Standartlashtrish bo’yicha davlat nazorati, xalqaro standartlashtirish - Iqtisodiyot - Referatlar

Standartlashtrish bo’yicha davlat nazorati, xalqaro standartlashtirish

Yuklangan vaqt:

10.10.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

30.0673828125 KB

Ko'chirib olish

Standartlashtrish bo’yicha davlat nazorati, xalqaro standartlashtirish Reja: 1.Standartlar bo’yicha me’yoriy hujjatlarni nazorat qilish tartibi 2. Standartlarni o’zgartirish va bekor qilish to’g’risida 3. Xalqaro standartlashtirish (ISO, MEK, ISO-9000) tashkilotlari va ularning asosiy vazifalari

1. Standartlar bo’yicha me’yoriy hujjatlarni nazorat qilish tartibi Agar vazirliklar, uyushmalar, korporatsiyalar, konsernlar, davlat ishlab chiqarish korxonalari, kooperativlar, qo’shma, aksionerlik, shaxsiy va boshqa korxonalar, muassasa va tashkilotlar, ishlab chiqarish va tijorat bilan shug’ullanadigan fuqarolar mahsulotga belgilangan talablarga rioya qilishmasa, u holda eng rivojlangan xorijiy mamlakatlarning milliy standartlari darajasida ishlab chiqilgan standartlashtirish bo’yicha me’yoriy hujjatlar ham mahsulot sifatini kafolatlashga ojizlik qiladi. Shuning uchun ham amaldagi standartlar va o’lchash vositalari ustidan respublikada davlat nazorati o’rnatiladi. O’zbekiston respublikasida barcha xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan ishlab chiqariladigan mahsulotga belgilangan me’yoriy hujjatlarning bajarilishi shart bo’lgan talablar va standartlashtirish bo’yicha qonunchilik hujjatlarini bajarilishi ustidan davlat nazorati O’zbekiston Respublikasining 1993 yil 28 dekabrda qabul qilingan «Standartlashtirish to’g’risida»gi qonuni, Respublika Vazirlar Mahkamasining 12 avgust 1994 yildagi «O’zbekiston Respublikasi hukumatining ayrim qarorlariga o’zgartirishlar va qo’shimchalar kiritish to’g’risida»gi 410-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Standartlar va o’lchash vositalari ustidan davlat nazorati to’g’risida Nizom» va O'zDSt 1.0:1998 "O’zbekiston standartlashtirish davlat tizimi. Asosiy qoidalar" standarti talablariga asosan rahbariy hujjatlar (RD O’z. 51-033-97 va RD O’z 51-041-95) da belgilangan tartibda amalga oshiriladi. O’zbekiston Respublikasida o’tkaziladigan davlat nazoratining asosiy vazifalari qo’yidagilardan iborat: vazirliklar, idoralar, assotsiatsiyalar, konsernlar, davlat korxonalari, kooperativlar, qo’shma hissadorlik, ijara, kichik va boshqa korxonalar, muassasalar va tashkilotlar, ularning qaysi idoraga mansubligi va mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, ular tomonidan standartlarni o’z vaqtida amalda tadbiq etish va ularning talablariga qat’iy ravishda rioya qilishini ta’minlash, standartlarning ilmiy-texnik darajalarini tahlil qilish va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, ilmiy-texnik taraqqiyotini jadallashtirish, mehmat

unumdorligi, mahsulotning texnik darajasi va sifatini yaxshilash maqsadida fan va texnika yutuqlaridan samaradorli foydalanishga ko’maklashish. Ishlab chiqaruvchilar va sinov laboratoriyalari tomonidan harakatdagi standartlarning bajarilishi shart bo’lgan talablariga rioya qilinishi ustidan davlat nazorati, ularning ishlab chiqarayotgan mahsulotlari (xizmatlari)ni ushbu talablarga mos kelish darajasini nazorat qilish orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun ham me’yoriy hujjatlar asosida ishlab chiqarilayotgan majburiy sertifikatlashtiriladigan va sertifikatlashtirilmaydigan hamda chetdan keltirilgan mahsulotlar davlat nazoratininng ob’ekti bo’lib xizmat qiladi. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan (sertifikatlashtirilgan va import qilingan) mahsulotga belgilangan standartlashtirish bo’yicha me’yoriy va qonunchilik hujjatlarining bajarilishi shart bo’lgan talablariga rioya qilish ustidan nazorat ishlari quyidagi idoralar tomonidan amalga oshiriladi: - O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi); - Arxitektura va qurilish, Tabiatni muhofaza qilish davlat qo’mitalari va Sog’liqni saqlash vazirligi hamda ularning hududiy organlari; - maxsus vakil sifatida belgilangan boshqa davlat boshqaruv organlari. Standartlarning bajarilishi shart bo’lgan talablariga rioya qilish ustidan quyidagi shaxslar nazorat o’tkazadilar: - O’zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog’iston Respublikasining standartlar ustidan nazorati bo’yicha davlat bosh inspektorlari; - viloyat va shaharlarning standartlar ustidan nazorati bo’yicha davlat bosh inspektorlari; - standartlar ustidan nazorati bo’yicha inspektorlar. "O’zbekiston Respublikasi standartlar va o’lchash vositalari ustidan davlat nazorati to’g’risida"gi Nizomga asosan O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi) Arxitektura va qurilish, Tabiatni muhofaza qilish davlat qo’mitalari va Sog’liqni saqlash vazirligining rahbarlari o’zlari egallab turgan lavozimlariga ko’ra standartlar va o’lchash vositalari ustidan nazorat qilish bo’yicha O’zbekiston

Respublikasining bosh davlat inspektorlari, ularning o’rinbosarlari esa - O’zbekiston Respublikasi bosh davlat inspektorlarining muovinlari hisoblanadilar. Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish O’zbekiston davlat markazi O’zdavstandart vorisi «O’zstandart» agentligining standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish hududiy (regional) markazlari (SMShM), Arxitektura va qurilish, Tabiatni muhofaza qilish davlat qo’mitalari va Sog’likni saqlash vazirligi, Qoraqalpog’iston Respublikasi va shaharlardagi hududiy markazlarning rahbarlari o’zlarining lavozimlariga ko’ra standartlar va o’lchash vositalari ustidan davlat nazorati bo’yicha Qoraqlpog’iston Rsspublikasining, viloyat va shaharlarining bosh inspektorlari, ularning o’rinbosarlari bosh inspektorlarining muovinlari hisoblanadi. O’zdavstandart, Arxitektura va qurilish, Tabiatni muhofaza qilish davlat qo’mitalari, Sog’liqni saqlash vazirligi va sertifikatlashtirish bo’yicha hydudiy markazlar (CMChM)ning bo’lim boshliqlari, ularning o’rinbosarlari va bosh mutaxassislari o’zlarining egallab turgan lavozimlariga ko’ra standartlar va o’lchash vositalari ustidan nazorati bo’yicha davlat inspektorlari hisoblanadi. Quyidagi idoralar O’zbekiston Reslublikasida standartlar ustidan davlat nazoratini amalga oshiradilar: - O’zbekiston Respublikasi bo’yicha - O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi); - qurilish, qurilish sanoati hamda loyihalash va konstruksiyalash sohasi bo’yicha Arxitektura va qurilish davlat qo’mitasi; - tabiat resurslaridan foydalanishni boshqarish, atrof-muhitni ifloslanish va boshqa zararli ta’sirlardan himoya qilish sohasi bo’yicha Tabiatni muhofaza qilish davlat qo’mitasi; - tibbiyot mahsulotlari, tibbiy texnika buyumlari, dorivorlar, davolash vositalari hamda respublika sanoatlarida ishlab chiqariladigan va import bo’yicha chetdan keltirilgan mahsulotlar tarkibida inson organizmi uchun zararli bo’lgan moddalarni aniqlash masalalari sohasi bo’yicha - Sog’liqni saqlash vazirligi.

Qoraqalpag’iston Respublikasi, viloyat va shaharlarida standartlar va o’lchash vositalari ustidan davlat nazorati O’zdavstandartning mintaqaviy standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish markazlari hamda o’zlarining vakolatlari doirasida Arxitektura va qurilish davlat qo’mitasi, Tabiatni muhofaza qilish davlat qo’mitasi va Sog’liqni saqlash vazirligining hududiy idoralari tomonidan olib boriladi. Ular davlat nazoratini bevosita korxona, tashkilot va muassasalarda amalga oshiradilar. Standartlar talabiga rioya qilinishi ustidan davlat nazoratini O’zbekiston va Qoraqalpag’iston respublikalarining bosh davlat inspektorlari, viloyat va shaharlarning bosh davlat inspektorlari va standartlar ustidan nazorat qilish bo’yicha davlat inspektorlari amalga oshiradilar. Standartlar va o’lchash vositalari ustidan nazoratning amalga oshiruvchi mansabdor shaxslar hokimiyat organlarining vakili hisoblanadi va ular davlat himoyasida bo’ladi. Ular O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi) tomonidan belgilangan tartibda attestatsiyadan o’tadilar. O’zbekiston Respublikasining barcha bosh davlat inspektorlari va davlat inspektorlarining huquq va vazifalari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 1994 yil 12 avgustda qabul qilingan 410-sonli qarori bilan tasdiqlangan «O’zbekiston Respublikasi standartlari va o’lchash vositalari ustidan davlat nazorati to’g’risidagi Nizom»da to’liq ko’rsatib berilgan. Respublikada qo’llanilayotgan standartlarni respublika xalq xo’jaligi, mamlakat aholisi va eksport ehtiyojlariga mos kelishini ta’minlash hamda standartlarni qayta ko’rish, o’zgartirish va ularni bekor qilish, standartlarni tekshirishdagi asosiy maqsad hisoblanadi. Standartlarni tekshirish ularda ko’rsatilgan muddat bo’yicha, avval standartni ishlab chiqqan tashkilotlar, texnik qo’mitalar (agar mavjud bo’lsa), standartlashtirish bo’yicha tayanch, buyurtmachi va boshqa manfaatdor tashkilotlar birgalikda kelishilgan holda o’tkaziladi. Buning uchun standartlarni ishlab chiqqan tashkilot rahbari tomonidan standartlashtirish bo’yicha texnik qo’mitalar, tayanch,

buyurtmachi (asosiy iste’mochilar) va boshqa manfaatdor tashkilotlar vakillaridan iborat komissiya to’ziladi. Tekshiriladigan standartlar ro’yxati standartlashtirish bo’yicha yillik va istiqbol rejalari loyihalariga kiritiladi. Standartlarni tekshirish jarayonida ko’rsatkichlar nomenklaturasi va ularning miqdori, me’yorlar, qoidalar, tavsiflar, atamalar va tushunchalar. belgilar, uslublar, fizik kattalik birliklari; shuningdek, mahsulotning inson hayoti va sog’ligi uchun xavfsizligi, atrof-muhitni muhofaza qilish, o’zaro almashuvchanligini ta’minlaydigan hamda belgi qo’yish va nazorat qilish usullarini harakatdagi qonunchilik, standartlashtirish davlat tizimi va boshqa me’yoriy hujjatlar, xalqaro mintaqaviy va rivojlangan xorijiy davlatlarning standartlari (ISO, MEK va boshqalar), MDH Davlatlararo standartlari, bir xil mahsulot guruhlariga mo’ljallangan standartlar va ular bilan o’zaro bog’liq bo’lgan me’yoriy hujjatlar talablari hamda sinov va sertifikatlashtirish milliy tizimlariga mos kelishi tahlil qilinadi. Bulardan tashqari, mahsulotga mo’ljallangan standartlarni tekshirish jarayonida solishtirma jadvallar va sinov natijalari, ya’ni mahsulot yaratish bo’yicha tegishli ilmiy-tadqiqot, loyihalash va tajriba ishlari natijalari bo’yicha manfaatdor tashkilot va ishlab chiqarish korxonalar tomonidan to’zilgan takliflar, standartni qo’llashdagi haqiqiy samara, davlat va tarmoq nazoratlari, Transport vazirligi va kasaba uyushmalari idoralarining takliflari ham ko’rib chiqiladi. Shuning bilan birgalikda tekshirilgan standartning bugungi kundagi ilmiy-texnika darajasi ham baholanadi. Standartlarni tekshirish natijalari asosida ixtiyoriy shaklda dalolatnoma to’ziladi. Dalolatnomada tekshirilgan standartning ilmiy-texnik darajasi, qo’llanishdagi samaradorligi, standart talablarining jahon bozori talablari darajasiga mos kelishi va standartni bundan keyin qayta ko’rib chiqish, o’zgartirish yoki bekor qilish bo’yicha takliflar beriladi. Dalolatnoma imzolangandan so’ng 15 kun ichida komissiya tomonidan buyurtmachiga yuboriladi. Agar komissiya standart mazmunini o’zgartirmasdan faqat harakat muddatini o’zaytirish, chegaralash yoki chegarasini olib tashlash to’g’risida qaror qabul

qilgan bo’lsa, u holda standartni, tekshirish dalolatnomasi kelishish uchun ilgari kelishilgan manfaatdor tashkilotlarning barchasiga yubriladi. Tekshirish dalolatnomasi esa 15 kun ichida kelishilib bo’lishi kerak. Agar standartni tekshirish natijasi bo’yicha uni chegaralanmagan muddatlar va o’zgartirishlar kiritilmasdan bundan so’ng ham qo’llash mumkin va uning talablari jahon talablari darajasiga mos keladi deb topilsa, u holda tekshirish dalolatnomasi standartlar majmuini saqlash tashkilotiga yuboriladi. Standartlarni tekshirish natijalari bo’yicha bir-biri bilan bog’liq bo’lgan me’yoriy hujjatlarni qayta ko’rish, o’zgartirish va bekor qilish to’g’risidagi takliflarni tekshirishdan o’tkazgan tashkilot ularni standartlashtirish bo’yicha tegishli texnik qo’mita yoki tayanch tashkilotga va takliflarning ko’chirma nusxalarini esa O’zdavstandart («O’zstandart» agentligi)ga yuboradi. Agar mahsulotga yangi va progressiv talablar qo’yilsa, u holda standart qaytadan ko’rib chiqiladi. Lekin asos bo’luvchi va umumtexnik standartlar odatda qayta ko’rib chiqilmaydi, faqat ular yangi talablar kiritish orqali o’egartiriladi, xolos. Qayta ko’rib chiqish natijasida harakatdagi standart o’rniga yangi standart ishlab chiqiladi. Ishlab chiqilgan yangi standartdi qaysi standart o’rniga ishlab chiqilganligi ko’rsatiladi. Shuning bilan birgalikda qayta ko’rib chiqilgan standartlarga kiritilgan qo’shimchalar va ular bilan bog’liq bo’lgan me’yoriy hujjatlar ham bir vaqtda ko’rib chiqilishi kerak. 2. Standartlarni o’zgartirish va bekor qilish to’g’risida Mahsulot sifatiga mo’ljallangan standartlarga kiritiladigan o’zgartirishlar ushbu standartni ishlab chiqqan tashkilot tomonidan kiritiladi va o’zgartirishlar mahsulotning amaldagi standart talablari asosida ishlab chiqarilayotgan mahsuloti bilan o’zaro almashuvini bo’zishga olib kelmaydigan texnik darajasi, sifati va samaradorligining asosiy ko’rsatkichlarini o’zgartirmaydigan yangi progressiv talablar bo’lishi kerak. O’zgartirishlar loyihasini ishlab chiqish, kelishish, tasdiqlashga taqdim etish va rasmiylashtirish yangi standartlar loyihasini tasdiqlash uchun belgilangan tartibda amalga oshiriladi.

Agar standartga kiritiladigan o’zgartirishlar uning ilmiy-texnik darajasiga ta’sir etmasa, u holda o’zgartirish loyihasiga tushuntirish xatida taqqoslash jadvalini keltirmasa ham bo’ladi. Shuning bilan birgalikda kiritiladigan o’zgartirishning boshqa standartlar bilan bog’liqligi bo’lmasa, u holda o’zgartirishlar loyihasini manfaatdor tashkilotlarga taqriz uchun yuborilmasligi ham mumkin. O’zgartirish loyihasini taqrizga yuborish yoki yubormasligi to’g’risidagi qaror standarlashtirish bo’yicha texnik qo’mitaga tegishli tashkilot tomonidan qabul qilinadi. Shuningdek kiritiladigan o’zgartishlar boshqa kelishuv tashkilotlarning manfaatlari uchun tegishli bo’lmasa, u holda o’zgartirishlar faqat buyurtmachi (asosiy iste’molchi) bilan kelishiladi, xolos. Agar standart muddatini o’zaytirish, chegaralash yoki harakat muddatini bekor qilish ushbu standart mazmunining o’zgarishi bilan bir paytda amalga oshirilsa, u holda standart muddatini chegaralash yoki harakat muddatini bekor qilish haqidagi ma’lumotlar shu o’zgartirishlar ichiga kiritiladi va bu o’zgartirishlar ushbu standartni tasdiqlagan idora tomonidan amalga oshiriladi. O’zgartirishlar to’g’risidagi hujjatlar (qaror, buyruq va boshqalar) standart muddatining tamom bo’lishiga 6 oydan kam bo’lmagan vaqt ichida yuborilishi kerak. Standart muddatining o’zaytirilganligi, chegaralanmaganligi yoki harakat muddatini bekor qilinganligi haqidagi ma’lumotlar standart harakati tamom bo’lish muddatidan 3 oy oldin standartlarning bibliografik ko’rsatkichlarida chop etiladi. Standartga kiritilgan o’zgartirishga uni tasdiqlagan idora tartib raqamini qo’yadi va korxonalarni o’zgartirishlar bilan ta’minlash hamda joriy etish bo’yicha tashkilot va texnik choralarni amalga oshirish uchun ketadigan vaqtni hisobga olgan holda o’zgartirishlarning joriy etish sanasini belgilaydi. Kiritiladigan o’zgartirishlar har bir standartga alohida rasmiylashtiriladi va standartga oldin tasdiqlangan o’zgartirishlar keyingi o’zgartirishlarga kiritilmaydi, ular alohida qo’llaniladi. Amaldagi yoki harakatdagi standart quyidagi hollarda bekor qilinadi: - ushbu standart talablari asosida mahsulot ishlab chiqarish butunlay to’xtatilsa;

- ushbu standart o’rniga boshqa me’yoriy hujjat ishlab chiqilsa. Standartni bekor qilish to’g’risidagi qaror yoki buyruq shu standartni tasdiqlagan idora tomonidan qabul qilinadi yoki chiqariladi. Buning uchun standartga ilova xati va standartni bekor qilish zarurligi asoslangan dalolatnoma, asosiy iste’molchi (buyurtmachi) va ilgari kelishilgan tashkilotlar bilan kelishilmaganligini tasdiqlovchi boshqa hujjatlarning asl nusxalari bilan birgalikda standartni tasdiqlagan idoraga yuboriladi. Standart tekshirilmasdan bekor qilinadigan bo’lsa, u holda u dalolatnomasiz, ammo ko’rsatilgan hujjatlar bilan birga yuboriladi. Agar standart yangi me’yoriy hujjatlar ishlab kelishi bilan bekor qilinsa, u holda yangi standart tasdiqlash uchun qabul qilingan qarorda uning qaysi me’yoriy hujjat o’rniga ishlab chiqilganligi ko’satiladi. Standartning bekor qilish to’g’risidagi barcha hujjatlar davlat rasmiylashtirish idorasiga standartni bekor qilish muddatini tamom bo’lishidan 6 oy oldin yuborilishi kerak. MDH davlatlararo standartlarini bekor qilish uchun kerakli hujjatlar standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo’yicha davlatlararo Kengashning texnik kotibiatiga takdim etiladi va standartlarning boshqa toifalarini bekor qilish uchun barcha hujjatlar O’zdavstandartga («O’zstandart agentligi) yuboriladi. Amaldagi standartlarni bekor qilish to’g’risidagi ma’lumotlar «Ma’lumotlar ko’rsatmasi»da standart bekor qilinishidan 3 oy oldin e’lon qilinadi. 3. Xalqaro standartlashtirish (ISO, MEK, ISO-9000) tashkilotlari va ularning asosiy vazifalari Ma’lumki, hozirgi zamon iqtisodiyotining rivoji xalqaro savdo aloqalarining o’sishi bilan o’zaro bog’liq. Hech kimga sir emas, xalqaro savdo aloqalarida bojxona qoidalarining bir xil emasligi, ta’riflari va mahsulotlarni jo’natish qoidalarining har xilligi va boshqa ayrim texnik to’siqlar xalqaro savdo-sotiq masalalarida ma’lum qiyinchiliklarga sabab bo’ladi. Bu qiyinchilik va to’siqlarni bartaraf etishda xalqaro standartlashtishtirish tashkilotlari muhim rol o’ynaydi. Chunki, xalqaro standartlashtirish takilotlari tomonlar uchun zarur bo’lgan

mahsulot sifatiga umumiy talablar. Aniq uslublar, ularni saqlash va tashish qoidalariga umumiy Talablar belgilovchi standartlar yaratadi. Ma’lumotlar bo’yicha hozirgi kunda dunyoda - standartlashtirish bo’yicha 50 dan ortiq xalqaro tashkilotlar faoliyat ko’rsatmokdalar. Bu tashkilotlar jahondagi barcha sanoati rivojlangan va o’zlarini ishlab chiqargan mahsulotlarini tashqi bozorga chiqarish uchun harakat kilayotgan mamlakatlar uchun va rivojlangan mamlakatlarning xalqaro standartlashtrishda ishtirok etishi, ularning o’z iqtisodiyotlarini yanada rivojlantirishi va o’z milliy standartlarini mablag’ bilan ta’minlashi uchun zarur bo’lgan mablag’larni tejashda muhim rol uynaydi. Hozirgi kunda jahonda standartlashtirish bo’yicha faoliyat ko’rsatayotgan xalqaro tashkilotlaridan ISO xalqaro tashkiloti yirik tashkilotlardan biri bo’lib hisoblanandi va 100 ga yaqin mamlakat uning a’zosi hisoblanadi. Shu jumladan, O’zbekiston ham 1994 yilning 1 yanvaridan boshlab ISO xalqaro tashkilotining teng huquqli a’zosi hisoblanadi. Shuning bilan birgalikda O’zbekiston Respublikasi rivojlanayotgan mamlakatlarda standartlashtirishni rivojlantirish bo’yicha qo’mita ISO/DEVKO tashkilotining ham doimiy a’zosi hisoblanadi. Birinchi standartlashtirish milliy tashkilot - Britaniya Assotsiatsiya 1901 yilda tashkil etilgan, so’ngra birinchi jahon urushi davrida Daniya byurosi, Germaniya qo’mitasi (1918 y), Amerika qo’mitasi (1918) va boshqalar tashkil topdi. 1926 yilda standartlashtirish milliy tashkilotining Xalqaro Assotsiatsiyasi (ISA) paydo bo’ldi. ISAning tarkibiga 20 ta mamlakat vakillari kirdi. 1938 yilda Berlinda standartlashtirish bo’yicha xalqaro s’ezd ochildi. Unda texnikaniig turli sohalari bo’yicha 32 ta qo’mita va kichik qo’mitalar to’zildi. 1939 yilda boshlangan ikkinchi jahon urushi ISAning faoliyatini to’xtatib qo’ydi. ISA 1946 yildan boshlab ISO Xalqaro standartlashtirish tashkiloti (International Standarts Organization) deb yuritildi. 1946 yilda Birlashgan Millatlar tashkilotining (BMT) standarlashtirishni muvofiqlashtirish qo’mitasining yig’ilishida xalqaro standartlashtirish tashkilotini tuzish haqida qaror qabul qilindi va shu yili bosh assambleyaning yig’ilishda 20 ta mamlakat (davlat) ishtirokida xalqaro standartlashtirish bo’iicha tashkilot ISO

tashkil etildi hamda shu yig’ilishda ISO ustavi qabul qilindi. Ustavda ushbu tashkilotning huquqiy holati (statusi), uning tuzilishi (strukturasi), asosiy idora (organ)larining funksiyalari va ishlash uslublari belgilandi. Hozirgi vaqtda ISO xalqaro tashkiloti o’zining faoliyatida 400dan ortiq har xil sohadagi xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qiladi va aloqa bog’lab turadi. Uning qo’mitalari, ya’ni azolari standartlashtirish bo’yicha milliy tashkilotlar hisoblanadi. Shu narsani alohida qayd etish joizki, ISO tashkilotiga har bir mamlakatdan faqat bitta standartlashtirish milliy tashkiloti a’zo qilib qabul qilinadi, chunki ba’zi mamlakatlarda standartlashtirish bo’yicha bir necha milliy tashkilotlar faoliyat ko’rsatadi. 1964 yilda ISO kengashi ayrim davlatlarda milliy standartlashtirish tashkilotlari hali tashkil etilmaganligini e’tiborga olgan holda, bu mamlakatlardan ISOga a’zolikka muxbir a’zo qilish haqida qaror qabul kildi. Muxbir a’zolarning huquqiy holati (statusi) bo’yicha ular ISO byudjetiga a’zolik badallarini to’lab turgan holdagina ISOning xalqaro standartlar va axborotlaridan foydalanishga haqlidir. Shuning bilan birgalikda muxbir a’zo bo’lgan davlatlar ISOning texnik qo’mitalari yig’ilishlariga o’zlarining vakillarini faqat ko’zatuvchi sifatida qatnashish uchun yuborishlari mumkin. ISOning organlariga quyidagilar kiradi: - Bosh assambleya, Kengash; - kengash qo’mitalari; - texnik idoralar (texnik qo’mitalar, kichik texnik qo’mitalar, ishchi organlar); - markaziy kotibiat (sekretariat). Prezident, Vitse-prezident, xazinachi va bosh kotib ISOning rasmiy shaxslari, Bosh assambleya esa ISOning yuqori rahbarlik idorasi (organi) hisoblanadi va u barcha milliy standartlashtirish tashkilotlarining vakillari hamda a’zolaridan tashkil topadi. Assambleya ushbu tashkilotning umumiy texnik siyosatini belgilaydi va uning faoliyatidagi asosiy masalalarni hal etadi.

Bosh assambleya Prezidentining qarori bilan bosh kotib tomonidan yoki kengash a’zolarining kamida 7 tasining iltimosiga binoan har 3 yilda bir marta kengash chakariladi va shu vaqt oralig’ida kengash rahbarlik ishlarini olib boradi. Kengash (sovet) prezidenti, vitse-prezidenti, xazinachi va 18 ta a’zolardan iborat bo’ladi va har 3 yilda qaytadan saylanadi. Kengash ISO faoliyati bilan bog’liq bo’lgan barcha masalalarni ko’rib chiqadi va tegishli qarorlar qabul qilinadi. Kengash yig’ilishiga a’zolar har yili kamida bir marta to’planishadilar. ISO xalqaro standartlarni ishlab chiqish bilan bog’liq barcha asosiy texnik ishlarni o’zining texnik qo’mitalari (ISO/TQ) va kichik texnik qo’mitalar (ISO TQ/ KQ) orqali amalga oshiradi, chunki ularning har biri muayyan soha bo’yicha ixtisoslashgan. Har bir qo’mita va kichik qo’mitalarga uning bajaradigan ishlarini ixtisoslashuvini aks ettiruvchi tartib raqami va nom beriladi. Masalan, ISO/TQ2 - "Boltlar, gaykalar va mahkamlash detallari", ISO/TQ18 "Rux va ruxli qotishmalar"; ISO/TQ23 - "Qishloq xo’jaligi traktorlari», ISO/TQ22 - «Avtomobillar», ISO/TQ97- "Hisoblash mashinalari va hisoblash tahlil asboblari"; ISO/TQ73 - «Iste’mol masalalari» va boshqalar. Texnik qo’mitaning ish sohasi juda katta va ko’p qirrali bo’lgan hollarda uning muvoffaqiyatli ishlashi uchun qo’mita doirasida bir muncha tor sohadagi masalalarni hal qilish maqsadida cheklangan muddatga kichik qo’mitalar (KQ) va ishchi guruhlar (IG) tashkil etiladi va ularning oldiga qo’yilgan vazifalar bajarilgandan so’ng ular tarqatib yuboriladi. ISOning texnik qo’mitalari ularning olib boriladigan ish natijalaridan manfaatdor bo’lgan boshqa xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar bilan faol aloqalar olib borishadi. ISO va uning Markaziy kotibiati tashkilotning tashkil topgan vaqtidan hozirgi kunga qadar o’z faoliyatini Jeneva shahrida olib bormoqda. Tashkilot tili ingliz, franso’z va rus tillari hisoblanadi va texnik qo’mitalar ishlari hamda tashkilot yozishmalari ushbu tillarning birida olib boriladi. ISOning kengashi qoshida standartlarning ayrim jihatlarini malakali tarzda ko’rib chiqilishini ta’minlovchi bir necha maslahatchi qo’mitalar mavjud. Masalan,

standartlashtirishning prinsiplarini o’rganish bo’yicha doimiy qo’mita (ISO/STAKO), rejalashtirish qo’mitasi (ISO/PLAKO), sertifikatlashtirish bo’yicha qo’mita (ISO/SERTIKO), texnik axborotlarini o’rganuvchi doimiy qo’mita (ISO/INFKO), rivojlanayotgan davlatlarda standartlashtirishni rivojlantirish bo’yicha qo’mita (ISO/DEVKO) va iste’mol masalalari bo’yicha qo’mita (ISO/KOPOLKO). Standartlashtirish prinsiplarini o’rganish bo’yicha doimiy qo’mita ISO/STAKO standartlashtirish prinsiplari, uning samaradorligi, xalqaro standartlarni qo’llash va boshqa ishlarni amalga oshiradi. Ushbu tashkilot tomonidan «Standartlashtirish samaradorligi» nomli kitobning bosilib chiqilishi xalqaro standartlashtirish ishlari bilan shug’ullanadigan barcha manfaatdor tashkilotlar uchun muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Shuning bilan birgalikda bu tashkilot tomonidan ishlab chiqilgan atamalar va ularning ta’rifi bo’yicha qo’llanmalar muhim ahamiyaga ega. Jumladan, standart, standartlashtirish, unifikatsiya, garmonizatsiya, muvofiqlik sertifati kabi atamalar ushbu qo’llanmalarda o’z aksini topgan. Sertifikatlashtirish bo’yicha qo’mita ISO/SERTIKO yoki ISO/ KASKO mahsulotlarni sertifikatlashtirish masalalarini o’rganadi va kerakli tavsiflar ishlab chiqadi. Qo’mitaning faoliyati davlatlarning milliy sertifikatsiya tizimi, milliy va xalqaro sertifikatsiyalash qonunlariga asosan xavfsizlik, inson salomatligini saqlash va tabiatni muhofaza qilish masalalariga karatilgan. Undan tashqari qo’mita o’zaro tan olish va tavsiflar ishlab chiqish bilan ham shug’ullanadi. SERTIKO (KASKO) da barcha ishlar ishchi guruhlar tomonidan olib boriladi. Hozirgi kunda SERTIKO (KASKO) tomonidan quyidagi qo’llanmalar ishlab chiqilgan. - mahsulotlarni sertifikatlashtirish uchun qo’llaniladigan standartlarga qo’yiladigan talablarga qo’llanma; - sertifikatlashtirish tizimining namunaviy tizimi; - sertifikatlashtirish organlari (idoralari)ga qo’yiladigan talablar; - nazorat organlari (idoralari)ga talablar;

- sinov laboratoriyasining texnik yaroqliligi. Ilmiy-texnik axborotlarni o’rganish bo’yicha doimiy qo’mita ISO/INFKO standartlashtirish bo’yicha axborotlashtirish markazlarining ishlarini uyg’unlashtirish va muvofiqlashtirish masalalari bilan shug’ullanadi. Jumladan, standartlar va boshqa hujjatlarga avtomatik ishlovni tashkil etish uchun guruhlash va indeksatsiya masalalari bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqadi, xalqaro standartlarni axborotlashtirish tizimlarida qo’llash va boshqa ishlarni tashkil etadi. Iste’mol masalalari bo’yicha qo’mita ISO/KOPOLKO quyidagi vazifalarni bajaradi: -iste’molchilarning milliy va xalqaro standartlashtirish ishlarida keng ishtirok etishini ta’minlash bo’yicha tegishli (kerakli) tadbirlar o’tkazish; -standartlashtirish prinsiplari bo’yicha iste’molchilarni axborotlar bilan ta’minlash va ularning xaq-huquqlarini himoya qilish masalalari bo’yicha ishlar olib borish; -iste’molchilarni xalq iste’mol tovarlari bo’yicha xalqaro standartlash ishlarida qatnashish bo’yicha yig’ilishlar o’tkazish; -iste’molchilar manfaatlari bilan bog’liq bo’lgan masalalar bo’yicha ISOning boshqa organlari (idoralari) bilan aloqalar olib borish. Iste’mol masalalari qo’mitasi ISO/KOPOLKO tomonidan iste’mol tovarlari bo’yicha quyidagi qo’llanmalar ishlab chiqilgan; - qo’llanma 12 "Iste’mol tovarlarini qiyosiy sinash"; - qo’llanma 14 "Iste’molchilar uchun tovarlar to’g’risida axborot"; - qo’llanma 36 "Iste’mol tovarlarining ekspluatatsion tavsifining o’lchami, standarti" va boshqalar. Keyingi vaqtlarda barcha mamlakatlarda xalqaro standartlar talablar asosida standartlashtirish ishlarini olib borish masalalariga alohida e’tibor karatilmokda. Bunday e’tibor ko’plab rivojlangan mamlakatlarning standartlashtirish bo’yicha ishlarida o’z aksini topgan. Jumladan, Buyuk Britaniyadagi mavjud 9600 standartning 2647 tasi ISO tashkiloti bilan hamkordir, Fransiyadagi 1099 ta standartdan 428 tasi belgilangan talablar bo’yicha ISO xalqaro standartlashtirish

tashkilotining talablariga javob beradi. Xalqaro standartlar qo’yidagi bosqichlarda ishlab chiqiladi: -xalqaro standartlarni ishlab chiqish bo’yicha texnik qo’mitaning takliflarini ko’rib chiqish va ularni dasturga kiritish; -ishchi loyihani maxsus tashkil etilgan ishchi guruhlar tomonidan ishlash; -kotibiat tomonidan loyihani texnik qo’mitalar, kichik texnik qo’mitalar va faol a’zolarga yuborish hamda texnik qo’mitaning xalqaro yig’ilishini o’tkazish; - loyiha to’g’risidagi fikrlarni rasmiylashtirilgandan so’ng ularni ISOning Markaziy kotibiatiga (sekretariatiga) berish va loyihani TQ va KQlarga ovoz berish uchun yuborish; - ovoz berilgandan so’ng loyihani qabul qilish; - Markaziy kotibiat tomonidan xalqaro standartni chop etish. Birinchi bosqichda, xalqaro standartlarni ishlab chiqish bo’yicha takliflar kotibiat tomonidan barcha texnik qo’mitalarga standartni ishlab chiqish maqsadga muvofiq yoki nomuvofiqligini bilish maqsadida yuboriladi. Arar texnik qo’mitalar va kichik qo’mitalar ushbu takliflar bo’yicha ijobiy fikrlar bildirishsa, u holda hujjatning ishchi loyihasini ishlashga kirishiladi. Ikkinchi bosqichda, hujjatning ishchi loyihasi ko’p hollarda maxsus tashkil etilgan ishchi guruhlar tomonidan qayta ishlanadi. Ishchi loyihalar ma’lum bir tomonidan ham texnik qo’mitalar, ham kichik qo’mitalarga ko’rib chiqish uchun yuborilishi mumkin. Ushbu ishchi loyiha umum kelishuvdan so’ng texnik qo’mita yig’ilishida yoki xatlar orqali ISOning Markaziy kotibiatiga halqaro standartning loyihasi sifatida qayd etish uchun topshiriladi, unga maxsus tartib raqami (nomer) beriladi va bu tartib raqami xalqaro standart chop etilganga qadar o’egartirilmaydi. Uchinchi bosqichda, loyiha kotibiat tomonidan texnik qo’mitalar, kichik qo’mitalar va faol a’zolarga yuboriladi hamda texnik qo’mitaning xalqaro yig’ilishi o’tkaziladi. Albatta, bir martadagi yig’ilishda loyiha bo’yicha yaxlit bir qarorga kelishish qiyin. Shuning uchun qo’mitaning bir necha yig’ilishlarini o’tkazishga to’g’ri keladi. Har bir yig’ilishdan so’ng hosil bo’lgan hujjat 1-, 2- va 3-loyiha deb nomlanadi. Shuning uchun ham xalqaro standartlarni ishlab chiqish muddatini

qisqartirish maqsadida loyihalarning soni uchtadan ortiq bo’lmasligi belgilanib ko’yilgan. To’rtinchi bosqichda, loyiha to’g’risidagi fikrlarning ijobiyligiga erishilgandai so’ng, ISO talabi bo’yicha rasmiylashtirilgan loyiha ISOning Markaziy kotibiatiga xalqaro standartning loyihasi sifatida qayd etilishi uchun topshiriladi va loyiha TQ va KQ a’zolariga ovoz berish uchun yuboriladi. Ushbu loyiha texnik qo’mita a’zolari ijobiy ovoz berganliklari to’g’risidagi hujjat bilan birgalikda Qo’mitalarga - ISO a’zolariga, ya’ni standartlashtirish bo’yicha milliy idoralar (organlar)ga jo’natiladi. Ishni tezlatish uchun ikkala jarayonni birgalikda qo’shib, bir vaqtning o’zida ovoz berish uchun yuborish ham mumkin. Xalqaro standartlarni ishlab chiqish juda murakkab jarayon, shuning uchun ham ularni ishlab chiqish muddati o’rtacha 5-6 yilga teng, ayrim hollarda ularni ishlab chiqish hatto 10 yil va undan ortiq vaqt ham talab etadi. Xalqaro elektrotexnik komissiyasi - MEK 1906 yilda tashkil etilgan bo’lib, 45 dan ortiq mamlakatni o’z ichiga oladi. hozirgi kunda MEKning a’zolari bo’lgan mamlakatlarda Er qirrasining 80% aholisi yashaydi va 95% dunyodagi ishlab chiqarilayotgan elektr quvvatining iste’molchisi hisoblanadi. MEK ingliz, franso’z va rus tillarida ish olib boradi. Uning 80 dan ortiq texnik qo’mitalari mavjud, shulardan 4 tasi uy xo’jaligi, elektr asbob-uskunalari (priborlari) va radioelektron apparatlari bo’yicha qo’mitalar hisoblanadi. MEK xalqaro bozorda sotiladigan tovarlarning elektr xavfsizligi bo’yicha standartlar ishlab chiqish bilan shug’ullanadi. Jumladan, hozirgi kunga qadar MEK tomonidan 1600 dan ortiq standartlar ishlab chiqilgan. MEK xalqaro standartlashtirish tashkiloti ISO dan so’ng nufo’zli halqaro tashkilot hisoblanadi.MEK faoliyati elektrotexnika, aloqa va radioelektron apparatlar sohasiga qaratilgan. Uning ustavi bo’yicha MEKning asosiy maqsadi elektrotexnika, radioelektronika sohalarida xalqaro hamkorlikni amalga oshirish va xalqaro aloqalarni yuksaltirishdan iborat.MEKning oliy organi Kengash hisoblanadi. Kengash tarkibiga prezident, vitse-prezident, xazinachi, bosh kotib va mamlakatlarning milliy vakillari kiradi. Kengash yig’ilishi bir yilda bir marta

o’tkaziladi. Shunga qaramasdan MEK prezidenti va 4 ta milliy qo’mita talabi bilan qo’shimcha ravishda o’tkazilishi mumkin.MEK standartlari milliy qo’mitalar tomonidan qayta ishlanadi va standartlarni ishlab chiqish uchun milliy qo’mitalar taklif kiritadilar. Standartlar loyihasini ishlash hakidagi oxirgi qaror texnik qo’mitani yig’ilishida qabul qilindi. Undan so’ng MEK standartlarini ishlab chiqish uchun ishchi guruhlar to’zadi va bularga har bir mamlakatning mutaxassislari kirishi mumkin. Ishchi guruhlar standart loyihasini ishlab chiqib, yig’ilishda ko’rib chiqadi va umum kelishuvdan so’ng TQning kotibiatiga topshiradi. Shuning bilan birgalikda MEK standartining loyihasi sifatida qandaydir bir mamlakatni milliy standarti ham qabul qilinishi mumkin.Davlatlarning loyiha bo’yicha fikr-mulohazalari texnik qo’mitada ko’rib chiqiladi va fikr-mulohazalar ma’qul deb topilsa, u holda ular kotibiatga topshiriladi.Davlat vakillarining kelishuvidan so’ng kotibiat loyihani ovoz berishga yuboradi.Davlatlarning milliy qo’mitalari 6 oy mobaynida byulletenlarni to’ldirishib, Markaziy byuroga jo’natishlari kerak, chunki kotibiat 6 oy o’tgandan so’ng hisob-kitob qiladi. Agar loyihaga ovoz beruvchilarning 1/5 qismi qarshi bo’lmasa, u holda loyiha qabul qilinadi.ISO standartlarini ishlab chiqish kabi MEK standartlarini ishlab chiqish ham murakkab jarayon hisoblanadi. Shuning uchun ham MEK standartlarini ishlab chiqish va uni tasdiqlash uchun taxminan 5 yil vaqt ketadi.Metrologiya qonuniyati bo’yicha MOZM (mejdunarodnaya organizatsiya zakonadatelnoy metrologii) ham standartlashtirish bo’yicha xalqaro tashkilot deb hisoblanadi. MOZM xalqaro tashkiloti 1955 yilga tashkil topgan bo’lib, uning asosiy faoliyat yo’nalishlari quyidagilardan iborat: -MOZMga a’zo mamlakatlar uchun o’lchov vositalari metrologik tavsifining yagona birligini ta’minlash; - tekshiruv jihozlari, etolon, namuna va ishchi o’lchov vositalarini uyg’unligini ta’minlash; - xalqaro masshtabda o’lchovning yagona birligini ta’minlash; - metrologik xizmatlarning eng maqbul (optimal) shakllarini ishlab chiqish;

- rivojlanayotgan mamlakatlarda metrologik xizmatni tashkil etish va uyushtirish yoki tashkil etishda ilmiy-texnnk hamkorlikni amalga oshirish va texnik vositalar bilan jihozlashda yordam ko’rsatish; - metrologiya sohasida har xil darajadagi malaka (kvalifikatsiya) berishda kadrlar tayyorlashning yagona prinsiplarini o’rnatish yoki belgilash va boshqalar. Metrologiya bo’yicha Xalqaro konferensiya (anjuman) MOZMning rahbariy oliy organi hisoblanadi va u har 4 yilda bir marta chaqiriladi. Anjuman va qo’mitalar ishlari Xalqaro byuro tomonidan amalga oshiriladi. Byuro tarkibiga direktor, direktor o’rinbosarlari, muxandis (injener) va xizmatchilar kiradi. Byuro Fransiyaning markazi Parij shahrida joylashgan. MOZMning rasmiy tili - franso’z tili.Yuqorida qayd etilgan tashkilotlarga o’xshash tashkilotlardan yana biri Sifat nazorati bo’yicha EVROPA tashkiloti - EOKK. Bu tashkilot 1957 yilda tashkil topgan bo’lib, uning ustavi 1976 yilda qabul qilingan. Tashkilotning o’sishida ko’rsatilgan asosiy vazifalari, mahsulot sifatini oshirish (yaxshilash) maqsadida sifatni boshqarishning amaliy uslublari va nazorat prinsiplarini har tomonlama takomillashtirish, targ’ibot qilish va ko’maklashishdan iborat.Hozirgi kunda 50 ga yaqin Evropa, Osiyo, Amerika va Afrika mamlakatlari EOKK tashkilotining a’zosi hisoblanadi.YAna bir narsani qayd etish joizki, milliy organlar faoliyatini muvofiqlashtirish, savdodagi texnik to’siqlarni bartaraf etish uchun 1992 yilda sobiq SSSR parchalanib ketgandan so’ng (Boltiqbuyi respublikalaridan tashqari) hamdo’stlik mamlakatlarining standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish bo’yicha Davlatlararo Kengashi to’zildi, (MGS) bu kengashda O’zbekiston Respublikasi nomidan O’zdavstandart ishtirok etadi. ISO 9000 xalqaro standartlari faqat sifat tizimlarini hujjatlashtirishga talablar qo’yadi. Shuning uchun ularning talablari mahsulot va xizmatlarning texnik tavsiflari va ishlab chiqarish jarayonlari bilan bog’liq emas. Unga qaramasdan, hujjatlashtirish talablariga qat’iy rioya qilingan holda, mahsulot sifatini oshirish va xavfsizligini ta’minlashga erishish mumkin. ISO 9000 xalqaro standartlari istemolchilarning bugungi va ertangi talablarini qondirilishini to’liq kafolatlaydigan umumiy talablarni o’z ichiga oladi. Shuning uchun ham bu stanlartlar mahsulot sifati va xavfsizligini ta’minlashda

dunyodagi eng muhim standartlardan hisoblanadi. Bu standartlardan dunyo mamlakatlarining aksariyat korxopalari sifat tizimlarini yaratish, so’ngra ularni sertifikatlashtirishdan o’tkazish uchun foydalaniladi.Sifat tizimiga talablar belgilaydigan va ISO 9000 xalqaro standartlar oilasiga quyidagi raqamdagi xalqaro standartlari kiradi: ISO 9000, ISO 900l, ISO 9002, ISO 9003 va ISO 9004.Shulardan ISO 9000 (Sifat menejmenti tizimlari. Asosiy qoidalar va (lug’at) xalqaro standarti sifat menejmenti tizimlarining asosiy qoidalarini belgilaydi hamda ularda qo’llaniladigan atamalar mazmunini aniqlaydi va quyidagi hollarda qo’llaniladi: -mahsulot etkazib beruvchilarning mahsulot sifatiga qo’ygan talablari to’liq bajarilishiga ishonch hosil qilishda; -korxonalar tomonidan sifat menejmenti tizimlarini joriy etish orqali imtiyozlarga erishishga intilayotganda; - sifat menejmentida ishlatiladigan atama va tushunchalardan manfaatdor bo’lishda va sifat menejmenti tizimlarini baholashda; - sifat menejmenti bo’yicha maslahat berish va o’qitishda hamda sifat tizimlariga tegishli standartlar ishlab chiqishda; Demak, ISO 9000 halqaro standart sifat menejmenti tizimlari bilan aloqador bo’lgan ishlab chiqarish korxonalari, iste’molchilar va undan manfaatdor korxonalarning barchasida qo’llanilar ekan.ISO 9001 standart (sifat menejmenti tizimlari. Talablar) sifat menejmenti tizimlariga umumiy talablar belgilaydigan standartlar kompleksi ichida eng muhimlaridan biri hisoblanadi va u mahsulotni loyhalashdan tortib to uni ishlatish jarayonlarigacha bo’lgan davrda mahsulot sifatini ta’minlash bo’yicha sifat menejmenti tizimlariga talablar qo’yadi. Shuning uchun ham bu standart mahsulot hayot davrining barcha bosqichlarida qo’llaniladi.ISO 9002 va ISO 9003 halqaro standartlari ISO 9001 xalqaro standartining qisqartirilgan shakli hisoblanadi. Shunga ko’ra bu standartli mahsulot sifati va xavfsizligini taminlash uchun mahsulot hayot davrining ma’lum bir bosqichlarida qo’laniladi.ISO 9004 standarti (Sifatni ma’muriy boshqarish va sifat tizimining elementlari) umumiy nom bilan yuritiladigan va har biri mustaqil

bo’lgan 8 ta qismdan to’zilgan. Masalan, 1qismi (ISO 9004-1. Rahbariy qoidalar) va 2-qismi (9004-2. Xizmatlar bo’yicha rahbariy qoidalar) xom ashyo, yarim fabrikatlar va aqliy mehnat (intellektual) mahsulotlari ishlab chiqaradigan va xizmat ko’rsatadigan korxonalarning sifat menejmenti tizimlariga talablar qo’yish uchun qo’llaniladi.Umuman olganda, ISO 9004 xalqaro standartidan iste’molchilar talablarini yuqori darajada qondirish maqsadida mahsulot sifatini yanada yaxshilash uchun foydalaniladi.ISO 9000 xalqaro standart oilasiga kiruvchi standartlarning mahsulot sifatini va xavfsizligini ta’minlashdagi ahamiyatini e’tiborga, olgan holda respublikamiz hukumati tomonidan ISO 9000 halqaro standartlari talablariga muvofiq sifat menejmenti tizimlarini ishlab chiqish va joriy qilish bosqichma-bosqich tayyorlanish dasturi qabul qillingan. Ushbu «Dastur»ning bajarilishi ISO 9000 standartlarining 2000 yildagi tahririni qo’llashga asoslangan.ISO 9000 halqaro standartlarning talablari asosida sifat tizim birgina tayyor mahsulot ishlab chiqaradigan va xizmat ko’rsatadigan korxonalardagina emas, balki mahsulotlarni saqlash, tashish, ortish, tushirish va realizatsiya qilish bilan bog’liq bo’lgan korxonalarda ham yaratiladi va so’ngra sertifikatlashtiriladi. Yuqorida ta’kidlab o’tilgan «Dastur»ni bajarish bo’yicha va milliy korxonalarda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning tashqi bozorda raqobatbardoshligini oshirish maqsadida ISO 9000, ISO 9001, ISO 9002, ISO 9003, ISO 9004 va ISO 8402 xalqaro standartlari davlat tiliga tarjima qilinib, respublikamiz milliy standarti (O'zDSt ISO 9000:2002, O'zDSt ISO 9001:2002, (O’zDSt ISO 9002:1999, O’zDSt ISO 9003:1999, O'zDSt ISO 9004:1999 va PCT O’z. ICO 8402:1998) sifatida qabul qilingan. Hozirgi kynda O'zDSt ISO 9000:2002 standarti talablari asosida respublikamizning qator nufo’zli korxonalarida («SamAvto» qo’shma korxonasi, «Namangan mat» OAJ va boshqalarda) sifat tizimlari yaratilgan va amalda joriy etilgan. Tayanch iboralar: RH 51-033-97; RH O’z. 51-041-95; Nizom; standartning bajarilishi shart bo’lgan talablari; bosh davlat inspektorlari va inspektorlar; yillik va istiqbolli rejalar; tekshirish dalolatnomasi; o’zgartirishlar loyihasi; harakat

muddati; standartni bekor qilish; ISO; STAKO; PLAKO; SERTIKO yoki KASKO; INFKO; Texnik qo’mita va kichik texnik qo’mita; DEVKO; KOPOLKO; MEK; MOZM; EOKK; byuro, konferensiya; Markaziy kotibiat.

Nazorat uchun savollar: 1. Ishlab chiqariladigan mahsulotga belgilangan me’yoriy hujjatlarning bajarilishi qaysi qonun va qaror asosida amalga oshiriladi? 2. O’zbekistonda o’tkaziladigan davlat nazoratlarining asosiy vazifalari nimalardan iborat? 3. Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan mahsulotga belgilangan standartlashtirish bo’yicha me’yoriy va qonunchilik hujjatlarning bajarilishi qaysi idoralar tomonidan nazorat qilinadi? 4. SMShMning kengaytirilgan ma’nosi va uning faoliyati nimalardan iborat? 5. Qaysi idoralar O’zbekistonda standartlar ustidan davlat nazoratini amalga oshiradi? 6. Standartlarni o’zgartirish va bekor qilish qanday amalga oshiriladi? 7. ISO qanday tashkilot va uning vazifalari nimalardan iborat? 8. MEK nima, qachon tashkil qilingan va uning vazifalariga nimalar kiradi? 9. ISO 9000 tarkibi nimalardan tashkil topgan? 10. ISO 9000 tarkiblari O’zbekistonda qanday milliy standartlari ishlab chiqilgan? Talabaning mustaqil ish topshiriqlar: 1. Standartlar bo’yicha me’yoriy hujjatlarni nazorat qilish tartiblari to’g’risida to’liq ma’lumotlarga ega bo’lishi va bilishi lozim? 2. Standartlarni o’zgartirish va bekor qilish to’g’risida etarli bilimga ega bo’lishi kerak. 3. Xalqaro standartlashtirish (ISO, MEK, ISO-9000) tashkilotlari va ularning asosiy vazifalari bo’yicha bilimlarga bo’lishi va ularni bilishi lozim.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to’g’risida (yangi tahriri)”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2002 y. 29 avgust. 2. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Tovar belgilari, xizmat ko’rsatish belgilari va tovar kelib chiqish to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2001 y. 30 avgust. 3. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Elektron hisoblash mashinalari uchun dasturlar va ma’lumotlar ba’zalarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 1994 y. 6 may. O’zbekiston Respublikasi qonuniga o’zgartirishlar 05.04.2002. №364-11. 30.08.2002 y. №405-11. 4. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Integral mikrosxemalar topologiyalarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2001 y. 30 avgust. 5. O’zbekiston Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 14 iyun 209 – sonli qarori: O’zbekiston Respublikasi Davlat patent idorasi to’g’risida Nizom. 6. Kak zaregistrirovat tovarn ы y znak v Respublike O’zbekistan. – Tashkent, GPV RO’z. 2006 g. 7. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Seleksiya yutuqlari to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2002 y. 29 avgust. 8. O’zbekiston Respublikasi qonuni “Firma nomlari to’g’risida”. – “Xalq so’zi” gazetasi. 2006 y. 18 sentyabr.

O'xshashlar

Davlat moliyaviy nazorati

Standartlashtirish va sertifikatlashtirishning O’zbekistonda tashkillashtirilishi

Turli sohalarda standartlashtirish

Soliq nazorati 2

Standartlashtirish va mahsulot sifati