Mehnatga oid nizolarni sudda ko`rishning protsessual xususiyatlari - Huquqshunoslik - Referatlar

Mehnatga oid nizolarni sudda ko`rishning protsessual xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

80 KB

Ko'chirib olish

Reja: 1.Mehnat huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan ishlarning taalluqliligi va sudlovlik masalasi 2. Mehnat ishlarini ko`rish muddatlari 3. Mehnat ishlarini sudda ko`rishga tayyorlash 4. Mehnat ishlarida taraflar 5. Ishga tiklash yoki xodimni oldingi vazifasiga qo`yish to`g`risidagi ishlar bo`yicha uchinchi shaxslarning ishtiroki 6. Mehnat ishlari bo`yicha kelishuv bitimi 7. Mehnat ishlari bo`yicha sudning hal qiluv qarorlari 8. Mehnat ishlari bo`yicha sud hal qiluv qarorlarining ijro etilishi xususiyatlari

Mehnat huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan ishlarning taalluqliligi va sudlovlik masalasi Mehnatga oid huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolar bo`yicha bo`lgan ishlar fuqarolik sud ishlarini yuritishning umumiy qoidalari, ya`ni da`vo ishlarini yuritish tartibida sudlar tomonidan ko`riladi. Bunday turkumdagi fuqarolik ishlari uchun qonun bilan belgilangan qator xususiyatlar bor. Bu xususiyatlar nizoli moddiy-huquqiy munosabat bilan belgilanib, faqat moddiy huquq (mehnat huquqi) me`yorlaridagina emas, balki protsessual huquq me`yorlarida (FPKda) ham nazarda tutilgan. Bu xususiyatlar sudyalar tomonidan mehnat ishlari bo`yicha da`vo arizalarini qabul qilishda, ularni sud majlisida ko`rish uchun tayyorlashda va ish yuritishning boshqa keyingi bosqichlarida ham e`tiborga olinishi kerak. Sudya bunday ishlar bo`yicha arizalar qabul qilishda FPKning 31-moddasida nazarda tutilgan umumiy qoidaga amal qilib, mazkur ishning sudga taalluqli bo`lish-bo`lmasligini belgilashi lozim. Mehnat huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan ishlarni sudga taalluqli bo`lish va taalluqli bo`lmaydigan ishlar haqida O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi 1998 yil 17 apreldagi Plenumqarorida ko`rsatib o`tilgan.1 Nizoning predmetiga va ishda qatnashuvchi subyektlarga qarab, mehnat huquqi me`yorlari bunday ishni hal qilishning har xil tartibini belgilaganini nazarda tutish kerak. O`zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 260-moddasida ko`rsatilganidek, mehnat nizolari bo`yicha xodim mehnat nizolari komissiyasiga yoki bevosita sudga murojaat etishga haqli. qonunga ko`ra xodim mehnat nizosini hal qilish uchun o`z xohishiga asosan (Mehnat kodeksining 269-moddasi) mehnat nizoli komissiyalariga murojaat etmasdan turib quyidagi hollarda bevosita tuman (shahar) sudlarida ish qo`zg`atishga haqlidirlar. 1) agar xodimning ish joyida mehnat nizolari komissiyasi tuzilmagan bo`lsa; 2) ular mehnat shartnomasini bekor qilish asoslaridan qat`iy nazar ishga tiklash to`g`risida, mehnat shartnomasini bekor qilish vaqti va asoslari ta`rifini o`zgartirish

to`g`risida, majburiy progul yoki kam haq to`lanadigan ishni bajargan vaqt uchun haq to`lashga doir bo`lsa; 3) xodim tomonidan ish beruvchiga yetkazilgan zararning to`lanishi haqida bo`lsa; 4) mehnat vazifalarini bajarayotganda xodimning sog`lig`iga shikast yetkazilgani oqibatidagi zararni (shu jumladan ma`naviy zararni) yoki uning mol- mulkiga yetkazilgan zararni ish beruvchi tomonidan to`lanishi haqida bo`lsa; 5) Mehnat kodeksining 78-moddasi 2-qismida nazarda tutilgan hollarda ishga qabul qilish rad etilganligi haqida bo`lsa; 6) ish beruvchi va kasaba uyushmasi qumitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organlari bilan oldindan kelishib hal etilgan masalalar yuzasidan kelib chiqqan bo`lsa. Ushbu 269-moddaning 1-qismida sanab o`tilgan mehnat nizolaridan boshqa nizolar ham xodimning xohishiga ko`ra bevosita tuman (shahar) sudlarida ko`riladi. qonun mehnat nizosi mehnat nizolari komissiyasida ko`rilmagan degan vaj bilan xodimning arizasini ko`rib chiqishni sudda rad etishiga yo`l qo`yilmaydi. Mehnat nizolarini tuman (shahar) sudlarida ko`rish tartibi O`zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi, Fuqarolik Protsessual kodeksi va O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining «Sudlar tomonidan mehnat shartnomasi (kontrakt)ni tuzish, o`zgartirish va bekor qilishni tartibga soluvchi qonunlarni qo`llanishi haqida 1998 yil 17 apreldagi qarorida berilgan.1 Da`vo arizasini qabul qilishning rad etilishi va mehnat ishi bo`yicha qo`zg`atilgan ishning bekor qilinishi FPKning 152 va 160-moddalarida nazarda tutilgan barcha asoslar bo`yicha amalga oshiriladi. Da`vo arizasi FPKning 145-moddasida ko`rsatilganidek, javobgarning yashab turgan joyidagi tuman (shahar) sudiga beriladi. Mehnat haqini undirish to`g`risidagi va mehnat munosabatlaridan kelib chiqadigan boshqa talablar bo`yicha bo`lgan da`volar yuzasidan xodimlar davlat

daromadlariga sud xarajatlarini, bojini to`lashdan ozod qilinadilar. Bunday talablar qanoatlantirilganida sud xarajatlari da`voning qanoatlantiril gan qismiga nisbatan javobgardan undiriladi. Agar da`vo talablari rad etilsa, sud xarajatlari davlat hisobiga o`tkaziladi. Bu holat mehnat huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan ishlarni o`ziga xos xususiyatlaridandir. Sudga avvalo mehnat nizolarini ko`rish komissiyasida ko`rilgan nizo bo`yicha ariza tushsa, sud bu masala bo`yicha mehnat nizolarini ko`rish komissiyasi majlisining bayonoti ko`chirmasini topshirilishini talab qilishi lozim. Mehnat ishlarini ko`rish muddatlari Mehnat huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan nizoli ishlarni protsessual xususiyatlaridan biri shuki bunda boshqa fuqarolik ishlarga nisbatan qisqa muddat belgilanganidir. Mehnat nizosini ko`rish haqidagi ariza bilan sudga murojaat qilish huquqiga ega bo`lgan shaxslar qonunda ko`rsatilgan, ular: 1) xodim, kasaba uyushmasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organlari; 2) mehnatning huquq bo`yicha inspektori; 3) ish beruvchi mehnat nizolari komissiyasining qaroriga rozi bo`lmagan taqdirda, shuningdek unga xodim tomonidan yetkazilgan zararni qoplash haqidagi nizolar bo`yicha; 4) prokuror. Mehnat nizolari to`g`risidagi ariza bilan bevosita tuman (shahar) sudiga Mehnat kodeksining 270-moddasida belgilangan muddatlardagina murojaat qilish mumkin, chunonchi: ishga tiklash nizolari bo`yicha xodimga u bilan mehnat shartnomasi bekor qilinganligi haqidagi buyruqning nusxasi berilgan kundan boshlab bir oy;

xodim tomonidan ish beruvchiga yetkazilgan moddiy zararni to`lash haqidagi nizolar bo`yicha zarar yetkazilganligi ish beruvchiga ma`lum bo`lgan kundan boshlab bir yil; boshqa mehnat nizolari bo`yicha-xodim o`z huquqi buzilganligini bilgan yoki bilishi lozim bo`lgan kundan boshlab uch oy. Ushbu 270-moddada belgilangan muddatlar uzrli sabablarga ko`ra o`tkazib yuborilgan taqdirda, bu muddatlar sud yoki mehnat nizolari komissiyasi tomonidan qayta tiklanishi mumkin. Xodimning sog`lig`iga yetkazilgan zararni qoplashga doir nizolar bo`yicha sudga murojaat qilish uchun muddat belgilanmaydi. Mehnat nizolarini ko`rish uchun boshqa fuqarolik ishlariga nisbatan birmuncha qisqa muddatlar belgilangan. FPKning 131-moddasiga ko`ra, mehnat nizolari birinchi instansiya sudi tomonidan 10 kunlik muddat ichida ko`rilishi lozim. Ishni boshqa muddatda ko`rilishi shu qonunda belgilangan. Mehnat to`g`risidagi nizolarning tezdan ko`rilishini ta`minlash bilan huquq normalari fuqarolarning mehnatga oid huquqarining amaldagi Konstitutsiya o`z himoyasiga olganligidan va ularning manfaatlari hamisha davlat e`tiborida ekanligidan dalolat beradi. Mehnat ishlarini sudda ko`rishga tayyorlash Mehnat ishlarini sudda ko`rish uchun tayyorlash alohida ahamiyatga egadir. Sudya ishni ko`rishga tayyorlashga kirishishda FPKning 158-160-moddalari talablarini aniq bajarishi lozim. Chunonchi, ish yuzasidan aniqlanishi kerak bo`lgan faktlarni belgilashi, barcha dalillarni keltirilgan-keltirilmaganligini tekshirishi, agar zarur bo`lsa, qo`shimcha dalillarni talab qilib olishi kerak. Ishga tiklash to`g`risidagi va boshqa nizolar bo`yicha mehnat nizolari komissiyasining qarori ish beruvchi va kasaba uyushmasi qumitasi yoxud xodimlar

boshqa vakillik organining vakillari o`rtasidagi kelishuvga binoan qabul qilgan taqdirda sud shu to`g`risidagi qarorning nusxasini talab ilib olishi kerak. Mehnat nizolarini ko`ruvchi komissiyada avvalo ko`rilishi talab qilingan ish sudga kelganida ishning mazkur organlarda qanday ko`rilganligini, ishning ko`rilishi vaqti va joyi to`g`risida xodimning xabardor qilinganligi, uning shu majlisda ishtirok etganligini guvohlantiradigan materiallar talab qilib olinadi. Mehnat nizoli ishlarini sudda ko`rishda sud dalillarga e`tibor berishi, buning uchun da`vo talablariga qarab isbotlash qaysi taraf tomonidan amalga oshirilishi lozimligiga ahamiyat berishi kerak. Mehnat ishlarini ko`p hollarda isbotlash ish beruvchi tomonidan bo`lishi sud amaliyotida ko`p uchraydi (masalan, ishga tiklash, shtat qisqartirilishi va hokazo). Mehnat qollektivlarida mehnat intizomi buzilishini oldini olish va mehnat munosabatlari sohasida qonunchilikni mustahkamlash maqsadida mehnat ishlarini sudda ko`rishga tayyorlashning har bir holatida bunday ishlarning ochiq sud majlisida, xodimning ish xonasida, prokuror va jamoatchilikning ishtirokida ko`rish lozim bo`lish-bo`lmasligini belgilashi lozim. Bu masalaga alohida e`tibor berilishi kerakligi Respublika Oliy sudining Plenum qarorida ko`rsatib o`tilgan.1 Mehnat ishlarida taraflar Xar qanday fuqarolik ishi kabi mehnatga oid nizoning ham muvaffaqiyat bilan hal qilinishi-barcha manfaatdor shaxslarning protsessual holatlarini to`g`ri belgilashga bog`liqdir. Umumiy qoida bo`yicha mehnat ishlarida taraflar mehnatga oid nizoli huquqiy munosabatning subyektlari bo`ladi. Mehnat huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan nizoli ishlarda taraf bo`lib voyaga yetmagan ya`ni o`n to`rtdan o`n sakkizgacha bo`lgan fuqarolar ish haqini yoki boshqa

daromadni tasarruf etish bilan bog`liq bitimlardan kelib chiqadigan ishlar bo`yicha sudda o`z huquqlari va qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish huquqi bunday nizolarni hal qilishning o`ziga xos protsessual xususiyatlaridandir (FPKning 38-moddasi). Ishdagi subyekt avvalo da`vogar bo`ladi. Da`vogar o`zining subyektiv huquqining yoki qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatining himoya kiinishi to`g`risidagi talabi bilan sudga murojaat qilgan shaxs bo`ladi. har qanday mehnat nizosi bo`yicha da`vo bilan xodimlar sudga murojaat qilganlarida da`vogar shaxs qaysi korxona, muassasa, tashkilot bilan huquqiy munosabatda bo`lgan bo`lsa, mazkur tashkilot (yuridik shaxs) javobgar bo`ladi. Bunday ishlar bo`yicha tashkilotning ma`muriyati, ya`ni ish beruvchi mansabdor shaxs javobgar bo`lmaydi. Tegishli tashkilotning rahbarlari protsessda ustav (nizom) bo`yicha vakil sifatida qatnasha oladilar. Ishni shaxsan o`zlari, shuningdek ular tomonidan vakil qilingan shaxslar tomonidan olib borilishi mumkin. Bunday vakillar tashkilotning doimiy ishlaydigan xodimlari (yuristkonsultlar va boshqa xodimlar), shuningdek tegishli tartibda vakolat olgan boshqa shaxslar bo`lishi mumkin. Kasabalar uyushmalarini mehnat nizolarini ko`rib hal etishda vakil sifatida ishtirok etishi ham mehnat munosabatlaridan kelib chiqadigan ishlarni o`ziga xos xususiyatlaridandir. Ular xodimni (FPKning 48-49-moddalarida) huquqi bilan qonuni manfaatlarni o`zlariga berilgan huquq doirasida sudga vakolatnomasini ko`rsatishi bilan hech qanday sarf-xarajatsiz protsessda qatnashadi. Kasaba uyushmalarining vakillari xodimlarning ishlari bo`yicha ixtiyoriy vakillikni amalga oshirishlari mumkin. Bunday vakillikni ular FPKning 52- moddasida belgilangan qoidaga muvofiq amalga oshiradilar. Kasaba uyushmalari mehnat ishlariga da`vogar, javobgar yoki uchinchi shaxs sifatida jalb qilina olmaydilar, chunki ular mehnat ishlarini dastlabki hal qiluvchi organlar bo`lib ko`riladilar. Hech qanday taraf bilan nizoli huquqiy munosabatda bo`lmaydilar. Korxonaga yetkazilgan mulkiy zararni undirish to`g`risidagi ishlarni hal qilishga sud zararning faqat xodimning aybi bilan yetkazilmaganligini, balki zarar

yetkazilishda ish beruvchining ham aybi borligini aniqlasa, zarar yetkazilishida aybdor bo`lgan mansabdor shaxslarni ham ishga qo`shimcha javobgar sifatida ishtirok etishga jalb qilish to`g`risidagi masalani hal qilishi kerak. Bu to`g`ridagi tushuntirishlar O`zbekiston Respublikasi Oliy Sui Plenumining 1990 yil 14 dekabrdagi va unga kiritilgan qator o`zgartirish va qo`shimchalar bilan chiqargan qarorida berilgan. Yuqorida aytganimizdek, umumiy qoida bo`yicha da`vogar buzilgan huquqining yoki qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatining himoya qilinishi to`g`risida sudga murojaat qilgan shaxs bo`ladi. Fuqarolik ishini qo`zg`atish tashabbusi kimga tegishli bo`lishidan, ya`ni xodimga, ish beruvchiga yoki prokurorga tegishli bo`lishidan qat`iy nazar, ish bo`yicha da`vogar mehnat nizolarini ko`ruvchi komissiyaga yoki sudga o`z talabi bilan murojaat qilgan xodim hisoblanadi, javobgar esa-talab yuzasidan nizolashuvchi korxona hisoblanadi. Ishga tiklash yoki xodimni oldingi vazifasiga qo`yish to`g`risidagi ishlar bo`yicha uchinchi shaxslarning ishtiroki Mehnat nizolarini sudda ko`rishni yana boshqa xususiyati ham borki, u ham bo`lsa, boshqa ishda ishtirok etuvchi subyektlardan mustaqil talab bilan arz qiluvchi uchinchi shaxslarni ishtirok etmasligi va bunday ishlarda ayrim hollarda mustaqil talab bilan arz qilmaydigan uchinchi shaxslar da`vo talablarini predmetiga nisbatan talab qo`ymasa ham, biroq,... Noto`g`ri bo`shatilgan yoki boshqa ishga o`tkazilgan xodimlarni ishga tiklash yoki oldingi vazifalariga qo`yish to`g`risidagi ishlar bo`yicha sud o`z tashabbusi bilan ishdan bo`shatishga yoki boshqa ishga o`tkazishga buyruq bergan mansabdor shaxsni javobgar tomonidan uchinchi shaxs sifatida ishtirok etishi uchun jalb qilishi mumkin. Sud ishdan bo`shatish yoki boshqa ishga o`tkazish ochiqdan-ochiq qonunga xilof bo`lganligini aniqlasa, u shu protsessning o`zida aybdor mansabdor shaxsga davlat muassasasi, korxonasi, tashkilotning ishdan bo`shatilgan xodimi majburan bekor yurgani uchun haq to`lashi yoki ish haqidagi farqni to`lashi natijasida ko`rgan zararlarini qoplash

majburiyatini yuklashi lozim. Uchinchi shaxslarni mehnat ishlarida ishtirok etilishi haqida O`zbekiston Respublikasi Oliy sudining 1998 yil 17 apreldagi «Sudlar tomonidan mehnat shartnomasi (kontrakt)ni bekor qilishni tartibga soluvchi qarorlarni qo`llanish haqida»gi Plenum qarorida berilgan.1 Bunday hollarda mansabdor shaxsdan undirilgan summaning miqdori mehnat haqidagi qonunlar bilan belgilanadi (FPKning 259-moddasi). Korxona, muassasa va tashkilotlarning ma`muriyati tomonidan ishdan noto`g`ri bo`shatilgan yoki boshqa ishga ko`chirilgan xodimni ishga yoki avvalgi vazifasiga qayta tiklash to`g`risida chiqarilgan hal qiluv qarori bajarilmagan taqdirda, sud korxona, muassasa, tashkilotlarda xodimning majburan bekor yurgan vaqti uchun ish haqi undirish to`g`risida yoki noto`g`ri boshqa ishga ko`chirilgan xodimga hal qiluv qarori chiqarilgan kundan boshlab, to uni ijro etish uchun o`tgan vaqtdagi ish haqi tafovutini to`latib olishi to`g`risidagi masalani hal etishi mumkin. Ayni vaqtda sud chiqargan hal qiluv qarorining ijro etilmaganligi haqida xodimga pul summasi to`lanishi hisobiga kelib chiqqan zararlar korxona, muassasa, tashkilotning da`vosi bo`yicha sudning hal qiluv qarorini bajarmaslikda aybdor bo`lgan mansabdor shaxslardan bunday hollarda undiriladigan pulning miqdori mehnat haqidagi qonunlar bilan belgilanadi (FPKning 259-moddasi, Mehnat kodeksining 273-274-moddalari). Shu tartibda qonun ishdan noto`g`ri bo`shatilgan yoki noto`g`ri ko`chirilgan xodimlarni mansabga yoki ishga tiklash to`g`risidagi ish larni ko`rishda mustaqil talablar arz qilmagan uchinchi shaxslarning ishda ishtirok etishlarining ikki muhim xususiyatini: 1-dan, javobgarning (korxonaning) manfaatlari yuzasidan uchinchi shaxsga (aybli mansabdor shaxsga) nisbatan regress da`vosini qo`zg`atish va 2-dan, bu da`voni asosiy da`vo bilan bir vaqtning o`zida ko`rish mumkinligini belgilaydi. Ammo mansabdor shaxsni ishga javobgar tarafidagi uchinchi shaxs sifatida ishga jalb qilmasdan regress da`voni hal qilishga yo`l qo`yilmaydi. Mansabdor shaxs sudning (yoki ish sudda ko`rishga tayyorlanishi davrida sudyaning) ajrimi bilan ishda ishtirok etishga jalb qilinishi va

FPKning 160-moddasida ko`rsatilganidek, ishning ko`rilishi kuni to`g`risida albatta xabardor qilinishi kerak. Ishga tiklanish to`g`risida xodim tomonidan da`vo qo`zg`atilganida javobgar (korxona) tarafida turib, uchinchi shaxs sifatida ishda qatnashishga jalb qilinadigan mansabdor shaxs bir vaqtning o`zida regress da`vosi sudning tashabbusi bilan manfaatdor tashkilot tomonidan, bunday da`voning qo`zg`atilish- qo`zg`atilmasligidan qat`iy nazar, ya`ni asosiy da`vo bo`yicha javobgar tomonidan da`vo qo`zg`atilgan bo`lish-bo`lmasligidan qat`iy nazar ko`riladi. Mehnat ishida uchinchi shaxs sifatida ishtirok etuvchi mansabdor shaxs bunday ish yuzasidan vakil bo`la olmaydi. Tashkilotning regress da`vosi sudning tashabbusi bo`yicha hal qilinmagan hollarda bunday da`vo prokuror tomonidan qo`zg`atilada. Yetkazilgan zarar faqat mansabdor shaxsning aybi borligi aniqlangandagina undirilishi mumkin. Moddiy javobgarlikka xodimni noto`g`ri bo`shatishda yoki boshqa ishga o`tkazishda bevosita aybli bo`lgan shaxslargina tortiladi. Binobarin, uchinchi shaxslar sifatida faqat bir shaxsgina jalb qilinmasdan, xodimning noto`g`ri bo`shatilishi yoki o`tkazilishida aybli bo`lgan konkret shaxsni belgilash uchun bir necha shaxslar ham jalb qilinishi mumkin. FPKning 259-moddasi xodimlari noto`g`ri bo`shatish bilan ko`rashishga, mehnatkashlarning manfaatlarini, shuningdek mansabdor shaxslarning noto`g`ri harakatlari tufayli zarar ko`rgan tashkilotlarini mulkiy huquqlarini himoya qilishga, qonunchilikni yanada mustahkamlashda va qonunlarga hurmatda bo`lish ruhida tarbiyalashga qaratilgan.1 Mehnatga oid fuqarolik ishining to`g`ri hal qilinishi ish yuzasidan aniqlanishi lozim bo`lgan faktlarning holisona ravishda va to`la belgilanishiga bog`liqdir. har qaysi mehnat ishi bo`yicha aniqlanishi lozim bo`lgan holatlar doirasi nizoli huquqiy munosabatning mazmuniga va da`vogar tomonidan arz qilingan talablarning mohiyatiga qarab belgilanadi. Chunonchi, shtatning qisqartirilishi munosabati bilan ishdan bo`shatilgan xodimlarni ishga tiklash to`g`risidagi da`volarni hal qilishda, sud darhaqiqat shtat qisqartirish bo`lgan-bo`lmaganligini, bunday hollarda ish beruvchi mazkur asoslar bo`yicha xizmatchilarni bo`shatishni

tartibga soladigan mehnat qonunchiligi normalariga rioya qilingan- kilinmaganligini aniqlaydi. Mehnat intizomini buzish bilan bog`liq bulagn ishlarni ko`rishda sudlar, xodim tomonidan mehnat intizomini buzadigan xatti-harakatlarni qilingan-kilinmaganligi, xodimga nisbatan ta`sir etish choralarining ish beruvchi tomonidan qo`llangan- qo`llanmaganligini belgilash talab qilinadi. Xodimlar tomonidan korxona, muassasa va tashilotga yetkazilgan zarar haqini ulardan undirish to`g`risidagi ishlarni ko`rishda xodimlarni moddiy javobgarlikka tortilishlari asoslarini va shartnomalarini, shuningdek undirilishga tegishli summalarni belgilaydigan holatlarni har tomonlama aniqlashi lozim. Sud bunday ishlarni hal qilishda mehnat nizolarini ko`ruvchi komissiya ko`rilayotgan nizo tugrsida chiqarilgan qarorlarn e`tiborga olsa ham, ammo bu qarorlar sud uchun majburiy emas. Sud ishni ko`rishda nizoli huquqiy munosabatning barcha holatlarini, taraflarning haqiqiy huquq va burchlarini to`la va to`g`ri aniqlash bilangina chegaralanmasdan, balki nizoning mehnat nizolarini ko`ruvchi komissiya va kasaba uyushmalarida ko`rilishi tartibga rioya qilinganligini tekshiradi. Bu tartibning jiddiy ravishda buzilishi, masalan, arz qiluvchining ishtirokisiz ishning ko`rilishi qabul qilingan qarorning bekor qilinishiga sabab bo`lishi mumkin. Mehnat ishlari bo`yicha kelishuv bitimi Da`vogar da`vodan har qachon voz kechishga haqli bo`lgani tufayli mehnat ishining sudda ko`rilishi kelishuv bitimi bilan tugatilishi mumkin. Bunday hollarda sud kelishuv bitimi xodimning mehnatga oid huquqlarini va korxonaning manfaatlarini buzilishga qaratilmaganligini diqqat bilan tekshirishga majbur.

Jumladan, noto`g`ri bo`shatilgan yoki boshqa ishga ko`chirilgan xodimlarni ishga tiklash yoki avvalgi mansablariga qo`yish to`g`risidagi kelishuv bitimlari, agar bunday bitimlar xodimning g`ayriqonuniy bo`shatilishida aybli bo`lgan mansabdor shaxsni tashkilotga yetkazilgan zararni to`lash burchidan ozod qilinadigan bo`lsa, tasdiqlanmasligi kerak. O`zbekiston Respublikasi Oliy sudining 1998 yil 17 apreldagi Plenum qarorida xodimning iltimosiga ko`ra, sud hal qiluv qarorini chiqarishda mehnat shartnomasini bekor qilish ta`rifini o`z tashabbusiga ko`ra, taraflarning kelishuviga ko`ra o`zgartirish bilan cheklanishi mumkinligi ko`rsatib o`tilgan.1 Mehnatga oid ko`p masalalar mehnat qonunchiligi bilan tartibga solinganligi tufayli bunday masalalar yuzasidan kelishuv bitimlarini tuzish kamdan-kam uchraydi. Mehnat ishlari bo`yicha sudning hal qiluv qarorlari Mehnat ishlari yuzasidan chiqariladigan hal qiluv qarorlarining mazmuniga ham alohida e`tibor berilishi kerak. qarorda odatda tubandagi holatlar ko`rsatiladi. qarorning bayon qilish qismida, agar nizo mehnat nizolarini ko`ruvchi komissiyada ko`rilsa, nizoning bu organlarda ko`rilishi natijalari ko`rsatiladi. Korxonada bunday organlar bo`lmasa, ularning yo`qligi qarorda aks ettiriladi. Agar ish FPKning 259-moddasiga binoan mansabdor shaxs jalb qilinib, ko`rilgan bo`lsa, bu to`g`rida qarorning barcha qismlarida yozilishi kerak. Jumladan, qarorning bayon qilish qismida uning bergan tushuntirishlari qisqacha ifodalanishi, asoslash qismida sudning qanday xulosalarga kelganligi, qaror qismida esa uning korxonaga to`lashi lozim bo`lgan zarar haqining miqdori aniq belgilab ko`rsatilishi kerak.

Ishga tiklanish to`g`risidagi da`vo qanoatlantirilganligi qarorda xodimning qayerga va ishga (mansabga) tiklanishi lozimligi ko`rsatiladi. Uning noiloj bekor yurgan vaqti uchun korxonadan undiriladigan summaning miqdori belgilanadi. Agar korxonaning qaytadan tashkil topgani yoki tugatilishi sababli xodimni avvalgi ishga tiklash mumkin bo`lmasa, sud bekor yurgan vaqti uchun qonunda ko`rsatilgan o`rtacha ish haqi undiriladi. Bu to`g`rida Mehnat kodeksidagi qoidalar hamda O`zbekiston Respublikasi Oliy sudining yuqorida bayon etilgan Plenum qarorida rahbariy tushunchalar berilgan. Mehnat shartnomalarini tuzish, o`zgartirish va bekor qilishni tartibga soluvchi qonunchilikni sudlar tomonidan tadbiq etilishi to`g`risidagi qarorida xodimdan undirilishi lozim bo`lgan zarar haqining miqdori zararning qanday konkret holatda yetkazilganligini, shuningdek xodimning moddiy ahvoli e`tiborga olinib, sud tomonidan kamaytirilishi mumkin. Sud qonunda ko`rsatilmagan asoslar bo`yicha xodimning ishdan bo`shatilishini to`g`ri deb topolmaydi. Agar sud xodimning ishdan bo`shatilishi sababining ifodalanishi noto`g`ri va mehnat to`g`risida amalda bo`lgan qonunchilikka xilof deb topsa, uni o`zgartirib, qarorida ishdan bo`shatilish asosini qonunga muvofiq ravishda ko`rsatishi kerak. Sud hal qiluv qarorining qaror qilish qismida aybli mansabdor shaxsdan tashkilot uchun undiriladigan summaning aniq miqdori hal qiluv qarorida darhol ijro etish to`g`risidagi (FPKning 219-moddasi, Mehnat kodeksining 273-moddasi) masalalarni ko`rsatishi lozim.1 Mehnatga oid da`vo qanoatlantirlgani holda hal qiluv qarorining qaror qismida javobgardan davlat foydasiga undiriladigan sud xarajatlarining summasi va qarorning ijro etish tartibi ko`rsatiladi. Mehnat ishlari bo`yicha sud hal qiluv qarorlarining ijro etilishi xususiyatlari Mehnatga oid fuqarolik ishlarining muhim protsessual xususiyatlaridan yana biri ishga tiklash va ish haqini undirish to`g`risidagi ishlar bo`yicha chiqarilgan hal qiluv qarorlarining darhol ijro etilishi mumkinligidir. Shuning o`zi bilan

fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya etishga qo`shimcha kafolat beriladi. hal qiluv qarorning darhol ijro etiishida sudya qaror chiqarilgan zamon undiriladigan summani undirish uchun da`vogarga ijro varaqasini berishi lozim. Ishga tiklash to`g`risidagi qarorning ijro etilishi kechiktirilganida, qaror chiqarilgan kundan e`tiboran, to uning ijro etilishi kunigacha kechiktirilgan barcha vaqt uchun xodim foydasiga, uning oladigan o`rtacha ish haqi yoki ish haqining farqi undirilishi kerak. Bu masala hal qiluv qarorini chiqargan sudning ajrimiga muvofiq hal qilinadi. Sud xodimni ishga tiklash to`g`risidagi qaror ijro etilmagan vaqtda unga ish haqi to`lanishi to`g`risidagi masalani hal qilish bilan o`z tashabbusi bo`yicha shu protsessning o`zida qarorni ijro etmaslikka aybdor bo`lgan mansabdor shaxsning zararning korxonaga to`lanishi tugrsidagi masala ham keyinchalik korxonaning yoki prokurorning regress (qaytarma) da`vosi bo`yicha hal qilinishi mumkin. Korxonaning mansabdor shaxsga nisbatan regress talabi qanoatlantirilgani holda ijro varaqasi sud tomonidan bevosita sud ijrosiga topshiriladi va bu to`g`rida haq undiruvchi (korxona) xabardor qilinadi (Mehnat kodeksining 273-moddasi). Mehnat nizolarini ijro bosqichida ham uning o`ziga xos xususiyati ham mavjud. Ijro aktlarini ijro qilish haqidagi qonunga muvofiq xodimlarning mehnatga oid huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan talablari birinchi navbatda qanoatlantiriladi. Xodimni ishga tiklash to`g`risidagi va ish haqini undirish to`g`risidagi ishlar bo`yicha chiqarilgan hal qiluv qarorlari darhol ijro etilishi lozim bo`lganligi tufayli bunday qarorlarning ijrosi to`xtatilishi mumkin emas. Mehnatga oid huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan talablar yuzasidan pul undirish to`g`risidagi ishlar bo`yicha chiqarilgan hal qiluv qarori nazorat tartibida bekor qilingan hollarda, agar bekor qilingan hal qiluv qarori da`vogarning (xodimning) yolgon ma`lumotlariga yoki u taqdim qilgan kalbaki hujjatlarga

asslangan bo`lsa, qaytarma ijroga yo`l qo`yiladi, ya`ni to`langan pullar qaytarib olinadi (FPKning 385-moddasi).

O'xshashlar

Otalikni belgilash to`g`risidagi ishlarni sudda ko`rishning protsessual xususiyatlari

Mehnatga oid nizoli ishlarni sudda mazmunan ko'rib hal qilishnng o'ziga xos protsessual xususiyatlari

Alimentlar undirish to`g`risidagi ishlarni ko`rishning protsessual xususiyatlari

Mehnatga oid nizoli ishlarni sudda ko'rishga tayyorlash

Mehnatga oid nizoli ishlarni ijro etish xususiyatlari