стандартлаштирилган бўлади.

Баъзи холларда махсус ёрдамчи мосламалардан фойдаланадилар. Масалан, пармалаш дастгоҳида кетма-кет ўтишлар бажарилганда тўхтамасдан асбобларни алмаштиришга имконият берадиган патрондан фойдаланиш афзал. Метал кисувчи дастгоҳларни технологик имкониятларни кенгайтрувчи мосламалар гуруҳи ҳам кенг тарқалган. Булар қаторига вертикал-пармалаш дастгоҳларида халқасимон ариқчалар ва резьба кесиш мосламалари, кўндаланг- фрезерлаш дастгоҳларида шоонка арикчаларини очиш учун сфера сиртларида пазларни йўниш учун қурилмалар киради. Бу мосламалар универсал металл кесиш дастгохлари учун қўшимча қурилмалар бўлиб одатда бошқа турдаги дастгоҳларда бажариладиган ишларни универсал дастгоҳларда бажаришга имконият беради. Бу мосламалар дастгоҳлардан фойдаланиш самарадорлигини оширади, қиммат баҳо махсус дастгоҳларни арзон нархли универсал дастгоҳлар билан ўрнини босишга йўл очади. Кейинги пайтларда РДБ билан бошқариладиган кўп вазифали дастгоҳлар, мосланувчан автоматик линиялар кенг ривожланди. Шу сабабли асбобларни тез ва аниқ ўрнатиш қурилмалари, алмашувчан асбоблар блоклари (кўп кескичли суппортлар, револвер калаклар) ишлатиш аҳамияти ошмоқда. Бундай қурилмалар ёрдамида асбоблар дастгоҳдан ташқарида ўрнатилиб аниқ созланади. Шундан кейин қурилма марказлаштирувчи бўйинча конуслар ва бошқа элементлар ёрдамида дастгоҳда аниқ ҳолатга келтириб жойлаштирилади. Шу боис асбобларни алмаштириш ва дастгоҳни кайта созлаш учун сарфланадиган вақт тежалади. Оддий турдаги автомат дастгоҳларда, автоматик линияларда ва РДБ дастгоҳларида асбобларни автоматик равишда алмаштириш масаласи жуда мухим масала ҳисобланади. Вертикал нормаллаш дастгоҳларида самарадорликни раверсив резьба кесиш патронларни таъминлайди. Бу патронлар резьба кесаётган тешикнинг охирига етгач тескари тамонга айланишни бошлайди ва метчикни синишдан сақлаб тешикдан чиқаради. Тешикларни очиш ва халқасимон ариқчалар

очиш учун патронлар ҳам дастгоҳлар технологик имкониятларни кенгайтиради. Оддий пармалаш дастгоҳларида кўп шпинделли каллаклар ишлатиш ҳам юқори самара беради. Бу каллаклар ёрдамида бирданига бир нечта тешикларга ишлов берилади. Баози каллаклар конструкцияларида шпинделлар орасидаги масофаларни ўзгартириш имконияти яратилган. Шундай калллаклар сериялаб ишлаб чиқаришда ишлов бериладиган янги деталлар партиясига каллаклар созланиб тезда ишга тушириш имконияти яратилади. Мосламаларнинг ёрдамчи элементлари Мосламаларнинг ёрдамчи элементлари сифатида кўп позицияли мосламаларда буриш ва бўлиш қурилмалари ишлатилади. Бу элементлар ишлов бериш даврида заготовкани ишлов бериш асбобига нисбатан турли ҳолатларга келтириш учун ишлатилади. Бўлиш қурилмаси мосламани айланувчан қисмида маҳкамланган дискдан ва фиксатордан ташкил этади. Конструкцияси бўйича фиксаторлар шарикли, цилиндрик ва конусли бўлиши мумкин (11-расм). 11-расм. Фиксаторлар. Шарикли фиксатор (8.11 а-расм) конструкцияси бўйича энг содда лекин уни бўлиш аниқлиги баланд эмас, хамда у ишлов бериш кучлари моментини қабул қила олмайди. Цилиндрик бармоқли фиксатор (8.11 б-расм), оралиқлар туфайли хам унинг бўлиш аниқлиги баланд эмас. Бу турдаги оддий аниқликдаги фиксаторларда цилиндрик бармоқ йўналтирувчи втулка билан Н8/

f 8 ўтқазиши бўйича, марказ аниқлиги баландроқ бўлган фиксаторлар эса Н7/ f 7 ўтқазиши бўйича бажарилади. Ўта юқори аниқликдаги конструкцияларда бу бирикмадаги оралиқ 0,01 мм дан ошмаслиги керак. Бармоқнинг учи конусли қилиб ишланган фиксатор юқорироқ аниқликни беради (11 в-расм). Конусли қисмнинг бурчаги одатда катта қилинмайди. Бу фиксаторларнинг кнопкали ва рейкали турлари ДСТ 13160-87 бўйича ишланади. Аниқлиги баланд бўлган бўлиш механизмларда фиксаторлар хизмат муддатини ошириш учун уларни кўндаланг кучлар таъсиридан озод қиладилар. Бунинг учун бўлиш ҳаракати тўхтаганидан кейин мосламани айланувчан қисми қўзғолмас қисмга махсус қурилмалар ёрдамида қисилади оқибатда бутун системанинг бикрлиги ошади. Ейилишни камайтириш учун бармоқ ва иккала йўналтирувчи втулкалар Н RC 55-60 гача тобланган пўлатдан ишланади. Катта бурчакларга буриш ва бўлиш учун малғта механизмларидан фойдаланадилар. Оғир заготовкалар ишланадиган мосламаларнинг қўзғалувчан қисми ни буриш учун электр, пневматик ёки гидравлик юритмалар ишлатилади. Бўлиш ҳаракатининг охирида катта моментларни қабул қилиш мақсадида юритма системаси ва фиксатор билан бирлаштирилган тормозлаш қурилмалари ишлатилади (12-расм).

бунда: S 1 , S 2 - бармоқ билан фиксацияловчи ва йўналтирувчи втулкалар бирикмаларидаги оралиқлар; Т - иккита ўқишни фиксацияловчи втулкалар орасидаги масофанинг допуски; э - втулкалар эксцентриклиги. Конусли фиксатор ишлатилганда қадам хатолиги фиксацияловчи втулка билан бармоқнинг бирикмасидаги оралиқ S га камаяди. Ёрдамчи қурилмалар қаторига мосламадан кичик деталларни олиб ўқишни тезлаштирадиган турли конструкцияли итариб чиқарувчи қурилмалар ҳам киради. Махсус технологик усулларни бажариш учун кўтариш механизмлари ишлатилади. Кенгайтириш мосламасининг кўтариш механизми бунга мисол бўлиши мумкин (13-расм). Агар бир хил диаметрли кетма-кет жойлашган бир нечта тешикни бирданига кенгайтириб ишлаш зарур бўлса, иш бошлашдан олдин бортштангани кондукторга ўтказиб бўлмайди. Заготовка ўрнатилган кўтариш қурилмасидан фойдаланса, заготовка кўтарилиб ишланмаган тешиклар ўқлари бортштанга ўқига

нисбатан сурилади ва кенгайтириш асбобини заготовкадан кондукторга ўтиши мумкин бўлади.

Адабиётлар: 1. Андреев Г.Н., Новиков В.Ю., Схиртладзе А.Г. Проектирование технологической оснастки машиностроительного производства. -М.: Высшая школа, 1999. -415с. 2. Ансеров М.А. Приспособления для металлорежущих станков. 4-е изд. - М.: Машиностроение, 1975, -656 с. 3. Белоусов А.П. Проектирование станочных приспособлений. -М.: Высшая школа, 1980. -240с. 4. Горошкин А.К. Приспособления для металлорежущих станков: Справочник. -М.: Машиностроение, 1979. -303с. 5. Корсаков В.С. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1983. -277. 6. Кузнецов Ю.И. Конструкции приспособлений для станков с ЧПУ. -М.: Высшая школа, 1988. -303с. 7. Перегудов Л.В., Хошимов А.Н., Шалагуров И.К. Перегудов С.А. Автоматлашган корхона станоклари -Т.: «Узбекистон», 1999. 488б. 8. Терликова Т.Ф., Мельников А.С., Баталов В.И. Основы конструирования приспособлений. -М.: Машиностроение, 1980. -119. 9. Алексеева Н.А., Джайман В.В., Серпичева Е.В. Основы проектирования и конструирования узлов и деталей машин и механизмов. - М.: Издательство. МАИ. 2006. - 104 с. 10. Базаров Б.С. Основы технологии машиностроения. -М.: Машиностроение, 2007. - 380 с.

O'xshashlar

Назорат ва йиғиш мосламалари

Дастгоҳ шпинделларини тайёрлаш технологияси

Технологик мосламаларни вазифалари ва таснифи

Мосламаларда кесиш асбобларини ишлов бериш жойини аниқлаш

Қутисимон деталларни тайёрлаш технологияси