Mehnat ishlarini sudda qo'zg'atishning o'ziga xos xususiyatlari - Huquqshunoslik - Referatlar

Mehnat ishlarini sudda qo'zg'atishning o'ziga xos xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

17.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69 KB

Ko'chirib olish

Mehnat ishlarini sudda qo`zg`atishning o`ziga xos xususiyatlari Fuqarolik protsessual qonunchilik har qanday manfaatdor shaxs buzilgan yoki nizolashilayotgan huquqi yoxud qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatini himoya qilish uchun qonunda belgilangan tartibda sudga murojaat qilishga haqli ekanligini nazarda tutadi (FPKninig 1-moddasi). Lekin shu bilan birgalikda, manfaatdor shaxslarning sudlarga qonunda belgilangan tartibda va muddatlarda da`vo qo`zg`atish majburiyatini ham yuklaydi. Mehnat huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan ishlar yuzasidan sudga murojaat qilish bo`yicha subyektiv huquqlarni amalga oshirish bir qator shartlarga asoslangan bo`lib, ushbu shartlardan biri qonunda belgilangan muddatlarda sudga da`vo arizasi bilan murojaat qilishdan iboratdir. Mehnatga oid huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizoli ishlar yuzasidan da`vo muddatining joriy etilishi maqsadga muvofiqdir. O`z navbatida, ishga tiklash haqidagi ishlar uchun da`vo muddatining joriy etilishi yuzasidan bildirilgan salbiy fikrlarga qo`shilmagan holda, biz da`vo muddatining joriy etilishining asosli va maqdsadga muvofiq ekanligini quyidagilar bilan asoslaymiz: birinchidan, mehnat shartnomasini bekor qilishdan kelib chiqadigan ishlar mehnatga oid nizoli ishlar orasida ko`pchilikni tashkil etadi. Ikkinchidan, mazkur ish yuzasidan chiqarilgan sud hal qiluv qarorlari ishdan bo`shatilgan xodimlar o`rniga ishga qabul qilingan boshqa xodimlar manfaatlariga ham ta`sir qiladi. Xususan, ishdan bo`shatilgan xodim bilan ish beruvchi o`rtasidagi mehnat munosabatlarining ma`lum bir muddat ichida barham topmasligi ish beruvchi uchun ham, shuningdek uning bilan mehnat munosabatlariga kirishgan boshqa xodimlar uchun ham qator muammolarni yuzaga keltirishi va mehnatga oid huquqiy munosabatlarida beqarorlikni yuzaga keltirishi mumkin. Shuning uchun ham MKning 270-moddasiga muvofiq, mehnatga oid huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan ishlar bo`yicha quyidagi muddatlar belgilangan:

-ishga tiklash nizolari buyicha xodimga u bilan mehnat shartnomasi bekor qilinganligi haqidagi buyruqning nusxasi berilgan kundan boshlab bir oy; -xodim tomonidan ish beruvchiga yetkazilgan moddiy zararni to`lash haqidagi nizolar bo`yicha zarar yetkazilganligi ish beruvchiga ma`lum bo`lgan kundan boshlab bir yil; -boshqa mehnat nizolari bo`yicha-xodim o`z huquqi buzilganligini bilgan yoki bilishi lozim bo`lgan kundan boshlab uch oy. Da`vo muddatlari mehnatga oid barcha nizoli ishlar uchun ham qo`llanilmaydi. Xususan, MKning 270-moddasiga ko`ra, mehnatga oid huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan o`z mehnat vazifalarini bajarayotgan xodimning sog`lig`iga shikast yetkazish oqibatidagi zararni yoki uning mol- mulkiga yetkazilgan zararni ish beruvchidan undirish to`g`risidagi ishlar bo`yicha da`vo muddatlari joriy etilmaydi. Shuningdek, da`vo muddatlari joriy etilmaydigan da`vo talablari qatoriga mehnatga oid huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan ma`naviy zararni undirish haqidagi talablarni ko`rsatishimiz mumkin. O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksining 163-moddasida da`vo muddati joriy qilinmaydigan talablar ro`yhati ko`rsatilgan bo`lib, ushbu ro`yxatlar jumlasida shaxsiy nomulkiy huquqlarni va boshqa nomoddiy boyliklarni himoya qilish haqidagi talablar ham nazarda tutilgan. Ma`naviy zararni qoplash nomoddiy boyliklarni va nomulkiy huquqlarni himoya qilishning birdan-bir manbai hisoblanishi bois, Fuqarolik Kodeksining 163-moddasi 1-qismiga muvofiq, ma`naviy zararni undirish haqidagi talablar bo`yicha da`vo muddati joriy qilinmasligi yuzasidan O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining «Ma`naviy zararni qoplash haqidagi qonunlarni qo`llashning ayrim masalalari to`g`risida»gi 2000 yil 28 aprel qarorida ham tushuntirishlar berib o`tiladi. Sudlar mehnatga oid nizoli ishlar yuzasidan berilgan da`vo arizalarini qabul qilar ekanlar, albatta xodimning sudga murojaat qilish muddatini o`tkazib yuborganlik masalasini aniqlashlari lozim bo`ladi. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining “Sudlar tomonidan mehnat shartnomasi (kontrakt)ni bekor qilishni

tartibga soluvchi qonunlarning qo`llanilishi haqida”gi 1998 yil 17 aprel 12-sonli qarorida sudya ushbu da`vo arizasini da`vo muddati o`tkazib yuborilgan degan asos bilan qabul qilmaslikka haqli emasligi yuzasidan tushuntirishlar beriladi. Chunki ushbu muddatning o`tkazib yuborilganligi sabablari sud majlisida ishdagi mavjud hujjatlar tekshirilib, taraflarning tushuntirishlari va guvohlarning ko`rsatmalari asosida aniqlanadi. Agar sud da`vo muddati uzrli sabablarga ko`ra o`tkazib yuborilgan deb topsa, bu muddatni tiklash va nizoni mazmunan ko`rib, hal qilishi lozim. Shu o`rinda xodimning yoki uning oila a`zolarining kasalligi, sudga o`z vaqtida murojaat qilishga to`sqinlik qiluvchi favqulotda vaziyatlar (tabiiy ofatlar, ommaviy tartibsizliklar va harbiy harakatlar) da`vo muddatining uzrli sabablarga ko`ra o`tkazib yuborilganligiga asos bo`la oladi. Sud amaliyotida uzrli sabablar sifatida quyidagilar ham tan olinadi: xodimning g`ayriqonuniy ravishdan ishdan bo`shatilganligi yuzasidan mehnat qonunchiligiga rioya etishni nazorat qilish vakolatiga ega bo`lgan prokuratura va boshqa organlarga shikoyat bilan murojaat qilishi; xodimning kasal bo`lgan oila a`zosini parvarishi bilan shug`ullanish natijasida tegishli joyda bo`la olmasligi. Xodimlarning sudga da`vo qilish muddati o`tgan-o`tmaganligini tekshirish sudya tomonidan ishga tiklash to`g`risidagi da`vo arizasini qabul qilish jarayonida amalga oshirilishi lozimligiga qaramay, mazkur turkumdagi ishlarni ko`rib, hal qilayotgan sudlar mehnat shartnomasini bekor qilishning asosli yoki asossiz ekanligini muhokama qilish bilan cheklanib, da`vogarlarning sudga da`vo qilish muddatining o`tkazib yuborilganligi masalasiga e`tibor bermayotirlar. Jumladan, O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi tomonidan 1996 yilda o`rganib chiqilgan 185 ta mehnat ishidan 29 tasi bo`yicha sudga murojaat qilish muddatlarining buzilishi yuzasidan arz qilingan bo`lsa-da, ulardan faqatgina 7 tasiga sud e`tibor bergan, qolgan ishlar bo`yicha esa sudlar da`vogar tomonidan sudga murojaat qilish muddatining o`tkazib yuborilganligini umuman muhokama qilmaganlar. Masalan, 1996 yil 16 oktabr kunidagi № 10-sonli buyruqqa ko`ra, sekretar-mashinistka bo`lib ishlab kelgan Maxmudova X. bilan tuzilgan mehnat shartnomasi Mehnat

Kodeksining 100-moddasi, 2-qismi, 1-bandi, ya`ni shtatlar qisqarishi natijasida bekor qilingan. X.Maxmudova esa ishga tiklash to`g`risidagi da`vo bilan Toyloq tuman sudiga 1996 yil 2 dekabrda, ya`ni mehnat munosabatlari tugallangan kundan bir yarim oy o`tgach murojaat qilgan. O`z navbatida, Toyloq tuman sudi H.Maxmudovaning ishga tiklash va majburiy bekor yurgan vaqti uchun ish haqi undirish to`g`risidagi da`vo talablarini rad qilgan. Lekin bu yerda da`vogar tomonidan sudga da`vo qilish muddatining o`tkazib yuborilganligi to`g`risidagi masala sud tomonidan umuman muhokama qilinmagan. Ma`lumki, sudga murojaat etish muddatlarini o`tkazib yuborilishi da`vo talablarini rad etish uchun mustaqil asos bo`lib xizmat qiladi. Lekin bizning fikrimizcha, ishga tiklash haqidadagi nizoli ishlarni ko`rib hal qilayotgan sudlar da`vo muddati uzrsiz sabablarga ko`ra o`tkazib yuborilgan taqdirda ham ishdan bo`shatish yoki boshqa ishga o`tkazishning qonuniyligi to`g`risidagi masalaga huquqiy baho berishlari lozim. Shuningdek, agar sud ishni ko`rishda qonun buzilishlarini aniqlasa, ularni bartaraf etish yuzasidan xususiy ajrim chiqarishi maqsadga muvofiq bo`ladi. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1998 yil 17 aprel 12-sonli qarorining 54-bandida sud da`vodan voz kechishni qabul qilgan yoki kelishuv bitimini tasdiqlagan va ish yuritishni tugatgan taqdirda, ishni ko`rishda aniqlangan qonun buzilishlarni bartaraf etish yuzasidan xususiy ajrim chiqarishga haqli ekanliklari yuzasidan tushuntirishlar berib o`tiladi. Mehnat huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan talablar yuzasidan sudda da`vo ishlarini qo`zg`atishning asosiy shartlaridan biri mazkur talablar bilan sudga murojaat qiluvchi shaxslar doirasini to`g`ri aniqlashdan iboratdir. Mehnat Kodeksining 268-moddasiga ko`ra: 1) xodim, kasaba uyushmasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organlari; 2) mehnatning huquq bo`yicha inspektori; 3) ish beruvchi, mehnat nizolari komissiyasining qaroriga rozi bo`lmagan taqdirda, shuningdek unga xodim tomonidan yetkazilgan zararni qoplash haqidagi nizolar bo`yicha;

4) prokurorlar mehnatga oid huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan ishlar bo`yicha sudda da`vo qo`zg`atish huquqiga ega bo`ladilar. Mehnat nizolarini sudda qo`zg`atishning o`ziga xos xususiyatlaridan biri sifatida mehnatga oid huquqiy munosabatlar subyektlarining huquqlarini himoya qilib, xodimlar vakillik organlarining, jumladan kasaba uyushmasilarining mehnat ishlarini qo`zg`atishga bo`lgan huquqini e`tirof etish mumkin. Agar xodimlar o`zlarining buzilgan huquqlarini himoya qilish maqsadida sudda da`vo qo`zg`atsalar, kasaba uyushmasi qo`mitalari esa o`zlariga qonun bilan belgilangan boshqa shaxslarning qonuniy huquq va manfaatlarini himoya qilish vakolatlaridan kelib chiqib, sudga murojaat qiladilar. Xususan, «Kasaba uyushmalari, ularning huquqlari va faoliyatining kafolatlari to`g`risida»gi O`zbekiston Respublikasining 1992 yil 2 iyul qonunining 11-moddasiga ko`ra, kasaba uyushmalari mehnatkashlarning mehnat huquqlarini himoya qilib, da`vo arizasi bilan sudga murojaat qilishga haqli ekanligi ko`rsatilgan. Kasaba uyushmasi qo`mitasining vakolatlari to`g`risidagi masalani hal qilish uchun sud da`vo arizasi tegishli kasaba uyushmasi qo`mitasi nomidan berilganligini, manfaati himoya qilinayotgan xodim kasaba uyushmasi qo`mitasi faoliyat ko`rsatayotgan jamoa a`zosi ekanligini aniqlashining o`zi yetarlidir. Mazkur holatda kasaba uyushmasi qo`mitasi ishonchnoma beruvchining nomidan yoki uning topshirig`i bo`yicha emas, balki boshqa shaxslarning qonuniy huquq va manfaatlarini himoya qilish maqsadida o`z nomidan sudda da`vo qo`zg`atadilar. Kasaba uyushmasi qo`mitasi tomonidan berilgan arizani qabul qilish va sud ishlarini qo`zg`atish FPKning 48-moddasida nazarda tutilgan. Sud amaliyotining taxlili shuni ko`rsatmoqdaki, xodimlarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilib, kasaba uyushmalarining da`vo arizalari bilan sudga murojaat qilish hollari ko`plab uchraydi. O`z navbatida xodimlar manfaatini himoya qilishning samarali usuli sifatida kasaba uyushmalarining sudda o`z tashabbuslari bilan da`vo qo`zg`atish huquqi muhim amaliy ahamiyat kasb etadi. Xodimlarning qonuniy huquq va manfaatlarini himoya qilish maqsadida korxonalarda tashkil etilgan kasaba uyushmalaridan tashqari O`zbekiston

Respublikasi Kasaba uyushmalari Federatsiyasi, Respublika miqyosidagi kasaba uyushmalari markaziy qo`mitalari ham sudda da`vo qo`zg`atish huquqiga ega bo`ladilar. Mehnat nizolarini ko`rish haqidagi ariza bilan sudga murojaat qilish huquqiga ega bo`lgan shaxslar qatorida mehnatning huquq bo`yicha inspektorlari ham e`tirof etiladilar (Mehnat kodeksining 268-moddasi). Mehnat huquq inspeksiyasining faoliyati va uning vakolatlari O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 29 iyul kunidagi № 378 sonli qarori bilan tasdiqlangan O`zbekiston Respublikasi Mehnat vazirligi (hozirda Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi) ning “Davlat mehnat huquqi inspeksiyasi to`g`risida”gi Nizomiga muvofiq tartibga solinadi. Mehnat huquqi inspeksiyalari tomonidan sudga taqdim etilayotgan da`vo arizalari albatta mazkur inspeksiyaning tegishli vakolatli shaxslari tomonidan imzolanishi va topshirilishi lozim. Aks holda sud FPKning 152-moddasiga ko`ra, ya`ni manfaatdor shaxs nomidan arizani ish yuritish vakolatiga ega bo`lmagan shaxs berganligi asosida da`vo arizalarini qabul qilishni rad qiladi. Sudya yuqoridagi asoslarga ko`ra da`vo arizasini qabul qilishni rad etar ekan, bu haqda ariza tushgan kundan e`tiboran o`n kun ichida asoslantirilgan ajrim chiqaradi hamda ariza ilovalar va ajrimning nusxasi bilan birgalikda da`vogarga qaytariladi. Shu o`rinda ushbu asoslarga ko`ra da`vo arizasini qabul qilishni rad etilishi, basharti yo`l qo`yilgan xatolar bartaraf etilsa, aynan shu ish bo`yicha da`vogar sudga ikkinchi marta ariza bilan murojaat etishiga to`sqinlik qilmaydi (FPKning 152-moddasi). Mehnat huquqiy munosabatlarining asosiy subyektlaridan biri sifatida ish beruvchi mehnat nizolari komissiyasining qaroridan norozi bo`lganida yoki xodim tomonidan yetkazilgan zararni qoplash yuzasidan bo`lgan mehnat ishlari bo`yicha ariza bilan sudga murojaat qilishga haqli bo`ladi (Mehnat kodeksining 268- moddasi). Sud amaliyoti shundan dalolat beradiki, xodim tomonidan mehnat vazifasini bajarish jarayonida korxonaga yetkazilgan zararni undirish to`g`risidagi da`voli

ishlar ko`pchilikni tashkil etmoqda. Ma`lumotlarga qaraganda, 2001 yilda sudlar tomonidan ushbu turkumga oid ko`rib, hal etilgan ishlar Respublika bo`yicha 5457 tani tashkil etib, shulardan 5200 tasi, ya`ni 95 foizi qanoatlantirilgan. 2002 yilning to`qqiz oyida esa mazkur turkumga oid ko`rib hal qiluv qarori chiqarilgan ishlar 3489 tani tashkil etib, ularning 3111 tasi, ya`ni 89,2 foizi qanoatlantirilgan. Shu o`rinda, mazkur turkumdagi ishlar yuzasidan da`vo arizalari asosan prokuror tomonidan taqdim etilayotganligini va bu masalada ish beruvchilarning faoliyatida sustkashliklarga yo`l qo`yilayotganligini alohida ta`kidlash joiz. Xodimlar tomonidan ish beruvchiga nisbatan yetkazilgan zararni undirish to`g`risidagi ishlar bo`yicha sudda da`vo qo`zg`atish huquqiga ega bo`lgan shaxslar doirasini to`g`ri belgilash muhim ahamiyat kasb etadi. Agar zarar korxona, tashkilot, muassasa rahbari yoki uning o`rinbosari tomonidan yetkazilgan bo`lsa, mazkur zararni sud tartibida undirish korxona mulkdori yoki u vakolat bergan organ tomonidan berilgan da`vo arizasi asosida (yoki prokurorning arizasi bo`yicha) qo`zg`atiladi (Mehnat Kodeksining 208-moddasi). Mazkur organlar sudda o`z nomlaridan ish qo`zg`atsalarda, lekin ular o`zlarining subyektiv huquqlarini emas, balki zarar yetkazilgan korxonaning manfaatlarini himoya qilib protsessda ishtirok etadilar. Korxona nomidan sudda ish qo`zg`atuvchi korxona rahbarlaridan farqli ravishda, korxona mulkdorlari yoki u vakolat bergan organ ishda ishtirok etuvchi shaxslar (protsessual ma`nodagi da`vogarlar) deb e`tirof etiladi. Ushbu holatda zarar yetkazilgan tashkilot o`z rahbari tomonidan yetkazilgan zararni sud tartibida undirish to`g`risidagi da`vo arizasi bilan murojaat qilish huquqidan foydalana olmaydi. Zarar yetkazilgan tashkilot sudga da`vo ariza bilan murojaat qilsa, sud albatta mazkur arizani FPKning 152-moddasi 7-bandi, ya`ni manfaatdor shaxs nomidan arizani ish yuritish vakolatiga ega bo`lmagan shaxs berganligi asosida arizani qabul qilishni rad etadi. Sudda fuqarolik ishlari yozma shaklda ariza berish yo`li bilan qo`zg`atiladi (FPKning 148-moddasi). Da`vogarning asosiy talablari da`vo arizada ko`rsatilishi lozim.

Shu o`rinda E.E.Egamberdiyev da`vo arizasining ahamiyati haqida gapirib, agar huquqi buzilgan shaxsning yoki qonuniy manfaatini sud orqali himoya qiluvchi manfaatdor shaxsning arizasi (da`vo arizasi) bo`lmasa, protsessual kafolatlar kafolatligicha qolaverishini, da`vo arizasi buzilgan huquqni yoki qonuniy manfaatni himoya qilish bilan bog`liq bo`lgan sud faoliyatini qo`zg`atishda alohida ahamiyatga ega ekanligini ta`kidlab o`tadi. Xodimlar tomonidan berilayotgan ishga tiklash yoki ishdan bo`shatish asoslari ta`rifini o`zgartirish to`g`risidagi da`vo arizalarining mazmuniga alohida e`tibor berish talab etiladi. Sudlar mazkur turkumdagi ishlar bo`yicha berilayotgan da`vo arizalarida xodim har doim ham ish uchun muhim ahamiyatga ega bo`lgan dalillarni (masalan, ishdan bo`shatish to`g`risidagi buyruq nusxasi yoki uning ko`chirmasini, kasaba uyushmasi qo`mitasining ishdan bo`shatish uchun bergan roziligi to`g`risidagi qarori nusxasini, ish haqining miqdori to`g`risidagi ma`lumotnomani va h.k.) ilova qila olmasligiga e`tibor berishlari lozim. Bizning fikrimizcha, ishga tiklash haqidagi nizoli ishlar yuzasidan sudya da`vogarning o`z da`vo talablarini asoslovchi dalillarni taqdim qilmaganligi asosida da`vo arizasini qabul qilishni rad qilmasligi kerak. Sud amaliyotini umumlashtirish shuni ko`rsatmoqdaki, sudga murojaat qilayotgan aksariyat xodimlar o`z da`vo arizalarida ma`naviy zararni undirish haqidagi talablarni ko`rsatmoqdalar. Ma`naviy zararni undirish haqidagi talab mavjud bo`lgan da`vo arizalarining mazmuniga alohida e`tibor berish talab etiladi. Ayniqsa, ma`naviy zararni undirish haqidagi talabga asos qilib ko`rsatayotgan holatlar va bu holatlarni tasdiqlaydigan dalillar arizada o`z aksini topishi lozim bo`ladi. Shu maqsadda xodimning or-nomusi, qadr-qimmati va ishchanlik obro`- e`tiborini haqoratlovchi ma`lumotlar, javobgarning xatti-harakati oqibatida ruhiy tushkunlikka tushish natijasida sog`lig`iga xavf tug`ilganligini tasdiqlovchi tibbiy ma`lumotlar arizada ilova qilinishi lozim bo`ladi. O`zbekiston Respublikasi FPKning 155-moddasiga muvofiq, da`vogarlarga bir arizada o`zaro bog`liq bo`lgan bir necha talabni birlashtirish huquqi beriladi. Huquqshunos olim Sh.SH.Shoraxmetov da`vo asoslari va predmetlari umumiy bir-

biri bilan bog`liq, talablar ham bir turda bo`lganida-da`volarning obyekti sifatida birlashtirilishi kerakligini ta`kidlab o`tadi. Darhaqiqat, boshqa ishga o`tkazish to`g`risidagi da`vo arizasi bilan murojaat qilar ekan, xodim ushbu arizada bir vaqtning o`zida ushbu talab bilan birga avvalgi ishiga tiklash va majburiy bekor yurgan vaqti uchun ish haqi undirish to`g`risidagi yoki avvalgi ish haqi o`rtasidagi farqni undirish to`g`risidagi talablarni ham birlashtirishi va sud majlisida ko`rib chiqilishini so`rashi mumkin. Agar da`vo asosi va predmetlari umumiy bo`lmay, turli huquqiy munosabatlardan kelib chiqaruvchi talablardan iborat bo`lsa, sud bir turda bo`lmagan talabni ko`rmasdan qoldirish to`g`risida ajrim chiqarishi lozim bo`ladi. Masalan, da`vogar I.A. Ergashev Mirzo Ulug`bek tuman sudiga murojaat qilib, javobgar “Tezlatgich” ilmiy ishlab chiqarish ijara korxonasidan majbur bekor yurgan vaqti uchun ish haqi undirish, ishga tiklash o`rniga o`z foydasiga uch oylik ish haqi miqdorida qo`shimcha haq undirib berish va mehnat shartnomasini bekor qilish ta`rifini o`zgartirib, o`z tashabbuss bilan mehnat shartnomasini bekor qilingan deb topish, ma`naviy zararni undirish hamda korxonaning mulkidagi o`z hissasini ajratib berishni so`ragan. Tuman sudi o`z navbatida da`vogarning da`vo talablarini qanoatlantirish haqida hal qiluv qarori chiqarar ekan, da`vogarning korxona mulkidagi o`z hissasini ajratib berish to`g`risidagi talabi mehnatga oid huquqiy munosabatlardan kelib chiqmaganligi va ishga tiklash to`g`risidagi talablar bilan birga qo`shib ko`rilmasligini, keyinchalik da`vogar mazkur talab bilan umumiy asoslarda sudga murojaat qilishi mumkinligini ko`rsatib, ushbu talabni ko`rmasdan qoldirgan. Sudda buzilgan huquq va qonuniy manfaatlarni himoya qilish maqsadida da`vo qo`zg`atish shartlaridan biri da`vo arizalari uchun davlat bojining to`lanishi hisoblanadi. FPKning 104-moddasida davlat boji undirilishi lozim bo`lgan hujjatlar o`z aksini topgan. Bunga ko`ra sudlarga da`vo arizalari berganlik uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va miqdorda davlat boji undiriladi. Mehnat huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizoli ishlar bo`yicha sudga murojaat qilgan da`vogarlardan da`vo arizalari uchun davlat boji undirilmaydi. Bu esa mehnatga oid nizoli ishlarni sudda ko`rishning o`ziga xos protsessual

xususiyatlaridan biri bo`lib, xodimlarning manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan chora sifatida e`tirof etiladi. "Davlat boji to`g`risida"gi O`zbekiston Respublikasi qonuniga ko`ra, ishga tiklash to`g`risidagi da`vo talablari bo`yicha da`vogarlar davlat bojini to`lashdan ozod etilgan. Mehnatga oid ayrim turkumdagi nizoli ishlar bo`yicha sudga taqdim etilgan da`vo arizalari uchun davlat boji undirilishi mumkin. Masalan, xodimlar tomonidan yetkazilgan zararni undirish to`g`risidagi da`vo arizalaridan davlat boji undiriladi. Jinoyat natijasida yetkazilgan moddiy zararni undirish to`g`risida da`vo taqdim qilgan ish beruvchilardan davlat boji undirilmaydi. Lekin buning uchun jinoiy tartibda ko`zda tutilgan xatti-harakat sudning xukmi va jinoiy ish bo`yicha chiqarilgan qaror bilan tasdiqlangan bo`lishi lozim. Shuningdek, ish beruvchining manfaatlarini himoya qilib, xodim tomonidan yetkazilgan zararni undirish to`g`risida da`vo ariza bilan murojaat qilgan prokurorlar ham davlat bojini to`lamaydilar. Birinchi instansiya sudining hal qiluv qarori ustidan apellyatsiya shikoyati berilganda esa, da`vo arizasi uchun to`langan bojning 50% miqdorida davlat boji undirilishi mumkin. Bunday holda davlat bojining miqdori shikoyatda ko`rsatilgan summadan kelib chiqmasligi lozim.

Adabiyotlar: 1. Avdyukov M.G. Prinsip zakonnosti v grajdanskom sudoproizvodstve.- M.: MGU, 1970. 97 s. 2. Arxipov V.D., Konyayev N.I., Xorev P.S.. Kommentariy k Polojeniyu o poryadke rassmotreniya trudovo`x sporov.-M.: Yurid.lit, 1976-212 s. 3. Baru M.I. Regressno`ye obyazatelstva po trudovomu prave.-M.: Gosyurizdat, 1962-141 s. 4. Budeyev B.A. Obyazatelno`ye opredeleniya suda pervoy instansii po grajdanskom delam: Sverdlovsk: in-t; Trudo` in-t. Sverdlovsk. № 15; 1971.-68 s. 5. www.akadmvd.uz

O'xshashlar

Mehnatga oid nizoli ishlarni sudda mazmunan ko'rib hal qilishnng o'ziga xos protsessual xususiyatlari

Fuqarolik ishlarini sudda ko`rishga tayyorlash

Demokratiya printsiplari va O'zbekistonda davlat hokimiyati tashkil etilishining o'ziga xos xususiyatlari

Mehnatga oid nizolarni sudda ko`rishning protsessual xususiyatlari

Fuqarolik ishlarini sudda ko`rishda protsessual muddatlar, ularga rioya qilmaslik oqibatlari