Demokratiya printsiplari va O'zbekistonda davlat hokimiyati tashkil etilishining o'ziga xos xususiyatlari - Huquqshunoslik - Referatlar

Demokratiya printsiplari va O'zbekistonda davlat hokimiyati tashkil etilishining o'ziga xos xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

106 KB

Ko'chirib olish

Demokratiya printsiplari va O'zbekistonda davlat hokimiyati tashkil etilishining o'ziga xos xususiyatlari Reja: 1. Demokratiya printsiplari va O'zbekistonda davlat hokimiyati tashkil etilishining konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari. 2. Qonun chiqaruvchi hokimiyat. 3. Ijroiya hokimiyat. 4. Sud hokimiyati.

Demokratiya printsiplari va O'zbekistonda davlat hokimiyati tashkil etilishining konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari Umumdemokratik tsivilizatsiyaning printsiplari mushtarak, universal va hamma uchun bir xil talab-ehtiyoj maqomida bo'lsa-da, ular muayyan davlat, jamiyat qurilishiga qarab o'ziga xos, farqli xususiyatlarga ega. Bu - demokratik davlatchilik tajribasida bor haqiqat. Lekin qonuniyat shundaki, xalqaro tan olingan umummushtarak demokratik qadriyatlar-tamoyillarning har qanday demokratik davlat va jamiyat faoliyatida, uning konstitutsiyaviy asos-mohiyatida, albatta, ustuvor bo'lishi muqarrar. Bunday qonuniyatdan demokratik davlat maqomidagi mustaqil O'zbekiston ham, shubhasiz, chetda emas. Xo'sh, asl demokratik davlat va demokratik jamiyat qurilishining universal tamoyillari qanaqa? Birinchisi - Konstitutsiya va qonunning ustunligi; ikkinchisi - f uqarolarning teng huquqliligi; uchinchisi - inson huquqlari va erkinliklarining ustu-vorligi; to'rtinchisi - x alqning erkin xohish-irodasi; beshinchisi - hokimiyat tarmoqlarining taqsimlanishi; oltinchisi - hokimiyat organlarining saylab qo'yilishi; ettinchisi - h okimiyat organlarining saylovchilarga bo'ysi-nishi, jamoatchilik nazorati; sakkizinchidan - tayinlash yo'li bilan shakllanadigan davlat organlarining hisob berish burchi; to'qqizinchidan - inson huquqining davlat huquqidan, xalqaro huquqning milliy huquqdan ustunligi. Ushbu klassik tamoyillarga demokratiyaning universal uch mezoni, ya'ni: a) xalqning qarorlar qabul qilish jarayonlaridan xabardorligi, ushbu jarayonlarda ongli faol ishtirok etishi; b) hukumat qarorlari, qonunlar ijrolari xalq tomonidan nazorat qilinishi (jumladan, jamoatchilik nazorati); v) oddiy fuqarolarning davlatni, jamiyatni boshqarishda ongli faol ishtiroki

qo'shilib, haqiqiy demokratik tsivilizatsiyaga, demak, demokratiyaning davlat va jamiyat qurilishining oliy, madaniy shakliga aylanishiga asos bo'ladi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi maqom va mundarijasi, milliy davlat hokimiyatining tashkiliy qurilishi aynan yalpi umumdemokratik talablaru me'yorlarga javob bera oladigan ana shu printsiplar hamda mezonlar bilan mumtoz. Jumladan, Konstitutsiyaning birinchi bo'limi - “Asosiy printsiplar” da Konstitutsiya va qonunning ustuvorligi, 15-16-moddalar, shuningdek, “xalq davlat hokimiyatining birdan-bir manbai” (7-modda) ekanligi qayd etilgan. Davlat hokimiyati faqat xalq manfaatlarinigina ko'zlaydi. Demak, demokratiyaning xalqning xohish-prodasi tamoyili davlat siyosatining bosh maqsadi hisoblanadi. Asosiy Qonunning 18-moddasida O'zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga egaligi, ya'ni ularning teng huquqliligi tan olinadi. 13-moddada inson, uning hayoti, erkinligi, sha'ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanishi ta'kidlanadi. Boz ustiga, Asosiy Qonunning ikkinchi bo'limida insonning shaxsiy huquq va erkinliklari, siyosiy huquqlari, iqtisodiy va ijtimoiy huquqlari, inson huquq va erkinliklarining konstitutsiyaviy kafolatlari belgilab berilgan. Asosiy Qonunning beshinchi bo'limi yaxlit holda davlat hokimiyatining tashkil etilishiga bag'ishlangan va h.k. Mazkur faktlarning o'zi ham umumdemokratik tamoyillar bilan O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi asosiy printsiplari va normalari uyg'un mushtarakligini, demak, davlatimiz tub demokratik davlat maqomida ekanligini ortiq darajada isbotlaydi. Asosiy Qonunning 11-moddasida O'zbekiston Respublikasida davlat hokimiyatining tizimi hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati bo'linishi printsipiga asoslanganligi yuridik rasmiylashgan. Ayni paytda, O'zbekiston Respublikasining “O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi

to'g'risida”gi, “O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to'g'risida”gi qonunlarida, shuningdek, “O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to'g'risida”gi, “O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to'g'risida”gi konstitutsiyaviy qonunlarida, “Sudlar to'g'risida”gi qonunda davlat hokimiyati tizimlarini tashkil etishning huquqiy asoslari belgilab berilgan. Konstitutsiyada davlat hokimiyati organlari alohida-alohida boblarda berilgan. Masalan, XVIII bob O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga (76-88- moddalar), XIX bob O'zbekiston Respublikasining Prezidentiga (89-97- moddalar), XX bob Vazirlar Mahkamasiga (98-modda), XXI bob mahalliy davlat hokimiyati asoslariga (99-105-moddalar) va XXII bob sud hokimiyatiga (106-116-moddalar) bag'ishlangan. Shunday qilib, O'zbekistonda umumdemokratik tsivilizatsiyaning universal printsiplari rasman, ya'ni konstitutsiyaviy tan olingan va ular milliy davlatchilik, milliy jamiyat qurilishining demokratik tamoyillariga aylangan. Ular bilan O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining asosiy tamoyillari hamda normalari mutlaqo uyg'un, mushtarak va vobasta. Bu, ayni paytda, O'zbekistonda davlat hokimiyati tashkil etilishining demokratik tamal toshiga aylangan. Qonun chiqaruvchi hokimiyat O'zbekiston Respublikasida qonun chiqaruvchi hokimiyat Oliy Majlis hisoblanadi. Har qanday demokratik davlatdagi kabi O'zbekistonda ham Oliy Majlis, Konstitutsiyaga ko'ra, “oliy davlat vakillik organi” hisoblanib, u, asosan, qonun ijodkorligi bilan shug'ullanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatning konstitutsiyaviy maqomi Asosiy Qonunning beshinchi bo'limi, XVIII bobida 76-88-moddalarda huquqiy muhrlangan. Unga ko'ra, “Oliy Majlis hududiy saylov okruglari bo'yicha ko'p partiyalilik asosida besh yil muddatga saylanadigan deputatlardan iborat”. Saylov kunigacha 25 yoshga to'lgan fuqarolar Oliy Majlisga saylanish huquqiga ega (77-modda) . Deputatlikka nomzodlar oldiga qo'yiladigan talablar

“O'zbekiston Respublikasi Oliy majlisiga saylov to'g'risida”gi va “Xalq deputatlari mahalliy Kengashlarga saylov to'g'risida”gi qonunlar bilan belgilangan. 2003 yilda qabul qilingan “O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga o'zgartishlar va qo'shimchalar kiritish to'g'risida”gi qonun asosida Asosiy Qonunga kiritilgan o'zgartishlarga ko'ra, 2004 yildan Oliy Majlis ikki palata - Qonunchilik (quyi) palatasi va Senat (yuqori palata) dan tashkil topadi. Palatalar maqomi 2003 yilda qabul qilingan “O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to'g'risida”gi va “O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to'g'risida”gi konstitutsiyaviy qonunlarda rasmiylashgan. Asosiy Qonunga kiritilgan o'zgartishlarga asosan Oliy Majlisning hozirgi tarkibi - 250 deputat o'rniga, 2004 yilda saylanadigan uchinchi chaqiriq Oliy Majlisga ikki palatadan jami 220 deputat saylanishi ko'zda tutilgan. Ya'ni Qonunchilik palatasiga hududiy saylov okruglari bo'yicha ko'p partiyaviylik asosida 120 deputat, hududiy vakillik palatasi bo'lmish Senat a'zolaridan tashkil topgan Senatga - 100 deputat saylanadi. Senatorlar Konstitutsiyaning 77-moddasida qayd etilanidek, Qoraqalpog'iston Respublikasi Jo'qorg'i Kengesi, viloyatlar, tumanlar va shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlari deputatlarining tegishli qo'shma majlislarida mazkur deputatlar orasidan yashirin ovoz berish yo'li bilan Qoraqalpog'iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan teng miqdorda - olti kishidan saylanadi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining o'n olti nafar a'zosi fan, san'at, adabiyot, ishlab chiqarish sohasida hamda davlat va jamiyat faoliyatining boshqa tarmoqlarida katta amaliy tajribaga ega bo'lgan hamda alohida xizmat ko'rsatgan eng obro'li fuqarolar orasidan O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlanadi. Palatalarga saylanadigan deputatlar nomzodlari va umuman, saylov tartibi yuqorida qayd etilgan konstitutsiyaviy qonunlarda hamda tegishli o'zgartishlar kiritilgan yangi tahrirlardagi “O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov to'g'risida”gi, shuningdek, “Xalq deputatlari mahalliy Kengashlariga saylov to'g'risida”gi

qonunlarda aniq belgilab berilgan. Saylash tartibi ham, shubhasiz, o'zgardi. Lekin vakolat muddati besh yilligicha qoldi. Palatalar maqomi, tarkibi, ularga saylanish tartibi hamda shartlari haqida gapirishdan oldin (ular Konstitutsiya XVIII bobining 76-88 va 93- moddalarida aksini topgan) Oliy Majlisning mutlaq konstitutsiyaviy vakolatlarini bilib olish lozim. Asosiy Qonunning 78-moddasida Oliy Majlisning Qonunchilik palatasi va Senatining birgalikdagi vakolatlari 21 bandda, jumladan, quyidagicha belgilangan: 1) O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini qabul qilish, unga o'zgartish va qo'shimchalar kiritish. 2) O'zbekiston Respublikasining k onstitutsiyaviy qonunlarini, qonunlarini qabul qilish, ularga o'zgartish va qo'shimchalar kiritish. 3) O'zbekiston Respublikasining referendumini o'tkazish to'g'risida va uni o'tkazish sanasini tayinlash haqida qaror qabul qilish. 4) O'zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatining asosiy yo'nalishlarini belgilash hamda davlat strategik dasturlarini qabul qilish. 5) O'zbekiston Respublikasi qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi hamda sud hokimiyatlari organlarining tizimini va vakolatlarini belgilash. 6) O'zbekiston Respublikasi tarkibiga yangi davlat tuzilmalarini qabul qilish va ularning O'zbekiston Respublikasi tarkibidan chiqishi haqidagi qarorlarni tasdiqlash. 7) boj, valyuta va kredit ishlarini qonun yo'li bilan tartibga solish. 8) O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasining Davlat byudjetini qabul qilish va uning ijrosini nazorat etish . 9) soliqlar va boshqa majburiy to'lovlarni joriy qilish. 10) O'zbekiston Respublikasining ma'muriy-hududiy tuzilishi masalalarini qonun yo'li bilan tartibga solish, chegaralarini o'zgartirish. 11) Tumanlar, shaharlar, viloyatlarni tashkil etish, tugatish, ularning nomini hamda chegaralarini o'zgartirish.

12) Davlat mukofotlari va unvonlarini ta'sis etish. 13) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining vazirliklar, Davlat qo'mitalari va boshqa davlat boshqaruv organlarini tuzish hamda tugatish to'g'risidagi farmonlarini tasdiqlash. 14) O'zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasini tuzish. 15) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodini ko'rib chiqish va tasdiqlash. 16) O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo'yicha vakili va uning o'rinbosarini saylash. 17) O'zbekiston Respublikasi Hisob palatasining hisobotini ko'rib chiqish. 18) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining O'zbekiston Respublikasiga hujum qilinganda yoki tajovuzdan bir-birini mudofaa qilish yuzasidan tuzilgan shartnoma majburiyatlarini bajarish zaruriyati tug'ilganda urush holati e'lon qilish to'g'risidagi farmonini tasdiqlash. 19) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining umumiy yoki qisman safarbarlik e'lon qilish, favqulodda holat joriy etish, uning amal qilishini uzaytirish yoki tugatish to'g'risidagi farmonlarini tasdiqlash. 20) Xalqaro shartnomalarni ratifikatsiya va denonsatsiya qilish. 21) Ushbu Konstitutsiyada nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshirish . Palatalarning birgalikdagi vakolatlariga kiradigan masalalar, qoida tariqasida, avval O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasida, so'ngra Senatida ko'rib chiqiladi. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi mutlaq vakolatlariga: 1) O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi Spikeri va uning o'rinbosarlarini, qo'mitalarning raislari va ularning o'rinbosarlarini saylash. 2) O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi deputatini

daxlsizlik huquqidan mahrum etish to'g'risidagi masalalarni hal etish. 3) O'z faoliyatini tashkil etish va palataning ichki tartib qoidalari bilan bog'liq masalalar yuzasidan qarorlar qabul qilish. 4) Siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy hayot sohasidagi u yoki bu masalalar yuzasidan, shuningdek, davlat ichki va tashqi siyosati masalalari yuzasidan qarorlar qabul qilish kiradi (79-modda). O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati mutlaq vakolatlariga: 1) O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati Raisini va uning o'rinbosarlarini, qo'mitalarning raislari va ularning o'rinbosarlarini saylash. 2) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudini saylash . 3) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasi Oliy sudini saylash. 4) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasi Oliy xo'jalik sudini saylash. 5) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo'mitasining raisini tayinlash hamda uni lavozimidan ozod etish. 6) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurori va uning o'rinbosarlarini tayinlash hamda ularni lavozimidan ozod etish to'g'risidagi farmonlarini tasdiqlash. 7) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining O'zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati raisini tayinlash va uni lavozimidan ozod etish to'g'risidagi farmonlarini tasdiqlash. 8) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasining chet davlatlardagi diplomatik va boshqa vakillarini tayinlash hamda lavozimidan ozod etish. 9) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining raisini tayinlash va uni lavozimidan ozod etish.

10) O'zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimiga binoan amnistiya to'g'risidagi hujjatlarni qabul qilish. 11) O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining taqdimiga binoan O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati a'zosini daxlsizlik huquqidan mahrum etish to'g'risidagi masalalarni hal etish. 12) O'zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining O'zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish Davlat qo'mitasi raisining, O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvi raisining hisobotlarini eshitish. 13) O'z faoliyatini tashkil etish va palataning ichki tartib-qoidalari bilan bog'liq masalalar yuzasidan qarorlar qabul qilish. 14) Siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy hayot sohasidagi u yoki bu masalalar yuzasidan, shuningdek, davlat ichki va tashqi siyosati masalalari yuzasidan qarorlar qabul qilish kiradi (80-modda). Qonunchilik palatasi majlislari 1 sentyabrdan 30 iyungacha sessiyalar davrida o'tkaziladi. Senat majlislari zaruriyatga qarab, yiliga kamida uch marta o'tkaziladi. Qonunchilik tashabbusi huquqiga Prezident, Qonunchilik palatasi deputatlari, Vazirlar Mahkamasi, Konstitutsiyaviy sud, Oliy sud, Oliy xo'jalik sudi, Bosh prokuror ega. Qonun Qonunchilik palatasi tomonidan qabul qilinib, uni o'n kun ichida Senat ma'qullagach, o'n kun ichida Prezidentga yuboriladi. Prezident qonunni 30 kun ichida imzolaydi. Rasman e'lon qilgan kundan boshlab qonun yuridik kuchga kiradi. Mabodo Senat rad etsa, qonun Qonunchilik palatasiga qaytariladi. Qonunchilik palatasi ko'pchilik ovoz bilan uni yana ma'qullasa, qonun qabul qilingan hisoblanadi va Prezident tasdig'iga yuboriladi. Quyi va yuqori palatalar o'rtasida kelishmovchilik ro'y bersa, palatalar kelishuv komissiyasini tuzadi. Komissiya takliflarni qabul qilganda qonun odatdagi tartibda ko'rib chiqiladi. Prezident qonunni o'z e'tirozlari bilan Oliy Majlisga qaytarishga haqli. Qonun avvalgi tahrirda ikkala palata a'zolari umumiy sonining kamida uchdan ikki qismidan iborat ko'pchilik ovoz bilan ma'qullansa Prezident o'n to'rt kun ichida

uni imzolaydi. Qonun e'lon qilinadi. Qonunlar, boshqa normativ-huquqiy hujjatlarning matbuotda e'lon qilinishi ular qo'llanishilining majburiy shartidir. Qonunchilik palatasi Spikerni va uning o'rinbosarlarini saylaydi. Spikerning vazifasi 85-moddada birma-bir qayd etilgan. Prezident taqdimiga ko'ra, Senat tarkibidan Senat raisi va uning o'rinbosarlari yashirin ovoz berish yo'li bilan saylanadi. O'rinbosarlardan biri Qoraqalpog'iston Respublikasi vakili hisoblanadi. Senat raisi vakolatlari Konstitutsiyaning 86-moddasida aksini topgan (bu seminar mashg'ulotida mustaqil o'rganilinadi). Qonunchilik palatasi ham, Senat ham tegishli qo'mitalardan iborat bo'ladi. Zarurat tug'ilganda muayyan vazifalarni bajarish uchun deputatlar va senatorlar orasidan komissiyalar tuziladi. Deputat ham, Senator ham daxlsiz. Palatalarning roziligisiz ular jinoiy javobgarlikka tortilishi, ushlab turilishi, qamoqqa olinishi yoki sud tomonidan ma'muriy jazoga tortilishi mumkin emas. Ma'lum bo'lyaptiki, yangi tahrirdagi Asosiy Qonunda qonunchilik hokimiyatining maqom va funktsiyalari, palatalararo munosabatlarning tartibi demokratik aniq belgilab berilgan. Ayni paytda, Prezident bilan Oliy Majlis, uning palatalari o'rtasidagi funktsional maqomiy norma hamda tartiblar ham g'irt demokratik ruhi bilan ajralib turadi. Hokimiyat bo'g'inlariaro munosabat ham yanada demokratik konkretlashtiriladi. Qonunchilik hokimiyati Konstitutsiyani qabul qilish, unga o'zgartishlar va qo'shimchalar kiritish, qonunlar qabul qilish bilangina cheklanmaydi. Oliy Majlis, ayni paytda, qonunlar ijrolarini ham nazorat qiladi. Hukumat Oliy Majlis oldida mas'ul. Davlat va jamiyat qurilishi jarayonlarini, umuman, siyosiy sohani demokratik erkinlashtirish ana shu tariqa islohiy takomillik kasb etdi. O'zbekistonning demokratik huquqiy davlat va demokratik jamiyat maqomi konstitutsiyaviy yanada mustahkamlandi.

Ijroiya hokimiyat O'zbekiston Respublikasi ijroiya hokimiyat tizimi Vazirlar Mahkamasi va mahalliy hokimiyat organlari ning yaxlit mushtarakligidan tashkil topgan. Vazirlar Mahkamasini ham davlat, ham ijro etuvchi hokimiyat boshlig'I bo'lmish Prezident boshqaradi. Prezidentning vakolatlari Konstitutsiyaning 89-97-moddalarida belgilangan. Vazirlar Mahkamasi tarkibi (Bosh vazir, o'rinbosarlari)ni Prezident tuzadi va u Oliy Majlis tomonidan tasdiqlanadi). Bosh vazir Prezident taqdimiga muvofiq Oliy Majlis palatalari tomonidan tasdiqlanadi. Hukumat a'zolari Bosh vazir taqdimiga binoan Prezident tomonidan tasdiqlanadi. Vazirlar Mahkamasining konstitutsiyaviy maqomi va vazifalari quyidagicha: Vazirlar Mahkamasi iqtisodiyotning, ijtimoiy va ma'naviy sohaning samarali faoliyatiga rahbarlikni, O'zbekiston Respublikasi qonunlari, Oliy Majlis qarorlari, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlari ijrosini ta'minlaydi. Vazirlar Mahkamasi amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq O'zbekiston Respublikasining butun hududidagi barcha organlar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy bo'lgan qarorlar va farmoyishlar chiqaradi. O'zbekiston Respublikasi Bosh vaziri Vazirlar Mahkamasi faoliyatini tashkil etadi va unga rahbarlik qiladi, uning samarali ishlashi uchun shaxsan javobgar bo'ladi, Vazirlar Mahkamasining majlislariga raislik qiladi, uning qarorlarini imzolaydi, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining topshirig'iga binoan xalqaro munosabatlarda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi nomidan ish ko'radi, O'zbekiston Respublikasi qonunlarida, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlarida nazarda tutilgan boshqa vazifalarni bajaradi. O'zbekiston Respublikasining Prezidenti Vazirlar Mahkamasi majlislarida raislik qilishga, Vazirlar Mahkamasi vakolatiga kiruvchi masalalar yuzasidan qarorlar qabul qilishga, shuningdek, ushbu Konstitutsiyaning 89-moddasi va 93-

moddasi ga asosan Vazirlar Mahkamasi qarorlari va farmoyishlarini, O'zbekiston Respublikasi Bosh vaziri farmoyishlarini bekor qilishga haqli. Vazirlar Mahkamasi o'z faoliyatida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti va O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi oldida javobgardir. Vazirlar Mahkamasi yangi saylangan Oliy Majlis oldida o'z vakolatlarini zimmasidan soqit qiladi. Hukumat faoliyatini tashkil etish tartibi va vakolat doirasi «O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi to'g'risida»gi qonun bilan belgilangan. Mahalliy davlat hokimiyati asoslari Konstitutsiyaning XXI bobida (99- 105-moddalar) quyidagicha belgilangan: 1. Viloyatlar, tumanlar va shaharlar (tumanga bo'ysunadigan shahardan, shuningdek, shahar tarkibiga kiruvchi tumanlardan tashqari) hokimlar boshchilik qiladigan xalq deputatlari Kengashlari hokimiyatning vakillik organlari bo'lib, ular davlat va fuqarolarning manfaatlarini ko'zlab, o'z vakolatlariga taalluqli masalalarni hal etadilar. 2. Mahalliy hokimiyat organlari ixtiyoriga: a) qonuniylikni, huquqiy targ'botni va fuqarolarning xavfsizligini ta'minlash; b) hududlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlantirish; v) mahalliy byudjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy soliqlar, yig'inlarni belgilash, byudjetdan tashqari jamg'armalarni hosil qilish; g) mahalliy kommunal xo'jalikka rahbarlik qilish; d) atrof-muhitni muhofaza qilish; e) fuqarolik holati aktlarini qayd etishni ta'minlash; yo) normativ hujjatlarni qabul qilish hamda Konstitutsiya va qonunlarga zid kelmaydigan boshqa vakolatlarga kiradi (100-modda). Ijro etuvchi hokimiyatning mahalliy institutlari - hokimliklar qonunlarni, Prezident farmonlarini, davlat hokimiyati yuqori organlarining qarorlarini joylarda amalga oshiradilar, respublika va mahalliy ahamiyatga molik masalalarni muhokama qilishda qatnashadilar (101-modda). Ijro etuvchi hokimiyat tizimi va maqomining demokratik xarakteri yuqori organlarning o'zlariga berilgan vakolat doirasida qabul qilgan qarorlari quyi

organlar ijro etishi uchun majburiyligidek, konstitutsiyaviy normada yaqqol namoyon bo'lgan. Ijroiya va vakillik hokimiyatini viloyat, tuman va shahar hokimlari boshqarishadi. Ularning vakolat muddati – 5 yil (101-modda). Viloyat hokimlari va Toshkent shahar hokimini Prezident tayinlaydi, lavozimidan ozod qiladi hamda tegishli xalq deputatlari Kengashi tomonidan tasdiqlanadi. Tuman va shahar hokimlarini viloyat hokimi tayinlab, lavozimidan ozod qiladi hamda tegishli xalq deputatlari Kengashi tasdiqlaydi. Shaharlardagi tumanlarning, tumanlarga bo'ysingan shaharlarning hokimlarini shahar hokimi, tuman hokimi tayinlab, lavozimidan ozod qiladi hamda tegshli xalq deputatlari shahar yoki tuman Kengashlari tasdiqlaydi (102-modda). O'z vakolatlarini hokimlar yakkaboshchilik asoslarida amalga oshirib, o'zlari rahbar organlarning qarorlari va faoliyati uchun shaxsan javobgardirlar. Ular o'z vakolatlari doirasida o'zlari boshqarayotgan hududdagi barcha idoralar, mansabdor shaxslar va fuqarolar bajarishi majburiy qarorlar qabul qilishadi. O'z-o'zini boshqarish organlari tizimini 2,5 yilga saylanadigan fuqarolar yig'ini raisi boshqaradi. Mahalliy davlat hokimiyati, o'zini o'zi boshqarish organlari maqomlari tegishli qonunlarda belgilab berilgan. (Masalan, “Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari to'g'risida”gi qonun). Hokimlik institutining bosh demokratik maqomi – eltutarlik san'atida! Sud hokimiyati Sud hokimiyatining huquqiy maqomi Konstitutsiyaning XXII bobida (106- 116-moddalar) va O'zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi “Sudlar to'g'risida”gi qonunida demokratik aniq belgilangan. Sud hokimiyatining qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlardan, siyosiy partiyalardan, jamoat birlashmalaridan tom ma'nodagi mustaqil ish yuritishini amalda to'liq ta'minlash O'zbekistonda huquqiy davlat barpo etishning demokratik strategiyasidir. Ushbu yo'lda amaliy aniq qadamlar qo'yildi, qo'yilmoqda. Respublikada sud tizimi besh yil muddatga saylanadigan Konstitutsiyaviy sud, Oliy sud, Oliy xo'jalik sudi , shuningdek, Qoraqalpog'iston

Respublikasining Oliy sudi va xo'jalik sudlaridan iborat bo'lib, ularning har biri o'z konstitutsiyaviy va huquqiy maqomlarida, ya'ni Konstitutsiya va “Sudlar to'g'risida”gi qonunda ko'zda tutilgan tartibda samarali faoliyat ko'rsatishmoqda. Boz ustiga, sud organi tarkibi erkinlashtirish siyosati silsilasida izchil isloh qilinmoqda. Jumladan, viloyatlar va Toshkent shahar sudlari tarkiban fuqarolik ishlari hamda jinoyat ishlari bo'yicha o'zgardi, takomillashdi. Ayni paytda, fuqarolik va jinoyat ishlari bo'yicha tumanlararo, tuman, shahar sudlari, harbiy hamda xo'jalik sudlari tashkil etildi. Favqulodda sudlar tizimiga Konstitutsiya bo'yicha yo'l qo'yilmaydi. Jinoiy jazolar erkinlashtirila boshlandi. Insonparvar demokratik ruhi va mundarijasi bilan ajralib turuvchi “Jinoiy jazolarni liberallashtirish munosabati bilan Jinoyat, Jinoyat-protsessual Kodekslariga va O'zbekiston Respublikasining Ma'muriy javobgarlik kodeksiga o'zgartishlar va qo'shimchalar kiritish to'risida”gi qonun va 2003 yil oktyabrida imzo chekilgan Prezidentning “Birinchi marta ozodlikdan mahrum etilgan shaxslarni jazo o'tash joylaridagi sharoitlarini liberalizatsiyalash to'g'risida”gi farmoni ijrolari sud-huquq islohotlari borasidagi yangi sifat bosqichi bo'ldi.

Adabiyotlar: 1. Shodiev N. O'zbekiston milliy Tiklanish bosqichida. - M.: Vega, 1999. 2. Shodiev N., Eofurov 3., Siddiqov B. Milliy mafkura va g'oya. -T.: O'zbekiston, 1996. 3. G’ofurov 3., Toshev S. Mustaqillikning ma'naviy zaminlari. -Qarshi: Nasaf, 1994. 4. G’ofurov 3., Siddiqov B. Ma'naviy yuksalish – taraqqiyot omili. - T.: TDTU, 1997. 5. G’ofurov 3., Siddiqov B. Milliy istiqlol ma'naviy-ma'rifiy yuksalish. - T.: TDTU, 2000. 6. Tulenov J., Qodirov B., §ofurov Z. Ma'naviy yuksalish sari. -T.: Mehnat, 2000.

O'xshashlar

Demokratiya printsiplari va O'zbekistonda davlat hokimiyati tashkil etilishi

Mehnat ishlarini sudda qo'zg'atishning o'ziga xos xususiyatlari

O’zbekiston Respublikasida davlat shaklining o’ziga xos xususiyatlari

Davlat hokimiyati va uni amalga oshirish

Davlat hokimiyati vakillik organlarining funksiyalari