Xodimga yetkazilgan zararni qoplashga doir qonunlarni qo`llashning o`ziga xos xususiyatlar - Huquqshunoslik - Referatlar

Xodimga yetkazilgan zararni qoplashga doir qonunlarni qo`llashning o`ziga xos xususiyatlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

41 KB

Ko'chirib olish

Xodimga yetkazilgan zararni qoplashga doir qonunlarni qo`llashning o`ziga xos xususiyatlar Respublikamizda bozor iqtisodiyotiga bos qichma-bosqich o`tish jarayonida aholini ijti moiy himoyalash eng dolzarb masalalardan biri bo`ldi. Bu borada aholini bandligini ta`min lash, normal mehnat sharoitlarini yaratish aso siy vazifalardan hisoblanib, bu vazifalarni amalga oshirishga doir bir qator me`yoriy hujjatlar qabul qilindi. Yurtboshimiz bu masala bo`yicha «O`zbekiston XXI asrga intilmoqda» asarida quyidagi fikrlarni bildirgan: «Aslida, bu vazifani birinchi qilib ham qo`yish mumkin, mehnat bozorini shakllantirish, yangi ish joylarini barpo etish va aholining ish bilan oqilona bandligini ta`minlash bo`yicha faol siyosat o`tkazish kerak. Bu borada ishsizlikning oldini olish, mehnat ga yaroqli har bir fuqaro o`z mehnatidan daromad topib, o`z ehtiyoj larini qondirishi, o`z turmush darajasini, oila va bolalari faro vonligini oshirishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratish muhim ahamiyatga egadir». Ish beruvchilar tomonidan xodimlarga normal mehnat sharoit larini yaratilishini ta`minlash, mehnat muhofazasini kafolatlash, ishlab chiqarishda baxtsiz xodisalarni kelib chiqishini oldini olish hamda mehnat vazifasini bajarishi jarayonida yetkazilgan zarar uchun ish beruvchining javobgarligini oshirish maqsadida O`zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining XII-bobida xodimga yetkazilgan zarar uchun ish beruvchining moddiy javobgarligi belgilab qo`yildi. Respublikamizda ish beruvchilarning xodimlar oldidagi majburiya tini, ya`ni zarar yetkazish bilan bog`liq to`lanishi lozim bo`lgan to`lovlarni o`z vaqtida to`lanishini ta`minlash maqsadida O`zbekiston Respublikasining «Ish beruvchilarning fuqaroviy huquqiy javob garligini majburiy sug`urtalash to`g`risida»gi Qonuni loyihasini ishlab chiqish ustida muhokama olib borilmoqda. Mehnat vazifalarini bajarishi jarayonida xodimning hayoti va sog`ligiga yetkazilgan zararni qoplash bilan bog`liq nizolarni hal qilishda O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik, Mehnat, Fuqa rolik protsessual kodekslari va ushbu munosabatlarni tartibga soluvchi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 1 fevraldagi

48-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Xodimlarga ularning mehnat vazifala rini bajarish bilan bog`liq holda jarohatlanishi, kasb kasallik lariga chalinishi yoki salomatlikning boshqa xil shikastlanishi tufayli yetkazilgan zararni ish beruvchilar tomonidan to`lash qoida lari”, Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 6 iyundagi 286- sonli qa rori bilan tasdiqlangan “Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va xodimlar salomatligini boshqa xil zararlanishini tekshirish va hisobga olish to`g`risidagi Nizom”, Vazirlar Mahkamasining 2000 yil yil 23 dekabrdagi 498- sonli qarori bilan tasdiqlangan “O`zbe kiston Respublikasi budjetdan tashqari Pensiya jamg`armasi mab lag`larini shakllantirish va sarflash tartibi to`g`risidagi Nizom” bilan hamda O`zbekiston respublikasi Oliy sudning 2003 yil 19 dekabrdagi «Mehnat vazifalarini bjarishi munosabati bilan xodimning hayoti va sog`ligiga yetkazilgan zararni qoplashga oid ni zolar bo`yicha sud amaliyoti haqida»gi №18 –sonli plenum qarorlari bilan tartibga solinadi. Ushbu turdagi nizolarni hal etishning alohida xususiyatlaridan biri bu turdagi nizolarni hal etishga doir bir qator normativ huquqiy hujjatlarning mavjudligi va bu tur dagi nizolarning turlicha ekanligi bilan bog`liqdir. Sudlar tomo nidan xodimga yetkazilgan zarar o`rnini qoplashga doir nizolarni hal etishning alohida xususiyatli tomoni shundaki, bu turdagi nizolarga da`vo muddati tatbiq etilmaydi, hamda davlat boji undirilmaydi. YA`ni, bunday turdagi nizolarni sudlar tomonidan da`vo muddati o`tgan deb qaytarish mumkin emas. Bunday nizolarni hal etishda dalillar doirasini aniqlab ularni talab qilib olish chorasini ko`rish muhim ahamiyatga egadir. Chunki, ish beruvchining hamda xodimning bahtsiz xlodisani kelib chiqishida qay darajada aybli ekanligi kelgusida yetkazilgan zarar miqdorini belgilash va qoplashga ta`sir etadi. Ish beruvchining yetkazilgan zararda aybdorligi va javobgarli gini isbotlovchi dalil sifatida quyidagi hujjatlar ishga qo`shi lishi lozim: ishlab chiqarishda sodir bo`lgan baxtsiz hodisa haqida dalolatnoma, sud hukmi va qarori, prokuratura, surishtiruv, dast labki tergov organlari qarori, mehnat texnika inspektorining yoki mehnatni muhofaza qilish va mehnat haqidagi qonunchilikka rioya etilishini, salomatlikka yetkazilgan zarar sabablarini nazorat qilishni amalga oshiruvchi

boshqa mansabdor shaxslar(organlar)ning xulosasi; kasb kasalligi to`g`risida tibbiy xulosa; aybdor shaxslarga ma`muriy yoki intizomiy jazo berish to`g`risidagi qaror; mehnat jarohati tufayli xodimga vaqtincha mehnat layoqatini yo`qotganlik uchun nafaqa to`lovi bilan bog`lik harajatlarni qoplash uchun ish beruvchi tomonidan davlat ijtimoiy davlat sug`urta budjetiga pul o`tkazish to`g`risidagi kasaba uyushma qo`mitasining, tuman (shahar) soliq inspeksiyalarining qarorlari. Xodimning sog`ligiga zarar yetkazilganligi munosabati quyidagi to`lovlar: -mehnat jarohati tufayli mehnatga layoqatsizlik darajasiga qarab ish haqi (yoki uning tegishli qismi) miqdorida jabrlanuvchiga to`lanishi lozim bo`lgan to`lovlar; -salomatlikning yomonlashuvi bilan bog`liq qo`shimcha harajatlar; -bir yo`la beriladigan nafaqalar to`lanishi lozim. Bir yo`la beriladigan nafaqalarning miqdori agar xodimning sog`ligiga shikast yetkazilgan bo`lsa, xodimning bir yillik o`rtacha ish haqidan, agar xodim vafot etgan bo`lsa, xodimning olti yillik o`rtacha ish haqidan kam bo`lmasligi lozim. Bunday nizolarni xal etishda yana shunga e`tibor qaratish lozim ki, nogironlarga to`lanayotgan zarar summasi eng kam ish haqining 50 foizidan kam bo`lmasligi lozim. Zarar miqdorini aniqlashda xodim ning qo`pol ehtiyotsizligi natijasida kelib chiqqan zararlar uchun ish beruvchi to`liq javobgarlikdan ozod etilmaydi, balki ish beruvchi bilan xodimni aralash javobgarligi vujudga kelib, xodimning yetkazilgan zararni kelib chiqishidagi aybli harakatiga qarab zarar miqdori kamaytirilishi mumkin. Bunday nizolarni hal etishda ko`p hollarda ish beruvchilar tomo nidan xodimga yetkazilgan zararlarni qoplashdan asossiz ravishda bo`yin tovlash hollari uchrab turadi. Masalan, Namangan shahrida joylashgan to`quvchilik qo`shma korxonasi xodimi 1999 yil 6 iyul kuni to`quvchilik dastgohida ishlab turganida o`ng qo`lini dastgoh qisib olishi natijasida bir qo`li nogiron bo`lib qoladi. Ma`muriyat unga rasmiylashtirilishi lozim bo`lgan dalolatnomani o`z vaqtida rasmiylashtirmaganligi natijasida bu nizo 2007 yil 12 aprelda sudda ko`rib chiqilib, xodimning talablari qanoatlantirilgan. Yuqo ridagilardan ko`rinib turibdiki, ish beruvchining aybi bilan xodimning o`ziga yetkazilgan zararni qoplashga bo`lgan huquqini amalga oshira

olmagan va sudlar tomonidan bunday turdagi nizolarga muddat belgilanmaganligi inobatga olinib, qonuniy ko`rib chiqilib hal etilgan. Yuqoridagilardan ko`rinib turibdiki, Mehnat qonunchi ligida xodimning sog`ligi yoki hayotiga yetkazilgan zararni qoplashga doir bir qator normalar o`z ifodasini topgan bo`lsada, bu masalalar yuqorida ko`rsatib o`tilganidek, ish beruvchilarning loqaydligi yoxud bunday zararlarni to`lashdan bo`yin tovlashi tufayli o`z vaqtida to`lanmay, xodimlarni sudma-sud yurib sarson bo`lishiga olib kel moqda. Bu albatta usha korxonani manfaati uchun xizmat qilayotgan davrda jarohat olib, nogiron bo`lib qolgan xodimni yoki o`z vazifa sini bajarish davrida vafot etgan xodimning oila a`zolarini juda og`ir tushkunlikka olib keladi. Ana shu jihatdan bunday holatlarda ish beruvchiga qo`shimcha javobgarlik yuklash chorasini belgilash lo zim. Bundan tashqari yuqorida qayd etib o`tganimizdek, hozirgi kunda Respublikada “Ish beruvchilarning xodimlar oldidagi fuqaroviy huquqiy javobgarligini majburiy sug`urtalash to`g`risida”gi O`zbe kiston Respublikasining Qonuni loyihasini tayyorlash jarayonida kelgusida ushbu qonunni mexnizmini, ya`ni ijrosini ta`minlash maqsadida, sug`urta idoralariga ham yuqoridagi javobgarlikni, ya`ni sug`urta qoplamasi olishi lozim bo`lgan xodimga sug`urta qoplamasini to`lashdan bosh tortganlik uchun Ma`muriy javobgarlik choralarini belgilash lozim. Sug`urtalashning bu turi ish beruvchning majburiya tini ta`minlash choralaridan biri hisoblanadi. Bunday choralarning belgilanishi sudlar tomonidan bunday nizolarni hal etishda yetka zilgan zararni jabrlanuvchiga tezda qoplash imkonini beradi. Bundan tashqari hozirgi davrda ko`plab yollanma ishchilarning xizmatidan foydalanish yo`lga qo`yilganligini inobatga olib, kel gusida bunday shaxslarga ham yollanma tarzda o`z vazifalarini baja rishi davomida sog`lig`i yoki hayotiga yetkazilgan zararlarni qoplashni kafolatlashga doir yuqoridagi kabi qonunlarni qabul qilishga erishish lozim.

O'xshashlar

Mehnatga oid nizolarni sudda ko`rishning protsessual xususiyatlari

Sud orqali fuqarolarning shaxsiy-nomulkiy huquqlarini himoya qilish

Tadbirkorlik qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik

Mehnat ishlarini sudda qo'zg'atishning o'ziga xos xususiyatlari

Hozirgi zamon fuqarolik huquqining o`ziga xos xususiyatlari