Utilitlar va tizimli dasturlar - Informatika va AT - Referatlar

Utilitlar va tizimli dasturlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Sistema dasturlari. 2. Utilitlar. 3. Virus va sistemali antivirus dasturlar.

www.arxiv.uz Sistema dasturlari qatoriga opertsion sistemalar, operatsion qobiqlar, fayl- menedjerlari va drayverlarni kiritgan edik. Ularning vazifalari quyidagicha: Operatsion sistemalar kompyuter ishga tushgan zaxoti faolyat ko`rsatuvchi dasturiy vositalardir. OC lar asosan quyidagi vazifalarini bajaradi: - Kompyuter qurilmalarining ishga tayyorligini tekshirib chiqadi va ularni ko`ngildagidek ishlashini nazorat qilib boradi. Agar qurilmalarning ishida nuqson sezsa, bu xaqda foydalanuvchiga xabar beradi. - Kompyuterning ishi jarayonida uning xotira qurilmalari (tezkor xotira, qattiq disk, disketa ) dagi bo`sh joylardan unumli foydalanishni tashkil qiladi. Ularga ma`lumotlarning yozilishi va o`qilishini nazorat qiladi va boshqaradi. - Foydalanuvchi interfeysi orqali kompyuter va foydalanuvchi o`rtasida muloqot o`rnatadi. Foydalanuvchining buyruqlarini kompyuterga kiritadi va ularning bajarilishini nazorat qiladi. - Foydalanuvchining talabi bo`yicha barcha boshqa dasturlarni ishga tushiradi va ularning bajarilshini nazorat qilib boradi. Foydalanuvchi interfeysi – OC ning foydalanuvchi bilan muloqotini qulay va samarali tarzda olib borishga xizmat qiluvchi maxsus usullari va vositalaridir. Ular buyriqli, ob`yektga yo`naltirilgan va dasturiy interfeyslarga bo`linadi. Ilova dastrlar-aynan bir turdagi OC boshqaruvida ishlashga mo`ljallab tuzilgan dasturlardir.(masalan MS DOS ilova dasturlari, WINDOWS ilova dasturlari va hokoza). Keyingi yillarda ishlab chiqarilayotgan OC larning ko`pchiligi boshqa OC larning ilova dasturlari bilan ham ishlash imkoniga ega. . Hozirgi payitda eng ko`p tarqalgan OC lar MS DOS, OS/2, WIDOWS, UNIXlar hisoblanadi. MS DOS OS Microsoft kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan eng dastlabki va eng ishonchli OC dir. Boshqa OClar boshqaruvida ishga tushirish qiyinchilik paydo qilayotgan kompyutir yoki dastur MSDOS orqali osonlik bilan ishga tushadi. Uning kamchiligi foydalanuvchi bilan muloqat qilish usuli noqulayligidir.

www.arxiv.uz Bu kamchilik fayil-menijerlari (“qobiq” dasturlari) yordamida bartaraf qilinadi. Ularga NC va Volcov Commonder kabi vositalar misol bo`la oladi. Dastlabki MSDOS OCi 1981yilda yaratilgan bo`lib IBM XT va IBM AT kompyutirlariga mo`ljallangan bo`lib u MSDOS 1.0 versiyasi edi. Zamonaviy Pentium kompyutiorlariga mo`ljallanga versiyasi MS DOS6.20esa 19__ yilda ishlab chiqarildi. OC ichida 1987 yilda IBM kompaniyasi tomonidan PS 2 kompyutlari maxsus ishcilar bo`lib ko`p dasturlar bilan bir vaqt ichida ishonchli ishlashi mumkin WINDOWS XP- WINDOWS OClarining eng yahshi hususiyatlarini o`zida jamlagan tizimdir. Grafik va multivideo malumotlari bilan ishlash suratini oshiruvchi eng zamonaviy vositalarga ega 2002 yilda ishlab chiqarilgan. UNIX ko`p vazifali va bir vaqtning o`zida ko`plab fayllardan fayllarga xizmat ko`rsata oladigan tizimdir qulaylik tamoni shundaki bu tizimda shaxsiy kampyuter tipi super kampyuterlargacha foydalanish mumkin. Malumotlar bazasi bilan ishlash lokal tarmoqlardan tortib to glabal tarmoqlargacha oddiy modem yordamida ulana olish imkonini baradi. Ko`plab ilova dasturlari mavjud. Operatsion qobiqlar. Ular grafik interfeys va multi dasturlashtirish vositalari yordamida foydalanvchini MS DOS bilan muloqot qilishga imkon beruvchi vositalardir bularga MS WINDOWS 3.1 dasturini misol keltirish mumkin. Fayl menedjerlar . Ular foydalanuvchining MS DOS boshqaruvida kampyuter bilan qulay va ko`rgazmali muloqot olib borishini taminlovchi dasturdir. Ko`pincha “qobiq ” dasturlar deb ham ataladi ularga NC,VC,WINDOWS commander kabi dasturlar misol bo`ladi.

www.arxiv.uz Drayverlar. Ular kampyuterbilan boshqa qurilmalar o`rtasida muloqot o`rnatishga xizmat qiluvchi dasturlar dir ular xarbir qurilma (klavyatura,printer, sichqoncha va xokazo) lar uchun aloxida ishlab chiqariladi, hu qurilmalarini kampyuter bilan xamkorlikda ishlashini ta`minlaydi va nazorat qilib boradi masalan Mouse.com- kampyuteri bilan sichqoncha o`rtasidagi muloqotni tayyorlaydi. Utilitlar. Utilitlarga arxivlash, formatlash vositalari anti viruslar deagnostika vositalari optemallash vositalari komunikatsya vositalari xtirani boshqaruvchi vositari misol keltirish mumkin. Arxivlash vositalari yoki arxivatorlar-maxsus usullar yordamida fayl xajmini qisib kichraytirishga ularning arxivlarini xosil qilishga xizmat qiluvchi vositalardir. Arxivlangan fayllar birqancha qulayliklarga ega masalan: Ularga maxsus kapyuter viruslarning 90% dan ko`prog`I ta`sir etolmaydi. Matnli fayllar xajmi 50-60% qisqaradi. Ularni boshqa foydalanuvchilardan ximoya qilishning samarali usullari .Zamonaviy arxivatorlarga PKZIP, ARJ, PAK, RAR, WINRAR, WINZIP, kabi dasturlarni misol keltirish mumkin. Formatlash vositalari. Ma`lumot yozishdan oldin disclar satrlari sektorlarga sektorlar esa klasterlarga klasterlar esa ma`lumotlar yoziladigan yo`lakchalarga bo`linadi. Shundan keyin disklar ishchi xotiraga keladi bu esa ma`lumotlarning disda optimal Xamda zarur payti kerakli ma`lumotlarni tezda izlab topishga imkon beradi disklar satxlarini shunday sektor va klasterlarga bo`lish diskni formatlash deyiladi va bu jarayonni maxsus dasturlar yordamida bajariladi. Formatlangan 3.5 diyumlik

www.arxiv.uz disketada 18 sektor va 80 yo`lak bo`ladi bitta sektorning yo`lklari sig`imi 51.2 baytga teng bo`lib ular klasterlar deyiladi. Virus dasturlar va ularning turlari. Kompyuter viruslari dep kampyuterning xotirasidagi ma`lumotlarni ishdan chiqarish maqsadida maxsus tuzilgan dasturiy vositalarga aytiladi dastlabki paytda ular disketalar orqali tarqalar edi. Keyingi yillarda kampyuter tarmoqlari orqali xam tarqalmoqda. Ularning buzg`unchilik faoliyati najijasida minglab kamyuterlar va kampyuter tarmoqlari ishdan chiqmoqda va ularning xotirasidagi ma`lumotlar yo`qolmoqda. Natijada ularning keltrayotgan zarari milionlab dollarlar bilan o`lchanmoqda. - Virus dasturlar ta`sirida. - Fayllarning xajmi sezilarli ortishi. - Kampyuterning ish tezligi sekinlashishi. - Ekranda natija o`rnida turli belgilar paydo bo`lishi. - Chaqirilgan fayllar umuman ishga tushmasligi. - Kampyuter xotirasida begona fayllarning paydo bo`lishi. Virus dasturlarni guruxlarga bo`lish mumkin . 1. Oddiy fayilli dasturlar fayillar bilan birga kompyuter hotirasiga kelib tushuvchi va shu fayil ishga tushirilgandagina o`z faoliyatini boshqaruvchi viruslar. 2. Rezident fayilli dasturlar chaqirilgan fayil bilan birga kompyuterning tezkor hotirasiga kelib tushuvchi va kompyuterning keyingi ishi davomida tezkor hotirada qolib tezkor hotiraga chaqirilgan barcha fayllarni zararlovchi viruslar. 3. Yuklovchi sektor viruslarri disklar yoki disketalarning yuklovchi sektorlarini ishdan chiqarishga mo`ljallangan ya`ni shu sektorda joylashgan sistema dasturlarini zararlovchi viruslar. 4. “Chuvalchang” viruslari boshqa dasturlarini zararlamaydi biroq o`z o`zidan nusxa olib ko`payuvchi viruslar ularning ishi natijasida kampyuter xotirasi virus

www.arxiv.uz dastur nusxalari bilan to`lib qoladi kampyterning ishlash samaradorligini keskin pasaytiradi. Antiviruslar. Virus dasturlarini izlab topuvchi va ularni zararsizlantiruvchi dasturiy vositalardir. Ular o`zlarining ish usullariga va imkonyatlariga ko`ra guruxlarga bo`linadi: - detektor dasturlar va doktor dasturlar. Ular virus bilan zararlangan fayllarni izlab topadi xamda viruslarga davolashga xarakat qiladi masalan. Dialog-MGU firmasi yaratgan AVP, Dr Web dasturlari shular jumlasidan. - Revizor dasturlari va doktor revizorlar. Ular fayllarning dastlabki xolatlar to`g`risidagi ma`lumotlarni (xajmi diskdagi o`rni va xokazo) eslab qoladi so`ngra tekshirish vaqtida bu ma`lumotlarni dastlabkisi bilan solishtiradi agar farq bo`lsa ular zararlangan deb xisoblaydi va virslarni aniqlash va faylni davolash faoliyatini boshlaydi. Ularga misol qilib “diyalog MGU”firmasining ADinf dasturini keltirish mumkin. Filtir dastur yoki rizident-dastur. Ular kompyutirning tezkor hotirasiga aftamatik ravishda yuklanib, kompyut ishi davomida shu joyda qoladi, hamdahotiraga chaqirilayotgan har bir dasturni viruslardan zararlanmaganligini uzluksiz tekshirib boradi, Flushot plus dasturishunday dasturlardan. Dastur vakiinalar yoki imunizatorlar. Ular diskni va undagi fayillarni viruslarning tasiriga berilmovchi qilib takomillashtiruvchi hamda fan rejimida faoliyat olib boruvchi vositalardir. Zamonaviy antiviruslar dasturini ishlab chiqarishda aynan shunday vositalarga katta ahamiyat berilmoqda. Kiyingi yillarda yuqoridagi antivirus vositalarinning barcha hususiyatlarini o`zida mujasamlashtirgan universal vositalar ham ishlab chiqarilmoqda. Bular ichida eng ko`p tarqalgani Kasperiskiy labaratoriyasida yaratilgan Kasperiskiy dasturidir.

www.arxiv.uz Diyagnostika vositalari. Kompyuter qurilmalari va magnit disklarning ishlash qobilyatlarini va holatini tekshiruvchi hamda ulardagi nuqsonli joylarni aniqlab, iloji boricha tuzatadigan dasturlar. Vazifasiga ko`ra ular ikkiga bo`linadi - kompyuter qurilmalarining ish faoliyatini tekshiruvchi dasturlar. Masalan: Contral R - magnit disklarning ish holatini tekshiruvchi dasturlar. Masalan: NDD Optimallash vositalar. Qattiq va yumshoq disklarga fayillar klasterlarga yoziladi. Bunda quydagi hollar bo`lishi mumkin: -fayillarning hajmi klaster sig`imida kichik bo`lishi mumkin, bunda klasterlarda bo`sh joylar hosil bo`ladi. -fayilning hajmi klaster sig`imidan katta bo`lish mumkin, bunda shu fayil bir nechta klasterlarga bo`lib yoziladi. Diskka bir marta ma`lumotlar yozilayotganda bitta klasterga sig`magan fayillarni bo`lib yozish tartib bilan amalag oshiriladi, ya`ni fayilning ortib qolgan qismi qo`shni klasterga yoziladi. Diskdan ko`p marta foydalanilganda ko`p marta ma`lumotlar yozib yoki o`chirilganda disk ma`lumotlar yozmagan bo`sh joylar hosil bo`lishi hamda fayillarni klasterlarga bo`lib yozish tartibi buzilishi mumkin, natijada bitta fayilning bo`laklari butun disk bo`ylab tartibsiz ravishda sochilib ketishi mumkin. Bunday holatda frakmentasiya diyeiladi. Buning natijasida diskning umumiy sig`imi bo`sh joylar hisobiga kamayadi va fayillarni izlab topish murakablashadi, kompyuterning ish surati sezilarli darajada kamayadi. Fragmentasiyalarni yo`qotish, ya`ni bosh joylarni malumotlar bilan to`ldirish, fayillarning bo`laklarini klasterlarga tartib bilan joylashtirishga defragmentasiya yoki oftemallashtirish diyiladi. Buning uchun SpeeDisk, Fast Trax kabi dasturlqardan foydalaniladi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: 1. N.Kultin Samouchitеl Programmirovaniе v Turbo Pascal 7.0 2. i Delphi. Moskva Sank-Pеtеrburg. 1999 g. 3. V.G.Abramov i dr. Vvеdеniе v yazk Paskal.-M.:Nauka,1988. 4. Sagatov M.V.,Yakubov O.X. Informatika ( maruzalar matni) 5. Toshkеnt- 2000 y. 6. www.tuit.uz 7. www.uzedu.uz

O'xshashlar

Kompyuterning dasturiy ta‘minoti. Dasturiy ta‘minotning turkumlanishi

Microsoft Office dasturlar paketi va ularning vazifalari. Muharrir dasturlar

Tizimli platani tanlash va o‘rnatish

Tizimli monitoringni boshqarish

Tizimli tahlil strukturasi