Туризмнинг мазмуни ва ўзига хос хусусиятлари - Iqtisodiyot - Referatlar

Туризмнинг мазмуни ва ўзига хос хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

239.5 KB

Ko'chirib olish

Туризмнинг мазмуни ва ўзига хос хусусиятлари Режа: 1. Туризмнинг мазмуни 2. Туризм (сайёҳлик) ва саёҳат 3. Туризмнинг ўзига хос хусусиятлари 4. Туризмнинг турлари 5. Туризмни ривожлантириш муаммолари 6. Туризмни ривожлантириш йўллари ва омиллари 7. Ўзбекистоннинг туризм салоҳияти 1

Туризмнинг мазмуни Туризм инсоният тамаддунининг маҳсули. Ушбу тушунча ўзининг назарий ва амалий талқинига эга. Шу туфайли уни атрофлича изоҳлаш учун унга одамларнинг ҳаракати, иқтисодий категория, сиёсий вазият, фаол дам олиш каби жиҳатлардан қараш ва изоҳлашни талаб қилади. Агар туризмга одамларнинг ҳаракати нуқтаи назаридан қарайдиган бўлсак, уларнинг бир жойдан иккинчи жойга ёки бир мамлакатдан иккинчи мамлакатга вақтинча бориб келиши тушунилади. Ушбу тушунчага иқтисодий категория сифатида қаралса туризм туристларни қабул қилувчи мамлакат учун фойда келтирувчи иқтисодий жараён сифатида намоён бўлишини таъкидлаш етарли. Туризмга сиёсий вазият нуқтаи назаридан қарайдиган бўлсак, у сиёсий жиҳатдан барқарор, тинчлик ва тотувлик ҳукумрон бўлган жойда, мамлакатда содир бўлиши тушунилади. Туризмдан фойда кўришни хоҳлаган мамлакат биринчи галда туризм объектларига эга бўлиш билан бирга ўз мамлакатида сиёсий барқарорликни таъминлаган, бошқа жойдан сайёҳларнинг бемалол келиб-кетиши учун тегишли шароитни яратган бўлиши лозим. Агар туризмга одамларнинг фаол дам олиши нуқтаи назаридан қарайдиган бўлса, уларнинг бўш вақтларида ўзлари яшайдиган жойдан бошқа жойда дам олиши учун бориши, дўстлари, қариндошларини кўриб келиши, табиат ва ҳайвонат оламидан баҳраманд бўлиш мақсадида тоғларга ва бошқа хушманзара жойларга бориши каби жараёнларни киритиш мумкин. Туризм инсонлар фаолиятининг бир тури бўлиб, бир томондан ижтимоий муносабатларни ўзида ифода этса, иккинчи томондан, маълум ўзига хос хусусиятларга эга бўлган сервис соҳасининг мустақил тармоғидир. Шу туфайли унга бир томонлама ёндошиб, талқин қилиб бўлмайди. 2

Туризмни тўлиқ ифода этиш учун унда иштирок этадиган субъектларни аниқлаб олиш мақсадга мувофиқ. Бу борада олимлардан В.А.Квартальнов 1 туристик объектларга тўртта субъектни киритади:  туристлар;  туристик ва хизмат товарларини берувчи ташкилотлар;  маҳаллий ҳукумат органлари;  қабул қилувчи мамлакатлар. Биз туристик субъектларга яна бир гуруҳни, яъни туристлар кўрадиган туристик объектларни қўшишни тавсия қиламиз. Чунки туристлар ҳамма жойга ёки мамлакатга боравермайди. Улар шундай жойларни танлайдики, қайсики у ерда туристларни қизиқтирадиган объектлар мавжуд бўлиши лозим. Масалан, Ўзбекистонга туристлар хорижий мамлакатлардан тарихий обидаларни кўриш мақсадида ташриф буюрса кўпроқ Самарқанд, Бухоро ва Хива шаҳарларига боради. Мустақиллик объектларини кўрмоқчи бўлса, албатта мамлакатимизнинг ҳамма шаҳар ва вилоятларида бундай объектлар мавжуд, лекин кўпроқ Андижон, Тошкент каби йирик шаҳарларга боришни афзал кўради. Демак, қайси мақсад билан саёҳатга чиқса туристлар учун ўша мақсадига жавоб берадиган туристик объектларнинг бўлиши лозим. Туристик фаолиятнинг содир бўлиши айнан ана шундай унсурларнинг мавжуд бўлишини тақозо қилади. Буларнинг қисқача чизмадаги кўринишини қуйидагича тасвирлаш мумкин (1-чизма). Агар ушбу чизмадан келиб чиқадиган бўлсак, туристик фаолиятнинг содир бўлиши учун туристларнинг, туристик объектларнинг, туристик товарлар, уларнинг сотилиш усуллари, маҳаллий ҳокимият ва туристларга хизмат қилувчи аҳолининг мавжудлиги, улар ўртасидаги иқтисодий-ижтимоий ва ҳуқуқий муносабатларнинг содир бўлиш жараёни таъминланиши лозим. Шу жиҳатдан туризм мураккаб ижтимоий-иқтисодий ва ҳуқуқий муносабатлар мажмуасини ўзида қамраб олган мустақил соҳа сифатида намоён бўлади. 1 Квартальнов В.А. Туризм. М.: Финансы и статистика, - 2003. – 21 бет. 3

Ушбу талабдан келиб чиқадиган бўлинса, туризмга қуйидагича таъриф бериш мумкин. Туризмнинг субъектлари ва объектлари Туристлар Туристик фаолиятда иштирок этиш орқали ўзларининг маънавий, руҳий ва жисмоний эҳтиёжларини қондириш мақсадида уюшган одамлар гуруҳи Туристик товарлар ва хизматлар кўрсатадиган ташкилотлар Маълум иқтисодий фойда олиш мақсадида туристик бозор талабига мос товар ва хизматлар кўрсатадиган туристик фаолият билан шуғулланувчи тадбиркорлар Маҳаллий ҳокимият органлари Маҳаллий бюджетга солиқ тушумига мўлжалланган иқтисодий фаолият билан шуғулланишга қаратилган бизнесга тегишли шароит яратиб берувчи маҳаллий ташкилотлар Қабул қилувчи мамлакат Туристик объектлари мавжуд бўлган ўз аҳолиси бандлигини туризмга хизмат кўрсатиш орқали таъминлайдиган мамлакатдир Туристик объектлар Мамлакат ёки мамлакат ичида одамлар диққатини тортадиган тарихий обидалар, буюк шахслар қадамжолари, музейлар каби тарихий, маънавий ва маърифий аҳамиятга молик объектлар 1 – Чизма. Туристик фаолиятни амалга ошириш учун лозим бўлган туристик субъектлар ва объектлар 4

Туризм деганда одамларнинг ўзлари доимий яшаб турган жойидан ёки мамлакатидан бошқа жойга ёки мамлакатга бўш вақтини мазмунли ўтказиш, дам олиш, соғломлаштириш, меҳмонда бўлиш, иш юзасидан айрим масалаларни ҳал қилиш каби мақсадлар учун вақтинча бориб келиши тушунилади. Соф иқтисодиёт нуқтаи назаридан туризм одамларнинг бир жойдан иккинчи жойга ёки бир мамлакатдан иккинчи мамлакатга дам олиш ва сайр қилиш каби мақсадлар учун бориб келиши жараёнида содир бўладиган иқтисодий муносабатлар мажмуасидир. Бунга борган жойида пул топиш мақсадида ишлаш учун кетган хизмат сафарига ва юборилган кишилар кирмайди. Шундай қилиб, туризм аҳолининг бир жойдан иккинчи жойга пул топиш мақсади учун эмас, балки маънавий, руҳий ва жисмоний ҳордиқ чиқариш мақсадида ҳаракат қилиб юришидир. Бундай ҳаракатни содир қилиш турисларни қабул қилиш учун Ўзбекистонда йирик салоҳият мавжуд. Гап бундай салоҳиятдан самарали фойдалана олишда. Туризм (сайёҳлик) ва саёҳат Одамларнинг бир жойдан иккинчи жойга кўчиши сайёҳлик ва саёҳат мақсадида амалга оширилади. Булар бир-бири билан ўта яқин ва узвий алоқада бўлган инсон фаолияти ва ҳаракати билан боғлиқ тушунчалардир. Аммо улар бир- биридан маълум белгилари билан фарқ ҳам қилади. Сайёҳлик ва саёҳат орқали одамлар бир қанча фаолият турларини бажарадилар. Буларга:  бошқа жойда дам олиш;  спорт билан шуғулланиш;  атроф-муҳитни билиш ва ўрганиш;  саломатликни тиклаш, даволаниш;  яқинлариникида меҳмонда бўлиш; 5

 савдо-сотиқ ишларини бажариш;  ишлаб пул топиш мақсадида бир жойдан иккинчи жойга бориш;  зиёрат қилиш каби фаолиятлар киради. Ушбу ҳаракат ва тушунчаларнинг деярли ҳаммаси саёҳатга киради. Туризм эса саёҳатдан айрим жиҳатлари билан фарқ қилади. У саёҳатнинг бир тури бўлиб, бошқа жойда ишлаш, савдо-сотиқ ёки бошқа ишлар билан пул топиш мақсади бўлмаслиги керак. Бу икки тушунчани бир-биридан маълум даражада фарқ қиладиган ҳолатлар айнан шулардир. Мазкур тушунчаларни тўлиқ тасаввур қилиш учун уларнинг таърифини келтириш кифоя, деб ўйлаймиз. Юқорида кўрганингиздек туризм тушунчаси берилган. Энди саёҳат тушунчасига қуйидагича таъриф берилади. Саёҳат деганда одамларнинг мақсади, йўналиши, ҳаракат воситаси, вақтидан қатъий назар замон ва макондаги ҳаракати тушунилади. Бу одамларнинг барча ҳаракатларини ўз ичига олади. Агар бир киши тижорат йўли билан пул ишлаш мақсадида ёки ишлаб келиш мақсадида бир жойдан иккинчи жойга ёки бир мамлакатдан иккинчи мамлакатга берса ҳам саёҳат ҳисобланади. Аммо бу мақсаддаги одамларнинг ҳаракати сайёҳликка, яъни туризмга кирмайди. Шу туфайли сайёҳлик (туризм) ва саёҳатни фарқламоқ лозим. Сайёҳлик ва саёҳатни бир-биридан аниқ фарқлаш учун қуйидаги жадвални тавсия қиламиз (1-жадвал). 6

1 – жадвал Сайёҳлик ва саёҳатнинг бир-бири билан алоқаси ва фарқи Одамларнинг ҳаракат тури Қайси соҳага мансублиги Саёҳат Сайёҳлик (туризм) 1. Бир мамлакат ичида ёки бир мамлакатдан бошқа мамлакатга дам олиш учун бориш + + 2. Бир мамлакат ичида ёки бир мамлакатдан бошқа мамлакатга тижорат учун бориш + - 3. Бир мамлакат ичида ёки бир мамлакатдан бошқа мамлакатга ишлаб пул топиш учун бориши + - 4. Бир мамлакат ичида ёки бир мамлакатдан бошқа мамлакатга спорт мусобақаларига қатнашиш учун бориши + + 5. Бир мамлакат ичида ёки бир мамлакатдан бошқа мамлакатга атроф-муҳитни билиш ва ўрганиш учун бориши + + 6. Бир мамлакат ичида ёки бир мамлакатдан бошқа мамлакатга даволаниш ва саломатликни тиклаш учун бориши + + 7. Бир мамлакат ичида ёки бир мамлакатдан бошқа мамлакатга зиёрат қилиш учун бориши + + 8. Йўловчиларни ташийдиган сув, ҳаво, темирйўл транспорти ҳайдовчилари ва уларга хизмат қилувчиларнинг ҳаракати Ишлаш - 9. Ўқиш учун бир мамлакатдан иккинчи мамлакатга ёки бир мамлакат ичида бир ҳудуддан бошқа ҳудудга ҳаракати Ўқиш - 7

Изоҳ: Ушбу ҳаракат турларини янада кўпайтириш мумкин эди, аммо биз ушбу тушунчаларни фарқлаш учун айримларинигина келтирдик холос. Бозор муносабатлари шароитида мамлакатимиз олдида турган энг муҳим вазифа, бизнинг мамлакатимизни кўриш, тамоша қилиш истагида бўлган жаҳон аҳолиси вакиллари учун тегишли шароит яратиб бериш ва уларга хизмат кўрсатиб маблағини мамлакатимиз иқтисодиётининг юксалишига сафарбар қилишдир. Туризмнинг ўзига хос хусусиятлари Туризм иқтисодиётнинг ўзига хос бўлган соҳаси. Ушбу соҳа ҳам бошқа соҳалар сингари мамлакат иқтисодиётига, унинг ялпи ички маҳсулотининг кўпайишига ўзининг салмоқли ҳиссасини қўшадиган соҳа. Аммо бу ўзига хос хусусиятларга эга. Биринчидан, туризм мавсумий характерга эга бўлиб, одамларнинг бир жойдан иккинчи жойга ёки бир мамлакатдан иккинчи мамлакатга қисқа муддатда ҳаракатининг содир бўлиши билан белгиланади. Бунда одамлар якка бўлиб эмас, балки гуруҳ-гуруҳ бўлиб ҳаракатланади (агар якка ҳаракат қилинса – бу оддий саёҳатдан иборат бўлади). Туризмнинг бу хусусияти, таъкидланганидек, қисқа муддатлилиги. Кўп ҳолларда бу 2-3 кун, асосан, дам олиш кунларига тўғри келади. Татил даврида бир ҳафталик, ўн кунлик туристик саёҳатлар ҳам бўлиши мумкин. Унинг мавсумийлиги шундаки, кўп ҳолларда табиат қўйнига саёҳат қилиш баҳор, ёз ва куз ойларида амалга оширилади. Айрим туристик юришлар қиш манзарасини тамоша қилишга қаратилган бўлади. Умуман олганда баҳор, ёз ойлари саёҳат учун қулай фасллар бўлиб ҳисобланади. Иккинчи хусусияти, туристларнинг доимий яшаш жойидан бошқа жойга бориши тушунилади. Ишлаб пул топиш мақсадидаги ҳаракати бунга кирмайди. Бу ҳаракат битта ҳудуд, бир мамлакат ичида ва мамлакатлараро ҳам бўлиши мумкин. Одамларнинг доимий яшаш жойи деганда унинг тегишли органлар томонидан рўйхатга олинган жойи (прописка қилинган жойи) тушунилади. Одам қайси жойда рўйхатга олинган бўлса, одатда, ўша жойда яшаши лозим. Унинг 8

бошқа жойга дам олиш, ҳордиқ чиқариш, ўрганиш, саломатлигини тиклаш (ётиб даволаниш кирмайди) каби мақсадлар учун бориши туризмнинг ушбу хусусиятига киради. Учинчидан, туризмга фақат бўш вақтида дам олиш, уни фаол ўтказиш усули сифатида қаралиши ҳам унинг ўзига хос хусусиятларидандир. Кўп ҳолларда бошқа ҳудудларда сайр қилиш, тамоша, ўрганиш каби ҳолатлар одамларни хизмат сафарига жўнатганда ҳам содир бўлиши мумкин. Лекин бу ерда мақсад маълум ишни битиришга қаратилганлиги туфайли уни туризмга киритиб бўлмайди. Бунда бир нарсага урғу бериш керакки, ушбу тадбирлар одамларнинг бўш вақтида содир бўлиши лозим экан. Тўртинчидан, туризм нафақат иқтисодий, балки муҳим ижтимоий соҳа ҳамдир. Бунинг иқтисодий самарадорлиги билан бирга маънавий, руҳий ва интелектуал аҳамияти ҳам жуда катта. Шу туфайли ушбу соҳага давлат алоҳида эътибор бериб маълум имтиёзлар ҳам белгилайдилар. Одамлар бу имтиёзлардан фақат турист бўлганликлари учун фойдаланадилар. Бу ҳам туризмнинг ўзига хос хусусияти ва катта ижтимоий-иқтисодий аҳамиятидан далолат беради. Имтиёзлар туристларнинг божхона постларидан ўтишда, солиқ тўлашда, четга чиқишда паспортига рухсат беришларда намоён бўлади. Бешинчидан, туризм иқтисодиётнинг таркибий қисми сифатида туристлар қабул қилувчи мамлакатга даромадни келтиради, қаттиқ валюта тушумини таъминлайди, аҳолини иш билан бандлик даражасини оширади. Туристларга хизмат қилиш учун меҳмонхона керак бўлади. Бу ерда улар овқатланиши лозим. Турли томошалар қиладилар. Ҳаммасига нақд пул, кўп ҳолларда агар улар хорижий туристлар бўлса, валюта тушумининг кўпайишини таъминлайдилар. Шундай қилиб, туризм иқтисодиётнинг таркибий қисми сифатида ўзига хос хусусиятларга эга. Бу қуйидаги чизмада келтирилган (2-чизма). 9

Туризмнинг ўзига хос хусусиятлари Одамларнинг қисқа муддатга бир жойдан иккинчи жойга ҳаракати Доимий яшаш жойидан бошқа жойга бориши (ишдан ташқари) Туризмга бўш вақтида дам олиш усули сифатида қаралиши Туризмга хос давлат томонидан бериладиган имтиёзлардан баҳраманд бўлишлик Иқтисодиётнинг тарки-бий қисми сифатида турислар қабул қилувчи мамлакатга даромад, валюта тушуми таъминланади, иш билан бандлик амалга оширилади 2 – чизма. Туризмнинг ўзига хос хусусиятлари Туризмнинг турлари Туризм асосан тўртта белгилари бўйича таснифланади. Буларга:  туризмни ташкил этиш бўйича;  хизмат кўрсатиши бўйича;  мақсади бўйича;  фойдалилиги бўйича каби белгилар киради. Туризмни ташкил этилиши бўйича таснифланса у икки гуруҳга бўлинади: режали ташкил қилинган, режасиз ўзбошимча ҳаракат қиладиган. 10

Режали ташкил қилинган туризмга давлат томонидан қонунлар ёки бошқа меъёрий ҳужжатлар асосида тартибга солинадиган одамларнинг ҳаракати тушунилади. Бу фаолиятни давлат ва нодавлат туристик ташкилотлари, турли фирма ва компаниялар амалга ошириши мумкин. Ўзбекистондаги туризмнинг асосий қисми режали ташкил қилинган туризмга киради. Режасиз ўзбошимча ҳаракат қилинган туризмга ўз ихтиёри билан мустақил ташкил қилинган одамларнинг ҳаракат тури киради. Бу асосан кўнгилли туристик жамиятлар, иттифоқлар ва жисмоний шахслар ташкил қилиш орқали амалга оширилади. Туризмнинг ушбу тури орқали тоғу-тошларга саёҳат, туристик юриш, мусобақалар уюштириш, бошқа ҳудуд ва мамлакатларни кўриб томоша қилиб келиш учун бориш каби фаолиятлар амалга оширилади. Бу жараён ҳам турли туристик бирлашмаларнинг мамлакат қонунларига ва халқаро меъёрларга зид бўлмаган ички низом ва бошқа тартибга солувчи меъёрий ҳужжатлар асосида амалга оширилади. Мамлакатимизда туризмни ташкил қилувчи жисмоний ва юридик шахслар тегишли рухсатномага (лицензияга) эга бўлишлари лозим. Бу масала «Ўзбектуризм» ташкилоти томонидан амалга оширилади ва шу ташкилот мувофиқлаштириб беради. Туризм хизмат кўрсатиши бўйича уч гуруҳга бўлинади: ички туризм, миллий туризм ва халқаро туризм. Ички туризм бир мамлакат ичида одамларнинг бир ҳудуддан иккинчи ҳудудга дам олиш, даволаниш, спорт билан шуғулланиш, атроф-муҳитни ўрганиш каби мақсадларда қисқа муддатли ҳаракатидир. Ички туризм бир мамлакат ичида бўлганлиги туфайли у умумий иқтисодиётга таъсири кам бўлади. Аммо бир ҳудуд ҳисобидан иккинчи, туристларни қабул қилувчи ҳудуд иқтисодий самара, манфаат олиши мумкин. Миллий туризм ҳам туристик фаолият мажмуаси бўлиб, у ички туризм ва ташқи мамлакатлардан келган туристларга хизмат кўрсатиш соҳасини тўлиқ қамраб олади. Ўзбекистонда миллий туризм давлат ва нодавлат ташкилотларидан таркиб топган бўлиб, уни «Ўзбектуризм» ташкилоти мувофиқлаштириб туради. 11

Халқаро туризм энг нуфузли туристик ҳаракат бўлиб, бир мамлакатга бошқа мамлакатдан келган туристларни қабул қилиш ва бошқа мамлакатларга туристик хизмат кўрсатишдир. Жуда кўп мамлакатларда халқаро туризм иқтисодиётнинг муҳим соҳаси сифатида катта фойда келтирувчи фаолият ҳисобланади. Бу ҳолатдан келиб чиқиладиган бўлса, Ўзбекистон ҳам жуда катта туристик салоҳиятга эга эканлигини инобатга олиш ва уни йирик фойда келтирадиган соҳа деб қараш лозим. Туризм мақсади бўйича қуйидаги турларга бўлинади:  саломатликни тиклаш;  дам олиш;  спорт мусобақаларига қатнашиш ёки спорт машғулотларини ўтказиш;  илмий ва маърифий экспедиция;  атроф-муҳитни, диққатга сазовар туристик объектларни ўрганиш;  зиёрат қилиш кабилар. Туризмнинг ушбу тушунчалари ва турларига изоҳнинг ҳожати йўқ, деб ўйлаймиз. Туризм фойдалилиги бўйича икки гуруҳга бўлинади: иқтисодий самарали туризм ва ижтимоий самара берадиган туризм. Иқтисодий самарали туризмга шундай туризм кирадики, у туристларни қабул қилувчи мамлакат бўлиб, уларга хизмат қилиш орқали уларнинг даромадларини таъминлайди. Айнан туризмнинг шу жиҳати унинг иқтисодий соҳа эканлигидан, фойда келтирувчи фаолиятлигидан далолат беради. Қайси ҳудуд ёки мамлакатда туристик объектлар мавжуд бўлса ўшалар унинг туристик салоҳиятини белгилайди. Туризмдан фойда қиламан деган давлат, компания ёки шахслар айнан ана шу салоҳиятдан самарали фойдаланиш чораларини кўриши лозим. Таъкидланганидек, Ўзбекистон, айниқса Самарқанд, Бухоро, Хива шаҳарлари мисилсиз туристик имкониятларга эга. Агар ушбу соҳани тез ривожлантирилса аҳолининг кўп қисми ишга жойлашади, даромади ошади. Шу 12

туфайли туризм индустриясини ривожлантириш Ўзбекистонда энг устувор соҳалардан бирига айланмоғи лозим. Ижтимоий самара берадиган туризм ҳам бошқа мамлакатлар сингари Ўзбекистонда ҳам ривожланган. Бу соҳа бевосита аҳолининг ижтимоий соҳага муҳтож қатламини, яъни мактаб ўқувчиларини, пенсионерларни, талаба-ёшларни, ногиронларни, кекса нуронийларни, уруш ва меҳнат фахрийлари каби аҳолининг шундай тоифасини саёҳат қилдириш тушунилади. Энг муҳими ушбу соҳага қўйилган инвестиция фойда олиш учун эмас, балки ижтимоий қўллаб-қувватлаш учун мўлжалланган бўлади. Бу мақсад учун маблағ давлат бюджети, давлат ташкилотлари ва турли нодавлат жамғармалар ва шахслар (жисмоний, юридик) ажратмалари ҳисобидан шаклланади. Ушбу гуруҳларнинг таснифи қуйидаги чизмада ўз аксини топган (3-чизма). Туризмнинг турли белгилари бўйича Т А С Н И Ф И Туризмни ташкил этиш бўйича Режали ташкил қилинган Режасиз ўзбошимча ҳаракат қилинган Хизмат кўрсатиши бўйича Ички туризм Миллий туризм Халқаро туризм Саломатликни тиклаш Дам олиш Спорт мусобақаларига қатнашиш ёки спорт машғулотларини ўтказиш 13

Мақсади бўйича Атроф-муҳитни, диққатга сазовар туристик объектларни ўрганиш Экспедиция Зиёрат қилиш кабилар Фойдалилиги бўйича Иқтисодий самарали туризм Ижтимоий самара берадиган туризм 3 – Чизма. Туризмни турли белгилари бўйича таснифи Туризмни ривожлантириш муаммолари Туризм бу энг қадимги соҳалардани бири. Аммо у жаҳонда амалиёт сифатида шаклланган. Жуда кўпгина мамлакатларда бу соҳа XXI асрга келиб энг етакчи соҳалардан бирига айланди. Аммо мамлакатимизда ҳали бу етакчи соҳа бўлиш имкониятига эга бўлсада, талаб даражасига кўтарилган эмас. Бунга жуда кўп омиллар сабаб бўлмоқда. Уларнинг энг муҳимларидан бири туризм соҳасининг назарияси ва услубиёти ўзимизга хос тарзда ишлаб чиқилмаганлигидадир. Лекин туризм шундай нозик соҳаки, уни кўр-кўрона ривожлантириб бўлмайди. Бу соҳа жуда катта эътиборни талаб қиладиган соҳадир. Чунки бу жараён ўз-ўзидан содир бўлиб қолмайди. Энг муҳими одамларни, айниқса бошқа давлат одамларини жалб қилиш билан боғлиқ. Биз дунё туризм бозорига кириб боришимиз лозим. Бизда қанчалик туристик объектлар бўлмасин, уни туристларга кўрсата билиш ва шу жараёндан тегишли фойда олиш учун туризм бозорида ҳам мавжуд эркин рақобатга бардошли ҳолатларни яратиш керак-ки, қайсики бу соҳага қўл урган тадбиркор иш бошлаб улгурмасдан синмасин. Шу учун туризмни ривожлантириш ўз-ўзидан бўлмаслигини инобатга олиб, уни юксалтириш чораларини кўриш лозим. Бу бевосита туризм индустриясини ривожлантиришни тақозо қилади. Бу эса 14

давлатдан ёки бошқа шахслардан салмоқли маблағни, каттагина инвестицияни талаб қилади. Бу соҳага аталган маблағ ҳам топилиши мумкин, лекин уни юритадиган кадр бўлмаса ҳаммаси бир пул. Ушбу соҳага билимдон, етакчи мутахассислар жуда зарурдир. Туризм бир қанча мамлакатлар учун асосий иқтисодий тармоқ даражасига кўтарилган. Тайланд, Малайзия, Кипр каби мамлакатлар иқтисодиётида туризм асосий соҳага айланиб ўлгурган. Дунёнинг Париж, Лондон, Рим, Нью-Йорк, Москва, Самарқанд, Бухоро каби кўпгина йирик шаҳарларини бугунги кунда туристларсиз тасаввур қилиш қийин. Туризм ҳозир нафақат Европа, балки Америка, Осиё, Африка, Австралия каби дунёнинг барча бурчакларига қадар ёйилиб улгурди. Чунки бундай вазиятга объектив шароит яратилди. Тезюрар ер, сув ва ҳаво транспортининг дунё бўйлаб қатновининг йўлга қўйилиши туризмнинг бундай кенг кўламда тараққий этиши учун тегишли шароит яратишга мувоффақ блинди. Туризмнинг ривожланиши учун зарур бўлган энг муҳим омилларга етарли даражада моддий-техника асосини (МТА) яратиш киради. Туризмнинг моддий- техника асосига қуйидагиларни киритиш мумкин:  туристик ташкилотлар, фирмалар (туристик операторлар, туристик агентлар каби);  меҳмонхоналар;  туристик базалар;  туристларни овқатлантириш шахобчалари;  туристларга савдо хизматини кўрсатиш шахобчалари;  туристларга маданий ва маиший хизмат кўрсатиш объектлари;  туристларга автомобил ва бошқа ҳаракатлантирувчи транспорт воситаларининг мавжудлиги;  туристларга зарур бўлган жиҳозлар прокатини ташкил қилувчи прокат пунктлари;  туристик йўлланмаларни сотиш шахобчалари; 15

 туристик клублар, станциялар;  туристларга туристик объектларни тушунтириб берадиган бир қанча тилларни биладиган гитлар кабилар. Ҳозирги пайтда шу кўрсатилган МТАнинг барча элементлари юқори даражада ташкил бўлсагина, бундай мамлакат туристик бозорда ўз ўрнини топиши мумкин. Бу кўрсатилганлардан ташқари туризмнинг ривожланиши учун шу ҳудуднинг табиати, иқлими, ландшафти, релефи ҳам қулай бўлиши лозим. Буларга қуйидагиларни киритиш мумкин: 1. Табиати гўзал, иқлими мутадил, сайр қилиши учун ҳудуди етарли бўлиши лозим. 2. Шу ерда қаттиқ иссиқ ёки қаттиқ совуқ бўлмаслиги керак. 3. Туристлар борадиган, дам оладиган жой турли йиртқич, ёввойи ҳайвонлардан, чақадиган (илон, чаён, қорақурт каби) ҳашоратлардан ҳоли бўлиши лозим. 4. Туристлар учун зилзила, тўфон, сув тошқини, қор кўчдиси, жала каби табиий офатлар бўлмайдиган жой ажратилиши ҳам мақсадга мувофиқдир. 5. Туристлар қўним топадиган жой заҳарли ўтлар, мевалар, ифлосланган атроф-муҳитдан ҳам ҳоли бўлмоғи лозим. Бу омиллар ҳам туризмнинг ривожланиши учун асосий сабаблардан биридир. Булардан ташқари туризмни ривожлантираман деган мамлакат, энг аввало, шу жойга транспорт билан етказиш, у ерда овқатланиши, яшашини, хавфсизлигини таъминлаш каби бирқанча чораларни кўриши керак. Мамлакатимизда диққатга сазовор, туристларни жалб қиладиган жуда кўп тоғли ҳудудлар деярли барча вилоятларимизда мавжуд. Аммо уларда оммавий тарзда туризмни ташкил қилиш йўлга қўйилмаган. Бу соҳада туризм индустрияси оқсоқ ҳолда. Тоғ ва табиатнинг гўзаллиги табиий ҳолат. Улар ҳеч қандай маблағ сарф қилинмасдан туристик объект сифатида мавжуддир. Ундан фақат даромад қилиш 16

мақсадида фойдаланишлари лозим. Лекин бу соҳада ҳали қилинадиган ишлар кўплигини ҳар бир ўқувчи эътироф этса керак, деб ўйлаймиз. Шундай қилиб таъкидлаш жоизки, туризмнинг ривожланишига таъсир қилувчи омиллар ва ундан келиб чиқадиган муаммолар жуда кўп. Уларнинг айримлари ушбу чизмада келтирилган (4-чизма). Туризмни ривож-лантириш муаммолари Мамлакатимизда туризм бўйича назарий ва услубий билимнинг етарли эмаслиги Туризм индустриясининг талаб даражада шаклланмаганлиги Туризмнинг иқтисодий соҳага тўлиқ айлана олмаётганлиги Туризм инфратузилмасининг жаҳон андозалари даражасида ташкил қилинмаганлиги Туризмнинг ривожланиши учун зарур бўлган моддий-техника асосининг етарли эмаслиги Туристик сервиснинг юқори даражада ташкил қилинмаганлиги Туризмни ривожлантириш-да айрим қусурларнинг бутунлай барҳам топмаганлиги Туризм соҳаси бўйича малакали кадрларнинг етишмаслиги 4 – Чизма. Туризмни ривожлантириш муаммолари Кўриниб турибдики, келгусида ушбу соҳани ривожлантириш учун унга мансуб кадрлар салоҳиятини шакллантиришдан тартиб, унинг моддий-техник асосини яратиш ва шу соҳа бўйича назарий ва услубий билимларни шакллантиришгача бўлган босқични ўташ лозим экан. 17

Туризмни ривожлантириш йўллари ва омиллари Туризм бошқа соҳаларга нисбатан тез тараққий этадиган тармоқдир, чунки бу соҳа мамлакатимиз учун унчалик катта инвестицияни талаб қилмасдан ривожланиши мумкин бўлган соҳадир. Бошқа соҳалар, жумладан ҳаво, темирйўл, автомобил транспорти, овқатланиш ва савдо шаҳобчалари, меҳмонхоналар ривож топса ўша жойда туристик объектлар мавжуд бўлса бемалол туризмни ривожлантириш мумкин. Туризм соҳасидаги мутахассисларнинг фикрича, у XXI асрда дунё миқиёсида энг устувор фойда келтирувчи соҳага айланади. Ҳозир у дунё бўйича автомобилсозлик ва нефтни қайта ишлаш соҳасидан кейин учинчи ўринни эгаллаб турибди 2 . Бу соҳа дунё саноати ва қишлоқ хўжалигидан ўзиб кетдилар. Туризмнинг тез ривожланишига яна бир сабаб, у юқори даражадаги катта илмий тадқиқот харажатини (наукоёмкий) ва қувватни кўп сарф қиладиган (энергоёмкий) технологияни талаб қилмайди. Бироқ, туризм бошқа соҳаларни ривожлантиришни тақозо қилади. Шу туфайли ушбу соҳа билан кўпгина хизмат кўрсатувчи соҳалар бир-бири билан узвий боғлиқ равишда ривож топмоғи лозим. Туризмнинг юқори даромад келтирувчи соҳа бўлганлиги туфайли кўпгина давлатлар ва тадбиркорлар унинг ривожланиши учун катта эътибор бермоқдалар. Улар янги-янги меҳмонхоналарни қурмоқда, эскиларини реконструкция қилиб таъмирламоқда, қайсики уларни ҳам жаҳон стандартлари талабларига мослаштирмоқда. Бунга биргина Самарқанд шаҳрида қурилган ўнлаб шахсий меҳмонхоналарни мисол келтириш мумкин. Улар ҳеч кимнинг таъзиқи ёки кўрсатмасисиз ўз ташаббуслари билан қурилган объектлардир. Мақсади шу соҳани ривожлантириб катта фойда олиш. Бу эса ўз навбатида, туризмни ривожлантириш учун энг муҳим омиллардан биридир. Туристларни кўпроқ жалб қилиш мақсадида дунё тамаддуни ва тарихий обидалар намуналарини қайта тиклаш ва асл ҳолига келтириш учун ҳам катта эътибор берилмоқда. Масалан, Самарқандда «Бибихоним» мажмуасининг қайта 2 Файзиева Ш. Основные направления развития туризма в Узбекистане. // Экономический вестник Узбекистана. № 3-4, 2004. – 61 бет. 18

тикланиши, Имом Ал-Бухорий, Мотрудий каби алломаларимиз мажмуаларининг қайтадан барпо қилиниши кабилар буларга мисол бўла олади. Бу соҳани ривожлантириш учун кадрларни тайёрлаш ва қайта тайёрлашга ҳам катта эътибор берилмоқда. Мамлакатимизнинг бир қанча олий ўқув юртларида (ЎзМУ, ТДИУ, УзДЖТУ, СамИСИ кабилар) туризм, халқаро туризм, туризм менежменти, туризм хизматлари операторлиги, туризм маркетинги каби ўқув йўналишлари бўйича бакалавр ва магистрлар тайёрлаш йўлга қўйилмоқда. Буларнинг ҳаммаси келажакда мамлакатимизда туризмнинг ривожланиши учун асосий омиллардир. Туризмнинг ривожланишига нафақат даромад келтирувчи иқтисодий, балки катта ижтимоий соҳа деб ҳам қараш лозим. Агар халқаро туризм ўз ривожини топса халқлар ўртасидаги маданий ва маърифий алоқаларнинг мустаҳкамланишига, турли миллатларнинг дўстлашишига, давлатлар ўртасидаги муносабатларнинг яхшиланишига, охир-оқибатда дунёда тинчликнинг қарор топишига ҳам муҳим омил бўлади. Бутун Европа бирлашди ва бирлашмоқда. Бу эса бир томондан шу жараённи тезлатса, иккинчи томондан, туризмнинг ривожланишига катта омил бўлиб хизмат қилмоқда. Ҳозирги пайтда бутун дунё туристларининг 70 фоизи фақат шу Европа мамлакатларига тўғри келса, бутун Осиё, Африка ва Австралия мамлакатларига эса, унинг атиги, 10 фоизигина тўғри келмоқда 3 . Бу мамлакатларда туризмнинг тез ривож топмаганлигининг асосий сабабларидан бири, Европа андозалари даражасида хизматнинг ташкил қилинмаганлиги, экологик ва сиёсий муҳитнинг маълум даражада бир қатор эмаслиги, сув ва ҳавонинг тўлиқ талабга жавоб бермаслигидир. Бундай муаммолар Ўзбекистонда ҳам мавжуд. Агар туристлар тарихий обидаларни тамоша қилиш билан бирга ёз пайтларида чўмилиш ва соф ҳавода сайр қилишни мақсад қилиб қўйса, биринчи йўналиш бўйича тегишли обидаларни, туристик объектларни топишимиз мумкин. Аммо чет мамлакатлардан келиб 3 Файзиева Ш. Основные направления развития туризма в Узбекистане. // Экономический вестник Узбекистана. № 3-4, 2004. – 61 бет. 19

бемалол чўмиладиган сув ҳавзаларимиз, мириқиб дам оладиган, экологик жиҳатдан тўлиқ талабга жавоб берадиган боғ, сунъий ўрмонларимиз етарли эмас. Албатта, тоза ҳавоси, экологик жиҳатдан барча талабларга жавоб берадиган бетаркрор табиати ва иқлимига эга бўлган тоғларимиз бор. Аммо улар туристик объектлар қаторига киритилмаган ва туристик маршрутда ўз ифодасини топмаган. Бунинг устига тоғларда туристларга сервис хизмати деярли ташкил қилинмаган. Булардан кўриниб турибдики, туризмни ривожлантириш учун ўзимизда ҳали анча ишларни амалга оширишимиз лозим экан. Туризмни ривожлантиришнинг яна бир муҳим омиллардан бири бу соҳада рекламани йўлга қўйишдир. Аммо мамлакатимизда бу соҳа ҳам жуда оқсоқ ҳолатда. Бир томондан бу реклама маълум маблағни талаб қилади. Маблағ эса, туристик ташкилотлар ҳали ривожланиб улгурмаганлиги туфайли, камлик қилмоқда. Оқибатда бу соҳа, айниқса диққатга сазовор янги-янги туристик объектлар аҳолининг, туристларнинг диққат эътиборига тушмасдан қолиб кетмоқда. Ўзимизда мавжуд бўлган кўпгина туристик объектларни нафақат хорижий, ҳатто ўзларимиз ҳам тўлиқ билмас эканмиз. Мустақиллик йилларида бирқанча аллома ва авлиёларимизнинг қадамжойлари, қабр-мақбаралари қайтадан кашф этилди. Аммо уни ҳам аҳолининг аксарият қисми билишмайди. Масалан, Тайлоқ туманида Хўжа Дарун, Ургут туманида Имоми Аъзам, Бахмал туманида Мир Саид Халил, Fаллаорол туманида Садир Ваққос каби авлиё ва алломаларимизнинг мақбаралари тикланди, йирик мажмуалар қурилди. Бу рўйхатни яна ҳам давом эттириш мумкин эди. Буларнинг ҳаммаси диққатга сазовар, тарихий аҳамиятга молик, маънавиятимизнинг тарихий илдизларидан далолат берувчи обидалардир. Аммо бу обидалар туристик маршрутга, диққатга сазовор объект сифатида киритилмаган. Бу жойларга фақат ерлик аҳоли зиёратга борадилар, холос. Ўша жойларнинг тарихини, унинг барча қирраларини аҳолига тушунтириб берадиган гитларнинг йўқлиги ҳам бу жойларнинг туристлар эътиборидан четда қолиб кетишига асосий сабаблардан бири бўлиб қолмоқда. 20

Демак, туризм комплексини ривожлантиришда асосий йўналишлардан бири унга хизмат қиладиган кадрлар салоҳиятини ҳам шакллантириш мақсадга мувофиқ. Бунинг ичида халқаро андозалар даражасида хизмат кўрсатадиган сервис соҳаси, гитлар каби мутахассисларга алоҳида аҳамият бериш лозим, деб ўйлаймиз. Шундай қилиб, мамлакатимизда туризмни ривожлантириш учун турли йўллар, восита ва омиллар борки, улардан тадбир билан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Буларнинг шакли ушбу чизмада келтирилган (5-чизма). 21

Туризмни ривожлантириш йўллари ва омиллари Туризмга хиз- мат қилувчи соҳаларни ри- вожлантириш Ҳаво, темирйўл, сув ва автомобил йўлларини Савдо ва умумий овқатланиш соҳасини Маиший хизмат ва меҳмонхоналарни Тарихий обидаларни асраб- авайлаш, янгиларини барпо этиш ва эскиларини реконструкция қилиш Мамлакатимиздаги кўпгина тарихий обидаларни асл ҳолига келтириш Буюк зиёратгоҳларни янгидан барпо этиш (Имом ал-Бухорий, Мотрудий, Ал-Фарғоний каби) Тарихий обидаларни реконструкция қилиш қайта таъмирлаш (Шоҳи Зинда мажмуи, Хожа Аҳрори Вали мақбараси ва масжиди, Ат-Термизий мажмуаси кабилар Ушбу соҳа учун юқори малакали кадрлар салоҳиятини барпо қилиш Олий ўқув юртларида бакалавр ва магистрлар тайёрлаш Касб-ҳунар коллежларида кичик кадрларни тайёрлаш Хорижий мамлакатларда малакасини ошириш Мамлакатда сиёсий ва Терроризм хавфини бартараф қилиш Аҳолининг тинчлигини, турли ички низоларнинг бартараф қилинишини таъминлаш 22

ижтимоий барқарорликни таъминлаш Туристларнинг, уларнинг мулкининг хавфсизлигини тўлиқ таъминлаш Туристларнинг ҳақ-ҳуқуқларини таъминловчи қонун ва бошқа меъёрий ҳужжатларнинг яратилиши ва амалга оширилиши Туризмни тарғиб қилувчи рекламани йўлга қўйиш Туризм бўйича оммавий ахборот воситаларидан фойдаланиш Ижтимоий рекламаларни кўча ва ҳиёбонларда ташкил қилиш Турли буклетлар плакатлар нашр қилиб тарқатиш 5 – Чизма. Туризмни ривожлантириш учун айрим йўналишлар Ўзбекистоннинг туризм салоҳияти Ўзбекистон, таъкидланганидек, катта туристик салоҳиятга эга. Самарқанд, Бухоро, Хива шаҳарлари, БМТ қошидаги ЮНЕСКОнинг бутун дунё тарихий ва маданий мероси рўйхатига киритилган. Мамлакатимизда фақатгина тарихий, маданий, меъёрий, архиологик аҳамиятга эга бўлган туристларни жалб қилиш мумкин бўлган объектлар сони 7,0 мингдан зиёдни ташкил қилади. Улардан 545 таси меъморий, 575 таси тарихий, 1457 таси санъат, 5500 таси архиологик обидалардир. Улардан туристик объект сифатида қамраб олингани атиги 140 та 4 . Бу кўрсаткич бор-йўғи 2,0 фоизни ташкил қилади, холос. Қолган туристик объектлар, қимматли обидалар ҳақида реклама ҳам, аниқ маълумотлар ҳам етарли 4 Файзиева Ш. Основные направления развития туризма в Узбекистане. // Экономический вестник Узбекистана. № 3-4, 2004. – 61 бет. 23

эмас. Демак, кўриниб турибдики, ҳали бу борада анча ишларни амалга ошириш лозимга ўхшайди. Бунда тарихчи, архиолог, қадимшунос каби олимларнинг ҳам хизматлари етарли бўлиши лозим. Тўғри, ҳозирги кунда мамлакатимиздаги туристик объектларнинг 200 тасида рестоврация ишлари кетмоқда, 500 таси эса қайта таъмирлаш ва рестоврацияга муҳтож. Бу ишлар учун ҳам давлат бюджетидан миллиардлаб маблағ ажратилмоқда. Лекин бу соҳа фақат бюджетга кўз тикиб қолиши мумкин эмас. У ўзини-ўзи маблағ билан таъминлаш билан бирга, қаттиқ валюта ва нақд пул тушумини кўпайтирадиган соҳага ҳам айланмоғи лозим. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, кўпгина мамлакатларда рестоврация (қайта тиклаш) жараёни ҳам туристик объект сифатида фойдаланилади. Бунда ушбу объектнинг асл ҳоли лойиҳаси, бугунги аҳволи, қайта тиклаш жараёни ва қандай бўлиш кераклиги кўрсатилади. Албатта бу ҳолатлар тарихий объектлар учун муҳим ҳисобланади. Бу эса туристларни ўзларига жалб қилиши табиий. Ўзбекистоннинг туристик салоҳияти катта эканлиги билан бирга, уларнинг айрим шаҳарлари ўта диққатга сазовордир. Масалан, туристларнинг кўриши мумкин бўлган объектлар сони бўйича Хива шаҳари биринчи ўринда туради. Унда 310 та объект, иккинчи ўринда Бухоро шаҳри бўлиб, унда 221 та объект, Тошкент шаҳарида 144 та ва Самарқандда 118 та объект мавжуд 5 . Ушбу мавжуд туристик объектлардан ташқари яна бир қанча объектларни барпо қилиш мумкин. Биргина Самарқанд вилоятини оладиган бўлсак, унинг Ургут, Омон-қўтон, Оҳалик, Миронқул каби манзарали тоғ-даралари борки, бу жойларга пиёда маршрутларни ташкил қилиш мумкин. Аммо бундай салоҳиятга қўл урилган эмас. Албатта ёз фаслларида шу дараларда одамлар жуда гавжум бўлади. Лекин булар ўз ихтиёри билан борган дам олувчилардир. Ташкилий тарзда бу тоғ манзараларига саёҳатлар уюштириш ҳамон йўлга қўйилмаган. Бундай объектлар Жиззах вилоятининг Бахмал, Зомин, Фориш туманларида, водий вилоятларида, 5 Файзиева Ш. Основные направления развития туризма в Узбекистане. // Экономический вестник Узбекистана. № 3-4, 2004. – 61 бет. 24

Тошкент вилоятининг кўплаб манзарали туманларида ҳам мавжуддир. Гап уларни ишга солиб, аҳоли ва мамлакатимиз иқтисодиёти учун фойдаланишда. Мамлакатимизнинг ўзига хос хусусиятларидан бири унда шарқона бозорнинг ривожланганлигидадир. Бу объектлар ҳам кўп жиҳатдан ўзимизга хос бўлиб, бошқа худуддан келган туристларни қизиқтириши табиий. Бу жойлар туристларнинг томошаси учун тайёр жойлардир, фақат уларни туристик маршрутга киритиб ташкил қилишда. Бозорларни туристик объектларга киритилиши икки жиҳатдан фойда. Биринчидан, туристларга ўзимизнинг бой неъматларимизни кўрсатиш имконияти туғилса, иккинчидан, шарқ ширинликларини сотиш имконияти ҳам туғилади ва хорижий валюта тушумини таъминлайди. Бу учун ҳар бир туристик объектга киритилган бозорнинг бевосита кўринарли жойида пул алмаштириш шаҳобчаларини ҳам ташкил қилиш мақсадга мувофиқдир. Бизда туристларга кўрсатиладиган сервис хизмати жуда паст даражада. Биргина мисол, айрим мутахассисларнинг тадқиқот натижаси шуни кўрсатадики, Ўзбекистонга келган туристларнинг 60 фоизи бу ерга фақат сервис хизматининг пастлиги эвазига қайтиб келмаслигини билдирган 6 . Бу кўрсаткич ҳам ҳали бизда сервис хизматини яхшилаш учун жуда кўп ишларни амалга ошириш лозимлигидан далолат бериб турибди. Бу йўналиш бўйича биринчи галда кадрлар масаласини ҳал қилиш лозим. Албатта бу бўйича айрим ишлар қилинди. Хусусан, Самарқандда туризм коллежи очилди, Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти ташкил қилиниб, унда сервис, туризмга оид бакалавр ва магистрлар тайёрлашга киришилди. Аммо бу кенг кўламли туристик хизматлари учун етарли эмас. Бу соҳага кадрларни турли мулк шаклларига эга бўлган ўқув юртлари тайёрлаши мақсадга мувофиқ. Унда ҳақиқий эркин рақобат вужудга келади ва ҳар бир ўқув муассаси ўз кадрининг рақобатбардошлигини таъминлашга ҳаракат қилади. Бу эса, ўз навтабида, кадрлар тайёрлашнинг сифат ва самарадорлигининг ошишига асосий омил бўлиб хизмат қилади. Бундай жараёнда тайёрланган кадрлар, табиийки, жуда 6 Файзиева Ш. Основные направления развития туризма в Узбекистане. // Экономический вестник Узбекистана. № 3-4, 2004. – 61 бет. 25

кўп сифат кўрсаткичларига эга бўлади ва туризмда сервис хизматининг юқори даражага кўтарилишига асосий омил бўлади. Мамлакатимизда 300 дан зиёд курортлар, 40 дан зиёд сиҳатгоҳлар, юзлаб дам олиш уйлари мавжуд 7 . Аммо бу объектларнинг аксарияти туризм соҳасига жалб қилинмаган. Бироқ, жуда кўп курортларимиз ажойиб хушманзара жойларда жойлашгани билан бирга кўпгина касалликларга даво ҳамдир. Лекин таъкидлангандек, рекламанинг яхши йўлга қўйилмаганлиги, туристларнинг ушбу жойларга умуман жалб қилинмаганлиги бирорта курорт объектларини халқаро майдонга, дам олиш зонасига айлантира олган эмасмиз. Бу ҳам ҳали анча ишларни амалга ошириш лозимлигидан далолат беради. Бизнинг мамлакатимизга туристик йўл билан келиш истагини билдирган хорижликларнинг сони 10,0 млн. кишини ташкил қилади. Бу жуда катта имконият, эндиги вазифа ана шу имкониятдан оқилона фойдаланишда. Ўзбекистоннинг яна бир муҳим хусусияти шундаки, ундан «Буюк ипак йўли» ўтган бўлиб, унинг маркази ҳам шу ҳудуд ҳисобланади. Агар буни тиклаб «Буюк ипак йўли бўйлаб» деган битта маршрут ташкил қилинса, бу ҳам туристларни жалб қиладиган катта имконият ҳисобланади. Хуллас, туризмни ривожлантирши учун мамлакатимиз салоҳияти беқиёс. Ундан самарали фойдаланишни йўлга қўйиш, туризм индустриясини қарор топтириш мамлакатимизнинг иқтисодий ўсишини таъминлайдиган асосий соҳалардан бирига айланиши табиий. Мамлакатимизнинг туристик салоҳияти шу қадар юксак ва рангбаранг-ки, ундан фақат шу мақсад учун оқилона фойдаланиш лозим. Буларнинг асосийлари ушбу чизмада келтирилган (6-чизма). Ўзбекистоннинг туризм салоҳияти 7 Файзиева Ш. Основные направления развития туризма в Узбекистане. // Экономический вестник Узбекистана. № 3-4, 2004. – 61 бет. 26

Меъёрий обидалар (545 та) Тарихий аҳамиятга молик жойлар (575 та) Санъатга оид обидалар (1457 та) Архиологик обидалар (5500 та) Шарқона услубда барпо этилган мустақиллик даврида қурилган иншоатлар Бетакрор табиатига эга бўлган ҳушман- зара тоғли ҳудуд- лар, қўриқхоналар Шарқона йирик бозорлар Курортлар (300 дан зиёд) сиҳатгоҳлар (40 дан зиёд) Буюк Ипак Йўли объектлари 6 – чизма. Ўзбекистоннинг туризм салоҳияти. Мазкур чизмада кўриниб турибдики, мамлакатимизда туризмни ривожлантириш учун йўналишлар томоша ва ўрганадиган объектлар кўлами жуда кенг. Бундан туристик дам олишдан тортиб пиёда саёҳатгача, оддий кўздан кечиришдан тортиб илмий экспедициягача бўлган жараёнлар қуршовида бўлади. 27

Адабиётлар рўйхати 1.Ўзбекистон Республикаси Конститутцияси. Т: Ўзбекистон, 1992.- 46 б. 2.Ўзбекистон Республикасининг “Туризм тўғрисида”ги қонуни. // «Халқ сўзи» газетаси, 1999 йил 14 сентябрь. 3.Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1992 йил 27 июлдаги “Ўзбектуризм Миллий компаниясини ташкил этиш тўғрисида”ги Фармони. // «Халқ сўзи» газетаси, 1992 й. 28 июль. 4.Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Буюк ипак йўлини қайта тиклашда Ўзбекистон Республикасининг иштирокини авж олириш ва республикада халқаро туризмни ривожлантириш борасидаги чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони. // «Халқ сўзи» газетаси, 1995 й. 3 июнь. 5.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистон Республикасида халқаро туризмнинг замонавий инфраструктурасини барпо қилиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарори. // «Халқ сўзи» газетаси, 1995 й. 4 июнь. 6.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Сайёҳлик ташкилотлари фаолиятини ташкил этишни такомиллаштириш тўғрисида”ги Қарори. // «Халқ сўзи» газетаси, 1998 й. 9 август. 7.Ўзбекистон Республикаси Президентининг «2005 йилгача бўлган даврда Ўзбекистонда туризмни ривожлантиришга оид давлат дастури тўғрисда»ги Фармони. // «Халқ сўзи» газетаси, 1992 й. 16 апрель 8.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Ўзбекистонда туриз соҳаси учун кадрлар тайёрлаш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарори. // «Халқ сўзи» газетаси, 1995 й. 4 июль. 9.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Хорижий инвесторлар иштирокидаги меҳмонхона мажмуаларига имтиёзлар бериш тўғрисида”ги Қарори. // «Халқ сўзи» газетаси, 1995 й. 4 июль. 28

O'xshashlar

Меҳмонхона ва ресторан хўжалигининг ўзига хос хусусиятлари

Мехмонхона ва ресторан хизматларининг ўзига хос хусусиятлари

Меҳмонхона ва ресторан хўжалигининг ўзига хос хусусиятлари

Ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ўзига хос хусусиятлари

Фирма ва компанияларда молиявий тахлилнинг ўзига хос хусусиятлари