Туризмнинг ривожланишида асосий омиллар - Iqtisodiyot - Referatlar

Туризмнинг ривожланишида асосий омиллар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

125 KB

Ko'chirib olish

Туризмнинг ривожланишида асосий омиллар Режа: 1.Туризмни ривожлантиришда ҳукумат ва хусусий секторларнинг роли. 2. Туризм иқтисодиётиининг статистик маълумотлари. 3. Туристларни Ўзбекистонга жалб қилиш муаммолари. 4. Туристик фаолиятнинг давлат томонидан тартибга солиниши. 5.Бозор иқтисодиётии шароитида туристик бизнесни амалга оширишни ташкил қилиш.

Туризмни ривожлантиришда ҳукумат ва хусусий секторларнинг роли. Ҳозирги кунда, дунё мамлакатларида халқаро туризмнинг ривожланишида туристик корхоналарнинг ижтимий-иқтисодий аҳамиятини оширишга жуда катта эътибор берилмоқда. Дунёдаги тўртта устивор соҳалардан бирига айланган туризм соҳасига ҳам имкон қадар аҳолининг кенг қатламини фаол ҳисса қўшишларини, яъни уларни турли хил туристик хизматларни ташкил қилишда кенг миқёсда иштирок этишларини ва бунинг натижасида мамлакатларнинг ҳам ижтимоий ҳам иқтисодий жиҳатдан манфаатдорликларини оширишларини таъминлашда хусусий туристик корхона ва ташкилотларнинг ўрни бениҳоя каттадир. Ҳозирги кунда, республикамизда 60 мингга яқин турли мулкчилик шаклларидаги кичик корхоналар фаолият кўрсатмоқда. Бу корхоналардан 96,1 фоизи шахсий мулкчилик кўринишидаги корхоналардир. Кичик корхоналар ҳиссасига жами реализация қилинадиган маҳсулот, иш ва хизматларнинг 96 фоизи тўғри келади. Маълумотлардан кўриниб турганидек, Ўзбекистон Республикасида хусусий кичик тадбиркорликни ривожлантиришга давлат томонидан устивор аҳамият берилмоқда. Бошқа соҳаларда бўлгани каби туризмни ривожлантиришда ҳам ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлган хусусий туристик корхоналарни шартли равишда икки хилга ажратиш мумкин: бевосита туристларни қабул қилиш, уларнинг саёҳатларини ташкил этиш билан шуғулланадиган фирмалар ҳамда туризмни ривожлантиришга билвосита таъсир кўрсатувчи кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектлари. Биринчи тоифага кичик туристик фирмалар, шахсий меҳмонхоналар, кемпинглар, транспорт корхоналари, ресторанлар кабилар кирса, иккинчи тоифага анъанавий-миллий характердаги маҳсулотларни ишлаб чиқарадиган маҳаллий кичик ва ўрта корхоналар, ҳунармандчилик корхоналари ва шу кабиларни киритиш мумкин. Туризм иқтисодиётиининг статистик маълумотлари. 2004 йилда «Ўзбектуризм» миллий компанияси томонидан амалга оширилган изланишларнинг натижаларига қараганда, ўттиз мингдан ортиқ киши бевосита туризм соҳасида фаолият кўрсатган, шу жумладан, 5,6 минг киши компания структурасида, 4,7 минг киши транспорт хизмат кўрсатиш соҳасида, 3,8 минг киши савдо хизмат кўрсатиш соҳасида, 4,7 минг киши озиқ-овқат таъминоти соҳасида, 1,5 минг киши туристик объектларни қурилишида, 2,6 минг киши индивиуал меҳнат фаолиятида, 3 минг киши маданият муассасаларида, 1,7 минг киши маданият ёдгорликлари ва табиатни муҳофаза қилишда, шунингдек 2,2 минг киши кичик шахсий туристик корхоналарда фаолият кўрсатишган. Кўриниб турганидек, туризм соҳасида кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш сари сезиларли қадамлар ташланган. Бироқ, бу соҳада кадрлар малакасини етишмаслиги ва Ўзбекистонда туризмнинг кўплаб йўналишларини ривожлантириш

борасида етарлича тажрибанинг етишмаслиги оқибатида хусусий тадбиркорлик бизнесининг ривожланиши суст амалга ошмоқда. Маълумотларга қараганда, мамлакатимизда бир кунда ташриф буюрадиган туристларнинг ўртача йигирмадан бир қисми қиммат нархдаги меҳмонхоналар хизматидан, кўпчилиги эса, уч юлдузли отеллардан фойдаланиш истагини билдиришади. Тошкент шаҳри бундай хизматлар тизимини туристларга таклиф этиши мумкин, бироқ пойтахтдан узоқда жойлашган кўплаб ҳудудларда, айниқса, Термиз, +орақолпоғистон Республикаси ва Андижонда фаолият кўрсатаётган давлат меҳмонхоналари ҳали ҳам асосий туристик оқимларни ўзларига жалб эта олмаяптилар. Чунки, бундай меҳмонхоналар хорижий туристларни қабул қилишга тўлалигича тайёр эмас. Маҳаллий даражада шахсий капитални рағбатлантириш, яъни умумий туристик хизмат кўрсатиш тизимига бирлашган шахсий уй ва хонадонларни очиш бундай муаммони ижобий ҳал этилиш имкониятини яратади. Бунинг учун хусусий тадбиркорларга туристик трассада жойлашган ҳар қандай шаҳарда ўн-йигирма кишига мўлжалланган шахсий уйларни қуришга рухсат бериш керак. Шундай қилингандагина юқорида айтиб ўтилган муаммо ўз ечимини топади. Туристларни Ўзбекистонга жалб қилиш муаммолари. Ўзбекистон туризми саноатида ҳали ҳам овқатланиш билан боғлиқ масалалар муаммолигича қолмоқда. Масалан, Европаликлар стандарт усулларда тайёрланган оддий ва хуштаъм таомларни маъқул кўрадилар. Бунинг учун эса, хорижий мамлакатлардаги меҳмонхона комплексларида фойдаланиладиган махсус асбоб- ускуналар ва тегишли таом технологияларини ўрнатиш зарур. Мамлакатимиздаги маҳаллий меҳмонхоналар 20-25 га яқин таомларни таклиф қилиши мумкин. Бироқ, /арбий андозалар бўйича фаолият кўрсатаётган туристик комплекслар 200 га яқин таомларни таклиф қилиш имкониятига эга. Бу муаммони ҳал этилишининг бирдан-бир йўли шахсий ресторанлар ва кафелар сонини ошириш ва улардаги хизмат кўрсатиш сифатини жаҳон андозаларига мос равишда ташкил этишдир. Ўзбекистонга хорижий давлатлардан ташриф буюрган туристлар билан мулоқот қилинганда, уларнинг 25 фоизи овқатланиш хизматларидан қаноатланганликларини билдиришди, 41 фоизи эса таомлар сифатига баҳо беришни ўзларига маъқул топишмади. Бундай муаммони ҳал этиш учун хорижий туристларга хизмат кўрсатадиган умумий овқатланиш объектларини сертификатлаш ва назорат қилиш жуда катта аҳамиятга эгадир. Бундан ташқари, туристлар маҳаллий таомнинг ўзига хос хусусиятлари тўғрисида реклама проспектлари орқали хабар топишлари керак. Шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш жоизки, сўровда иштирок этган хорижий туристларнинг 73 фоизи овқатланиш пунктларининг хизмат кўрсатиши тўғрисида тўлиқ маълумотга эга бўлмаганликларидан шикоят қилдилар. Маълумки, туристларга қисқа вақт ичида белгиланган жойга етиб бориш зарур ҳисобланади. “Ўзбектуризм” Миллий компаниясининг автобус парки шунингдек, бир қатор кичик шахсий компаниялар тегишли транспорт воситаларига эга. Бироқ, шундай бўлишига қарамасдан, 1998 йил маълумотларига кўра, мамлакатга ташриф буюрган 643,7 минг туристнинг атиги 33,4 фоизи , 2004 йилда

эса 930 , 1 минг туристдан 32 ,6 фоизи “Ўзбектуризм” миллий компанияси хизматларидан фойдаланган 1 . Туристларнинг аксарияти эса, чекланган имкониятлар билан шаҳар ва шаҳарлараро транспортлардан фойдаланишга мажбур бўлишган. Кўриниб турганидек, бу борада ҳам хусусий туристик корхоналарга катта эхтиёж сезилмоқда. Республикада автомобилларни туристларга ижарага бериш хизмати ҳам яхши йўлга қўйилмаган. Ахир Ўзбекистонда ишлаб чиқарилаётган Нексия, Тико , Матиз ва Л асетти машиналари ҳар қандай автотуризм ишқибозларининг барча талабларига жавоб беради. Бунинг учун жойларда махсус ихтисослашган шахсий марказларни ташкил этиш зарур. Бу марказлар бевосита туристларга барча диққатга сазовор жойлар кўрсатилган йўл карталари билан автомобилларни тақдим этишлари, шунингдек, бирон бир муаммо юз берганда туристлар билан ўз вақтида боғлана олиш мақсадида уяли алоқа хизматларини таклиф этишлари керак. Туристик фаолиятнинг давлат томонидан тартибга солиниши. Маълумки, мамлакатга ташриф буюрадиган туристлар оддий таомдан бошлаб қимматбаҳо сувенерларгача бўлган маҳсулот ва хизматларнинг маълум миқдорига талаб билдиришади. Бу табиий равишда, маҳсулот ва хизматлар ишлаб чиқариш билан шуғулланадиган кичик ва ўрта бизнес корхоналарига ўз имкониятларини янада кенгайтириш учун йўл очади. Фермерлар туристлар истиқомат қиладиган меҳмонхоналарда тоза маҳсулотларни етиштириб туришади, тўқимачилик ва тикувчилик саноатида фаолият кўрсатадиган кичик ва ўрта корхоналар туристлар учун зарур бўлган ётоқхона жиҳозлари, халатлар ва бошқа шу кабиларни ишлаб чиқишади, косметика саноати корхоналари шампун, совун ва дезодорантларни ишлаб чиқаришади. Ҳунармандчилик устахоналари ва анъанавий миллий маҳсулотларни ишлаб чиқарадиган корхоналар ҳам туристлар учун буюртмалар тайёрлашади. Умуман олганда, ҳозирги кунда республика туризм саноатида хусусий туристик корхоналарнинг фаолият кўрсатиши сезиларли даражада эмас. Бунинг асосий сабаблари қуйида ўз ифодасини топган: Биринчидан , республикада туризм соҳасида фаолият кўрсатаётган айрим компанияларнинг монополлашганлик характерига эга эканлиги. Маълум бир сабабларга кўра, ушбу компаниялар таркибидаги объектларнинг хусусийлаштирилиш жараёни анча суст амалга оширилмоқда. Бундан ташқари, янги ташкил қилинаётган кичик туристик фирмаларнинг айримлари ҳам йирик туристик компанияларда мавжуд имкониятларнинг кўпчилигига эга эмас; Иккинчидан , туризм соҳасида юқори малакали кадрларнинг етишмаслиги оқибатида янгидан-янги кичик туристик фирмаларнинг ташкил этилиши ва самарали фаолият кўрсатиши анча долзарб муаммога айланмоқда; Учинчидан , республика вилоятлари ва туманларининг кўпчилигида маҳаллий вакиллик органларида фаолият кўрсатаётган амалдорларнинг туризмни иқтисодиётига қўшадиган ҳиссасини тўғри баҳолай олмаслиги натижасида ва уларнинг ишга эскича тафаккурда ёндашишлари туристик фирмаларнинг ташкил этилиши, шунингдек, туризм бозорига билвосита таъсир кўрсатадиган кичик ва 1 “Ўзбектуризм” МКси маълумоти. 2005.й.

ўрта бизнес билан шуғулланувчи туристик корхоналарнинг очилишига бепарволик билан қаралмоқда; Тўртинчидан , янги ташкил этилган туристик фирмалар тор фаолият доираси билан чекланиб қолмоқда. Бундан ташқари улар «Ўзбектуризм» миллий компанияси учун анъанавий ҳисобланган айрим хизмат турларидан ташқарига ўтишмаяпти. Бунинг натижасида, бу фирмаларнинг хорижий туристлар томонидан қизиқиш билан эътироф этилишига етарлича имкон яратилмаяпти. Агарда туристик фирмалар ноанъанавий хизмат турлари, масалан, мамлакатимизнинг гўзал ва сержило табиатига ўзаро ажойиб саёҳатларни уюштириш, туристлар учун маҳаллий қишлоқлар ва овулларда халқ миллий урф-одатлари билан таништириш экскурсияларини ташкил этиш, шунингдек, туристлар учун миллий руҳдаги концерт ва томошаларни уюштириш каби хизмат турларини ташкил этишса улар ўз олдиларига қўйган мақсадларига эришишлари мумкин. Бешинчидан , маҳаллий ҳунармандчилик маҳсулотларини, миллий руҳдаги кийим- кечакларни, миллий таомларни ва бошқа шу кабиларни ишлаб чиқаришг энг долзарб масалалардан бири ҳисобланади.. Юқорида таъкидлаб ўтганимиздек, хусусий туристик фирмалар туризм хизматлари бозорини жадал суръатларда ва сифатли ривожланиши учун ниҳоятда муҳим аҳамиятга эгадир. Мамлакатимизда бозор иқтисодиётиига мос туризм инфратузилмаси энди ривожланаётганлиги боис хусусий туристик фирмаларнинг деярли барчаси кичик тадбиркорлик субъектлари ҳисобланади. Хорижий мутахассисларнинг баҳолашларига кўра, Ўзбекистонда ҳукм сураётган осойишталик, юртимизнинг осори атиқалари, қадимий маданий ёдгорликлари ва гўзал табиати мамлакатга ҳар йили 2-2.5 млнгача бўлган туристларни ташриф буюриши учун имкон яратади. Бунинг учун бундай катта ҳажмдаги туристлар оқимини қабул қилиш имкониятига эга бўлган хусусий мулк шаклидаги отеллар, кемпинглар, меҳмонхоналар, туристик базалар тизими ва бошқа шу кабиларни яратиш муҳим аҳамият касб этади (1- жадвалга қаранг).

Жадвал 1 Туристик хизматларни етказиб берувчилар ва истеъмолчилар ўртасидаги ў заро муносабатлар структураси. Ташриф буюрувчиларнинг харажатлари Хизматларни етказиб берувчилар Жойлашиш Меҳмонхоналар, мотеллар, кемпинглар, карвонсаройлар, шахсий уйлар, квартиралар ва бошқалар Овқатланиш ва ичимликлар Барлар, ресторанлар, кафелар, ошхоналар, кўчма умумий овқатланиш пунктлари, шахсий уйлар. Транспорт Автобуслар ва енгил машиналар Маданий ва спорт фаолияти Спорт-инвертарларини ижара олиш, спорт иншоотларини ижара олиш Маданий ҳордиқ чиқариш-кечки клублар, дам олиш ва маданият ҳиёбонлари, кўргазма ва шоуларни ташкил этиш. Концерт дастурлари ва бадиий фаолият Харидлар Сувенирлар, совға ва сувенирлар магазинидаги чакана савдо. Истеъмол товарлар, йўл асбоблари, кийим -кечак, чемодан ва сумкалар, парфюмерия кабиларнинг чакана савдоси. Ишбилармонлик хизматлари Кўчмас мулк билан операциялар, офислар учун асбоб-ускуналарнинг ижараси, ишга ёллаш Туристик хизматлар Экскурсоводлар, гид таржимонлар, валютани айирбошлаш, саёҳатларни суғурталаш, паспорт ва визалар учун фотографиялар. Бозор иқтисодиётии шароитида туристик бизнесни амалга оширишни ташкил қилиш. Туризм соҳаси бозор тизимидаги бошқа ҳар қандай иқтисодиёти тармоғи каби алоҳида сегмент ҳисобланади. Шунинг учун ҳам туризм фаолиятини талаб ва таклиф омилларининг ўзаро боғлиқ структураси сифатида кўриб чиқиш ниҳоятда муҳим аҳамият касб этади. Маълумки, талаб ва таклиф омиллари бозор муносабатлари шароитида хусусий мулкчилик муносабатларини хар жиҳатдан ривожланишини белгилаб берувчи асосий таянч ҳисобланишади. Ҳар қандай мамлакатдаги туристик хизматлар бозорида хусусий туристик фирмалар мавжуд талаб ва эҳтиёжларни атрофлича ҳисобга олмай туриб, ўз хизматлари таклифини кутилганидек амалга ошириша олмайди. Кўриниб турганидек, хусусий туристик фирмалар бозордаги талаб ва таклиф омилларини тўлиқ ҳисобга олган ҳолда ҳаракат қилганда, уларнинг Республика туризм иқтисодиётиига ижобий таъсири бўлиши мумкин. Шу нуқтаи назардан олиб қараганда, биз хусусий туристик фирмаларнинг туризм иқтисодиётиини ривожлантиришда тутган ўрни тўғрисида тўхталиб ўтишдан олдин талаб ва таклиф омиллари хусусида айрим фикр ва мулоҳазаларимизни билдириб ўтмоқчимиз. Талаб омиллари ўзида асосан халқаро (ҳудудий) ва ички (миллий) туристик бозорларни намоён этади. Бундай бозорларда чет эллик сайёҳлар билан биргаликда маҳаллий аҳоли ҳам туристик диққатга сазоворликлар, объектлар ва туристик хизматлардан кенг миқёсда фойдаланишади. Таклиф омиллари бўлса ўз ичига чет эллик сайёҳларни жалб этиши мумкин бўлган туристик диққатга сазоворликлар ва турли хил фаолият турлари (миллий ҳунармандчилик, мусиқа ва

маҳаллий халқ урф-одатлари-ю маросимлари), мамлакатга ташриф буюрган сайёҳларни жойлаштириш воситалари, шунингдек бошқа туристик объектлар ва хизматлар кабиларни олади. Шу ўринда шуни таъкидлаб ўтиш жоизки, туризм соҳасидаги эксперт мутахассисларнинг таъкидлашларича диққатга сазоворликлар деганда тематик хиёбонлар, ҳайвонот боғлари, ботаник боғлар ва аквариумлар каби табиий, маданий ва махсус объектлар, шунингдек ушбу объектлар билан боғлиқ бўлган барча фаолият турлари тушунилади. Халқаро туризм ташкилоти (ХТТ) таснифига мувофиқ равишда ташриф буюрган сайёҳларни жойлаштириш воситаларига турли хил шаклдаги меҳмонхоналар, мотеллар, меҳмонхона типидаги уйлар, шахсий хонадонлар ва бошқа турдаги туристлар тўхтайдиган объектлар тегишли бўлади. Умуман олганда барча туристик хизматлар ва объектлардан самарали фойдаланиш учун замон талабларига тўлиқ жавоб бера оладиган туризм инфратузилмасини шакллантириш талаб этилади. Бундай инфратузилма ўз ичига транспорт (ҳаво транспорти, автомобил йўллари транспорти, темир йўл транспорти, сув транспорти ва бошқалар) хизматини, сув ва электротаъминот, канализация ва телекоммуникация каби соҳаларни қамраб олиши керак. Ҳозирги кунга келиб, дунёдаги кўплаб мамлакатлар ўзларининг туризмни ривожлантириш бўйича стратегияларида санитар-экологик омилга ҳам инфратузилма ривожини таъминловчи омил сифатида баҳо беришмоқда. Чунки, замонавий туризмни атроф- муҳитнинг мухофазаланиши ва экологик тозаликсиз тасаввур этиш қийин. Ана шундай жиҳатларга эга инфратузилманинг жаҳон андозаларига мос равишда ривожланиши, яъни туристларга имкон қадар сифатли хизмат кўрсатишнинг ташкил этилиши ҳар жиҳатдан хусусий фирмаларнинг самарали фаолият кўрсатишига боғлиқ бўлади. Эксперт мутахассисларнинг баҳолашларича барча талаб ва таклиф омиллари туристик маҳсулотни шакллантиради. 2-жадвалдан кўриниб турганидек, халқаро туризм талаби, яъни Ўзбекистон бўйича саёҳат қилувчи чет эллик сайёҳларнинг талаби умумий туристик маҳсулотнинг бешдан бир қисмини ташкил этса, ички талаб, яъни мамлакатимиз бўйича саёҳат қилувчи маҳаллий туристлар учдан бир қисмидан кўпроғини ташкил этади. Туристик маҳсулотнинг қолган қисми турли хил диққатга сазоворликлар ва туризм объектлари жойлашган ҳудудларда истиқомат қилувчи маҳаллий аҳоли томонидан истеъмол қилинади. Кўриниб турганидек, мамлакатимиз туризми чет эллик сайёҳларнинг эҳтиёжларини қондиришга қараганда маҳаллий иқтисодиётининг ички эҳтиёжларини қондиришга нисбатан кўпроқ йўналтирилган.

Жадвал 2 . Ўзбекистон туризми ёки миллий туристик маҳсулотнинг бозор тизими (экспертлар баҳоси ) Талаб омиллари Ўзбекистон бўйича тақсим - ланиши, % Таклиф омиллари Ўзбекистон бўйичатақ- симланиши, % Халқаро бозорлар 20 Диққатга сазоворликлар ва фаолият турлари. Жойлаштириш воситалари. 30 10 Ички бозорлар 35 Бошқа туристик объект - лар ва хизматлар. Транспорт. 15 10 Маҳаллий аҳоли томонидан туристик диққатга сазоворликлар, объектлар ва хизматлардан фойдаланиш 45 Инфратузилманинг бошқа элементлари. Институционал элементлар. 15 20 Жами 100% Жами 100% Таклиф омиллари хусусида тўхталиб ўтадиган бўлсак, туристик маҳсулотнинг учдан бир қисмини мамлакатимизга чет эллик ва махаллий туристларни жалб этадиган диққатга сазоворликлар ташкил этади. Мамлакатимиздаги тарихий обидалар, вилоятлардаги турли хил миллий маданият сарчашмалари, табиий бойликларимиз ва бошқа шу кабилар шундай диққатга сазоворликларни намоён этиб туристларни мамлакатимизга қизиқтирувчи асосий мотивацион омил сифатида эътироф этилади. Мамлакатимизга ташриф буюрган сайёҳларни жойлаштириш воситалари, транспорт хизмати ҳамда туризм инфратузилмасининг бошқа туристик объектлари ва элементлари ўзбек туристик маҳсулотидаги барча таклиф омилларнинг иккидан бир қисмини ташкил этади. Умуман олганда, юқорида таъкидлаб ўтганимиздек хусусий туристик фирмалар туризм бозоридаги талаб ва таклифни атрофлича таҳлил этиш орқали самарали фаолият кўрсатса, бу ҳолат ўз навбатида мамлакатимиз туризм инфратузилмасининг замон талаблари даражасига мос равишда ривожланишига ва туризм хизматлари бозорини кенгайишига олиб келади. Биз мамлакатимиз туризм хизматлари бозорида фаолият кўрсатадиган хусусий фирмалар фаолиятига қуйидаги тасниф орқали баҳо бериб ўтмоқчимиз: -транспорт воситалари сектори; -туристларни жойлаштириш ва озиқ-овқат билан таъминлаш сектори; -кўнгил очар тадбирлар сектори; -туристик операторлар ва туристик агентлар. Дунё туризм саноатида хусусий мулкчилик муносабатларини таҳлили қилинишида ҳам айнан мана шундай таснифлардан фойдаланилади.

Хулоса Мамлакатимиз бозор иқтисодиётиига ўтиш йўлини танлабдики, бошқа соҳалардаги бўлгани каби туризм соҳасида ҳам дунё тажрибасида эришилган ижобий натижалардан андоза сифатида фойдаланиш орқали ривожланиш йўлидан бормоқда. Бироқ, бозор иқтисодиётиига энди қадам қўяётган ёш мамлакатлардан бири бўлганлигимиз туфайли юқорида келтирилган таснифдаги ҳамма қисмлар бўйича хусусий фирмаларнинг фаолият кўрсатиш даражаси юқори савияга олиб чиқишимиз лозим. Чунки ҳукуматимиз томонидан туризм соҳасини ривожлантириш учун барча шарт шароитлар яратилиб берилмоқда.

Фойдаланилган адабиётлар. 1. Менеджмент туризма: Туризм как объект управления. Учебник Волошин Н.И., Исаева Н.В., Ильина Е.Н. 2004 г. 2 . Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговўй Дом «Герда», 2004 3. Менеджмент туризма Экономика туризма учебник (серия менеджмент туризма), (ГРИФ) Козўрев В.М. , Зорин И.В., Сурин А.И. 2004г. 4. Биржаков.Б. Никифроф В.И. Индустрия туризма: 2003 г 5. География туризм. Романов А.А. Саакянц Р.Г. 2003 г. 6. Маркетинг в туризме. Учебное пособие 4-е изд., стереотип, (ГРИФ) Дурович А.П. 2004 г. 7. Международнўй туризм. Учебник, Александрова А.Ю. 2004 г. 8 . Менеджмент туризма: Основа менеджмента: Учебник Квартальнов В.А. – М.: Финансў и статистика, 2003 9. Реклама в туризме Учебное пособие Дурович А.П. 2003 г . 10. Trevel Guide Uzbekistan – Tashkent: National Company Uzbekturizm 2003 11. Интернет сайтлари. www . peugeotufa . ru – ценў услуг www.interunion.ru – туристские ассоциации www . world - tourism . org – Всемирная туристская организация

O'xshashlar

Туризмдаги асосий ва махсус турларнинг таърифи, туризмнинг шакллари

Туризмнинг мақсади ва вазифаси

Халқаро туризмнинг ривожланиш ҳолати

Ўзбекистонда халқаро туризмнинг ривожланиши

Туризмнинг мазмуни ва ўзига хос хусусиятлари