Tintuv va olib qo`yish taktikasi - Huquqshunoslik - Referatlar

Tintuv va olib qo`yish taktikasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

90.5 KB

Ko'chirib olish

Tintuv va olib qo`yish taktikasi Reja: 1. Tintuv tushunchasi va uning tur lari 2. Tintuv o`tkazishning taktik usullari 3. Olib qo`yish 4. Tintuv va olib qo`yish natijalarini qayd etish

Tintuv keng tarqalgan tergov harakatidir. Tergovchi qandaydir joyda, boshqa yerda yoki biror shaxsda jinoyat quroli, predmeti, jinoiy yo`l bilan orttirilgan boyliklar yoki ishga aloqador boshqa predmet va hujjatlar borligiga yetarli asoslari bo`lsa, ularni topish va olish uchun tintuv o`tkazadi. Tintuv shuningdek, qidirilayotgan shaxsni yoki murdani topish uchun ham o`tkazilishi mumkin. Tintuv obyektning xususiyatlari va qidiruv ishlarining o`ziga xos turlariga ko`ra bir necha turga bo`linadi: turar joylarda va boshqa imorat-inshootlarda; ochiq joyda; takroriy; kechiktirib bo`lmaydigan vaziyatlarda prokurorning sanksiyasisiz «shoshilinch» tintuv; bir vaqtli (uni yana «guruhli» deb ham atashadi), ya`ni biror bir jinoiy ish doirasida yagona reja asosida va birdaniga bir necha tintuvlarni o`tkazish, diplomatik vakolatxona binolari va hududida shaxsiy tintuv. Qidiruv harakatlarining majburiy ko`rinishga ega ekanligi va bu bilan bog`liq tintuv qilinayotgan shaxsning, ba`zan boshqa shaxslarning ham, shaxsiy manfaatlari doirasiga kirilishi tintuvni boshqa tergov harakatlaridan, jumladan, hodisa yuz bergan joyni ko`zdan kechirishdan tubdan farq qiladi. Hodisa bo`lgan joyni ko`zdan kechirishda, masalan, sayhon yoki o`rmonli joyda ko`milgan murda, jinoyat quroli va boshqa ashyoviy dalillarning qidiruv ishlari o`tkazilishi mumkin. Ammo bunday vaziyatda qidiruv ishlarining fuqarolarni shaxsiy manfaatlariga daxli yo`q. U yoki bu shaxsning subyektiv huquqlarini cheklash bilan bog`liq holatlarda esa (masalan, bedarak yo`qolgan shaxsning turar joyida jinoyat izlarini qidirish) ular mazmun jihatidan ko`zdan kechirish doirasidan tashqariga chiqadi va ularni amalga oshirish qonun tomonidan tartibga solingan bo`lishi zarur. Jinoyat-protsessual qonunda tintuvning qonuniyligini ta`minlovchi qoidalar bor. Bu narsa avvalambor tintuvning asosliligini nazarda tutadi. Qonunda ko`rilayotgan jinoiy ish bo`yicha tintuv qilishning «yetarli asoslari» mazmuni ochib berilmagan. Guvohlar, jabrlanuvchilar, gumon ostidagilar va ayblanuvchilarning buyumlari ishga aloqador hujjat yoki predmetlar biror shaxsda ekanligi to`g`risida guvohlik beruvchi boshqa manbalar to`g`risidagi har qanday ma`lumotlar tintuv uchun yetarli asos bo`lib xizmat qilishi mumkin. Shuningdek, tezkor-qidiruv faoliyatining

materiallari ham shu kabi ma`lumotlar manbalari bo`la oladi. Tintuv qilish to`g`risidagi fikrni tergovchi uni amalga oshirish uchun huquqiy asos bo`lib xizmat qiladigan qaror shakliga tushiradi. Qarorda qayerda tintuv o`tkaziladigan bo`lsa uning shaxsi, qidiruv harakatlari chegarasi (turar joy, tomorqa, ish joyi, mehmonxonadagi xonasi va boshqalar); iloji boricha topilishi va olib qo`yilishi lozim bo`lgan buyum va hujjatlar ro`yxati tuziladi va umumiy shaklda tintuv uchun asos bo`lib xizmat qilgan ma`lumotlar ko`rsatib o`tiladi. Tintuvga prokuror sanksiya bergan bo`lishi shart. Faqat istisno hollarda, ya`ni dalillarni yashirish yoki yo`q qilish xavfi bo`lsa, shuningdek, jinoyat ishini tergov qilishda jiddiy chigalliklarga olib kelishi mumkin bo`lsa, qonun prokurordan sanksiya olmay tintuv o`tkazishga yo`l qo`yadi, ammo o`tkazilgan tintuv haqida prokurorga bir sutka davomida yozma shaklda ma`lumot berilishi lozim. Yuqoridagi asoslar bo`yicha tintuv o`tkazishga hattoki tungi paytda ham ruxsat beriladi. O`tkazilayotgan jinoiy ish bo`yicha tintuv o`tkazishning zarurligini sezib va bu haqda qaror qilgandan so`ng, tergovchi mazkur tergov harakatining rejasini tuzishga kirishadi. Har bir tintuv taktik jihatdan individualdir. Uni tayyorlash va amalga oshirishga har bir jinoiy ishning o`ziga xos xususiyatlari, tintuv qilinayotgan insonning shaxsi, qidirilayotgan buyumlarning xarakteri, tintuv qilinayotgan obyektning xususiyatlari va yana boshqa bir qator omillar ta`sir o`tkazadi. Shu bilan birga, tintuvni amalga oshirishda tergovchiga samarali natijalarga erishish uchun yordam beradigan bir qator tavsiyalarni ko`rsatib o`tish mumkin. Shunday qilib, tergovchi tintuv qilishdan avval tintuvni amalga oshirish joyi haqida aniq tasavvur hosil qilishi shart. Tintuv joyi haqidagi ma`lumot qidiruv harakatlarining hajmi haqidagi masalani hal etishga yordam berib, tintuv yeridagi harakatlar ketma-ketligini belgilashda hamda kerakli texnik vositalarini tayyorlashda qo`l keladi. Tintuv yeri haqida ma`lumot olish uchun tergovchi tegishli turar- joy organidan binoning qavatma-qavat sxemasini talab qilishi, tintuv qilinishi yoki qidiruv ishlari mo`ljallanayotgan joy bilan shaxsan

tanishishi mumkin. Jinoyat ishi materiallari va tezkor-qidiruv tadbirlari o`tkazish jarayonida to`plangan axborotlar asosida tergovchi tintuv qilinuvchining va uning oila a`zolarining shaxsi, turmush tarzi, faoliyati va kun tartibi haqida tasavvur hosil qila olishi lozim. Bu narsa tergovchiga tintuvda to`g`ri qidiruv taktikasini tanlash imkoniyatini beradi. Tintuvning asosiy taktik qoidasi uning qo`qqisdan o`tkazilishi va kutilmaganligidadir. Tintuvni tergovchi tomonidan qo`qqisdan va kutilmaganda amalga oshirilishi jinoyat sodir etgan shaxsni berkinishi, manfaatdor shaxslar tomonidan ashyoviy dalillarni yashirish yoki yo`q qilishiga yo`l qo`ymaydi. Shuning uchun, tintuvga tayyorgarlik ko`rish vaqtida tergovchi uning tasarrufidagi ma`lumotlarga asoslanib tintuv o`tkaziladigan joyga qo`qqisdan, yashirin borishning va u yerga tez, to`siqlarsiz kirishning yo`llarini izlashi kerak. Agar tintuv qilinuvchi shaxs to`sqinlik qilishi yoki qurolli qarshilik ko`rsatishi ehtimol bo`lsa, u holda bunday holatlarni ogohlantirish va oldini olish chora-tadbirlari ishlab chiqilishi kerak. Tintuv qilinishi kerak bo`lgan joy va tintuv qilinuvchining shaxsi haqida ma`lumot to`plashda va boshqa tayyorgarlik tadbirlarini o`tkazayotganda ushbu choralar ovoza bo`lmasligi uchun juda ham ehtiyot bo`lish kerak. Tintuvning muvaffaqiyatli o`tishida tergovchi tomonidan tergov guruhi tarkibi va miqdorini to`g`ri aniqlash katta ahamiyatga ega. Agar tergov bir necha joyda, katta yer maydonida o`tkazilishi kerak bo`lsa yoki qidiruv ishlari katta hajmda olib borilishi kerak bo`lsa, tergov guruhi tarkibiga tergovchidan tashqari ma`lum bir hududlarda qidiruv ishlari olib boruvchi yana boshqa tergov va tezkor xodimlar ham qo`shilishi mumkin. Tintuv qilinuvchilar tintuv vaqtida ularga qarshilik ko`rsatib dalillarni yo`q qilishga harakat qilish maqsadida ma`lum buyumlarni oynadan tashqariga uloqtirishlari, sheriklariga ba`zi bir yo`llar bilan ogohlantirish belgilari berishlari mumkin bo`lganligi uchun tergov ishiga tintuv qilinayotgan joyni kuzatish va qo`riqlashga javobgar bo`lgan militsiya tezkor xodimlari ham jalb etish mumkin. Olib qo`yilishi kerak bo`lgan predmetlarning xususiyatlariga

asoslanib guruh tarkibiga tegishli mutaxassislar ham qo`shilishi mumkin. Masalan, buxgalteriya hisoboti bo`yicha mutaxassis tergovchiga ko`p sonli hujjatlarning orasidan tergov qilinayotgan jinoyatga tegishlisini tanlab olishga, san`atshunos o`g`irlangan san`at asarlarini topishda yordam berishi mumkin. Agar tintuv yerida katta hajmdagi texnik ishlarni o`tkazish ko`zda tutilgan bo`lsa (qazish ishlarini o`tkazish va boshqalar), unday vaziyatda ularni bajarish uchun yordamchi xodimlar taklif qilinadi. Tayyorgalik davomida tergovchi tintuv yerida xolislarning hozir bo`lishini ta`minlashga qaratilgan choralar ko`radi. Xolislar tergov guruhi tintuv yeriga chiqmasdan turib tergov guruhining tarkibida bo`lishi maqsadga muvofiqdir. Tergov yeriga kirib borish ayblanuvchi yoki boshqa manfaatdor shaxslar tomonidan qarshilik ko`rsatilishi bilan bog`liq holatlarda bu narsa ayniqsa muhimdir. Agar, tintuv yerida faqat shubhalanilganni emas, balki boshqa shaxslarni ham tintuv qilish ko`zda tutilgan bo`lsa tergov guruhi tarkibiga tezkor xodimlar va erkak hamda ayol xolislar kiritilishi zarur. Tintuvga tayyorgarlik mobaynida tergovchi uning tasarrufidagi ilmiy-texnik vositalarning to`liqligi va butunligini tekshirishi lozim. Tintuv yerining o`ziga xos xususiyatlari va qidirilayotgan predmetning xarakterini inobatga olgan holda, tergovchi tergov chemodanidagi kriminalistik vositalardan tashqari qidiruv vaqtida qo`l kelishi mumkin bo`lgan qidiruv va boshqa vositalarni tayyorlaydi. Masalan, murdani topish maqsadida o`tkazilgan tintuvda tergovchi texnik vositalar tarkibiga shup, tral, biologik yemirilishga reaksiya beruvchi, qon izlarini topish uchun kimyoviy reaktiv vositalarni qo`shishi mumkin. Agar tintuv jinoyatning metall qurollarini topish bilan bog`liq bo`lsa, u holda mina qidiruvchi yoki metall qidiruvchi tayyorlanib qo`yilishi zarur. Biror-bir jinoiy ish bo`yicha yagona reja asosida bir vaqtning o`zida bir necha tintuv o`tkazilsa (masalan, davlat mulkini o`marishda birga ishtirok etishgan shaxslarni), sheriklar tintuv haqida bir-birlarini ogohlantirmasliklari uchun tergovchi tintuvni bir vaqtda boshlashni, tergov guruhlari o`rtasida tezkor ma`lumotlar almashish vosita va usullarini tayyorlashni ta`minlashi hamda ushbu guruhlar a`zolariga

kerakli ko`rsatmalar berishi zarur. 2 Tintuv o ` tkazishning taktik usullari Tintuv o ` tkaziladigan joyga borish shunday rejalashtirilishi zarurki , u yerda tintuv qilinuvchi yoki uning balog ` atga yetgan oila a ` zolari bo ` lsin . Ammo , shuning bilan birga , tintuv qilinuvchi shaxs tintuv yeriga tezkor xodimlar tomonidan tintuv boshlanishi vaqtida olib kelinishi ham ehtimoldan xoli emas . Agarda tintuv yerida tintuv qilinuvchi yoki uning balog ` atga yetgan oila a ` zolari bo ` lmasa , tintuv faqat obyektiv sabablarga ko ` ra ularning ishtirokisiz amalga oshiriladi . BINOLARDA TINTUV O‘TKAZAYOTGANDA XATTI-ЅARAKATLAR TARTIBI Tintuv o‘tkaziladigan joyga kelish Бинога кириш O‘z ѕujjatlarini ko‘rsatish; o‘tkaziladigan tintuv ѕaєida ogoѕ etish; bino egasini єaror bilan tanishtirish; barcha ishtirokchilarni bir xonaga to‘planishga taklif etish; ѕar bir kishining shaxsini aniєlash; ularning ѕuєuє va majburiyatlarini tushuntirish. Bino egasiga єidirilayotgan narsalarni topshirishni taklif etish Tintuv o‘tkaziladigan bino bilan tanishish; єidirilayotgan narsalar saєlanishi eѕtimol tutilgan joylarni belgilash; tintuv rejasini aniєlash; tintuv o‘tkazuvchilar o‘rtasida vazifalari taєsimlash va ularga yo‘l- yo‘riєlar berish Q idiruv o‘tkazish (binoni, uning tarkibiy єismlari va aloѕida narsa-larni ko‘zdan kechirish) Tintuv jarayoni va natijalarini єayd etish

Tergovchi tintuv yeriga yetib kelib , tintuv qilinuvchiga tintuv maqsadlarini e ` lon qiladi hamda bu to ` g ` ridagi qarorni ko ` rsatadi . Tintuv qilinuvchiga uning haq - huquqlari va majburiyatlari tushuntiriladi va bu narsa tintuv bayonnomasida tegishlicha qayd qilinadi . Bundan tashqari , tintuv qilinuvchiga ishga aloqador bo ` lishi mumkin bo ` lgan buyum va hujjatlarni o ` z xohishiga ko ` ra topshirishni taklif qilinadi . Agar ular tintuv qilinuvchining o ` z xohishiga ko ` ra topshirilsa , tintuv tergovchida hamma hujjat yoki buyumlar topshirilmaganligi haqidagi asoslar bo ` lgan holdagina o ` tkaziladi . Qidiruv harakatlarini amalga oshirishdan avval tergovchi tintuv joyi bilan tanishishi , qidiruv harakatlari hajmini aniqlashi , alohida e ` tiborga molik joylarni belgilashi , ish hududini tergov guruhi xodimlari o ` rtasida to ` g ` ri taqsimlashi lozim . Tintuvning normal sharoitlarda o ` tishi va dalillarni yo ` q qilish ehtimolligining oldini olish maqsadida tintuv qilinuvchi va u bilan birga hozir bo ` lgan shaxslar bir xonada jamlanishi mumkin , ular telefonda gaplashishlari , tintuv tugaguncha tintuv yerini tark etishlari taqiqlab qo ` yilishi mumkin . Bolalarni , odatda , tintuv yeridan chiqarib yuboradilar . Agar tergovchi tintuv yerida hozir bo ` lgan shaxs o ` zida biror narsa yashirayotganiga asoslari bo ` lsa , u holda ushbu shaxsni shaxsiy tintuv qilish to ` g ` risidagi qaror qabul qilinishi mumkin . Tintuv yerida noma ` lum shaxslar paydo bo ` lsa , ular tergovchi tomonidan tintuv oxirigacha vaqtinchalik ushlab turilishlari mumkin . Agar ushbu shaxslar tintuv yeriga o ` z xizmat vazifalarini bajarish uchun kelgan bo ` lsalar ( vrach , pochtachi , santexnik va boshqalar ), ularning shaxsi , kelish maqsadlari aniqlanishi zarur . Ularning kelish maqsadlari tintuv qilinuvchining jinoiy faoliyati bilan bog ` liq bo ` lmasa , tergovchi ularga javob berib yuborishi kerak . Zaruriy hollarda ular tintuv faktini sir saqlash to`g`risida ogohlantiriladilar. Tintuvni amalga oshirish muntazamlik va sinchkovlikni talab qiladi. Tergovchi yoki boshqa tintuv ishtirokchisi biror-bir predmetni tez ko`zdan kechirib, uni qiziqtirgan boshqa obyektga o`tishiga yo`l qo`yib bo`lmaydi. Albatta, qidiriladigan obyektlar jismoniy va boshqa

xususiyatlariga ko`ra berkitilishi mumkin bo`lmagan predmetlarni sinchkovlik bilan tekshirish ehtiyoji yo`q. Tintuv yeridagi hamma boshqa predmetlar har tomonlama o`rganilishi lozim. Predmet va hujjatlarni yashirin joylarda saqlashdan tashqari jinoyatchilar tergovchining avvalambor yashirin joylarni qidirish inson ruhiyatiga asoslanib qidirilayotgan hujjat va predmetlarni tergovchi e`tibor bermaydi deya hammaning ko`z o`ngida qoldirishi mumkin (masalan, daliliy hujjatlarni yozuv stolida boshqa qog`ozlar bilan birga qoldirish). Ba`zan, tintuv qilinuvchilar yashirin joy sifatida bu maqsadlar uchun mo`ljallanmagan predmetlarni ishlatadilar (murabboli bankalar, tilla va qimmatbaho narsalarni, kitoblar qurol-yarog`larni saqlash uchun va hokazo). Shuning uchun tergovchi, tintuv yeridagi mebel, kiyim, oyoq kiyim, uy-jihoz texnikasi, kitoblar, bolalar o`yinchoqlari, idish- tovoq, oshxona jihozlari, oziq-ovqatlar va boshqalarni diqqat bilan o`rganishi zarur. Imoratda, shuningdek, hovli inshootlarida, tomorqa va boshqa joylarda tintuv o`tkazganda tergovchi har doim bir yo`nalish bo`ylab harakatlanadi, masalan, spiral bo`yicha, soat mili bo`yicha, narsalarni birin-ketin tekshirib, so`ng – xona markazi, devorlar, pol, keyin esa boshqa xonaga yoki imoratga o`tadi. Ochiq joyda qidiruv ishlarini o`tkazishda tintuvning to`liqligi va har tomonlama o`tkazilishini ta`minlash maqsadida tekshiriladigan hudud alohida qismlarga ajratilib (sektorlar, kvadratlar), tergov guruhi a`zolariga biriktirilib qo`yiladi. Har bir hudud ma`lum bir ketma- ketlikda ko`zdan kechiriladi, kerak bo`lganda esa texnika vositalari yordamida o`rganib chiqiladi. Qidiruv vaqtida tergovchi biror-bir joyda yashirin joy borligiga asos bo`luvchi turli xil salbiy holatlarni, izlarni e`tibordan qochirmasligi zarur. Masalan, yam-yashil o`tlar orasida sarg`aygan o`tli hudud, tomorqadagi yangi qazilgan joy, devorning yangi gulqog`oz yopishtirilgan qismi, pol taxtalarining biridagi mixlarning yangi yaltillovchi qalpog`i va boshqalar tergovchining e`tiborini o`ziga jalb etishi hamda mazkur obyekt yoki hudud qismini sinchkovlik bilan tekshirish uchun asos bo`lishi zarur. Murda ko`milgan joyni uy

hayvonlari va parrandalarning o`zlarini besaranjom tutishlari ham ko`rsatishi mumkin. Paydo bo`lgan shubhalarni tekshirish uchun tergovchi shup yoki boshqa ingichka predmet yordamida yumshoq mebelni, o`rin-to`shakni, yerni va boshqalarni tekshirib ko`rishi mumkin. Bu narsa yetarli bo`lmagan holatlarda murakkabroq asbob-uskunalar qo`llaniladi: murda va mina qidiruvchi, portativ rentgen uskunasi va boshqa qidiruv vositalari. Zaruriyat tug`ilganda uning ortida yashirin joy borligi taxmin qilinayotgan to`siq buzib tashlanishi, uy-jihoz texnikasi va agregatlar esa qismlarga bo`lib tashlanishi mumkin. Agar qidiruv harakatlari davomida joyning egasi qandaydir sabablarga ko`ra yopiq joyni ochishdan bosh tortayotgan bo`lsa, tergovchiga qonun tomonidan qulf, eshik va boshqa predmetlarni buzish ehtiyojining oldini olib, uni o`zi ochishiga vakolat berilgan. Tergovchi tomonidan yopiq joyni ochish usuli tintuv bayonnomasida qayd etilishi zarur. Tintuv vaqtida topilgan bir qator bir xil predmetlar orasidan jinoiy ishga aloqadorlarini aniqlash maqsadida sodda analitik namunalar olish mumkin. Masalan, giyohvand moddalarni tintuv qilinuvchida mavjud boshqa dorilardan, qon izlari va boshqa biologik izlarni ajratish uchun tintuv yerida tegishli mutaxassis tomonidan ekspress-usullarni qo`llab, dastlabki o`rganishlarni o`tkazish mumkin. Qidiruvni amalga oshirishda tergovchi uning tasarrufidagi tintuv qilinayotgan shaxs haqidagi ma`lumotlarni e`tiborga olishi shart. Chunki bu kabi ma`lumotlarning hisoboti tintuv o`tkazishning to`g`ri taktikasini tanlash va mazkur tergov harakatini samarali o`tkazish imkonini beradi. Tergov amaliyoti ko`rsatishicha, tintuv qilinuvchining faoliyat turi, qiziqishlari, odatlari va qidirilayotgan predmet va hujjatlarni yashirish usullari, yashirin joylarni tanlash yo`llari orasida ma`lum bir bog`liqlik bor. Ko`pincha, shunday holatlar ham bo`ladiki, tintuv qilinuvchilar biror-bir predmetni berkitishda o`z professional tajribalariga suyangan holda, qiziqishlaridan kelib chiqqan holda joy tanlashadi. Shuning uchun, tintuv vaqtida tergovchi shu kabi obyektlarni o`rganishga katta ahamiyat berishi lozim.

Ba`zi bir vaziyatlarda tintuv qilinuvchining yoki uning oila a`zosining o`zini tutishi tintuv yo`nalish ko`rsatishi mumkin. Masalan, tintuv qilinuvchining tergovchi ma`lum bir obyektga yaqinlashganda haddan ziyod asabiylashishi va ma`lum bir obyektdan uzoqlashganda taskin topishi, mazkur obyekt o`zining xususiyatlariga ko`ra yashirin joy bo`lib xizmat qila olmasligi haqidagi tintuv qilinuvchining so`zlari va boshqalar tergovchini sergaklantirishi zarur. Masalan, davlat mablag`larini talon-taroj qilish bo`yicha ishda ayblanuvchining rafiqasi tintuv vaqtida jazavasi tutganligini ko`rsatib oshxonaning burchagiga murabboli bankalarni ota boshladi. Bu narsa tergovchini sergaklantirdi. Oshxona burchagidagi pol ochilganda pullar berkitilgan yashirin joy fosh qilindi. Tintuv qilinuvchi va tintuv yerida hozir bo`lgan boshqa shaxslarni kuzatishni maxsus tezkor xodimga topshirish maqsadga muvofiqdir. Ko`pinchalik tintuv qilinuvchilar ashyoviy dalillarni kir kiyimlarda, bolalar buyumlarida, o`yinchoqlarda va boshqalarda saqlaydilar. Ba`zan ularni ayblovchi hujjatlarni tergovchining bir xil ishni uzoq vaqt bajarishidan hosil bo`ladigan charchoq va e`tiborini susayishiga mo`ljallab, uy kutubxonasidagi kitoblar orasiga joylaydilar. Bu kabi vaziyatlarda tergovchining qat`iylik, keskinlik, sabotlilik kabi fazilatlari alohida ahamiyat kasb etadi. Tintuv uzoq vaqt davom etganda dam olish uchun qisqa tanaffuslar qilish tavsiya qilinadi. Tintuv vaqtida tergovchi ba`zan tintuv qilinuvchining shaxsiy va ichki hayoti bilan to`qnash keladi. Masalan, qidiruv vaqtida u tintuv qilinuvchining shaxsiy yozishmalariga, ichki shaxsiy hayotiga taalluqli va tergov qilinayotgan hodisaga aloqasi bo`lmagan hujjat va predmetlariga duch kelishi mumkin. Qonun, fuqarolar manfaatini ko`zlab, tergovchi bu kabi holatlar ovoza bo`lmasligi uchun bor imkoniyatlarini ishga solishini uqtiradi. Shuning uchun qidiruv harakatlari davomida tergovchi xolislar va tintuvning boshqa ishtirokchilari e`tiborini bu narsalarga, agar ularning ishga aloqasi bo`lmasa, katta urg`u berib qaratmasligi lozim. Agar bu holatlar tergov qilinayotgan ishga aloqador bo`lib, xolislar va tintuvning boshqa ishtirokchilari ular bilan tanishishlari shart bo`lsalar, tergovchi ularni bu

holatlarni ovoza qilmasliklari to`g`risida ogohlantirib, ulardan tilxat olishi zarur. Shuningdek, tintuv vaqtida ishga aloqador hujjat va predmetlardan tashqari tintuv qilinuvchi tomonidan sodir etilgan boshqa jinoyatga aloqador predmetlar, ro`yxatga olinmagan qurol-yarog` va fuqarolik muomalasidan chiqarilgan boshqa predmetlar ham olib qo`yiladi. Alohida hollarda ba`zi bir fuqarolar qaytadan tintuv qilinishlari mumkin. Qayta tintuvga ehtiyoj, birinchi tintuv ma`lum sabablarga ko`ra yuzaki o`tkazilgan bo`lsa yoki tergov davomida, tintuv qilinuvchida uning jinoiy faoliyatining aniqlangan yangi epizodlariga taalluqli predmetlar borligi haqidagi yangi ma`lumotlar paydo bo`lgan bo`lsa yuzaga keladi. Bundan tashqari, avval tintuv qilingan shaxs turar joyiga tergovchi endi e`tibor bermaydi deb hisoblab, birinchi tintuvda topilishi va aniqlanishi lozim bo`lgan obyektlarni o`z turar joyiga olib kelishi kabi hollar ham qayta tintuvga asos bo`lishi mumkin. Biror shaxsning ish joyini, mehmonxonani yoki yotoqxonani tintuv qilishda tintuv qilinuvchining ixtiyorida bo`lgan va uning shaxsiy mulki bo`lgan predmetlar tintuv qilinadi. Ularga tintuv qilinuvchining ish stoli, asbob-uskunalari, kiyim saqlash shkaflari, yotoqxonadagi o`rni, tintuv qilinuvchi ishlatadigan tumbochka va uning shaxsiy buyumlari kiradi. Tergovchi tintuv qilinuvchi bilan birga ishlovchi yoki yashovchi shaxslarning mulkiga nisbatan tintuv o`tkazishi taqiqlanadi. Tergovchi faqat ushbu shaxslarga o`z buyumlarini ko`zdan kechirib, ularning orasida ularga tegishli bo`lmagan buyumlar yo`qligi to`g`risida ma`lumot berishlarini taklif qilishi mumkin. Shaxsiy tintuv, tintuvning boshqa turlari kabi prokuror sanksiyasi bilan tergovchining asoslangan qaroriga binoan amalga oshiriladi. Shaxsiy tintuv faqat bir jinsdagi shaxs tomonidan ushbu jinsdagi xolislar ishtirokida o`tkazilishi mumkin. Buning uchun alohida xona ajratiladi va undan begonalar chiqarib yuboriladi. Iloji bo`lsa, tintuv qilinuvchi tintuv vaqtida qarshilik ko`rsatmasligi uchun tintuv ikki xodim tomonidan amalga oshirilishi ma`qul. Tintuv qilinuvchining avvalo cho`ntaklari tekshiriladi, quroli olib qo`yiladi, shuningdek, qarshilik ko`rsatishi uchun qo`l keladigan har qanday predmetlar olib qo`yiladi (tamaki va

boshqalar). Cho`ntaklar, sumkalar va tintuv qilinuvchining boshqa buyumlari e`tibor bilan tekshiriladi. Agar shaxsiy tintuvni o`tkazish inson tanasini tekshirish bilan bog`liq bo`lsa, tintuv o`tkazish uchun vrachni taklif qilish maqsadga muvofiqdir. 3 . Olib qo`yish Olib qo`yish tintuvga juda ham o`xshashdir. Xuddi tintuv singari bu tergov harakati ham fuqarodan, shuningdek, turli xil korxona, muassasa va tashkilotlardan jinoiy ishga ahamiyati bo`lgan hujjat va predmetlarni olishga qaratilgan. Ammo tintuvdan farqli o`laroq olib qo`yish har doim aniq ma`lum bir buyum va hujjatlarga nisbatan, ular qayerda va kimda ekanligi aniq bo`lganda qo`llaniladi. Olib qo`yishda qidiruv ishlariga hojat yo`q, binobarin, olib qo`yishni o`tkazishda fuqarolarning manfaatlariga ta`sir nisbatan kamroq bo`ladi. Olib qo`yishda tergovchining vazifasi biror-bir shaxsga yoki rahbarga ma`lum bir hujjatni yoki predmetni berishni taklif qilishdir. Rad javobi olinganda esa narsa yoki hujjatni majburiy olib qo`yish qo`llaniladi. Davlat siriga ega bo`lgan hujjatlarni olib qo`yish holatlaridan tashqari olib qo`yish uchun prokurorning sanksiyasi talab qilinmaydi. Olib qo`yish diplomatik vakolatxonalar joylashgan yerlarda yoki ularning oila a`zolari istiqomat qiladigan joylarda o`tkazilsa, ularning roziligi bilan va albatta prokuror va Tashqi ishlar vazirligi xodimi huzurida o`tkazilishi zarur. Olib qo`yishda ishtirokchilar doirasi xuddi tintuvdagi singaridir. Tintuvda qo`llaniladigan asosiy tavsiyalar olib qo`yishga nisbatan ham ishlatilishi mumkin. Agar ma`lum bir joyda kerakli hujjat yoki predmetlar bo`lmasa, ularni boshqa yerdan qidirish mumkin emas, chunki unda bu olib qo`yish emas, tintuv bo`ladi. Olib qo`yish tintuvning bir qismi emas, balki mustaqil tergov harakatidir. Olib qo`yishda aynan ish uchun ahamiyatli narsani yoki hujjatni, kopiyasini emas, uning asl nusxasini olishni ta`minlash zarur. Ana shunday xavf-xatar mavjud bo`lganda, olib qo`yishga tintuvdagi

singari mutaxassisni taklif etish maqsadga muvofiqdir. Masalan, buxgalteriya hujjatlarini olib qo`yishda revizor, auditor yoki ekspertni taklif qilish zarur. Agar o`g`irlangan (tortib olingan, tamagirlik yo`li bilan olingan) buyumlarni olib qo`yish ko`zda tutilgan bo`lsa, jabrlanuvchini taklif qilish mumkin. Olib qo`yishni muvaffaqiyatli o`tishi ko`p hollarda tergovchining olib qo`yilayotgan shaxs bilan, olib qo`yish o`tkazilayotgan tashkilot vakili bilan aloqasiga bog`liq. Bunday vaziyatda shuningdek, kuzatuvchanlik va kerakli hamma narsa olinganligiga ishonch ham katta ahamiyatga ega. Agar tergovchi obyektlarni yashirilganligini his qilsa, u holda tintuv haqida qaror chiqaradi va tintuvga kirishadi. Olib qo`yishning alohida turiga pochta-telegraf yozishmalarini hibsga olish va ularni olib qo`yish kiradi. Yozishmalarni olib qo`yish odatda, yashirinayotgan shaxsni, o`g`irlangan mulkni, berkitilgan qimmatbaho boyliklarni va boshqalarni topish uchun ishlatiladi. Pochta- telegraf yozishmalarini olib qo`yish faqat prokurorning sanksiyasi yoki sud qarori bilan amalga oshiriladi. Hibsga olish (olib qo`yish) haqidagi qarorda kimning yozishmalari va nima munosabat bilan hibsga olinganligini ko`rsatish zarur. Qaror odatda, tergovni qiziqtirayotgan yozishmalar kelib tushishi lozim bo`lgan (yoki doimo kelib tushadigan) aloqa bo`limi rahbari tomonidan ijro etiladi. Amalda aloqa bo`limi rahbari qarorda ko`rsatilgan yozishmani ushlab turadi va tergovchini bundan boxabar qiladi. Tergovchi yozishmalarni olib qo`yishni xolislar huzurida amalga oshiradi va bayonnoma bilan qayd qiladi. 4. Tintuv va olib qo`yish natijalarini qayd etish Tintuv va olib qo`yishning tergov harakatlari sifatidagi daliliy ahamiyati ularning o`tkazish jarayoni va natijalarini to`la va obyektiv qayd etishga uzviy bog`liqdir. Tintuv va olib qo`yish bayonnomalari, ularning natijalari qanday bo`lishidan qat`i nazar, ular o`tkazilgandan so`ng tuziladi. Bayonnoma tintuv va olib qo`yishni qayd etishning asosiy vositasi hisoblanadi. Bayonnomada tintuv va olib qo`yish qachon,

kim tomonidan, qayerda, qanday ish bo`yicha, kimning huzurida o`tkazilganligi va uning natijalari qanday bo`lganligi ko`rsatiladi. Bayonnomada topilgan va olib qo`yilgan predmetlar to`g`risida to`la ma`lumotlar ko`rsatib o`tiladi. Obyektlarning umumiy va xususiy belgilarini iloji boricha aniqroq ko`rsatishga harakat qilinadi: shakli, hajmi, rangi, undagi har xil raqam va yozuvlarning mavjudligi va boshqalar. Obyektlarning sifat xususiyatlariga alohida e`tibor beriladi: yangi, eski, muomalada bo`lgan va hokazo. Agar bir turdagi predmetlar olib qo`yilsa ularning miqdori yozuv bilan ko`rsatiladi. Qimmatbaho qog`ozlar, chek va omonat daftarchalar, akkreditiv va hokazolarni olishda ularning rekvizitlari bayonnomada qayd etiladi. Xorijiy va milliy valyuta alohida ko`rsatiladi (masalan, O`zbekiston Respublikasi bankining 500 qiymatidagi bileti – 1000 dona). Agar o`g`irlangan pullarning raqamlari ma`lum bo`lsa, bayonnomaga har bir kupyura seriya va raqami kiritiladi. Hujjatlarni olishda ularning maqsadi, rekvizitlari, holati: qo`l yozmalarni olishda – har bir betning birinchi va oxirgi iboralari ko`rsatib o`tiladi. Tintuv qilinuvchi olib qo`yilayotgan predmetlar qimmatbaho metallardan tayyorlanganligini ta`kidlasa, har bir predmet batafsil ta`riflanishi, ularda proba bor yoki yo`qligini ko`rsatish zarur. Ta`riflayotganda, agar buyumlarda proba belgilariga o`xshagan alomat bo`lsa ham «tilla uzuk», «tilla zanjir» kabi shaklda ta`riflamaslik zarur. Bayonnomada «sariq metalldan ishlangan uzuk», «sariq metalldan ishlangan zanjir» deb ko`rsatish zarur. Antikvar buyumlarni ta`riflashda ulardagi firma belgilari va hokazolarni chizib olish mumkin. Yashirin joylar, ularning niqoblarini ta`riflashga alohida e`tibor berish lozim. Bayonnomada qaysi buyumlar o`z xohishiga ko`ra berilganligi qayd etilishi zarur. Agar tintuv yoki olib qo`yish davomida texnik vositalardan foydalanilgan bo`lsa, u holda bayonnomada uskunalarning nomi va turi, shuningdek, tintuv va olib qo`yishda hozir bo`lgan shaxslarni texnik vositalarni qo`llash haqida ogohlantirilganliklarini qayd etish kerak. Bayonnomaning so`nggi qismida qanday predmetlar olinganligi,

qanday o`ralganligi, kimga va nima saqlash uchun topshirilganligi ko`rsatib o`tiladi. Tintuv va olib qo`yish bayonnomasi uch nusxada tuziladi. Birinchi nusxasi ishga biriktirib qo`yiladi. Ikkinchi nusxasi tintuv qilinuvchi, olib qo`yiluvchi yoki uning vakillarida qoladi va ular birinchi nusxada ikkinchi nusxani olganliklari to`g`risida imzo chekadilar. Uchinchi nusxa olingan obyektlar bilan birga ashyoviy dalillarni saqlash kamerasiga topshiriladi. Original va nusxaning barcha betlari tergovchi, xolis va tintuv yoki olib qo`yishning boshqa ishtirokchilari hamda tintuv qilinuvchi yoki olib qo`yish o`tkazilgan idora vakillari tomonidan imzolanadi. Bayonnoma yozish bilan birga, dalillarni qayd etishning boshqa usullari ham ishlatilishi mumkin: reja tuzish, rasmga olish, videotasmaga tushirish va hokazo. Reja va sxemalarda topilgan yashirin joylar tasvirlanadi, asosiysi – yashirin joyning o`zi, obyektlar qanday joylashganligi aks ettiriladi. Rasm olish va videotasmaga tushirish ham shu asosda amalga oshiriladi: kuzatish imkonini beradigan asosiy va batafsil ko`rinish olinadi. Asosiy tasvirda topilgan yashirin joy va undagi obyektlar, batafsilida yashirin joydan olingan obyektlar qayd etiladi. Obyektlarni, ularning umumiy, xususiy va farqlovchi xususiyatlarini aniq ko`rinadigan qilib tasvirga tushirish lozim. Agar olingan katta hajmdagi obyektlarni ishga biriktirishning iloji bo`lmasa, ularni qonunga binoan rasmga tushirish zarur. Sifatli fotosuratlar jiddiy daliliy bazani tashkil qiladi: yashirin joylarning mavjudligi, turlari va xususiyatlaridan dalolat beradi; predmetlarni almashtirib qo`yish imkonini yo`qqa chiqaradi. Olingan pullar va qimmatbaho buyumlar ertasi kuniyoq tegishli ichki ishlar organining moliyaviy bo`limlariga topshirilishi zarur. Qimmatbaho buyumlar va toshlarning haqiqiyligi, pullarning haqiqiyligi va ularda ma`lum bir shaxsning barmoq izlari mavjudligini ekspertiza yo`li bilan tekshirish zarur bo`lgan hollar bundan mustasnodir.

O'xshashlar

O`t qo`yish va yong`in xavfsizligi qoidalarini buzish jinoyatlarini tergov qilish

Telefon va boshqa qurilmalar orqali olib boriladigan so`zlashuvlarni eshitib turish tartibi va taktikasi

So'roq o'tkazish taktikasi

Kriminalistik taktikaning umumiy qoidalari

Tergov eksperimentini o`tkazish taktikasi