Tizimli platani tanlash va o‘rnatish - Informatika va AT - Referatlar

Tizimli platani tanlash va o‘rnatish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2348.037109375 KB

Ko'chirib olish

Tizimli platani tanlash va o‘rnatish Reja: 1. Tizimli plataning vazifasi va ishlash tamoyili 2. Tizimli platani tanlash 3. Tizimli platani o‘rnatish 4. Ichki va tashqi magistrallar 5. Tashqi portlar

1. Tizimli plataning vazifasi va ishlash tamoyili Ba’zan ona (motherboard) yoki asosiy plata (main board) deb ataluvchi tizimli plata (system board) kompyuterning asosiy bog‘lamalaridan hisoblanadi. Tizimli plataning asosiy vazifasi – kompyuterning hamma bog‘lamasini konstruktiv bitta qurilma sifatida birlashtirishdir (1-rasm). Haqiqatdan ham, tizimli plata kompyuterning asosiy ko‘rsatkichlarini, masalan, qanday protsessorni qo‘llash kerakligini, qaysi tezlikda protsessor bilan tezkor xotira axborot almashina olishini belgilab beradi. Tizimli plata ko‘p qatlamli tekstolitdan tayyorl angan bosma plata ko‘ri nishida bajariladi. Qatl amlarning soni 12 tagacha bo‘lishi mumkin, ammo ko‘pinc ha 8 ta qatlamli bos ma plata ishl atiladi. Har bir qatlam ora sida mikro sxemalarni, qarshiliklar ni, kondensatorlarni va raz yomlarni o‘zaro ulanishini ta’minlab turuvchi, yupq a metall qoplamadan ishlang an bosma o‘tkazgichlar joylashgan. 2-rasm da Gigabyte komp aniyasi ish lab chiqargan tizimli platan ing kesi mi berilgan. 3-rasmda tizimli plata elektronikasining an’anaviy qurish tamoyili soddalashtirilib ko‘rsatilgan. Markazda, protsessor, tezkor xotira moduli va tash- 1-rasm. Tizimli plataga o‘rnatiladigan elementlar. qi qurilmalar orasida chipset Plataning diskret elementlari Signalli qatlamTa’minot Asoszanjirlarining Signalli qatlamqatlamlari Asos Signalli qatlamYerga ulash Asosqatlamlari Signalli qatlamXotira moduli Radiator kuller bilan Protsessor

2-rasm. Tizimli plata qatlamlari. joylashgan. Chipset mikrosxemalar to‘plami bo‘lib, barcha bloklar orasida signallarni taqsimlash vazifasini bajaradi. 3- a rasmda protsessordan tezkor xotiraga o‘tuvchi axborotlar oqimi hamda teskariga uncha katta bo‘lmagan ushlanish vaqtini kirituvchi chipset orqali o‘tadigan axborotlar oqimi tasvirlangan. 3-rasm. Tizimli plataning ishlash tamoyili: a ) an’anaviy sxemasi; b ) xotira kontrolleri protsessor kristallida joylashgan. Zamonaviy kompyuter tizimlari uchun bunday ushlanish ko‘plik qiladi. Shuning uchun avval AMD, keyin esa Intel korporatsiyasi xotira kontrollerini protsessor kristaliga joylashtirdi (3- b rasm). Tuzilishning bu tamoyilida protsessor xotira bilan bevosita ishlaydi. Bu esa o‘z o‘rnida tizimning umumiy unumdorligini oshiradi. Tizimli platan ing protsessorning arxitekturasiga bog‘liq bo‘lgan boshqa variantlari ham mavjuddir. Masalan, oxirgi vaqtda grafik nimtizimning ishlash tezligini oshirish uchun videokartaning interfeysini (PCI-E uchun) chipsetdan protsessor kristaliga joylashtirilgan varianti keng tarqaldi. 2. Tizimli platani tanlash Tizimli platani ishlab chiqarishda hisobga olinadigan bir nechta standartlar mavjuddir. Bu standartlar (form factor) plataning fizik ko‘rsatkichlarini va plata o‘rnatilishi kerak bo‘lgan g‘ilofning turini belgilaydi. Quyida tizimli plataning nisbatan keng tarqalgan standartlari keltirilgan. Protsessor Chipset Tezkor xotira Tashqi qurilmalarTizimli shina Kengaytirish shinasi a ) Protsessor Chipset Tezkor xotira Tashqi qurilmalarTizimli shina Kengaytirish shinasi b )

Eskirgan standartlar quyidagilar: – Baby-AT; – AT to‘liq o‘lchamli platasi; – LPX; – WTX (hozirgi vaqtda ishlab chiqarilmaydi); – ITX (flex-ATX ning turlaridan biri, ishlab chiqarilmagan). – Zamonaviy standartlar quyidagilar: – ATX; – Micro-ATX; – Flex-ATX; – Mini-ITX (flex-ATX ning turlaridan biri); – NLX. Hozirgi vaqtda ko‘pchilik yangi tizimlar uchun tizimli platal arning keng tarqalgan standartlaridan biri ATX dir. ATX tuzilishi Baby-AT va LPX standartlarining takomillashuviga olib keldi. Kiritish-chiqarish razyomlarining joylashtirilgan ikki qavatli panelining mavjudligi. Tizim platasining orqa tarafida kengligi 6,25 va balandligi 1,75 dyuym bo‘lgan kiritish-chiqarish razyomi joylashgan soha mavjuddir. Bu soha tashqi razyomlarni bevosita plataning o‘zida joylashtirish imkonini beradi va ichki razyomlar bilan g‘ilofning orqa panelini bog‘lab turuvchi kabellarga bo‘lgan zaruratdan holi qiladi. Elektr ta’minot manbayining bir kalitli ichki razyomining mavjudligi. ATX spetsifikatsiyasi tarkibida elektr ta’minot manbayining osonlik bilan o‘rnatiladigan va noto‘g‘ri o‘rnatish mumkin bo‘lmagan bir kalitli razyomi mavjuddir. Bu razyom tizim platasiga 3,3 V kuchlanishni yetkazib beruvchi kontaktlarga ega. ATX spetsifikatsiyasiga yordamchi quvvat (3,3 va 5V) razyomlari nomini olgan ikkita qo‘shimcha ta’minot razyomi va elektr energiyani noyob spetsifikatsiyaga qaraganda katta miqdorda iste’mol qiladigan tizimlarda qo‘llaniladigan ATX12V razyomi kiritilgan.

Protsessor va xotira modulining siljishi. Protsessor va xotira moduli elektr ta’minot manbayi yonida joylashgan va bitta ventilator yordamida sovutiladi. Bu o‘z o‘rnida protsessor uchun maxsus ventilatordan foydalanishga ehtiyoj qoldirmaydi. Katta passiv issiqlik qaytargich uchun ham joy bor. Protsessorni va issiqlik qaytargichni o‘rnatish uchun ajratilgan joyning balandligi taxminan 70 mm (2,8 dyuym) dir. Kiritish-chiqarish ichki razyomlarining joylashuvi. Bu razyomlar egiluvchan va qattiq diskli jamlagichlar uchun bo‘lib, jamlagichlar ichki kabellarining uzunligini kamaytirish uchun shu jamlagichlarning yonida joylashgan bo‘ladi. Yaxshilangan sovutish tizimi. Protsessor va xotira qurilmasining konstruksiyasi joylashtirilishi shunday amalga oshirilganki, u butun tizimni maksimal sovutish imkonini beradi. ATX spetsifikatsiyasida g‘ilof ichida havoning bosimini kamaytirishga olib keladigan purkash kabi ishlaydigan ventilator afzal ko‘rilgan. Ko‘pchilik ishlab chiqaruvchilar ATX ta’minot blokini tizimdan havoni so‘rib oluvchi ventilator bilan birgalikda ishlab chiqaradilar, ya’ni manfiy bosimli konstruksiyani taklif qiladilar. Narxning pasayishi . ATX konstruksiyasida bitta yagona ta’minot razyomi ishlatiladi. Diskli jamlagichlarning ichki kabellarini qisqartirish mumkin. Buning hammasi sezilarli darajada nafaqat tizimli plataning, balki g‘ilof va elektr ta’minotining ham narxini pasaytiradi. 4-rasmda ATX tizimining qopqog‘i yechilgan holda stol ustida turgan ko‘rinishi keltirilgan. Amalda tizimli plata diskyurituvchilarni o‘rnatish uchun mo‘ljallangan bo‘laklar bilan to‘silib qolmaydi. Bu o‘z o‘rnida tizimning turli xil komponentlaridan va shina razyoml aridan erkin foydalanishni ta’minlaydi. Kengaytirish razyomlari nisbat an kalta tarafi bilan parallel joylashgan bo‘lib, protsessor, xotira razyomlarining qismiga va kiritish-chiqarish razyomlariga halaqit bermaydi. Mini-ATX sxemasi ham xuddi shunday g‘ilofga joylashtiriladi: – ATX platasi 305×244 mm (12×9,6 dyuym) o‘lchovlarga ega; – mini – ATX platasi – 284×208 mm (11,2×8,2 dyuym).

Micro-ATX standarti. Micro-ATX tizimli platasining standarti birinchi marta Intel kompaniyasi tomonidan 1997-yilning dekabrida ATX platasining kichiklashtirilgan ko‘rinishi deb taqdim qilingan. Micro-ATX standarti ATX standarti bilan mos keladi, shuning uchun micro-ATX tizimli platani to‘liq o‘lchamli ATX g‘ilofida foydalanish imkonini beradi. Micro-ATX va ATX standarti tizimli platalarining asosiy farqlari quyidagilar: – 305 mm (12 dyuym) yoki 284 mm (11,2 dyuym) o‘rniga kengligi 244 mm (9,6 dyuym) gacha kichiklashtirilgan; – razyomlar soni kamaytirilgan; – kichiklashtirilgan ta’minot bloki (SFX/TFX form-faktori). Elektr ta’minoti bloki Ketma-ket va parallel razyomlar, VSB shinasi klaviatura, tovush kartasi razyomi Protsessor ATX tizimi platasi 4-rasm. ATX tizimli plata. Tizimli plata Protsessor ta’minoti razyom Orqa panel razyomi razyomi qismi Xotira moduli razyomi Qattiq va egiluvchan magnit disk jamlagichlar razyomi AGP razyomi PCI razyomi 5-rasm. Micro-ATX standartli tizimli plata.

To‘liq o‘lchamli ATX platasining (12×9,6 dyuym yoki 305×244 mm) o‘lchami yoki mini-ATX (11,2×8,2 dyuym yoki 284×208 mm) o‘lchamiga nisbatan micro- ATX standartili tizimli plataning maksimal o‘lchami 9,6×9,6 dyuymgacha (244×244 mm) bo‘ladi. Micro-ATX tizimi uchun SFX/TFX nomini olgan ta’minot bloki ishlab chiqarilgan. Micro-ATX bilan ATX ning mos tushishi quyidagilarni bildiradi: – bir xil – 20 kontaktli ta’minot razyomidan foydalanishni; – kiritish-chiqarish razyomlarining standart joylashganligini; – mahkamlash vintlarining bir xil joylashganligini. Micro-ATX standartli plata asosida yaratilgan tizim quyidagi o‘lchamlarga ega: balandligi 304,8 yoki 355,6 mm (12 yoki 14 dyuym), kengligi 177,8 mm (7 dyuym), uzunligi 304,8 mm (12 dyuym) va micro-tower yoki desktop sinfiga mansub bo‘lgan g‘ilofga mos keladi. Micro-ATX tizimli plata 5-rasmda ko‘rsatilgan. Flex-ATX standarti. Flex-ATX standarti ATX oilasining eng kichik tizimli platasini belgilaydi. Bu plataning o‘lchami 229×191 mm (9,0×7,5 dyuym). Ko‘pchilik flex-ATX tizimlarida kichik standartli SFX/TFX ta’minot bloklaridan foydalaniladi. ATX oilasiga mansub bo‘lgan platalarning tipik o‘lchamlari 1- jadvalda keltirilgan. 1-jadval aTX oilasidagi platalarning tipik o‘lchamlari Standa rt Maksim al kengligi, mm (dyuym) Maksima l chuqurlig i, mm (dyuym) Maksim al maydoni , sm 2 (kv. dyuym) O‘lchamlari ni taqqoslash ATX 305 (12,0) 244 (9,6) 743 (115)

Mini- ATX 284 (11,2) 208 (8,2) 593 (92) 20% ga kichik Micro- ATX 244 (9,6) 244 (9,6) 595 (92) 20% ga kichik Flex- ATX 229 (9,0) 191 (7,5) 435 (68) 41% ga kichik ITX va mini-ITX standarti. Mini-ITX standarti VIA kompa niyasi tomonidan kam energiya iste’mol qiladigan E seriyali Eden va C3 protsessorlari uchun maxsus ishlab chiqarilgan. C3 protsessorlarining tezligi boshlang‘ich pog‘onadagi Celeron 4 yoki AMD Durondan kichik, shuning uchun mini-ITX standarti asosan nostandart qo‘llash uchun mo‘ljallangan, misol qilib maxsus hisoblash qurilmalarini keltirish mumkin. ITX va mini-ITX standartilari bilan flex-ATX standartining o‘lchamlarini qiyoslash 2-jadvalda keltirilgan. 2-jadval Standar t Maksim al kengligi, mm (dyuym) Maksimal chuqurlig i, mm (dyuym) Maksim al maydoni , mm 2 (kv. dyuym) O‘lchamlari ni taqqoslash Flex- ATX 229 (9,0) 191 (7,5) 435 (68) ITX 215 (8,5) 191 (7,5) 411 (64) 6% ga kichik Mini- ITX 170 (6,7) 170 (6,7) 290 (45) 34% ga kichik Texnik tavsiflariga ko‘ra ITX va mini-ITX platalari flex-ATX spetsifikatsiyasiga mos keladi. NLX standarti. NLX – bu LPX konstruksiyasining yaxshilan gan, to‘liq standartlashtirilgan turi. NLX tizimli plataning kon struksiyasi Slot 1 razyomiga o‘rnatilgan juftlangan Pentium III protsessorini joylashtirish imkonini beradi.

NLX standartining asosiy xususiyatlari. Juda tez o‘zgaradigan pro- tsessor texnologiyalariga nisba tan moslashuvchan. Boshqa yangi texnologiyal arni quvvatlashi: AGP (Accel erated Graphics Port), USB (Universal Serial Bus), RIMM va DIMM 6-rasm. NLX standartining tizimli xotira modullari texnologiyasi. platasi. Xizmat ko‘rsatish va ta’mirlashning osonligi hamda tezligi. WTX standarti. WTX tizim platalari va tizimlarining standarti o‘rtacha darajadagi ishchi stansiyalar uchun ishlab chiqarilgan. 1.0 versiyaning WTX standarti 1998-yilning sentabr oyida ishlab chiqarilgan bo‘lib, 1999-yil fevral oyida uning keyingi versiyasi (1.1) paydo bo‘ldi. Taqdim qilingan WTX standartli tizimlarning ayrimlari server sifatida ishlab chiqarilgan edi. 7-rasmda tipik WTX tizimi ko‘rsatilgan. Ti zimning ichki kompon entlariga erkin kira olish, harakatga keltirish mum kin bo‘lgan yig‘ma modullarning va yon panell arini ochish imkoni ning borligi hisobiga ta’minlanadi. WTX tizimli plataning ko‘rsatkichlari: maksimal kengligi 14 dyuymg acha (356 mm), maksimal uzun- ligi 16,75 dyuym (425 mm). Plataning minimal o‘lchamlari cheg aralanmaganligi sababl i plata o‘lchamini yig‘ish mezonlariga mos ravishda kichraytirish mumkin. Tizimli plataning tar kibiy qismi. Zamonaviy tizim platalarga protsessor uchun razyom qismi, raz yomlar va mikrosxemalar kabi Yig‘ilgan tizim Bloklari ajratilgan tizim 7-rasm. WTX g‘ilofi.

komponentlar joylatirilgan. Eng zamonaviy tizimli platalar quyidagi komponentlardan tashkil topgan: – protsessor uchun razyom qismi; – tizimli mantiqiy mikrosxemalar to‘plami (North/South Bridge yoki Hub komponentlari); – Super I/O mikrosxemasi; – Kiritish/chiqarishning tayanch tizimi (ROM BIOS/Flash BIOS); – SIMM/DIMM/RIMM xotira modulining razyom qismi; – ISA/PCI/AGP shina razyomlari; – markaziy protsessor uchun kuchlanish o‘zgartirgichi; – manba. Ba’zi bir tizimli platalar o‘z tarkibiga plata ichida joylashtirilgan (integratsiyalashgan) audio- va videoadapterlarni, tarmoq va SCSIinterfeysni, AMR (Audio Modem Riser) va CNR (Communications and Networking Riser) razyomlarni oladi. 3. Tizimli platani o‘rnatish Tizimli plataning standarti (form-faktori) uning o‘lchamini, tashqi qurilmalarni ulash uchun mo‘ljallangan chiqishlarning holati va mahkamlash teshiklarining joylashishini belgilaydi. Plataning aniq modeli va formatiga qarab teshiklar soni 6 tadan 12 tagacha bo‘lishi mumkin. Ularning platadagi holati qat’iy qayd qilingan. 8-rasmda 8-rasm. Tizim platalarining standart mahkamlash nuqtalari.

Tizimli plata Tizimli plata Olti qirrali baland shayba 9-rasm. Platani olti qirrali 10- rasm. Platani plastmassali baland metall shayba yordamida moslama yordamida mahkamlash. mahkamlash. tizimli plataning uchta standarti uchun mahkamlash nuqtalarining sxematik rejasi ko‘rsatilgan. Tizimli plata yig‘ish shassisiga uning yuzasidan taxminan 5 mm balandlikda mahkamlanadi. Metall vtulkalar yoki plastmassali moslamalar plata bilan g‘ilof o‘rtasidagi oraliqni ta’minlaydi. Platani unga o‘rnatilayotgan qurilmalarning og‘irligidan vujudga keladigan o‘zgarishni kamaytirish uchun maksimal mumkin bo‘lgan nuqtalarga mahkamlash kerak. Plata g‘ilofga shassi bilan birga o‘rnatiladi. Agar protsessor elektr ta’minoti bloki yonida joylashgan bo‘lsa, platani qiyalatib kirgizish kerak. Plata kerakli holatni egallagandan keyin ichiga o‘rnatilgan (integratsiyalashgan) quril malar uchun razyomlar g‘ilofning orqa tarafidagi teshiklarga mos keladi. Shun dan keyin shassini vintlar yordamida mahkamlash mumkin. Tizimli platani mahkamlash uchun olti qirrali baland metall shaybadan (9-rasm) va plastmassali moslamadan foydalaniladi (10-rasm). Metall moslamalar asosan tizimli platani kompyuter g‘ilo fining yerga ulanishini ta’minlaydigan B va C nuqtalarda mahkamlash uchun ishlatiladi. Qolgan nuqtalar uchun plastmassali moslamalar ishlatiladi. Agar konstruksiyaning mahk amligini oshirish kerak bo‘lsa, plastmassa moslama va olti qirrali baland metall shaybadan foydalanadilar. 4. Ichki va tashqi magistrallar Magistral va shinalar tufayli ShKni modulli tashkil qilish va protsessor bilan tashqi qurilmalarni ulashni bir tartibga keltirish mumkin bo‘ldi. Magistral yoki G‘ilofVint G‘ilof

shina deganda, tizimning turli xil bloklari birgalikda ishlatadigan ma’lumotlarni uzatish kanali tushuniladi. Shina bosma plataga joylashtirilgan bo‘lib, razyomlarning chiqishiga ulangan o‘tkazuvchi simlar to‘plamidan iborat. Shina ShKning tizimli bloki bog‘lamalarini bir-biriga ulovchi yassi kabeldan hosil qilinadi. Shina kompyuterning fizik jihatdan komponentlari bitta yoki bir nechta bosma platada joylashgan ichki strukturasini soddalashtirish imkonini yaratadi. O‘zaro aloqa kanalining ular uchun umumiyligi aloqa sonini (demak, simlar sonini ham) qisqartiradi, razyomlar sonini kamaytiradi, axborotni uzatuvchi va qabul qiluvchi qurilmalar orasidagi almashuv tezligini oshiradi. Zamonaviy ShK turli xil komponentlarni bog‘lab turuvchi bir nechta shinaga ega, masalan, FSB (Front Side Bus) protsessor shinasi yoki tezkor xotira shinasi (Memory Bus). Bu lokal shinalar soni katta bo‘lmagan bog‘lamalarga, masalan, protsessor bilan tezkor xotiraga xizmat ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan. Tizim shinasi nisbatan murakkab bo‘lib, markaziy protsessor va tashqi qurilmalar hamda tezkor xotira orasida ma’lumotlarni uzatishni ta’minlash uchun mo‘ljallangan. Ularning asosiy ko‘rsatkichlari uzatilayotgan ma’lumotlarning razryadligi va uzatish tezligidir. Har qanday standart shina tarkibida ma’lumotlarni uzatish uchun liniya, manzillarni uzatish uchun alohida liniya (manzil ma’lumotlarni uzatuvchini va qabul qiluvchini belgilaydi), apparat uzilishi liniyasi, xotiraga bevosita kirish kanali liniyasi va elektr ta’minotini ajratuvchi liniya bo‘ladi. Ma’lumotlarni uzatish shinasi uchun signallarni (bitlarni) kodlash usuli, axborotni uzatish tezligi, arbitraj mexanizmi (shinadan foydalanishni boshqarish va vujudga kelgan vaziyatlarni yechish) aniqlangan. ShK tizim shinasini tashkil qilishning bir nechta standartlari mavjud. ISA tizim shinasi (magistral) IBM PC AT shaxsiy kompterlari uchun ishlab chiqarilgan va haqiqiy standartdir.

XT modelidagi shaxsiy kompyuterlarda ma’lumotlar razryadi 8 bit va manzillar razryadi 20 bit bo‘lgan shina qo‘llanilgan. AT modelida shina 16 bit ma’lumot va 24 bit manzillar uchun kengaytirildi. ISA shinasi o‘rtacha tezlikdagi multipleksirlangan 16 razryadli tizimli magistral hisoblanadi. Shina bo‘yicha almashuv 8 yoki 16 razryadli ma’lumotlar bilan amalga oshiriladi. Shinada kompyuterning xotirasiga va kiritish/chiqarish qurilmalariga alohida kirishlar amalga oshirilgan. Manzillangan xotiraning maksimal hajmi 16 Mbaytni (24 adresli liniya) tashkil qiladi. Kiritish/chiqarish qurilmalari uchun maksimal manzillash maydoni 64 Kbaytni (16 manzilli liniyalar) tashkil qiladi. ISA – eskirgan ona platalarning asosiy shinasi. 32 razryadli yuqori tezlikdagi protsessorlarning yaratilishi bilan ISA shinasi ShKning tezligini oshirishga jiddiy g‘ov bo‘ldi. Ilgari ISA interfeysi yordamida videokarta, modem, tovush kartasi kabi qurilmalar ulanar edi. Zamonaviy tizimli platalarda bu interfeys umuman yo‘q yoki 1–2 slotdangina iborat bo‘ladi. EISA shinasi (Extended ISA) – 32 razryadli ma’lumotlar shinasi va 32 razryadli manzillar shinasi bo‘lib, 1989-yil ISAning konstruktiv va funksional kengaytmasi sifatida yaratilgan. Shinaning manzillar maydoni 4 Gbayt va 8–10 MHz chastotada ishlaydi. Shinaning o‘tkazish xususiyati nazariy jihatdan 33 Mbayt/s bo‘lib, protsessor – kesh – tezkor xotira kanali bo‘yicha almashuv tezligi xotira mikrosxemasining ko‘rsatkichlari bilan aniqlanadi. Kengaytirish razyomlarining soni oshirilgan bo‘lib, nazariy jihatdan 15 tagacha, amaliy 10 tagacha qurilma ulanishi mumkin. Uzilishlar tizimi yaxshilangan, Bus Mastering – shinadagi har qanday qurilma tarafidan shinani boshqarish ish tartibi quvvatlanadi, qurilmalarning shinadan foydalanishini boshqarish uchun arbitraj tizimi mavjud. EISA shinasi – ISA ning 32 bitgacha qat’iy standartlashtirilgan kengaytmasidir. Konstruktiv bajarilishi u bilan oddiy ISA adapterlarining mos kelishini ta’minlaydi. EISA kartalarini ISA slotlariga o‘rnatilishi mumkin emas, chunki

uning o‘ziga xos zanjirlari ISA zanjirlarining kontaktiga duch keladi, buning natijasida tizimli plata ishga yaroqsiz holga keladi. EISA shinasi qimmat, ammo ko‘p masalali tizimlarda, faylserverlarda va kiritish/chiqarish shinalarining yuqori samaradorli kengaytmasi talab qilingan joyda o‘zini oqlovchi arxitekturadir. Mca shinasi (Micro Channel Architecture) – 32 razryadli shina bo‘lib, 1987-yil PS/2 mashinalari uchun IBM firmasi tomonidan yaratilgan. O‘tkazish xususiyati 76 Mbayt/s, ish chastotasi 10–20 MHz. O‘zining boshqa tavsiflari bilan EISA shinasiga yaqin, ammo ISA bilan ham, EISA bilan ham mos tushmaydi. PS/2 kompyuterlarida ishlab chiqarilgan amaliy dasturlarning yo‘qligi, uning keng tarqalishiga to‘sqinlik qilgani sababli, MSA shinasi ham uncha keng ishlatilmaydi. MSA shinasiga bo‘lgan talabning yo‘qligining ikkinchi sababi ISA adapter platalarining MSA bilan mos tushmasligidir. Lokal shina. ShK texnikasining rivojlanishi yuqori tezlikdagi operatsiyalarning hissasini oshishiga olib kelmoqda. Ma’lumki, protsessorning tezligi xotiradan tanlash (yoki yozish) tezligidan, disklardan o‘qish tezligi vidiotizimlarda akslantirish tezligidan oshib bormoqda. VLB (VESA Local Bus, VESA – Video Equipment Standart Association – videoelektronika sohasidagi standartlar bo‘yicha uyushma) lokal shina standarti 1992-yilda ishlab chiqarilgan. VLB shinasining asosiy kamchiligi uning 80486 mikroprotsessorlari o‘rniga kelgan yoki ular bilan parallel ishlatilayotgan (Alpha, PowerPC) protsessorlar bilan birgalikda ishlatib bo‘lmasligidir. ISA, MCA, EISA kiritish/chiqarish shinalarining ShK strukturasida joylari belgilanganligi bilan unumdorligi juda pastdir. Zamonaviy ilovalar (ayniqsa grafik ilovalar) o‘tkazish xususiyatini jiddiy ravishda oshirishni talab qiladi. Bu o‘tkazish xususiyatini zamonaviy protsessorlar ta’minlab bera oladi. O‘tkazish xususiyatini oshirish muammosining yechimlaridan biri tashqi qurilmalarni ulash shinasi sifatida 80486 protsessorining lokal shinasini qo‘llash bo‘ldi. Protsessorning shinasidan tizimli plataga joylashtirilgan tashqi qurilmalarni (disk kontrolleri, grafik adapter) ulash joyi o‘rnida foydalanildi. VLB (yoki VL-Bus) –

standartlashtirilgan 32 bitli lokal shina bo‘lib, 486 protsessorining tizimli plataning qo‘shimcha razyomlariga chiqarilgan tizim shinasining signalini ifoda qiladi. Shina 386 sinfiga mansub protsessorlar bilan qo‘llanishi mumkin bo‘lsa ham faqat 486 protsessoriga mo‘ljallangan. Pentium protsessorlari uchun ma’lumotlar shinasining razryadligi 64 gacha oshirilgan 2.0 spetsifikatsiyasi qabul qilingan, ammo u keng tarqalmadi. VLB-razyomi konstruktiv ravishda oddiy MSA-razyomga o‘xshaydi, ammo ISA-16, EISA yoki MCA shinalari tizim razyomlarining kengaytmasidir. Protsessor shinasining yuklanish xususiyati cheklanganligi sababli tizimli platada uchtadan ko‘p VLB razyomi o‘rnatilmaydi. Shinaning maksimal taktlash chastotasi 66 MHz, 33 MHz chastotada shina ishonchliroq ishlaydi. Bunda eng yuqori o‘tkazish tezligi 132 Mbayt/s (33 MHz × 4 bayt), ammo unga faqat ma’lumotlarni uzatish vaqtidagi paketli siklining ichida erishiladi. Haqiqatda, paketli siklda 4×4=16 bayt ma’lumotni uzatish uchun shinaning 5 taktini talab qiladi, hatto paketli ish tartibida o‘tkazish xususiyati 105,6 Mbayt/s ni tashkil qiladi, odatdagi ish tartibida (manzillar fazasiga bir takt va ma’lumotlar fazasiga bir takt) esa faqat 66 Mbayt/s ni tashkil qiladi, vaholanki bu ham ISA ga qaraganda ko‘p. Hozirgi vaqtda VLB shinasi juda kam ishlatiladi. PCI shinasi ( Peripheral Component Interconnect , tashqi komponentlarni ulash) – turli xil qurilmalarni ulash uchun eng keng tarqalgan va universal interfeys. 1993-yil Intel firmasi tomonidan ishlab chiqilgan. PCI shinasi VLB ga qaraganda ancha universal bo‘lib, 10 tagacha qurilmani ulash imkonini beradi. 80486 dan zamonaviy Pentiumgacha bo‘lgan har qanday protsessor bilan ishga sozlanish imkonini beruvchi o‘zining adapteriga ega. PCI ning taktlash chastotasi – 33 MHz, razryadligi 64 bitgacha kengaytirish imkoni bilan ma’lumotlar uchun 32 razryad va manzillar uchun 32 razryadni tashkil qiladi. O‘tkazish xususiyati nazariy 132 Mbayt/s, 64-bitli variantda esa 264 Mbayt/s. PCI lokal shinasining 2.1 modifikatsiyasi 66 MHz gacha taktlash chastotasida ishlaydi va 64 razryadlida 528 Mbayt/s gacha o‘tkazish xususiyatiga ega. Plug and Play, Bus Mastering va adapterni avtokonfiguratsiyalash ish tartibini qo‘llash amalga oshirilgan.

Bitta PCI shinasida to‘rtta qurilmadan (slotlardan) ortiq bo‘lishi mumkin emas. PCI shinasining ko‘prigi (PCI Bridge) – bu PCI shinasini boshqa shinalarga ulashning apparat vositasidir. Host Bridge, ya’ni asosiy ko‘prik PCI ni tizim shinasiga (protsessor shinasi yoki protsessorlar) ulash uchun ishlatiladi. Peer-to- Peer Bridge – bir rangli ko‘prik – ikkita PCI shinasini ulash uchun ishlatiladi. Ikkita va undan ko‘p PCI shinasi kuchli shimoliy platformalarda qo‘llaniladi, chunki qo‘shimcha PCI shinasi ulanadigan qurilmalar sonini oshirish imkonini beradi. PCI shinasi hamma almashuvni paket ko‘rinishida izohlaydi: har bir kadr manzil fazasidan boshlanadi, bu faza izidan bir yoki bir nechta ma’lumotlar fazasi kelishi mumkin. Paketda ma’lumotlar fazasi soni noma’lum, ammo qurilmaning shinadan foydalanishining maksimal vaqtini aniqlovchi taymer bilan cheklangan. Har bir qurilma shaxsiy taymeriga ega. Har bir almashuvda ikkita qurilma – almashuv tashkilotchisi (Inisiator) va maqsadli qurilma (Target) qatnashadi. Shinadan foydalanishga bo‘lgan so‘rovlar arbitraji bilan tizimli plata chipsetining tarkibiga kiruvchi maxsus funksional bog‘lama shug‘ullanadi. Tizimli platadagi shina razyomi konstruktiv ravishda har biri 64 kontaktli ketma-ket joylashgan ikkita seksiyadan (har biri o‘zining kaliti bilan) iborat. Bu interfeys yordamida tizimli plataga videokarta, tovush kartasi, modemlar, SCSI kontrolleri va boshqa qurilmalar ulanadi. Ko‘pincha tizimli platada bir nechta PCI razyomi bo‘ladi. PCI shinasi lokal shina bo‘lsa ham kengaytirish shinasining ko‘pgina funksiyalarini bajaradi. ISA, EISA, MCA kengaytirish shinalari PCI shinasi bor bo‘lsa, bevosita protsessorga emas (VLB shinasidan foydalanilganga o‘xshab), balki PCI shinasining o‘zig a (kengaytirish interfeysi orqali) ulanadi. Masalaning bunday hal qilinishi tufayli shina protsessorga nisbatan mustaqil va protsessorga so‘rovlar bilan murojaat qilmasdan uning shinasi bilan parallel ishlay oladi. Shunday qilib, protsessor shinasining yuklamasi kamayadi. Masalan, protsessor tizim xotirasi yoki kesh-xotira bilan ishlayapti, bu vaqtda esa tarmoq orqali qattiq diskka axborot yozilyapti.

Boshqa shinalarning adapteridan farqli ravishda PCI kartasining komponentlari plataning chap yuzasida joylashgan. Shu sababli oxirgi PCI-sloti adapterning o‘rnatilish joyidan foydalanishni qo‘shni ISAsloti (Shared slot) bilan bo‘lishadi. Uch o‘lchamli grafikani quvvatlovchi Pentium III, undan keyin Pentium IV protsessorlarining yaratilishi video ma’lumotlarni uzatish bilan bog‘liq bo‘lgan PCI shinasining yuklamasini kamaytirishni talab qildi. Intel firmasi PCI ni takomillashtirdi va AGP magistral interfeysini qo‘shdi. AGP shinasi ( Accelerated Graphics Port – tezlashtirilgan grafik port) – videoadapterni bevosita tizimli plataga ulashga ega bo‘lgan alohida AGP magistraliga ulash uchun interfeysdir. Shina FC1 V2.1 standarti asosida ishlab chiqarilgan. AGP shinasi 133 MHz gacha tizim shinasining chastotasi bilan ishlashi mumkin va grafik ma’lumotlarni uzatishning yuqori tezligini ta’minlaydi. Uning to‘rt karra ko‘paytirish ish tartibida AGP4x (bir taktda 4 ta ma’lumotlar bloki uzatiladi) eng yuqori o‘tkazish xususiyati 1066 Mbayt/s qiymatiga ega, sakkiz karra ko‘paytirish ish tartibida AGP8x esa 2112 Mbayt/s ga teng. PCI shinasiga nisbatan AGP shinasida manzillar va ma’lumotlar liniyasini multipleksirlash bartaraf qilingan (PCI shinasida narxini arzonlashtirish uchun manzil va ma’lumotlar bitta liniya bo‘ylab uzatiladi) va o‘qishyozish operatsiyalarini konveyerlash kuchaytirilgan, bu o‘z o‘rnida xotra modulidagi ushlanishni bu operatsiyalarni bajarish tezligiga ta’sirini bartaraf qilish imkonini beradi. Konstruktiv jihatdan AGP shinasi grafik tezlatgichning bosma platasini o‘rnatish uchun tizimli plataga joylashtirilgan alohida razyom ko‘rinishida bo‘ladi. PCI, SCSI, AGP va protsessorning katta tezlikdagi shinasi biriktirilgan tizimli plataning tuzilish sxemasi 11-rasmda ko‘r satilgan. AGP shinasi ikkita ish tartibiga ega: DMA va Execute. DMA ish tartibida videokarta xotirasi asosiy bo‘lib hisoblanadi. Grafik obyektlar tizim xotirasida saqlanadi, ammo foydalanishdan oldin kartaning lokal xotirasiga nusxasi olinadi va almashuv katta ketmaketlikdagi paketlar bilan olib boriladi. Execute ish tartibida tizim xotirasi bilan videokartaning lokal xotirasi mantiqiy teng

huquqlidir. Grafik obyektlar lokal xotiraga nusxalanmaydi, balki bevosita tizim xotirasidan tanlanadi. Bunda xotiradan nisbatan kichik bo‘lgan 11-rasm. Tizimli plataning turli xil shinalar birikmasi sxemasi. tasodifiy joylashgan bo‘laklarni tanlashga to‘g‘ri keladi. Modomiki, tizim xotirasi 4 Kbaytdan bo‘lgan bloklarga dinamik ajratilar ekan, bu rejimda muvofiq tezlikni ta’minlash uchun fragmentlarning ketmaketlikdagi manzillarini tizim xotirasidagi 4 kilobaytli bloklarning haqiqiy manzillariga aks ettiruvchi mexanizm ko‘zda tutilgan. Bu jarayon xotirada joylashgan maxsus jadvaldan (Graphic Address Remapping Table yoki GART) foydalanib bajariladi. Interfeys AGPvideo-adapter o‘rnatiladigan alohida razyom ko‘rinishida bajarilgan. 3-jadvalda ShKning tizimli va lokal shinalarning qiyosiy tavsiflari keltirilgan. 3-jadval Tavsifi Shina nomi ISa EIS a Mca vLB PcI agP Ma’lumot/ manzil razryadligi (bit) 16/2 4 32/3 2 32/3 2 32/32, 64/64 32/32, 64/ 64 32/32, 64/64 Ishchi chastota (MHz) 8 8– 33 10– 20 33gach a 66 gacha 66/133 O‘tkazish xususiyati (Mbayt/s) 16 33 76 132 132/26 4 /528 528/105 6 /2112Protsesso r AGPni qo‘llaydigan kontroller keshL2 Grafik adapter AGP Mba533 yt / s Tezkor x ot ir a 132 Mba yt / s PCI shinasi SCSI k o n t r o ll e ri Kengaytirish platasi ISA / EISA, MCA

Ulangan qurilmal ar soni (dona) 6 15 15 4 10 1 Shaxsiy kompyuter tashqi shinalari ning turi tashqi qurilmalarning turli- tumanligi sababli juda ko‘pdir. IDE (Integrated Drive Electronics), ATA (AT Attachment-AT ga ulanadigan), EIDE (Enhanced IDE), SCSI (Small Computer System Interface) tashqi shinalaridan ko‘pincha tashqi saqlash qurilmalari uchun interfeys sifatida foydalaniladi. ATA interfeysi Integrated Drive Electronics nomi bilan ham mashhur bo‘lib, 1988-yilda IBM PC AT shaxsiy kompyuterlarining foydalanuvchilariga taqdim qilindi. U bitta jamlagichning hajmini 504 Mbaytgacha (an’anaviy BIOS da manzillar makonini «kallak – si lindr – sektor» tashkil qilinishi sababli: 16 ta kallak × 1024 ta silindr × 63 ta sektor × sektorda 512 bayt = 504 Kbayt = 528 482 304 bayt) chegaralaydi va ma’lumotlar uzatish tezligini nazariy jihatdan 5–10 Mbayt/s ta’minlaydi. ATA/IDE interfeyslarining modifikatsiyalari va kengaytmalari juda ko‘p. Turli raqamli ATA, Fast ATA (bu ham raqami bilan), Ultra ATA (bular ham bir nechta) va EIDE interfeyslari mavjud. Shuningdek, ATARX, DMA protokollarini qo‘llaydigan IDE interfeyslari ham mavjud. Bu keltirilgan nomlarning ko‘pchiligi rasmiy tasdiqlanmagan bo‘lib, savdo markasi bo‘lgan, shunga qaramasdan adabiyotlarda tez-tez uchrab turadi. Nomlarning bunday ommalashuvi hizirgi vaqtda shaxsiy kompyuterlarda qo‘llanilayotgan disk interfeyslarining 90 foizi IDE toifasiga tegishlidir. Ba’zi modifikatsiyalarni qisqacha ko‘rib chiqamiz. Fast ATA-2 yoki Enhanced IDE (EIDE – kengaytirilgan IDE) kallak, silindr va sektorning raqamlari bo‘yicha an’anaviy (ammo kengaytirilgan) manzillashdan foydalangandek, mantiqiy bloklarni (Logic Block Address – LBA) manzillashdan ham foydalanadi, 2500 Mbayt gacha disk hajmini va 16,7 Mbayt/s gacha almashuv tezligi qo‘llab-quvvatlaydi. ATAPI standartini qo‘llab-quvvatlaydigan EIDE adapteriga to‘rttagacha jamlagichlarni ulash mumkin, shu jumladan CD-

ROM va magnit lentali axborot tashuvchini ham ulash mumkin. aTaPI (ATA Package Interface) – bu ATA interfeysiga faqat qat- tiq diskni emas, balki CD-ROM diskovodini, strimer va skanerni ulash uchun yaratilgan standart. ATA-3 va Ultra ATA interfeysining versiyalari katta hajmdagi disklarga xizmat ko‘rsatadi va 33 Mbayt/s almashuv tezligiga ega, qurilmalarga o‘zining nosozligi haqida va boshqa bir qator servislar haqida xabar berish imkonini beruvchi SMART (Self Monitoring Analysis and Report Technology – tahlil va hisobotni mustaqil ravishda kuzatadigan texnologiya) texnologiyasini qo‘llab-quvvatlaydi. UDMA/66 va UDMA/100 protokoli bo‘yicha ATA/ATAPI- 5, ATA/ATAPI-6 interfeysining zamonaviy versiyalari mos ravishda 66 va 100 Mbayt/s gacha bo‘lgan eng yuqori o‘tkazish tezligini ta’minlaydi. ScSI shinasi (Small Computer System Interface – kichik kompyuterlarning tizim interfeysi) ANSI (American National Standarts Institute – Amerika standartlar instituti) tomonidan 1986-yili standartlashtirilgan edi. Interfeys turli sinflarga mansub bo‘lgan qurilmalarni, ya’ni xotira to‘g‘ridan-to‘g‘ri va ketma-ket foydalanadigan, CD-ROM bir marta va ko‘p marta yoziladigan optik disklar, axborot tashuvchilarini avtomatik almashtirish qurilmalari, printerlar, skanerlar, komunikatsion qurilmalar va protsessorlarni ulash uchun mo‘ljallangan. SCSI (SCSI Device) qurilmasi bo‘lib, SCSI shinasini kompyuterning biror-bir ichki shinasi bilan ulab turuvchi xost-adapter ham, maqsadli qurilmaga SCSI shinasiga ulanish imkonini beruvchi kontrolleri-target controller ham hisoblanadi. Shina nuqtayi nazaridan barcha qurilmalar teng xuquqli bo‘lishi mumkin va shu bilan birga ham almashtirish tashkilotchisi, ham maqsadli qurilma hisoblanadi, lekin ko‘pincha tashkilotchi vazifasida xostadapter qatnashadi. Bitta kontrollerga bir necha periferiya qurilmalari ulanishi mumkin, ularga nisbatan kontroller ham ichki, ham tashqi bo‘lishi mumkin. Ichiga SSSI kontrollerlari o‘rnatilgan periferiya qurilmalari keng qo‘llaniladi, ularga qattiq disklardagi to‘plagichlar, CD-ROM, strimerlar kiradi. SCSI ning uchta versiyasi keng tarqalgan: SCSI-1, SCSI-2 va SCSI-3. SCSI kompyuterning sakkizta qurilmagacha qo‘llabquvvatlaydigan tizim shinasining

soddalashtirilgan variantidir. SCSI-1 interfeyslari 8 bitli shinaga ega; SCSI-2 va SCSI-3 – 16 yoki 32 bitli bo‘lib, katta quvvatli server-mashinalarda va ishchi stansiyalarda foydalanishga mo‘ljallangan. 5. Tashqi portlar Tashqi qurilmalarni ulash uchun kiritish/chiqarish kontrollerl arining ketma-ket va parallel portlari ishlatiladi, odatda, ularning razyomlari kompyuterning orqa panelida joylashtirilgan. Portlar ma’lumotlarni bir yo‘nalishda uzatishni (simpleks ish tartibi), yo‘nalishlarni qayta ulashni (yarim dupleks ish tartibi) va har ikkala yo‘nalishlarda (dupleks ish tartibi) ma’lumotlarni uzatish ish tartiblarida ishlashi mumkin. Abonentlarning ulanish topologiyasi ikki nuqtali (RS-232S interfeys uchun) yoki tarmoqlangan (VSB yoki Fire Wire) bo‘lishi mumkin. Portlar parallel va ketma-ket turlarga bo‘linadi. Parallel port printer, skaner yoki tashqi jamlagichni ulash uchun ishlatiladi. Tashqi qurilmani parallel portga ulash maxsus kabel orqali amalga oshiriladi, u bir necha bitlarni bir vaqtda uzatilishini ta’minlaydi, binobarin, har bir bitni uzatish o‘zining liniyasi bo‘yicha amalga oshiriladi. ShKning parallel port orqali axborot almashinuvi ish tartibi IEEE 1284 standarti orqali amalga oshiriladi. LPT-port (Line Prin Ter) standart parallel port hisoblanadi. Odatda, port bilan ulanish Centronics standartidagi 25 chiqishli razyom orqali amalga oshiriladi, razyom kontaktlarining taqsimlanishi, signallarning vazifalari, interfeysni boshqarishning dasturiy vositalari har xil turdagi printerlarni, skanerlarni, diskyurituvchilarni ulashga mo‘ljallanadi. Standart bo‘yicha ulanish kabelining maksimal uzunligi 1,8 metrni, maksimal almashuv tezligi 100 Kbayt/s ni tashkil qiladi. RS-232C ketma-ket port (Communication port) sichqoncha, tashqi modem, printer kabi qurilmalarni kompyuterga ulash, shuningdek, kompyuterlar orasida bog‘lanish uchun ishlatiladi. RS-232C turdagi ketma-ket portning ishlatilishining Centronics portiga nisbatan asosiy afzalliklari shaxsiy kompyuterdan tashqi qurilmaga axborotlarni 15 metr masofagacha uzatish imkoniyati hisoblanadi. Ma’lumotlar ketma-ketlikdagi baytli paketlar tarzida bit ketidan bit bilan uzatiladi.

Har bir bayt boshlang‘ich va to‘xtash bitlari bilan uzatiladi, ma’lumotlar dupleks ish tartibida uzatiladi, uzatish tezligi 115 Kbit/s ni tashkil etadi. USB (Universal Serial Bus) bu universal ketma-ket portdir. U 1995-yilda ishlab chiqarilgan bo‘lib, eskirgan RS-232 (COMport) va IEEE 1284 (LPT-port) parallel interfeyslarni almashtirishga, ya’ni ketma-ket va parallel klaviatura va «sichqoncha» portlarini almashtirish uchun ishlab chiqilgan, barcha qurilmalar Plug and Play texnologiyasining osonligi bilan ko‘p sonli qurilmalarning o‘rnatilishiga ruxsat beradigan bitta razyomga ulanadi. Plug and Play – «yoq va ishla» texnologiyasi «qaynoq» almashtirishni, ya’ni kompyuterni o‘chirish va qayta yuklash zaruratisiz qurilmalarni almashtirishni amalga oshirishga imkon beradi. Qurilma jismoniy ulanganidan keyin to‘g‘ri taniladi va avtomatik konfiguratsiyalanadi. USB kompyuterga nima ulanganligini, qurilmaga qanday drayverlar va resurslar zarur bo‘lishini mustaqil aniqlaydi, undan keyin bularning barchasini foydalanuvchining aralashuvisiz ajratadi. Shina to‘g‘ri ishlashi uchun u bilan aniq ishlaydigan operatsion tizim zarur. Mazkur holda bunday operatsion tizim Windows 95 va undan yuqori tizimlar hisoblanadi. USB shinaga bir vaqtning o‘zida deyarli 127 tagacha istalgan monitorlar, printerlar kabi qurilmalar ulanishini ta’minlaydi. Birinchi darajada ulangan har bir qurilma kommutator sifatida ishlashi mumkin, ya’ni unga mos razyomlar bo‘lganida yana bir necha qurilmalar ulanishi mumkin. Interfeys bo‘yicha almashtirish paketli, almashtirish tezligi 12 Mbayt/s ni tashkil etadi. 480 Mbayt/s o‘tkazish xususiyatini ta’minlaydigan interfeysi (boshlang‘ich standart USB 1.1 deyiladi) yaratildi. Sekin ishlaydigan qurilmalar (klaviaturalar, sichqonchalar, modemlar) uchun ma’lumotlar 1,5 Mbit/s tezlikda almashtiriladigan qo‘shimcha kichik kanal ham qo‘llab-quvvatlanadi, telekonferensiyalarni o‘tkazishda kerak bo‘ladigan, ham asinxron ma’lumotlarni uzatish ish tartiblarida ishlaydi. Aniq jismoniy qurilmaning dasturiy ta’minoti (USB-mijoz) kompyuterning o‘zida bajariladi. USB-shina bajarilishda va o‘zgarilishda (Plug and Play) avtomatik konfiguratsiyalanishni qo‘llabquvvatlaydi. USB dasturiy ta’minot

drayverlari, to‘g‘ri murojaat etish kanallari, uzilishlar vektorlarni sozlash va kiritish/chiqarish qurilmalarini manzillashtirish orasidagi bahslarni tugatadi. IEEE 1394 ( Institute of Electrical and Electronic Engineers 1394 – elektrotexnika va elektronika bo‘yicha injenerlar instituti standarti 1394) – bu kompyuterning ichki komponentlarini va tashqi qurilmalarni ulash uchun mo‘ljallangan yangi va istiqbolli interfeysdir. IEEE 1394 Fire Wire , ya’ni «olovli sim» nomi bilan ham mashhur. Fire-Wire raqamli ketma-ket interfeys yuqori ishonchlilik va ma’lumotlarni uzatish sifati bilan xarakterlanadi, uning protokoli vaqtning real masshtablarida sezilarli buzilishlarsiz video- va audiosignallarni o‘tishini ta’minlash bilan axborotlarni vaqt bo‘yicha kafolatlangan uzatilishini quvvatlaydi. Fire-Wire shina yordamida Plug and Play texnologiyasi bo‘yicha va deyarli istalgan konfiguratsiyalardagi ko‘p sonli turli qurilmalarni bir-birlariga ulash mumkin, bu bilan u avval aytilgan qiyin konfiguratsiyalanadigan turdagi shinalardan foydali farqlanadi. Bitta kontrollerga yaxlit oltita simli kabel yordamida bitta portga 63 tagacha qurilmalar ulanishi mumkin. Interfeysning o‘tkazish xususiyati 100–400 Mbit/s ni tashkil yetadi, kelajakda hatto 1600 Mbit/s ga yetishi kutilmoqda. Bu interfeys qattiq disklarni, CD-ROM va DVD-ROM diskyurituvchilarni, shuningdek, raqamli videokomeralar, videomagnitafonlar kabi yuqori tezlikli tashqi qurilmalarni ulash uchun ishlatiladi. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Скотт Мюллер. Модернизация и ремонт ПК, 18-е издание. : Пер. с англ. – М. : ООО «И.Д. Вильямс», 2009. – 1280 с. 2. Евсеев Г.А., Симонович С.В . Познай свой компьютер – Диагностика, модернизация, настройка. – СПб.: Питер, 2003. – 480 с.

3. Мураховский В.И . Сборка, настройка, апгрейд современного компьютера. Изд. 2-е, дополненное и переработанное. – М.: «ДЕСС КОМ», 2000. – 288 с. 4. Гук М.Ю. Аппаратные средства IBM PC. Энциклопедия. 3-е изд. – СПб.; Питер, 2006. – 1072с. 5. Асмаков С.В., Пахомов С.О. Железо 2010. Компьютер Пресс рекомендует. – СПб.; Питер, 2010. – 1416с. 6. Соломенчук В.Г., Соломенчук П.В . Железо ПК 2010 – СПб.: БХВ – Петербург, 2010. – 448 c. 7. Избачков Ю., Петров В . Информационные системы. Учебник для вузов. 2-изд. СПб.: 2005. – 656с. 8. Бройдо В.Л . Вычислительные системы, сети и телекоммуникации. Учебник для вузов. 2-изд. – СПб.: Питер, 2005 – 703с.

O'xshashlar

Tarmoq adapterini o‘rnatish va sozlash

Audio jihozlar

Utilitlar va tizimli dasturlar

Shaxsiy kompyuterlarni takomillashtirish

Shart va tanlash operatorlari